Ձմեռային մի օր ես և իմ ընկերները քայլում էինք փողոցներով, երբ նկատեցինք մի տարեց մարդու, որը սայթաքել և ընկել էր: Նա չէր կարողանում վեր կենալ: Մենք օգնեցինք նրան վեր կենալ և սկսեցինք զրուցել: Ես նրան հարցրեցի.

-Պապ ջան, բա ինչի՞ ես մենակ դուրս եկել տանից: Բա քո հետ հիմա ո՞վ է մնում, այ, պապ ջան, զանգենք կանչենք:

Նա հայացքը հառեց ներքև և պատասխանեց.

-Ոչ մեկը, բալես, հարևաններ էլ չունեմ: Ունեմ երեք աղջիկ, ովքեր ընտանիքներով գնացել են խոպան՝ աշխատելու:

-Բա ո՞նց ես ապրում, պապ ջան, աղջիկներդ չե՞ն օգնում:

-Աշխատում են, աղջիկներս հազիվ իրենց գլուխն են պահում:

Այս ընթացքում նա նկատեց, որ համարյա հասնում ենք իր տանը:

-Ես, ցանկանալով խոսակցությունն ավարտել լավ նոտայի վրա, նրան ասացի.

-Քեզ լավ պահի, պապ ջան, դու լավ մարդ ես երևում:

-Ես իմ կյանքը քչից-շատից ապրել եմ: Աստված ձեր սրտի չափով ձեզ տա, որ ձեր նման ջահելներ շատ լինեն, էս էրգրի վիճակը կլավանա:

-Ապրես, պապ ջան,- ասացի ես, և մենք հեռացանք:

Բարի ծերուկը մեր հետևից ժպտալով և օրհնելով, մեզ ճանապարհ դրեց: Ցավոք, Սպիտակում մենակ մնացած տարեց մարդիկ քիչ չեն:

Հիմա եմ հասկանում, երբ ասում են, որ ինչ-որ բանի շատ ես սպասում, ժամանակը արագ է անցնում: Որքան ժամանակը գնում է, այնքան ավելի եմ համոզվում այս խոսքերի ճշմարտացիության մեջ: Մի՞թե այսքան շուտ անցավ այս ուսումնական տարին: Մի քանի ամիս, ու կավարտեմ դպրոցս: Տասներկու տարին շատ էր թվում: Դե, իրականում շատ է, բայց այնքան արագ է անցնում, որ ժամանակը չենք զգում: Բայց մեկ է, ափսոսում եմ դպրոցում անցկացրած երկու տարիների համար: 

Չէ, էնպես չէ, որ չեմ կարոտելու ընկերներիս հումորները, ուսուցիչների հետ զրույցները, դպրոց գնալու ճանապարհը, ճաշարանը, քննությունները…Կարոտելու եմ։ Բայց երկու տարվա՝ անիմաստ անցկացրած ժամանակի պատճառով, վերջին մի քանի տարիներից ստացած այս հուշերն եմ տանելու ինձ հետ: Իսկ ի՞ նչ պետք է տանեի իրականում դպրոցից: Բոլոր ժամանակներում, ում էլ հարցնենք, նույն պատասխանն են տալու`գիտելիք: Բայց մի՞թե տասը տարին քիչ է գիտելիք ստանալու համար: Ինձ թվում է՝ բավականաչափ է: Բայց այնքան է խոսվել այս հարցի մասին, որ կարծես գրելու ու փաստերով ապացուցելու ոչինչ չի մնացել:

Բազմիցս ասվել է ավագ դպրոցի անիմաստ, ոչ լիարժեք գործելու մասին տարբեր կարծիքներ: Բարեբախտաբար, այս հարցը կարծես լուծվում է: Կարծես… Ինչ-որ բան կարծես փոխվում է դեպի լավը, սակայն լավ պետք է լիներ հենց սկզբից: Կարծում եմ`այս հարցի մասին պետք էր նախապես մտածել: Անիմաստ որոշումներ կայացնելու փոխարեն, այս հարցը պետք է քննարկվեր: Ասում են`քննարկվել է ու արդեն մի քանի օր է, ինչ դպրոցում տեսնում եմ իրենց քննարկածի արդյունքը: Չեմ բողոքում, որոշ չափով կարծես ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում: Տասնչորս առարկա անցնելու փոխարեն՝ երեքն են անցնում դպրոցներում, այն էլ՝ աշակերտների ցանկությամբ: Մեծ բան է, չէ՞, ինչ-որ բան լուծվել է, չէ՞:

Քիչ-քիչ հարցը լուծվում է, մինչդեռ լուծված պետք է լիներ տարիներ առաջ: Բայց, ինչպես ասում են՝ լավ է ուշ, քան երբեք: Հուսանք, որ այլևս ոչ մի փորձության առջև չեն կանգնեցնի աշակերտներին։ Չէ՞որ դասագրքերն իրենք իրենցով փորձություններ են, շտեմարանների մասին խոսք գնալ անգամ չի կարող։ Էլ չեմ խոսում, որ շատ դպրոցներ անգամ ոչ լիարժեք են ջեռուցվում: Դե, մենք՝ աշակերտներս, ոչինչ անել չենք կարող, մնում է միայն սովորելը: Ու քանի գնում, այնքան համոզվում եմ, որ վաղվա մասին այսօր պետք է մտածել: Մտածել ու հասկանալ, որ մեր ու ձեր կայացրած և չկայացրած որոշումների պատճառով հաճախ տուժում է մի ամբողջ սերունդ:

Վախով հետևում եմ ԿԳՆ-ի լուրերին, միգուցե կրկի՞ն  բան փոխվի, ո՞վ գիտի: Սպասենք ապագային:

Ինչպես բոլոր բարձր դասարանի աշակերտները, ես նույնպես ամեն օր շտապում եմ պարապմունքի նույն ճանապարհով, հերթով նայում եմ բոլոր տներին։ Կան տներ, որոնց նայում եմ շատ մեծ հետաքրքրությամբ, կան նաև այնպիսիները, որոնց նայելիս հայացքս կախում եմ։ Միայն տներին չէ, որ այդպես մեծ ուշադրությամբ եմ նայում, գրեթե ամեն ինչն է ինձ հետաքրքիր։ Հիմա, երբ ձմեռ է, ամեն անգամ այդ փողոցով անցնելիս մի բան եմ նկատում՝ դատարկություն։ Չգիտեմ ինչու։ Երևի այնքան ցուրտ է, որ մարդիկ որոշել են փախչել ու թաքնվել իրենց տներում։ Լա՛վ, մարդկանց ներում եմ՝ ինձ այսքան երկար ճանապարհին մենակ թողնելու համար ու սպասում կենդանիներին, որոնք պիտի հարձակվեին ինձ վրա ամեն անգամվա նման, բայց… Բայց կենդանիներն էլ չկան։ Երևի այնքան ցուրտ է, որ նրանք էլ են որոշել թաքնվել մի տաքուկ տեղում։ Դե ինչ, նրանց էլ եմ ներում։ Ու շարունակում եմ նայել ամեն քարին ու բույսին մեծ հետաքրքրությամբ։ Առաջին տարին չէ, որ ես շտապում եմ պարապմունքի այս փողոցով, բայց առաջին անգամ է, որ փողոցն այսքան լուռ ու դատարկ է։ Կարծես ինչ-որ բան կորցրած լինի։ Չգիտեմ, միգուցե, իր պատանիներին է կորցրել, որ սառած ու հոգնած, ցեխերի վրայով ցատկոտելով ու աղմուկով, տուն են շտապում։ Երևի այն ժամանակ այդ պատանիների համար (որոնց ուրախ շարքերում նաև ես էի) ցուրտն այնքան էլ վախենալու չէր:․ Երբ այսքան մեծ հետաքրքրությամբ նայում եմ այս փողոցի դարավոր ծուռ ու մուռ քարերին, հասկանում եմ, թե նրանք որքան շատ մարդկանց ուրախ ու տխուր հիշողություններ կարող են լուռ ու մունջ պահել իրենց մեջ։ Հասկանում եմ, որ նախկինում ժամանակ չեմ ունեցել նկատելու այս ամենը։ Ես այն ժամանակ իսկապես շտապել եմ դասի գնալու, կամ երևի ընկերներիս հետ եմ եղել։ Հիմա ես հույսով սպասում եմ, որ ինչ-որ մեկը կընկերակցի ինձ, ինչպես հին ժամանակներում։ Այս ճանապարհով դասի շտապողները այնքան շատ էին, որ ես ուղղակի անզոր էի մնալ միայնակ։ Իսկ հիմա հետ եմ նայում ու հասկանում, որ հետևում թողել եմ ճանապարհի մեծ մասը ու դեռ մենակ եմ։ Մտքումս հարց եմ տալիս՝ ո՞ւր ես, ի՛մ ընկեր, միգուցե դու նո՞ւյնպես վախեցել ես ցրտից ու որոշել թաքնվել տանը։ Այլևս ոտնաձայներդ չեմ լսում, որ շրջվեմ և ուրախանամ, որ մնացած ճանապարհը մենակ չեմ գնալու։ Լա՛վ, քեզ էլ եմ ներում։ Իսկապես ցուրտ է։ Հաստատ ինչ-որ բան կորցրել է այս փողոցը, եթե կորցրած չլիներ, ես առաջվա նման՝ արագ քայլելով կանցնեի։ Բարև կտայի մարդկանց, չէի էլ նկատի, որ տարիների հետ փոխվում է ամեն ինչ, ու հաստատ փողոցում ինչ-որ մեկի տեսնելիս՝ մտքումս ուրախ-ուրախ չէի ասի՝ վա՜յ, մարդ։ Մի բան փոխվել է, նույնիսկ ես։ Միգուցե ես է՞լ եմ կորցրել այն ուրախ-զվարթ ընկերական շրջապատը, որ անցնում էր այս ճանապարհով ու աղմկում՝ թույլ չտալով լռությանը հաղթել իրեն։ Իսկ հիմա լռությունը հաղթել է և ինձ, և խանդավառ փողոցին։ Ասե՞մ՝ ինչ էինք անվանում այդ մարդկային ուրախ ամբոխին՝ «Մայլի ավտոբուս»։ Խմբակից հետո բոլորը նստում էին իրենց «մայլի» ավտոբուսները ու շարժվում դեպի տուն։ Հիմա, հասկանալով, որ երբեք ուզածս չի լինելու կրկին, միայն մի բան եմ ուզում՝ կրկին նստել «մայլի» ավտոբուսն ու գնալ խմբակի դասերին։ Դե ինչ, հասա պարապմունքի, կրկին մենակ, ինձ հաջողություն մաղթեք:

Նստած էի Երեւանի «Մետրոնոմում»: Հեռախոսով ինչ-որ անմիտ խաղ էի խաղում, թափառում ֆեյսբուքում, թերթում լրատվական կայքերի էջերը: Հանկարծ ականջս շոյեց Ռազմիկ Ամյանի «Սիրեմ քեզ, լիանամ» երգը: Ճիշտ է, առանց նմանատիպ երգերի էլ կարող եմ հաճելի օր ունենալ (այդպիսի երգերի երկրպագու չեմ), բայց այս անգամն ուրիշ էր:

Ճերմակ դաշնամուրի դիմաց նստած էր մի աղջիկ: Նրա մատներն էին կենդանացնում ամյանական հնչյունները: Այնքան նուրբ էր, այնքան եթերային, որ չնկատեցի` ինչպես սկսեցի ձայնակցել երգին` անգամ բառերը չիմանալով: «Սիրեմ քեզ, լիանամ»-ը փոխվեց «Չունի աշխարհը քեզ նման»-ի, հետո «Evanescence»-ի «My immortal»-ի ու ամենայն հավանականությամբ այդպես էլ կշարունակվեր, եթե…

Ախր, բոլորն էին հիացած լսում: Դաշնամուրից մի քանի քայլ հեռու հավաքվել էին տղաներ. հազիվ երկուսը կամ երեքը լինեին: Քիչ հետո արդեն տասն էին: Եվ ի՞նչ էին անում՝ հմտորեն ցուցադրում էին իրենց տգիտության աստիճանը, այլ կերպ ասած՝ ծիծաղում էին, անմիտ բառեր հնչեցնում: Աղջիկը դադարեց նվագել, ոտքի կանգնեց, հեռացավ…

Կյանքից «գոհ»

-Ու՜ֆ, էս ինչ կյանք ա, արդեն զզվել եմ: Ամեն օր գործի, տուն, տան գործ: Հո սաղ ինձ նման չե՞ն տանջվում: Մենակ ես եմ, որ էսքան աշխատում եմ: Մի օր չեղավ ինձ հանգիստ զգամ:

«Մեծահոգի»

-Էդ էր մնացել՝ ես զանգեի իրա ծնունդը շնորհավորեի: Ինքը իմը չի զանգել, բա ես ինչի՞ պիտի զանգեմ: Էն որ ասում են, է. «Ամեն ինչ փոխադարձ ա», շատ ճիշտ են ասում: Ես ինձ պիտի բարձր պահեմ: Ոնց ինքը, նենց էլ՝ ես:

«Անապահով»

-Վա՜յ, մի կոպեկ փող չկա, չեմ կարա պարտքով քեզ տամ: Սենց բան կլինի՞: Մի կերպ ենք յոլա գնում: Մեզ փող որտեղի՞ց, որ հլը քեզ էլ տանք:

«Տկլոր»

-Վա՜խ, էս ինչ սիրուն կոշիկ ա: Բա էս բլուզն ինչ լավն ա: Այ, էս գույնի չունեմ: Վերջ: Պիտի առնեմ:

«Հայրենասեր»

-Էս Հայաստանում մարդ չգիտի՝ ինչ անի, որ լավ ապրի: Այ, թե Ռուսաստանում լինեի, ինչ փողեր կաշխատեի: Էս ի՞նչ երկրում ենք ապրում:

«Գիտուն»

-Ինչքան մարդ կա ավտոբուսի մեջ: Շատ լավ ա. հեսա գիրքս հանեմ ու սկսեմ կարդալ: Կմտածեն՝ ինչքան խելացի եմ:

«Մուրացկան»

-Հեսա էս մեկին էլ մոտենամ ու արդեն կարգին փողով տուն կմտնեմ: Երկու քայլ ես անում ու ընտիր փող ես աշխատում: Կարդացիք երևի բոլորի մտքերն ու ամենքիդ մտքում մի կերպար հայտնվեց գրեթե իմ կերպարների պես: Չեմ սիրում ու չեմ կարողանում հանդուրժել իրենց իրական վիճակը հականիշող նման մարդկանց: Ապրելու իմաստը կորցնում եք, անկեղծ եմ ասում: Դե հիմա կարդացեք իմ սիրելի կերպարների մտքերը. իրենք շատ-շատ լավն են:

Գյուղացի

-Փառք Աստծո, երաշտ չեղավ, ահագին ցորեն-գարի ունեցա: Սենց էլ գնա՝ գոհ եմ: Մի քիչ տանջանք ա, բայց ո՞վ չի տանջվում: Մարդ պիտի աշխատի, որ ուտի:

Բեռնակիր

-Կես ժամ, ու ես տանը կլինեմ: Ինչքան լավ էր՝ էսօր շատ բեռ կար տեղափոխելու: Ուրեմն, շատ փող կտան: Ես էլ կնոջս սիրած խմորեղենն էսօր վերջապես կառնեմ ու տուն կտանեմ:

Հավաքարար, բայց առանց անգլերենի իմացության

-Հեչ էլ չեմ ամաչում գործիս համար: Հո չե՞մ թողնելու ընտանիքս առանց հաց մնա: Չեմ գնալու ու խնդրեմ, որ ուրիշն իր աշխատածն ինձ տա: Պիտի աշխատել: Ամոթ է չաշխատելն ու ուրիշից օգնություն ակնկալելը:

Հայրենասեր

-Որ չեն ասում՝ Հայաստանը ապրելու տեղ չի, գժվում եմ: Դե, տուն-տեղ թողեք, գնացեք ռուսի առաջ ծառայեք: Բա մարդ էս երկիրը կթողնի ու կգնա՞: Ամեն տեսակ գործ էլ կա Հայաստանում: Վատից սկսեք: Շատ աշխատեք: Գոնե կիմանաք, որ հայրենի երկրում եք, որ ձեր երկիրն եք շենացնում, ձերն են էս մարդիկ, էս մաքուր օդը ու էս հպարտ սարերը:

Մեծահոգի

-Ոնց եմ կարոտել լավ ընկերոջս: Ինչքան ժամանակ ա, որ չեմ զանգել, չենք խոսել: Ինքն էլ չի զանգել, բայց հասկանում եմ, որ ինձ նման, ինքն էլ ա զբաղված: Հո չե՞մ նեղանա իրենից:

Մեծ հիմնարկության հաշվապահ

-Վա՜յ, էս ինչքան եմ հոգնել: Ամեն օր հաշվել, գրել, ջնջել: Բայց, ա՜խր, առանց էս գործի էլ չեմ կարող: Վեց տարեկանից սկսել եմ կառուցել հաշվապահ դառնալուս երազանքն ու հիմա ո՞նց կարող եմ քանդել «տունս»:

Ուզում եմ, որ բոլորս գոհ լինենք կյանքից, գնահատենք այն ամենը, ինչ ունենք, գիտակցենք ամենափոքր ձեռքբերումի կարևորությունն անգամ, ու անկախ ամեն ինչից, միշտ աշխատենք, երբեք չծուլանանք: Այդպիսով միշտ գեղեցիկ կմնանք: Ուզում եմ, որ գնահատենք մեր ունեցածն ու ձգտենք հասնել ավելիին ոչ թե ագահությունից դրդված, այլ այն պատճառով, որ ուզում ենք ինքներս մեզ փորձել ու քայլել կյանքի ավելի բարձր աստիճաններով, որ ինքներս մեզնով ուրախանանք:

Մթնոլորտում տիրող տոնական տրամադրության վերջին բջիջները տոնածառը իր հետ տարավ պահարանի գլխին դրված արկղ: Մի քանի օր շարունակ մայրս ասում էր, որ ժամանակն է տոնածառը հավաքելու, բայց իր կարծիքով, ես ծուլանում էի ու չէի անում իր ասածը: Բայց բանն այն էր, որ ես վախենում էի, որ ավելի կընդլայնեմ տան դատարկությունը ու անընդհատ ձգձգում էի հավաքելու գործընթացը:

Վերջապես արեցի դա: Ամեն խաղալիքը հանելու հետ ինչ-որ բան էի հիշում: Հիշում էի, թե ինչպես ենք այդ խաղալիքը գնել, կամ երբ դրանցից մեկը շարքից դուրս էր եկել, ինչպես էր մայրիկն այն նորոգում, ու մենք նստած ուշադիր նայում էինք, որ անպայման նորից իր նախկին տեսքին վերադառնա: Մյուս խաղալիքը ես նվեր էի ստացել: Այն ուներ իր հատուկ արկղիկը, ու վրան թռչող երեխաներ էին պատկերված:

Մեկը գնել էի, երբ հերթական անգամ Երևանից տուն էի գալիս: Գյումրիում մեր ծանոթի խանութում պատահական տեսա ու միանգամից գնեցի այդ թափանցիկ կլոր գունդը, որի մեջ տոնածառ է, և թափահարելու դեպքում ձյան փաթիլներ են տատանվում:

Ամեն խաղալիքն ունի իր պատմությունը, ու ամեն անգամ տոնածառը զարդարելուց մենք հերթով վերհիշում ենք, թե մեր տոնածառի, թե նրա վրա եղած խաղալիքների կյանքը: Ու եկավ պահը, որ պետք է այս ամենը նորից մթությամբ պարուրել: Այստեղ բոլորս էլ տխրում ենք, բոլորս: Իսկ երբ ընտանիքով զարդարած տոնածառը ստիպված ես մենակ հավաքել, դա ավելի է տխրեցնում: Հարութը զբաղված է իր դասերով, մայրիկն էլ աշխատանքի է: Ու ես սկսեցի հավաքել մենակ, մտածել ամենատարբեր ստացված ու չստացված, եղած ու չեղած, հին ու նոր տարիների մասին:

Այո, ուղղելու դեռ շատ բան ունենք: