Ահ, ինչ հետաքրքիր են մարդիկ: Իրոք, մի փոքր ուշադիր լսեք, թե ինչ են խոսում, և վերջ: Մեկ կտեսնես՝ գների թանկացում, մեկ՝ աշխատավարձ, մեկ էլ՝ հոպ, հասանք եղանակներին: Դե հա, ինչ արած, ամեն եղանակ իր հետաքրքրությունն ու դժվարություններն ունի: Ախր, ինչո՞ւ եք այդքան փնթփնթում ու բարդացնում ամեն ինչ, որ խոսեք, քննարկեք, հանկարծ ձմեռը կդառնա մեղմ ու տա՞ք, ամառը՝ հով ու երկա՞ր: Չէ, բան էլ չի փոխվի: Ու ամեն անգամ հիշում եմ իմ լավ ուսուցչուհու խոսքերը.

-Եթե մի բան պետք է այսպես թե այնպես լինի, սիրով նայիր ու արա. ամեն ինչ ավելի լավ ու հեշտ կստացվի:

Փորձեք մի փոքր սիրով նայել ամեն ինչին:

Վերջերս հյուրեր ունեինք: Խոսեցին հազար ու մի թեմայից ու մեկ էլ.

-Էս տարի ձմեռը շատ խիստ է, ձյունն էլ շատ եկավ ու հլը անդադար գալիս ա: Ուֆ՜, հոգնեցինք, էլի:

- Մի պահ էլ ասեցին Թուրքիայից իբրև տաք հոսանքներ են գալիս, դրանց տաք հոսանքել ա սուտ, այ մարդ, գոհ ենք դրանցից:

Հը՞, դեպի Անտարկտիդա ուղեգիր պատրաստե՞նք հատուկ քեզ համար: Ի՞նչ էիք ուզում, ձմեռը առանց ձյա՞ն: Եկեք համաձայնվեք, որ առանց ձյան իրոք անիմաստ կլիներ:

-Ա՜, թող միշտ ամառ լինի, թե չէ՝ էս ինչա ջրերը սառեցին, ճանապարհները, բա էլ ասելու չի: Ահավոր ա:

Ես հիշեցի. դու հենց այն նույն մարդն ես, ով ամռան շոգին չդիմանալով, ձմեռ էր ուզում: Ես հիշում եմ ամեն ինչ: Չփորձեք դժգոհել: Կցանկանա՞ք մեկնել Եգիպտոս, տաք ավազ ու արև:

-Հեսա մի կերպ էս ցրտից կպրծնենք, ու գարուն: Խելառ մարտ:

-Էդ հեչ, բա աշո՞ւնը, էնքան անձրև ա գալիս, խոնավանում ենք: Թե ասա՝ ինչի ա էդքան անձրև գալիս:

Այ, էստեղ ուզում ես մի տոմս էլ առնել դեպի Բրիտանիա, որ գնա «կարոտը առնի» անձրևից:

Տեսնես, որ ամբողջ տարին միապաղաղ լիներ ու մի եղանակ, ինչի՞ց էին դժգոհելու:

Երբ կարդացի Արտյոմ Սաֆարյանի «Գրագողություն» հոդվածը, որոշեցի հենց այդ պահին մտքիս եկածը գրեմ: Բայց բնավորությանս համաձայն, ինքս ինձ ասացի. «Չէ, Տաթ, մի քիչ սպասիր, հետևիր անցուդարձին, որ ապացույցներով ներկայանաս»:

Ու հենց այդպես էլ արեցի: Հետևեցի, ու թղթակիցներից ոչ ոք չէր արձագանքում: Ինչո՞ւ չեք ուզում շարժել (ինչպես Արտյոմն էր ասում) ձեր ուղեղի գալարները: Նրա հոդվածից անցել է մոտ չորս ամիս, բայց ոչ մի արձագանք: Երևի չեք էլ նկատել, որ 17.am-ում էլ լինում են ինձ համար անընդունելի գրագողության պես բաներ (որին մի փոքր ավելի ուշ կանդրադառնամ):

Գրագողությամբ գրված գրքերը, այդ միօրինակ ֆիլմերն ու երգերը երկար ժամանակ համբավ չեն ունենում և չեն հասնի նույն պատվանդանին: Ուղղակի «քոփի-փասթ» անելով չեն հասնի նույն արդյունքին:

Օգտվել ուրիշի մտքերից, ես ընդունում եմ միայն այն դեպքում, երբ մշակվում են այդ հում էլեմենտները, քանզի պետք է հեղինակը քրտնի, չարչարվի, որ չմշակված գաղափարները չօգտագործվեն իր դեմ և հետևաբար չի մեղադրվի գրագողության մեջ:

Իսկ հիմա անդրադառնամ 17.am-ում իմ աչքից չվրիպած հինգ հոդվածների, որտեղ բոլորն էլ շա՜տ հետաքրքիր հատկանիշներով ներկայացնում էին անձնակազմին: Ուրեմն, օգոստոսի 4-ին հրապարակվեց Սարգիս Մելքոնյանի «Որպես ավարտ» հոդվածը (շատ լավ էր նկարագրել ճամբարի ընկերներին),հետո հրապարակվեց Լիդա Արմենակյանի «Մի անգամ «Մանանայում» հոդվածը (հետաքրքիր էր նորեկի կարծիքը անձնակազմի մասին), սրան հաջորդեցին Սերյոժա Բաբոյանի «Աղվերան Մեդիա ճամբարից լիցքավորված», Անի Հարությունյանի «Վերջացավ…» և Անգելինա Կարապետյանի «Փոփոխություններ» հոդվածները: Ես ընդունում եմ այս ձևը, որովհետև մեր թղթակիցները ոչ թե «քոփի-փասթ» էին արել նույն հատկանիշները, այլ թեև նույն թեմայով, բայց ամեն մեկը իր տեսանկյունով էր գրել:

Իսկ ի՞նչ է հեղինակային իրավունքը: Փաստորեն գոյություն ունի մի օրենք, որի համաձայն գրագողությունը համարավում է քրեորեն պատժելի արարք, որն էլ հետևյալն է՝ ՀՀ Քրեական օրենսգրի 158-րդ հոդվածով՝ «Հեղինակային կամ հարակից իրավունքի օբյեկտն ապօրինի օգտագործելը կամ հեղինակությունը յուրացնելը, եթե այդ արարքը խոշոր վնաս է պատճառել, պատժվում է տուգանքով՝ նվազագույն աշխատավարձի երկհարյուրապատիկի չափով, կամ ուղղիչ աշխատանքով՝ առավելագույնը երկու տարի»: Բայց մի հարց՝ աշխատո՞ւմ է այս օրենքը: Դժվար, թե:

Տեսնեմ՝ էլ ո՞վ ինձ նման հետազոտական աշխատանք կանի: Եվ այս իմ բնավորության պատճառով մայրս ինձ ասում է «ֆռից»:

Խմբագրության կողմից. Կիսում ենք Տաթևիկի մտահոգությունը, և շատ ուրախ ենք, որ հենց դուք՝ պատանի թղթակիցներդ եք բարձրացնում այս հարցը: Նա, ով մտավոր արժեք է ստեղծում, արդեն հասկանում է, թե ինչ ծանր ու ցավալի բան է, երբ գողանում են մտքերդ: Դե ինչ, քննարկումը շարունակվում է:

Հայկական բոլոր ընտանիքներում արու զավակի ծնունդը ամենասպասվածն է, և դա գիտենք բոլորս: Ցանկացած ընտանիք պիտի իր ժառանգն ունենա, իսկ այդ ժառանգն էլ դառնում է ընտանիքի ուրախությունը:

Հիմա ուզում եմ այդպիսի մի դեպք պատմել, որտեղ…

Քեռիս ապրում է Շիրակի մարզում՝ Սարակապ գյուղում: Կարծում եմ՝ գիտենք, որ հեռավոր գյուղերում ավանդապաշտությունը մի փոքր ավելի շատ է ընդգծված: Եվ այնտեղի բնակիչների համար առավել քան կարևոր է մի տղա ունենալ, որին կկոչեն իր պապի անունով: Եվ ահա, նրա ընտանիքում ծնվում են երկու աղջիկներ: Դե… Բոլորն էլ ասում են` երեխան երեխա է, կարևորը առողջ լինի, բայց…

Մոտ տասը տարի հետո նրանք արդեն սպասում էին իրենց տղայի ծնվելուն, ով պետք է դառնար տան լիությունն ու հպարտությունը: Բայց բախտը հաճախ չէ, որ ժպտում է մարդկանց:

Տղան ծնվեց հիվանդությամբ, և բժիշկներն անգամ հույս չտվեցին, որ նա կապրի: Բայց երևի այդ տղային Աստված էր ուղարկել, և նա ինչ որ առաքելություն ունի երկրի վրա:

Այսպես ասած, բամբակների մեջ մեծացրին այդ երեխային: Ինչպես կարգն է՝ պապի անունով էլ կնքեցին: Իսկ տատիս սերն այնքան մեծ է երեխայի նկատմամբ, որ երևի չկարողանամ նկարագրել: Հիմա տղան արդեն տասներկու տարեկան է, չնայած հիվանդությանը՝ քայլում է, գնում դպրոց, աղբյուրից ջուր բերում տան համար և մի շարք այլ գործեր անում: Այնքան սեր կա նրա մեջ, բոլորին սիրում է, բոլորի հետ շփվում, գրկելուց էլ այնքան ամուր է գրկում, որ քիչ է մնում խեղդվես:

Ափսոս, որ չի կարողանում հասկանալի խոսել: Նրան անծանոթ մարդը չի կարող հասկանալ, թե ինչ է ասում, իսկ դա ընկճում է նրան:

Սուրբ Ծննդյան օրը գնացել էի տատիս այցելության: Ինչպես միշտ, քեռուս տղան, ինձ տեսնելով, ուրախությունից պարում էր, և տվեց իր «ավանդական» հարցը՝ տորթը բերե՞լ ես (ես միշտ, հյուր գնալիս, նրան տորթ եմ տանում):

Եվ հենց այդ օրը տատս մի բան պատմեց.

«Էսօր քեռուդ հետ նստած Սուրբ Ծնունդի Պատարագն էինք նայում, ու գիտե՞ս ինչ եղավ, ապերը (մենք էդպես էնք դիմում քեռուս տղային) չոքեց հեռուստացույցի առաջ ու սկսեց «Հայր մեր»-ն ասել, վերջում էլ ավելացրեց. «Հիսուս ջան, խնդրում եմ ինձ լեզու տուր, որ խոսեմ»:

Մի պահ իսկապես քարացա, հետո ոչ մի մեկնաբանություն չկարողացա տալ տատիս պատմածին: Իսկ երեխան ժպիտով նայում էր ինձ, ու պտտվում շուրջս…

Ո՞վ գիտե, գուցե մի օր հրաշք կատարվի, և Աստված տա երեխային այն, ինչը նա իրոք այդքան սրտանց խնդրել էր…

Ամանորի թեմայով տարբեր հոդվածներ են գրվում: Ես էլ մեկը ավելացնեմ դրանց թվին և ավարտենք: Այն գեղեցիկ տոն է՝ սիրված շատերի կողմից: Իմ կողմից էլ այն շատ սիրված ու սպասված տոն է, բայց նաև մի տեսակ գլխացավանք: Հատկապես տնային տնտեսուհիների համար այն ուղղակի տանջանք է: Նրանք մի ամբողջ շաբաթ պատրաստություններ են տեսնում, տարբեր բաներ պատրաստում և հանգստանալու ժամանակ չեն ունենում: Բայց տոները հանգստանալու և ուրախանալու համար են, ոչ թե գործ անելու: Մեր հարևանը բողոքելու ընթացքում ասում էր, թե լավ կլիներ նախագահը հայտարարեր, որ էլ Նոր տարի չենք անելու: Չեմ հասկանում մեզ պաշտոնական հայտարարությո՞ւն է պետք Ամանորը նշելու կամ չնշելու համար: Ախր, այն նշում ենք մեր իսկ ուրախության համար, ոչ թե ցույց տալու: Մի տեսակ Ամանորը պարտականություն է դարձել շատերի համար: Այն ասես կորցրած լինի իր խորհրդավորությունը: Դարձել է սովորական մյուս շատ տոների նման:

Բոլորը առևտուր էին անում, պատրաստվում էին և զուգահեռաբար բողոքում ու ասում. «Հավես չկա»: Եվ ինձ հանդիպած մարդկանց մեծամասնությունը այսպես «անհավես» վիճակում էին:

Պետք է հասկանանք, որ մենք ինքներս պետք է կարողանանք ուրախ անցկացնել տոնը: Մենք ինքներս ենք այն դարձնում խորհրդավոր, հրաշքներով լի: Տոնը նույնն է միշտ, մարդիկ են փոխվում և դառնում անտարբեր ամեն ինչի հանդեպ:

Չգիտեմ` ով ոնց, բայց ես կարելի է ասել, ամեն տարի մեր գյուղի՝ Բաղանիսի միջոցառումը համեմատում եմ անցած տարվա միջոցառումների հետ: Համեմատել ասելով, ներկայացնում եմ ինչը կար, որ այս տարի չկա: Հա, անցած տարի ձյուն կար, իսկ այս տարի ձյուն չկար, բայց բերեք ձյունը թողնենք երկրորդական, որովհետև ձնից բացի կան էլ ավելի կարևոր նշանակություն ունեցող իրադարձություններ: Օրինակ, մարդիկ ովքեր ներկա էին անցյալ տարի, հիմա ներկա չեն, թե բանակի, թե արտագաղթի պատճառով: Իսկ ովքեր գյուղից գնացել էին, զանգահարում էին և հարցնում. «Ի՞նչ կա, ո՞նց ա մթնոլորտը գյուղում, երևի հավեսա, չէ՞, անցնում, միջոցառումը». ու շատ ափսոսում, որ էստեղ չեն: Բայց չեն հասկանում, որ իրենց գնալուց հետո միջոցառումներն էլ են անհավեսացել:

Երբ սպասում ես գյուղից հեռացածներին, ովքեր իջնելու էին, որպեսզի միասին դիմավորենք ամանորյա հանդեսները, բայց ոչ իջնող կա, ոչ մի բան: Ու զգացվում է շատ մարդկանց պակաս, ովքեր միշտ ներկա էին գտնվում, և անհնար էր չնկատել իրենց ներկայությունը:

Անցյալ տարի կար և Ձմեռ Պապ և Ձյունանուշ և ձի կառքի հետ միասին: Բայց այս տարի միայն Ձմեռ պապիկն էր՝ իր մեծ պարկի մեջ լցրած տոպրակներով, ով միայնակ մի կերպ բարձրանում էր գյուղամեջ և ընդառաջ էր գնում դեպի իրեն վազող երեխաներին: Անգամ երեխաներն էին քչացել: Անցած տարիների վազքից լսվող ոտնաձայները չէին և ոչ էլ ուրախության ճիչերը Ձմեռ պապիկին տեսնելուց: Այդ աղմուկի մեջ ականջովս ընկավ նաև այս արտահայտությունը. «Մյուս տարի իսկի տոնածառ չի լինելու»:

Որ ճիշտ ասեմ, այդ ամենը լսելուց հետո հիասթափվեցի, ու էլ ավելի տրամադրությունս ընկավ: Բայց հետո իմ մեջ ասացի, թե ինչու պետք է էդպես լինի, ինչ անենք, թե մեկը մի բան ասաց: Միայն պետք է լավատես լինել:

Հիմա հույս ունեմ, որ մյուս տարվա միջոցառումը ավելի ուրախ կլինի և մարդկանցով լեցուն, քանի որ բանակից շատերը վերադարձած կլինեն, և հույս ունենանք, որ գոնե արտագաղթածների մի մասը հետ կվերադառնա հայրենի գյուղ: Իսկ ես մեկ անգամ էլ կդիմավորեմ, հետո երկու անգամ գյուղում չեմ դիմավորելու, ինչպես գյուղի մի շարք երիտասարդներ, ովքեր հիմա դիրքերում մեր անդորրն են պահպանում:

Մեր բակում երկու մեծ ծառ կա: Իրար կողքի, միմյանցից ոչնչով չտարբերվող: Դպրոցից նայելիս այդպես եմ որոշում մեր տան տեղը: Մի ուրիշ ծառ էլ ունենք, մյուսներից անհամեմատ ավելի փոքր, անմիջապես պատուհանիս տակ: Մի քանի տարի առաջ տան եղևնին զարդարելուց հետո մնացած խաղալիքներով էլ դրսի փոքրիկ ծառը զարդարեցի, հետո լույսեր դրեցի, բավականին լավ էր ստացվել:

Փողոցով երկու հոգի էին անցնում: Մեկը սայլակն էր քաշում, վրան` ալյուրի պարկը, մյուսը` երեխան, անընդհատ փորձում էր ծառս լինել սայլակից, բայց ամեն անգամ հայրն ավելի արագ էր քշում, ու նա թավալվում էր նոր եկած ձյան մեջ: Հանկարծ երեխայի աչքն ընկավ իմ զարդարած տոնածառին:
-Պապ, պապ, բա մենք մեր տոնածառը ե՞րբ ենք զարդարելու:
-Երբ որ փող լինի:
-Բա ե՞րբ ա փող լինելու:
-Չգիտեմ:
Երեխան լռեց: Հետո հայրն ինձ նայեց մի տեսակ չարացած աչքերով: Դեկտեմբերի վերջն էր, Ամանորին երեք օր էր մնացել… Չգիտեմ, հաջորդ տարի փող եղավ թե չէ, բայց էլ նրանց մեր գյուղում չտեսա, ասում են՝ Ռուսաստան են գնացել: Դրսի տոնածառը էլ չեմ զարդարում: