-Երեխե՜ք, մոտենում է՜…

-Ի՞նչը, Մե՛ր:

-Ախր, մոտենում է:

-Վա՜յ, գժվել ե՞ս, ի՞նչն է մոտենում:

-Ախր, ո՞նց ասեմ, է՜, քիչ է մնացել՝ ընդամենը 6 ամիս ու կհասնի:

-է՜, դե ասա՝ իմանանք:

-Չեմ ասելու, գուշակե՛ք:

-Ամա՞ռը:

-Հա, ամառը մոտենում է, բայց ի՞նչ է հետը բերելու:

-Արև՞:

-Վա՜յ, դե չէ՛:

-Բա ի՞նչ պիտի բերի:

-Քննություննե՜ր:

-Վայ, լավ էլի, Մե՛ր, մի՛ հիշեցրու, ի՞նչ ենք անելու:

-Ախր, գոնե մյուս տարիների նման լիներ. բոլոր քննությունները` գրավոր, իսկ հիմա բանավոր քննություններ էլ ունենք: Էլ չեմ ասում օտար լեզվի մասին, որը նույնպես պետք է բանավոր լինի:

Խոսքս դեռ չէի վերջացրել, երբ ներս մտավ ընկեր Դանիելյանը ու ասաց.

-Արդեն որոշված է՝ քննությունների մի մասը լինելու է բանավոր: Արդեն սկսեք պարապել, որ կարողանաք լավ հանձնել:

-Ո՜ւֆ, տիկին Դանիելյա՞ն, ինչի՞ հենց մեր ժամանակ պիտի փոխվեր քննությունների ձևը:

-Մենք մեղավոր չենք, որ այսպես է որոշվել:

-Է՜, փոշմանել եմ:

-Ի՞նչն ես փոշմանել:

-Ես չպիտի ուշ գայի դպրոց, հիմա 9-րդ դասարանի քննությունները հանձնած կլինեի:

-Է՜, դե լա՜վ, հույսներդ դրեք ձեզ վրա, իսկ հիմա անցնենք դասին:

Հինգշաբթի օրը, դպրոցում, վերջին ժամին ամբողջ 9-րդ դասարանը բուռն քննարկումների մեջ էր։

Ցավալի լուրն արդեն հայտնի էր բոլորիս․ քննակարգը փոխվել է՝ գրականություն, պատմություն, օտար լեզու․ այս առարկաների քննությունները լինելու են բանավոր, իսկ որ ամենավատն է՝ բնագիտական չորս առարկաներից էլ հարցեր են լինելու մի թեստում։ Այլ կերպ ասած, քննություն պետք է տանք համ կենսաբանությունից, համ քիմիայից, համ էլ ֆիզիկայից ու աշխարհագրությունից։ Բոլորս դժգոհ էինք: «Հենց էս տարի՞ պետք ա սենց լիներ, երբ մենք ենք քննական դասարանը»,- այս էր բոլորի մտքում։

Այսպիսի վատ տրամադրությամբ էլ գնացինք տուն։

Ուրբաթ օրը՝ երկրորդ ժամին, համաշխարհային պատմության դաս էր։ Ընկեր Վարդանյանը դասարան մտնելուց ու բարևելուց հետո ասաց․

-Երեխանե՛ր, հիմա ձեր դասղեկը կգա, ձեզ բան ունի ասելու։

Դե, սպասում ենք։ Րոպեներ անց եկավ դասղեկն ու հայտարարեց․

-Էրեխեք, քննակարգի մեջ էլի փոփոխություններ են էղել․․․ Աստված ձեր ձայնը լսեց, բնագիտական առարկաների քննությունը ընտրովի է լինելու, որը ընտրեք՝ դրանից էլ քննություն կտաք։

-Ջաա՜ան,- լսվեց ամեն կողմից։

-Լավ, հիմա հերթով, համարներով ասում եք, թե չորս բնագիտական առարկաներից որն եք ընտրում։ Ես կնշեմ, ցուցակն էլ չի փոփոխվելու։

Բոլորը բավականին շուտ կողմնորոշվեցին ու ասացին նախընտրած առարկան։ Հերթը հասավ 8-րդ համարին՝ ինձ։ Ես չէի կողմնորոշվում, թե որն ընտրեմ։

-Աստղիկ, արագացրու։

«Լավ, հիմա ի՞նչ ասեմ»։

-Աստղ, քեզ չեմ մեղադրում, այդ չորս առարկան էլ հավասար սովորում ես, դրա համար էլ չես կարողանում շուտ որոշել,- լսեցի դասընկերուհուս բացատրությունը։ Բոլորն ինձ էին սպասում, իմ պատասխանին։

-Ես ընտրում եմ․․․ Կենսաբանություն,-վերջապես ասացի ես։

-Աստղիկ ջան, այնքան հանդիսավոր արտասանեցիր՝ քիչ մնաց ծափահարեինք,- ծիծաղելով ասաց դասղեկս։

Դե․․․ Հուսով եմ կենսաբանությանս քննությունը լավ եմ հանձնելու։

Այս տարին դպրոցական տարիներից ամենավատ տարին է իմ և ընդհանրապես մեր ամբողջ դասարանի համար: Քննություններ ունենք համարյա բոլոր առարկաներից: Մենք հույս ունեինք, որ գոնե բնագիտական առարկաները ընտրովի կլինեին, բայց ոնց որ ասում ենք, ու բոլորն էլ ասում են` փոփոխությունները ջարդվեցին մեր գլխին:

Բանավոր քննություններ: Ես արդեն մի անգամ տվել եմ բանավոր քննություն և դա շատ բարդ է: Միայն հանձնաժողովի անդամների ուշադիր նայելն արդեն շփոթեցնում է: Եթե երաժշտական քննությունը այդքան բարդ էր, ինչպե՞ս ենք հանձնելու դպրոցական քնությունները: Միայն այդ մասին մտածելն արդեն վախ է առաջացնում: Մտածում եմ` ինչպես ենք հասցնելու այդքան դաս կրկնել. 7-րդ դասարանից սկսած պետք է կրկնենք և ոչ միայն կրկնենք, այլ նաև նորից սովորենք, որ կարողանանք հանձնել բանավոր քննություններ:

Լավ է, գոնե բնագիտական առարկաները և մաթեմատիկան գրավոր են, բայց բնագիտական 4 առարկաներից քննություն կա: Ֆիզկուլտուրան էլ մի կողմից մտցրեցին քննությունների մեջ: Անգամ օտար լեզուները բանավոր են:

Չգիտեմ, ինչպես ենք հասցնելու այդքանը պարապել, կամ ինչպես ենք բոլոր դասերը հիշելու:

Կարոտ, թախիծ, հիշողություն, քաջություն, հպարտություն…

Այս յոթ ամիսների ընթացքում մտքիցս դուրս չի եկել այն պատերազմը, որին ականատես եղա:

Մեկի տան դուռը փակվեց, և ծուխը մարեց: Մեկի մայրը տխուր նայում էր ինձ, երևի տղայի հայացքն էր փնտրում, իսկ ես հազիվ էի զսպում արցունքներս: Մյուսի մայրը ծեր է, խնամողը հարսն է, նա տղայի մահվան լուրը լսել էր հեռուստացույցից: Շարունակե՞մ, ո՛չ, շարունակել պետք չէ, իմաստ էլ չկա:

Երևի ազգս սկսել է ապրել` գիտակցելով, որ մեր քաջերը դրա համար ուրախ կլինեն և ամպերի միջից իրենց ժպիտն էլ կերևա:

Մեր տունն էլ սկսեց ապրել, մեր տան ճրագն էլ վառվեց` հիշելով նրա հայացքը: Մեծ Մակիչը հորեղբայրս է, իսկ փոքրը՝ մյուս հորեղբորս որդին: Մենք բոլորս ապրում ենք մի տան մեջ: Հորեղբայրս զոհվեց Ֆիզուլի-Հորադիս պաշտպանական դիրքում: Նրա մահը մեծ կորուստ էր իմ ընտանիքի համար, սակայն այդ ցավը սփոփեց հորեղբորս որդին` իր աշխարհ գալով: Նրա մեջ մենք տեսնում ենք հորեղբորս, պապս նայելով Մակիչիկին, հիշում է իր որդու մանկությունը: Մակիչը հիմա հաճախում է մանկապարտեզ և մեր տան ճրագն է: Պապս հատուկ ուշադրություն է տածում նրա նկատմամբ: Ամեն օր ասում է.

-Մակիչիս հաց տվալ ե՞ք:

-Հա, պապի, մի քիչ կերել է:

-Մակի՜չս, քանք խանութ` պապին քեզ հինչ առնի՞:

-Պապի, ուզըմ եմ ծամոն, լայզեր:

-Մակիչիս սասն ա, էն հի՞նչ իլավ խոխիս:

Ամբողջ օրը տանը լսվում է.

-Մակի՜չ, Մակիչ, արի՛ տուն:

-Մակիչ, խելոք պահի քեզ:

-Գնա՛ լվացվիր, կեղտոտ են ձեռքերդ:

-Խաղալիքներդ հավաքի՛, այ տղա:

Երջանիկ ենք մենք, երջանիկ փոքրիկ Մակիչով:

Երևի ազգս սկսել է ապրել` գիտակցելով, որ մեր քաջերը դրա համար ուրախ կլինեն և ամպերի միջից իրենց ժպիտն էլ կերևա:

«Ա´յ տղա, մի քիչ սիրուն գրի, էլի, մարդ չի ուզում տետրիդ նայի»:

Սրանք այն խոսքերն են, որ ամեն օր լսում եմ մայրիկիցս: Չնայած ես արդեն 8-րդ դասարանում եմ սովորում, բայց մայրս սովորություն ունի ամեն երեկո տնային աշխատանքներս ստուգել: Անկեղծ ասած, դա ինձ այնքան էլ դուր չի գալիս, նույնիսկ վիրավորական է, մի տեսակ անվստահություն եմ զգում, բայց դե, ինչ արած, սովորություն է:

Սակայն պետք է խոստովանեմ, որ ձեռագիրս իսկապես ահավոր է: Ուսուցիչներս արդեն հարմարվել են, էլ դիտողություն չեն անում, բայց միշտ ասում են, որ ձեռագիրս ու ես իրար հեչ չենք սազում:

Այսօրվա նման հիշում եմ: Տարրական դասարաններում էինք սովորում: Ինձ հետ նույն դասարանում էր սովորում նաև հորեղբորս աղջիկը` Անին, ով ուներ արտակարգ գեղեցիկ ձեռագիր: Եվ ամեն անգամ` տնային աշխատանքներն ստուգելիս, ընկեր Մարգարյանը հիանում էր նրա ձեռագրով` ասելով, որ ես օրինակ վերցնեմ նրանից: Ես նախանձ չեմ, բայց այդ պահը դուրս չէր գալիս, ես չարանում էի քրոջս հանդեպ: Եվ ամեն անգամ դասերի ավարտից հետո վիճում էի Անիի հետ, հանդիմանում նրան` գեղեցիկ գրելու համար և համոզում, որ ինքն էլ ինձ նման գրի: Սակայն նա չէր համաձայնում, ասում էր, որ չի կարող այդպես գրել: Բայց հավատացե´ք, ես պատրաստ էի նույնիսկ ինքս գրել նրա տետրում, միայն թե նրան չգովեին: Եվ երբ վիճում էինք, տարբեր ճանապարհներով էինք տուն գնում: Ընտանիքիս անդամները տեսնելով մեր առանձին – առանձին տուն հասնելը, անմիջապես գլխի էին ընկնում, որ քրոջս գովել են: Եվ սկսվում էր հերթական դաստիարակչական քարոզչությունը, որ Անին իմ քույրիկն է, որ ես պետք է ուրախանամ, որ իրեն գովում են, և այլն: Բայց ես մնում էի անդրդվելի: Հաջորդ օրը` էլի նույնը:

Այսօր քույրիկս արտասահմանում է, էլ ինձ հետ նույն դասարանում չի սովորում, բայց ամեն ինչ կտայի, որպեսզի նա նորից իմ կողքին նստեր, գեղեցիկ գրեր, և թող նրան ամեն օր գովեին:

Խառը, ցաքուցրիվ, խառը…

Մեկն ունեի, ասում էր` եթե իրոք սիրում ես, ուրեմն, պետք է անպատճառ սիրես, պետք է չիմանաս` ինչու ես սիրում:
Սկզբում ասածները չէի հասկանում, հետևաբար, չէի էլ ընդունում: Իսկ հիմա հարց է ծագել: Ինչո՞ւ ենք մենք սիրում:

Երբևէ պատահե՞լ է, որ քեզ թողնեն, կամ դու որոշես թողնել որևէ մեկին:
Դու հիմա զարմանում ու հարցնում ես, թե թողնելը ի՞նչ կապ ունի: Իսկ ես ժպտում եմ ու պատասխանում, որ դրանք հարաբերական են և իրար ուղիղ համեմատական:
Ահ, կրկին չես հասկանում, լավ մեկ ուրիշ բան ասեմ:
Դու, այ հենց դու, որ հիմա այդ էլեկտրոնային անզգա համակարգչի կամ սմարթֆոնի դիմաց փորձում ես ամենազգացմունքային բառերս կարդալ, երբևէ բաժակ կոտրե՞լ  ես, այն էլ սիրածդ բաժակը:  Լավ մեկ-երկուսը կասեն, որ ոչ (ում ունեի, ասում էր` բացառություններ միշտ կան), բայց մյուսները վստահ եմ, կոտրած կլինեք, ու չփորձեք խաբել` ասելով, որ չեք կարոտել, ձեր մեջ դատարկություն չի եղել ու ձեզ չի թվացել, որ էլի մի շատ կարևոր իր թողեց ձեզ: Այսինքն, դուք սիրում եք բաժակը, սիրում եք անպատճառ, նույնսիկ կոտրված վիճակում:
Կամ երբ ձեր տետրը վերջանում է, դուք այն դեն եք գցում, ու երբևէ նրա մասին չե՞ք մտածում, չե՞ք կարոտում այն մեկին, ում հետ ամիսներ եք անցկացրել, ովքեր ձեր հազարավոր տառերն ու բառերը իրենց ուսերին են վերցրել: Իսկ ես կարոտում եմ, ու ինչքան էլ որ վերջացրած լինեմ տետրը, մեկ է, սիրում եմ այն, սիրում եմ առանց սպասելու, որ նրա թերթերը ավելանալու են:
Դու չես հասկանում, իսկ ես ժպտում եմ:
Չգիտեմ` հասկացե՞լ ես, թե` ոչ, բայց եթե դպրոցում բացատրելու դասեր լինեին, հաստատ անբավարար կստանայի:
Հա, ինչ էի ասում, հետևաբար, եթե մենք սիրում ենք, մենք չենք կարող թողնել, եթե չենք կարող թողնել, ապա սիրում ենք անպատճառ, առանց պահանջների:
Չեղա՞վ ուղիղ համեմատական: Եղավ, եկանք ասածիս:
Իսկ երբևէ մտածե՞լ ես` ինչքան երջանիկ կլինեին մարդիկ և աշխարհը, եթե բոլորը, թեկուզ մի հոգու, բայց իրոք սիրեին: Այնպես սիրեին, որ չմտածեին նրա կոտրվելու կամ սպառվելու մասին:

Ինչքան մարդիկ են տխուր, որ իրենց` «կոտրված բաժակ» համարելով, լքում են, կամ էլ ուղղակի չեն սիրում: Մարդիկ երևի կարոտում են իրար, կարոտում են` լինելով իրար կողքի, նույն բակին ու նստարանին գտնվելով, կարոտում են, որովհետև սիրում են, որովհետև ինչ-որ տեղ ինչ-որ մեկը թողնում է մյուսին, կամ ինչու չէ, մեկը հասկանում է, որ չափից շատ է առանց պատճառի մյուսին սիրել:
Դե գոնե մի քիչ փորձիր հասկանալ: Դու հիմա խառնաշփոթ մտքերիցս անչափ նյարդայնանում ես, իսկ ես նորից ժպտում եմ:
Մտածում եմ, որ ես նույնիսկ քեզ եմ սիրում, նույնիսկ այն երեխային, որ հենց նոր լաց էր լինում, նույնիսկ այն մարդկանց, ում հայացքները մի քիչ վատն են:
Սիրում եմ բոլորին, բայց ինձ հաճախ են «կոտրում» ու անպիտան բաժակ դարձնում: Իսկ կոտրված բաժակը դեն են նետում…
Բայց արի չկարոտենք, հա՞: Արի` ամեն օր այցելենք մեր սիրած մարդուն, վայրը, գրկենք իրար ու չկարոտենք, արի` ամեն անգամ տեսնելիս, ասենք, որ իրար շատ ենք սիրում ու կարոտներս առնենք: Արի` չթողնենք, հա՞: Արի` չհիշենք իրար այն ժամանակ, երբ պիտանի ենք, այլ միշտ մեր սրտում պահենք նրանց գոյությունը, արի` առանց սիրվել ցանկանալու, առանց պատճառի, առանց սպասելիքի ու առանց խնդրանքի սիրենք իրար, շատ-շատ սիրենք:
Դու ասում ես, որ առանց պատճառի սիրել հնարավոր չէ, իսկ ես պատասխանում եմ` հնարավոր է, ու ժպտում:
Այն մեկին, որ ունեի, ասում էր` իսկ եթե չգիտես, թե ինչու ես մեկին սիրում, ուրեմն ձեր մեջ ինչ-որ տեղ ինչ-որ բան համընկել է…

Վերջերս «Շանթ» հեռուստաալիքով ցույց են տալիս մի հնդկական ֆիլմ ՝ թարգմանված հայերենով՝ «Մերժվածը»։ Ես գիտեմ քո մեջ զարմանք չնկատվեց, քանի որ քո շրջապատում էլ կան այդ սերիալի երկրպագուներից։

Հիմա ամեն տեղ խոսում են այդ սերիալի մասին։ Մտնում եմ դասարան, ու սկսվեց.

-Ա~յ, երեխեք, տեսնես` կգտնե՞ն Իչային:

Իչան գլխավոր հերոսուհին է:

-Իչան շատ ա մեղքս գալիս,- և նմանատիպ այլ խոսակցություններ։

Դպրոցից եկա տուն, միացրեցի հեռուստացույցը, որպեսզի նայեմ իմ սիրելի հաղորդումներից մեկը։ Եվ հենց այդ ժամանակ ինձ շրջապատեցին 6 հոգի` մեր տան անդամները, և ջղայնացած հայացքով նայում էին ինձ։ Մինչև ես մտածում էի, թե ինչ վատ բան եմ արել, նրանք խլեցին ձեռքիցս հեռակառավարման վահանակը։ Ինձ թվում է` գուշակեցիք, ինչ էր կատարվում։

-Վերջացրու, տուր` Իչան սկսվեց:

-Թուհ, 5 րոպե անցել ա։ Հա, դե լավ էլի, ուր գնում եմ` Իչա։

Ժողովուրդ հերիք է սերիալներով ապրեք։ Ինձ թվում է` այդ սերիալի անունը պետք է լիներ ոչ թե «Մերժվածը», այլ «Իչայի գերիները»։ Ի դժբախտություն ինձ, լուրեր են տարածվում, թե այդ սերիալը կտևի մինչև 2020 թվականը։ Դե ինչ ասեմ՝ համբերություն։

Սեպտեմբերի մեկից գնացինք դպրոց։ Արդեն իններորդ դասարանում եմ։ Ամեն օր պարտադիր ուսուցիչների կողմից հիշեցում, որ մենք քննական դասարան ենք, քննություն ենք տալու։ Մտահոգություններ, մտահոգություններ, մտահոգություններ…  Բայց հոպ, կար մի դրական կետ․ մամուլն ակտիվորեն գրում էր, որ քննությունները երեքն  են լինելու՝ մաթեմատիկա, հայոց լեզվից փոխադրություն և գրականություն՝ բանավոր։ Գրականությունն էր մի քիչ համը հանում, բայց տանելի էր։

Այսպես հանգիստ գալիս էինք դպրոց, գնում տուն։ Ավանդական դասալսումները մի քիչ սթափեցրեցին, բայց սպասվում էր «ծանր հրետանին»՝ սառույցով ցնցուղը։  Մի օր մեր դասղեկը մտավ դասարան ու ասաց, որ ինչ-որ շաբաթաթերթում գրել են, որ քննությունները լինելու են 7-ը։ Ցրտի մի ալիք անցավ ու դասղեկը սկսեց թվարկել․

-Մաթեմատիկա, հայոց լեզու՝ փոխադրություն, գրականություն՝ բանավոր,  օտար լեզու՝ բանավոր, բնագիտություն՝ ֆիզիկա, քիմիա, աշխարհագրություն և կենսաբանություն՝ միասին, պատմություն՝ բանավոր, ֆիզկուլտուրա։

Եվ մի վայրկյանում Սիբիրից սառը օդային հոսանքներն եկան ու ցրտահարեցին մեր ուղեղները։ Դասղեկն ու տնօրենը ժողով են գումարել, որի ընթացքում առավել մանրամասն կբացատրեն քննության կարգը։ Անպայման կգրեմ։

Էհ, ի՞նչ է մնում ասել. ջաններս սաղ լինի…

…Չնայած, որ բացումն արել էին Վահե Ստեփանյանը` այն խորիմաստ ու համով նյութեր գրող երիտասարդը, և Գայանեն, ում հետ ծանոթացել եմ մեդիա ճամբարի ժամանակ:

Սկսեմ նրանից, որ հայկական արտադրության ժամանակակից սերիալները շատ վատ սցենարների հիման վրա են նկարահանվում, այնտեղ ներկայացվում է հանցագործություն, սպանություն, վատ խոսքեր են հաճախ հնչում, և այդ ամենը ազդում է դիտողի ապրելակերպի վրա: Մարդիկ ամեն կերպ փորձում են նմանվել, չգիտակցելով, որ սերիալներում ներկայացվում է արհեստականորեն, ինչպես իրենց դուր է գալիս, ոչ թե իրական իրողությունը:

Սերիալները խանգարում են դասերին, այդ պատճառով զարգանում է անգրագիտությունը: Իսկ քանի որ գնալով նվազում է երեխաների հետաքրքրությունը դասերի հանդեպ, նրանք ոչ թե անհամբերությամբ կսպասեն լուսաբացին, որ գնան դպրոց, տեսնեն ընկերներին և ավելացնեն գիտելիքի պաշարը, այլ տարված կլինեն սերիալային սցենարներով.

-Տեսնես ի՞նչ կլինի հաջորդ սերիայում, ախր, ամենալավ պահին վերջացավ:

-Ե՞րբ են էս դասերը վերջանալու, գնամ տուն` սերիալս նայեմ:

Այս ամենն, այո՛, իր դրական կողմը բացարձակ չունի: Ընդհանուր առմամբ, սերիալներն իրենց դրական կողմերը չունեն, բայց քանի դեռ ապրում ես այս երկրում, պետք է ապրուստի միջոց գտնես: Տարբեր մարդիկ վաստակում են տարբեր ճանապարհներով` շինարարությամբ, դարբնությամբ, վարսահարդարմամբ, և այլն: Ճիշտ է, այդ «և այլն»-ը ավելի բովանդակալից կլիներ, եթե Հայաստանում աշխատատեղերի առկայությունը մեծ լիներ, սակայն ինչպես մեծերն են ասում. «Ամեն մեկն իր գլխի ճարը պետք է տեսնի»: Դերասաններն էլ սերիալում նկարվելով են ապրում: Ու իրենց համար միևնույն է, իրենք ում նյարդերի վրա են ազդում, լա՞վ են խաղում, թե՞ ոչ, իրենց սերիալը լայն տարածում ունի՞, թե՞ միայն վատաբանվում է: Նրանք էլ իրենց ապրուստի միջոցը վաստակում են այդպես: Լինում են դեպքեր, երբ իրենց աշխատանքին իրենք էլ կողմ չեն, սակայն ֆինանսական վիճակը դրդում է շարունակել:

Իրականում ես միանշանակ դեմ եմ սերիալների ցուցադրմանը: Ես միայն կողմ եմ սերիալների առկայությանը, որ դերասանները աշխատանք ունենան: Ապրենք հույսով ու հավատով, որ մի օր հայկական սերիալների արտադրության համար էլ ծաղկուն շրջան կլինի, և կհեռարձակվի այն, ինչը իրոք կլինի մեր սրտով: Այդ ժամանակ կգրենք այլ նյութ՝ գովելով հայկական սերիալները: