Բողոք, բողոք, բողոք… Որտեղ նայում ես, ում տեսնում ես, բոլորը բողոքում են: Լուրեր ես նայում` նորությունների 10 %-ն անգամ լավ լուր չի պարունակում: Խոսում ես մարդկանց հետ կամ նույնիսկ չես էլ խոսում, ուղղակի լսում ես՝ բողոքում են: Չկա մեկը, որ գոհ լինի, և դա համատարած է: Ցավն այն է, որ այդ բողոքների կարիքը իսկապես կա: Բայց չէ՞ որ այդքան հոռետեսական մթնոլորտի մեջ դժվար է պահել լավատեսությունը:

Վառելիք չկա, ցուրտ է, երկիրը երկիր չի, և այսպես շարունակ: Ու մեկ էլ նկատում ես` դու էլ ես վարակվել ու բողոքում ես ամեն ինչից: Սկսում ես դժգոհել առօրյա սովորական բաներից՝ դասերից, օլիմպիադաներից, դասալսողներից…

Էս ցուրտն էլ մի կողմից չի թողնում հանգիստ ապրենք: Մենք՝ Արարատյան դաշտում ապրողներս, որ արևի պակաս չենք ունեցել, կարոտել ենք մեր հին բարեկամին:

Միայն մի բան եմ ցանկանում՝ վառարանի մոտ լավ տեղ զբաղեցնել ու հանգստանալ (չգիտես՝ ինչից): Միակ բանը, որի համար կարելի է ոգևորվել՝ շաբաթը մեկ հեռարձակվող սիրելի սերիալի նոր սերիան է: Էն հնդկական սերիալներն էլ` մյուս կողմից: Վախենում ես հեռուստացույց միացնես: Ու անընդհատ պայքար՝ պարտականությունների ու քո սիրելի զբաղմունքների միջև: Ուզում ես գիրք կարդալ՝ ստիպված ես դաս անել: Ուզում ես հոդված գրել՝ ստիպված ես տնայինները գրել:

Նկատեցի՞ք, որ իմ ամբողջ հողվածը մի հսկայական բողոք էր՝ շրջապատում տեղի ունեցող գրեթե ամեն ինչի դեմ, որը որոշ դեպքերում, գուցեև անհիմն էր:

Մի անգամ Սևանի ափին, ես և ընկերուհիս` Սոնյան, ավազներով նկարչություն էինք անում, երբ ձեռքիս կտրուկ շարժումից ավազահատիկները թռան Սոնյայի աչքերի մեջ: Նա երկու ձեռքով ամուր փակեց աչքերը, ապա զայրացած ինձ նայեց: Կռահելով նրա մտադրությունը՝ արագ ոտքի կանգնեցի ու բղավեցի.

-Թե կարո՞ղ ես, բռնի՛ր:

Սոնյան, ով արդեն պատրաստվել էր վազելու, ակնթարթորեն սլացավ հետևիցս: Ես վազում էի ամբողջ ուժով, պարբերաբար հետ նայելով, որպեսզի չափեի իմ ու Սոնյայի միջև եղած տարածությունը: Երբ ևս մեկ անգամ փորձեցի հետ նայել ու հաղթական խոսքերով զայրացնել ընկերուհուս, հանկարծ՝ ոտքս ինչ-որ բանի դիպավ ու վայր ընկա՝ ավազների մեջ: Սոնյան քրքջալով ինձ մոտեցավ, մեկնեց ձեռքը, այնինչ ես, ավազների մեջ ծունկի եկած, թափ էի տալիս ավազը մազերիս ու շորերիս վրայից: Հետ նայեցի ու նկատեցի, որ Սոնյայի ձեռքին ինչ-որ գիրք կար, որը տարակուսանքով դեսուդեն էր շրջում:
-Ի՞նչ է դա,- դժգոհ հարցրեցի ես:
-Այստեղ էր ընկած, սրա պատճառով ընկար,-բացատրեց նա:

-Տո՛ւր, տեսնեմ:

Դա մի տարօրինակ գիրք էր՝ լավ պահպանված կազմով, բայց ցիրուցան եղած ու պոկված էջերով: Կազմին նկարված էր կանաչավուն դեմքի երանգով վախենալու ինչ-որ արարած` սուր ժանիքները աղջկա պարանոցը խրած: Սկզբում սարսափեցինք, հետո սկսեցինք էջերը դասավորել հերթականությամբ: Ոչ մի էջ չի պակասում: Տեսնես ո՞ւմ է պատկանել գիրքը, ինչո՞ւ էին պատռել այն… Գիրքը ռուսերենով էր գրված, իսկ վերնագիրը` «Վամպիրներ»։ Վերադարձրի Սոնյային, թող կարդա:

Արդեն Գավառ էինք վերադարձել, երբ գիրքը ձեռքին Սոնյան մեր տուն եկավ:
-Հիմա կարդալու քո հերթն է: Տարօրինակ է…
-Չլինի՞ հավատացել ես,- ծիծաղեցի ես:
Գիրքն արդեն իձ մոտ էր մնալու: Սկսել էի կարդալ: Սկզբում ամեն ինչ սովորական էր թվում, հետո փոքր ինչ լարվածություն առաջացավ, երբ գրքում ամեն օր մարդիկ էին մահանում, երբ կարդում էի կարմիր աչքերով, գունատ ու արյունով սնվող մարդկանց մասին, որոնք, ինչպես պարզվեց՝ վամպիրներ էին:

Սոնյան չսխալվեց, ես չափազանց դյուրահավատ էի դարձել, կամ էլ հեղինակն էր դիպուկ շարադրել, քանի որ իրոք սարսափում էի որոշ հատվածներ կարդալիս կամ երբ սենյակս էի մտնում ու հայացքս դիպում էր այդ գորշ գրքի կազմին: Գիրքն ավարտելուց հետո վերջապես հանդիպեցի Սոնյային.
-Չէ՛, այնքան էլ վախենալու չէր: Ես ինչ-որ բան եմ պարզել: Կարդա հեղինակի անունը:
-Բ. Օլշեվրի:
-Մեր ժամանակը վատնեցինք հեքիաթ կարդալու վրա: Նայիր, թե ինչ է նշանակում նրա կեղծանունը. «Б»-ն բարոն բառի հապավումն է: Միացնե՞նք իրար: «Болшеври» ինչպես ռուսերենով կլիներ` «Больше ври» (շատ խաբիր) արտահայտության մեջ: Սա էլ քեզ ապացույց:

Իրատեսորեն մոտենալով հարցին՝ փորձեցինք ցրել ի հայտ եկած կասկածները: Բայց, այնուամենայնիվ, չենք հասկանում այն հեղինակներին, ովքեր իրենց գրքերում գրում են երևակայական կերպարներով ամփոփված՝ սարսափազդու դիպաշար: Ի վերջո, գիրքը պետք է ընթերցողին ինչ-որ բան սովորեցնի:

Ձյունը արդեն մեկ ամիս է, ինչ «նստած» է գետնին: Մի օր հալվում է, մյուս օրը սկսում է նորից ձյուն տեղալ ու վերադառնում է նախկին վիճակին: Ես գնում եմ պարապմունքի: Քայլում եմ: Մեր տնից մինչև ուսուցչուհուս տուն բավականին երկար ճանապարհ է: Դեպի այնտեղ տանող մի քանի ուղիներ կան՝ տարբեր փողոցներով: Ես ընտրում եմ ամենալուռ, հանգիստ ճանապարհը, համենայնդեպս, այս սեզոնին հանգիստ, որովհետև այդտեղ գյուղի միջնակարգ դպրոցի ֆուտբոլի դաշտն է, ու մյուս եղանակներին մարդաշատ է լինում: Այստեղ մի մեծ ձնապատ հարթ տարածք է, միջով մի նեղ արահետ է բացված, որով մեկ հոգի հազիվ կարող է անցնել: Մյուս կողմերից հարյուրավոր ոտնահետքեր են, դրանց գումարվում է նաև իմը:

«Ինես, Ինես, ամեն անգամ ասում ես՝ ճամփեն փոխեմ ու նորից էստեղով ես գալիս»,- հանդիմանում էի ինքս ինձ: Ու իրոք, ամեն անգամ ոտքերս ինձ այս ճանապարհով են տանում: Այդ ճանապարհը ամենահանգիստն է ու նպաստավոր՝ մտածելու ու նաև սովորած դասը վերհիշելու համար: Դուրս եմ գալիս, փողոցները մարդաշատ են: Եթե ձյունը դեռ թարմ է, հանգիստ քայլում ես մի փոքր չոր տեղ փնտրելով, որ հանկարծ չսահես: Բայց եթե արդեն հալոցն է սկսվել, դա լավ մտահոգվելու առիթներ է տալիս: Արտենիի գյուղամիջյան ճանապարհները դեռ ասֆալտապատված չեն, դրա համար էլ չգիտես՝ ցեխի՞ վրայով ես քայլում, ջրի՞, թե՞ ձյան: Երբ հալոցն է սկսվում, տեղ եմ փնտրում, որ ձյուն լինի, որ հանգիստ քայլեմ, իսկ երբ հակառակն է, չոր տեղ եմ փնտրում: Երևի կյանքում էլ է այդպես. միշտ սպիտակը, անկեղծը, մաքուրը չեն գնահատվում ու հիշվում են այն ժամանակ, երբ արդեն չկան ու մոռացված են: Արդեն հասնում եմ խաչմերուկին, թեքվում եմ ու հասա: Իրականում այս նյութը մտքիս եկել է հենց ճանապարհին: Մտածում էի՝ ինչ գրեմ ու որոշեցի գրել ճամփաների մասին՝ երկար ու կարճ, բարեկարգ ու ցեխոտ:

Դեռահասության շրջանում շատերն են ցանկանում նմանվել սիրելի գրքի, ֆիլմի հերոսին: Փորձում են կրկնօրինակել նրանց սանրվածքը, բնավորությունը, պահվածքը: Ինձանից շատ ժամանակ պահանջվեց հասկանալու համար, որ հերոսներին պետք չէ էկրաններից այն կողմ, կամ գրքի թերթերի մեջ փնտրել: Չէ՞ որ ամեն մարդ էլ մի գրական հերոս է, հերոսը՝ հենց իր ստեղծած վեպի:

Իմ հերոսներից մեկն էլ քեռիս է: Շատ հեշտ է ֆեյսբուքյան հարթակում պաթետիկ արտահայտություններ անելը. «Կմեռնեմ հանուն հայրենիքիս», «Հայրենիքից թանկ բան չկա»: Բայց շատ դժվար է դա իրականում ապացուցելը, հանուն հայրենիքի որոշ թանկ բաներ իրոք զոհելը, կյանքից էլ թանկ բաներ, ինչպիսին, օրինակ, ընտանիքն է:
Քեռիս 15 տարի է, ինչ աշխատում է ՀՀ Զինված ուժերում, փոխգնդապետ է: Նրա մեծ աղջիկը, որը հազիվ ինը տարեկան լինի, հասցրել է 3-4 մանկապարտեզ ու 2 դպրոց փոխել ու դեռ երևի էլի կփոխի: Մինչև դպրոց գնալը նա Շամշադինի, Լոռու բարբառներով ու երևանցու արտահայտություններով էր խոսում: Բայց, կարծես, այս ընտանիքը այդքան էլ դժգոհ չէ այս իրավիճակից, որովհետև երբեմն պետք է ոչ թե հայրենիքը հարմարեցնել ընտանիքին, ինչպես շատերն են անում, այլ ընտանիքը` հայրենիքին:
Չի կարելի չխոսել նաև քեռուս կնոջ մասին: Աղջիկները, առհասարակ, երազում են ամուսնանալուց հետո ճամփորդել կամ մեծ ընտանիք, տուն ունենալ, բայց ոչ երբեք մի քանի ամիսը մեկ իրերը հավաքած Հայաստանի մի բնակավայրից մյուսը տեղափոխվել: Բայց գալիս է ժամանակ, երբ երազանքներն էլ են հարմարվում հայրենիքին:
Երբեք չեմ լսել քեռուցս գեթ մեկ հայրենասիրական արտահայտություն, բայց միշտ իմացել եմ, որ իսկական հայրենասերի կողքին եմ ապրում. հայրենասերի ոչ թե խոսքով, այլ գործով: Եվ ոչ թե մի հայրենասեր մարդու, այլ մի ամբողջ ընտանիքի:

Քայլում եմ փողոցով ու նայում եմ շուրջս: Տուն, ծառ, պատուհաններ, տարբեր տեսակի ու ձևի դարպասներ: Սրանց կարելի է հանդիպել գյուղական բոլոր համայնքներում: Քաղաքում մի քիչ այլ է՝ շենքեր, խանութներ, մեքենաներ: Իսկ հիմա, դադարե՛ք կարդալ նյութս ու մտածե՛ք՝ ո՞ր բառը կարող է միավորել թվարկածներս:

Արվեստ: Իմ կարծիքով արվեստն ամենուր է: Կար ժամանակ, երբ մտածում էի, որ արվեստը մշակույթի հետ կապ ունեցող երևույթ է, մոտավորապես այսպես. արվեստն ունի մի քանի ճյուղ՝ երգ, պար, նկարչություն, երաժշտություն և այլն: Անգամ դեմ էի այն կարծիքին, թե կինոն ու լուսանկարչությունը նույնպես արվեստի գործ են: Ինչպե՞ս կարող են նոր տեխնոլոգիաների հետ կապ ունեցող բաները լինել արվեստ: Լավ էի մտածում, չէ՞: Չէ, իհարկե: Հիմա կարծիքս լրիվ ուրիշ է: Նստած հավաքում եմ համակարգչով այս նյութը, նայելով մոնիտորին: Մոնիտորը ստեղծված է մարդու կողմից, ունի հաճելի դիզայն ու հարմարավետ է: Իսկական արվեստի գործ: Նայում եմ պատուհանից դուրս: Մեքենա է կանգնած: Ինչո՞վ այն արվեստ չէ: Գեղեցիկ տեսք ունի, անհրաժեշտ է ամեն տեղ:

Ես անգամ սահմանում եմ մտածել արվեստի համար: Մարդու կողմից ստեղծված և արված ամեն ինչ արվեստ է: Դե, հա: Այգիներն ու կտավները արվեստ են: Դերասանական խաղն արվեստ է, նկարչությունն արվեստ է: Ամեն ինչ արվեստ է: Ես էլ եմ ուզում արվեստի մի ճյուղով զբաղվել: Լրագրություն: Ինչի կասկածող կա՞, որ մարդկանց հետ ճիշտ շփվելը, նրանց գրագետ ու լավ ձևով նորություններ հայտնելը արվեստ է: Իհարկե, արվեստ է:

Բնությունն էլ է արվեստ, բնական արվեստ է: Բա, տեսնո՞ւմ եք, անգամ արվեստի տեսակներ հորինեցի՝ բնական ու արհեստական: Դե, պարզ է՝ մարդու կողմից ստեղծվածը արհեստական արվեստ է, իսկ անտառները, լեռները, օվկիանոսները բնական են: Մի քիչ խառը ստացվեց: Մի րոպե, ուրեմն ըստ իմ ասածի, մարդը բնական արվե՞ստ է: Հըմմ, հա, ինչի չէ՞: Արվեստ է, իսկակա՜ն արվեստ:

-Օ՜ֆ, էս ձյունն ինչո՞ւ եկավ, սառելու ա, դառնա սառույց:

Համոզված եմ, որ վերոնշյալ նախադասությունը, օրը մի քանի անգամ լսում եք ձեր ընտանիքի անդամներից, դե, կամ ինքներդ եք ասում:

Ձմեռային ճանապարհները գնալով ավելի են սառցակալում, իսկ մարդկանց կյանքին սպառնացող վտանգը  մեծանում: Քայլում ես փողոցում և հանկարծ հասկանում, որ արդեն կանգնած չես ոտքերիդ վրա, այլ պառկած մեջքի վրա` սառույցին:

Սառույցից մեծ վնաս կրեց աշխարհագրությանս ուսուցչուհին, ով ընկել և կոտրել է ոտքն ու ձեռքը:

Անհրաժեշտ է ամեն անգամ մաքրել ճանապարհները, որպեսզի նման խնդիրների առաջ չկանգնի ժողովուրդը:  Չէ՞ որ Հայաստանի Հարապետության բյուջեից, որը մինչ օրս համարվում է ճեղքված, մի կլորիկ գումար է հատկացվում ճանապարհները մաքրելու համար:

Քանի դեռ այս հարցը լուծված չէ, մեր անվտանգության համար մենք ենք պատասխանատու: Որպեսզի նման վտանգից փոքր ինչ խուսափեք, դանդաղ քայլեք, ասես շոշափելով ոտքերի տակ, դրեք ձեռնոց, և ձեռքերը գրպանում մի քայլեք, որ ընկնելու դեպքում՝ կարողանաք ձեզ պահել: Մի քայլեք շենքերին շատ մոտ. կարող է չմաքրված տանիքից սառույց պոկվել-ընկնել: Եվ եթե հնարավոր է, մի թողեք մայրիկներին և տատիկ-պապիկներին դուրս գալ գնումների. Հատկապես նրանց համար սառցակալած ճանապարհները անչափ վտանգավոր են:

Քիչ մնաց, շուտով գարուն է:

Այս տարի ֆիզիկայի դասընթացից անցանք հարաբերական մեծություններ: Ու այդ ժամանակ մտածելով՝ հասկացա, որ կյանքում ամեն բան էլ հարաբերական է: Հարաբերական է ժամանակը, լռությունը, մենակությունը, ուրախությունը, լավն ու վատը, և ի վերջո, կյանքը:

Բոլորիս հետ էլ պատահել է, երբ ժամանակամիջոցը մե՛կ թվում է կարճ, մե՛կ էլ այնքան երկա՜ր: Օրինակ, հենց դասերի առումով: Բայց չէ՞ որ նույն 45 րոպեն է:

Երբևէ մտածե՞լ եք, թե լուռ ժամանակ դուք իրո՞ք լուռ եք, թե՞ ոչ: Ես մտածել եմ: Ո՛չ, լուռ չենք: Չէ՛, չէ՛, ավելի ճիշտ, չենք խոսում, բանց «լուռ» հասկացողությունը այս դեպքում հարաբերական է: Լեզուն չի շարժվում, բերանը չի բացվում, բայց այդ լռությունը խոսուն է: Մենք այդ լռությամբ ևս ինչ-որ բան ենք ասում:

Կամ էլ՝ լավ ու վատ լինելը: «Ես լավ եմ»-ի կամ «Վատ եմ»-ի մեջ ևս հարաբերականություն կա:

Դադարի վիճակը. ես դադարի վիճակում եմ կողքինիս համար, բայց երկրագնդի պտտվելու պատճառով ես նույնպես պտտվում եմ (Այս մեկը արդեն ֆիզիկայից):

Ամեն բան էլ հարաբերական է: Նույնիսկ «հարաբերական» է հարաբերականը:

Սիրում եմ դասից տուն վերադառնալիս խանութ մտնել և մի բան գնել, որ հասնեմ տուն  և ուտեմ: Վերջին մեկ ամիսը խանութ մտնում եմ ոչ միայն սովորությունս իրագործելու, այլև մի քիչ տաքանալու, չէ՞ որ դրսում վախենալու ցուրտ է:

Մտա խանութ, ինչպես միշտ` հերթ էր։ Արդեն հարազատ են դարձել հատակ մաքրող տատիկն ու վաճառողը: Հատակն ինչպես վերջին երկու ամիսը՝ ցեխոտ էր։ Տատիկը մերթ աջից էր սրբում, մերթ` ձախից: Մտածեցի. «Խեղճ տատիկը շնչելու ժամանակ չունի, մաքրի, մաքրի, որ էլի մտնեն ցեխոտեն, էլի մաքրի»։ Այնուամենայնիվ, ոչինչ փոխել չենք կարող. ձմեռ է: Հերթի մեջ երկու պապիկ էին` բարի, տաք-տաք հագնված, մեկի գրպանից էլ թերթ էր կախվել: Անկախ իմ կամքից՝ լսեցի նրանց խոսակցությունը.

-Թոռս ամբողջ օրը էդ, չգիտեմինչական, մուլտիկներն ա նայում ու ընդօրինակում։ «Սպադռ մեն» ա, ինչ ա, չգիտեմ:

-Է՜հ, հայկական մուլտ ու կինոն միայն մենք գիտենք, մեր երեխեքը գիտեն: Թոռների համար հիմա դրանք հետաքրքիր չեն, նոր բաներ են առաջ եկել:

-Բայց ես չեմ թողնի, որ թոռս նայի ու ասի․«Ամենահզորը Սպայդռմենն ա»: Ի՞նչ ա, մենք ամենահզոր չունե՞նք, մենք Սասունցի Դավիթ չունե՞նք:

-Հակո՛բ, էսօր գնում եմ տուն, միացնեմ «Սասունցի Դավիթ» մուլտֆիլմը, որ թոռս նայի ու ասի. «Ես Սասունցի Դավիթն եմ, ամենահզորը Սասունցի Դավիթն ա՛»:

Դուրս եկա խանութից: Մտածելու թեմա ունեի, ինչ-որ բան գնելու կարիք այլևս չկար: