Իմ էջը խորագրի արխիվներ

Նախահամերգ

-Մի քիչ էլ գնա՞նք, թե՞ լավ ա:

-Լավ ա, վերջ, կանգնեցինք,- խրոխտ հայտարարեցի ես,- էլ ոչ մի քայլ, ստեղից ոչ աջ, ոչ ձախ:

-Լավ էլ երևում ա,- ուրախացավ ընկերուհիս:

-Չէ մի, էդ հիմա,- հիասթափեցրի ես նրան,- սպասի նստածները կանգնեն, հլը սրանց նայի, լավ էլ բոյով են:

Մենք թարս նայեցինք նստածներին: Բոլորն էին նրանց թարս նայում, իսկ նրանք երկար ձգել էին իրենց ոտքերը և ձևացնում էին, որ իրենց համար լրիվ մեկ է, թե մենք ինչ ենք խոսում:

-Ժամը քանի՞սն ա:

Ես ձգվեցի և նայեցի հրապարակի ժամացույցին:

-Հինգը:

-Տասներկուսից ստեղ ենք ու հիմա նոր մտանք հրապարակ,- մեր օրն ամփոփեց ընկերուհիս:

-Դին, ու ստեղից որ մի քայլ, նոր արկածների հավես չունեմ:

-Ախպեր ո՞վ են որ էդ նստածները,- հետևից ինչ-որ ձայն լսվեց, բայց ձայնի տերը չկարողացավ ամբոխի միջով հասնել նստածներին:

-Ծարա՜վ եմ, – բողոքեց Դիանան:

-Ես էլ,- միացա ես:

Կողքից մի աղջիկ մեզ շշով ջուր մեկնեց:

-Ասենք, շնորք չի էսքան մարդու մեջ նստելը: Լավ ա, էլի, դեռ 3 ժամ կա, մենք կանգնած ենք, դուք նստած ու հերիք չի, մի հատ էլ մարդա 3 հոգու տեղ եք զբաղեցնում,- բողոքեց ինչ-որ մեկը, բայց նստածները շարունակեցին իրենց «անտարբեր» քաղաքականությունը:

-Դուք շատ-շատ, ահավոր բարի եք,- շնորհակալություն հայտնեցինք ջրի տիրոջը և խմելիս, «լրիվ պատահական»  ջրից մի քիչ թափվեց նստածների վրա:

Մենք շարունակեցինք սպանել րոպեները:

-ժողովուրդ, մի հրեք:

-Ինչ-որ մեկն անցնում ա:

-Վայ, կանգնեցի  նստած տղայի ձեռքին:

-Լավ արիր:

-Վերջ, զանգում եմ Յուրային:

Մենք փորձում էինք հասկանալ, թե ինչ են խոսում սիրիահայերը, բայց աղմուկի մեջ աևմտահայերենը լրիվ անհասկանալի էր թվում:

-Ի՞նչ:

-Ի՞նչ եք անելու համերգից հետո:

-Հետո՞, գնալու ենք տուն,- պատասխանեցինք մենք:

Պարզվեց՝ շփվող աղջիկը մեզ իրենց հետ ինչ-որ տեղ էր հրավիրում: Մենք ծիծաղելով հրաժարվում էինք, երբ ականջիս հասան քաղցր բարբառային հնչյուններ:

-Հիմի էսքան պտի սպասե՞նք:

-Հա, հա, Յուր:

-Բա ո՞ւր են էդ նստածները:

Նստածները հենց մեր դիմաց էին: Ես դեռ փորձում էի գուշակել, թե լսածս ինչ բարբառ էր, երբ նստած տղայի օձիքից բռնեց մի մեծ ձեռք: Յուրան բարձրահասակ և ուժեղ տղա էր: Նստածները կանգնեցին:

-Լավ, դե, էրեխեք ջան, ես գնամ, վերջ, մեկ ա ինձ երևալու ա,- հրաժեշտ տվեց Յուրան հատուկ շեշտադրությամբ և գնաց:

-Ծարավ եմ,- նորից բողոքեց Դիանան:

-Մի խելացի մարդ դեռևս մեզ մոտ քեզ ասում էր, չէ՞, արի ծամոն առնենք, իսկ դու նենց էդ մարդու ձեռքից բռնեցիր ու վազեցիր դեպի ավտոբուսը, ոնց որ վերջինն էր:

-Ծամոնն ի՞նչ:

-Ծարավը վերացնում ա,- բացատրեցի ես:

Մեկ այլ ձեռք մեզ ծամոնի տուփ մեկնեց:

-Մարդիկ ինչ բարի են էսօր, ուրախացանք ես ու Դիանան:

-Անձրև, Դինա, անեծքդ տեղ հասավ:

-Ես սիրում եմ անձրև,- ուրախ պատասխանեց Դիանան:

-Հա, ես էլ, բայց հիվանդանալու հեչ հավես չունեմ:

-Հա լավ, չես հիվանդանա,- ուրախ-ուրախ ինձ համոզում էր Դիանան:

-Գրիպս սկսեց,- հայտարարեցի ես պայուսակիս մեջ անձեռոցիկ փնտրելով, որն անհետացել էր:

Հետևից իմ տեսադաշտ ներխուժեց անձեռոցիկի տուփ բռնած մի ձեռք:

-Չէ, մարդիկ էսօր անհավանական բարի են, շնորհակալ եմ շատ,- ժպտացի ես:

Որոշ տեղեր անձրևանոցներ բացվեցին:

-Ժողովուրդ, ձգեցինք մինչև ժամը վեցը,- լսվեց հեռվից ինչ-որ ուրախ բացականչություն:

-Ոնց որ ֆիզիկայիս պարապմունքը լինի,- բողոքեց մի տղա,- կես ժամը մեկ մի րոպե ա անցնում:

-Զոնտիկ հեռացիր, զոնտիկ հեռացիր, զոնտիկ հեռացիր…

Ես մի պահ ժպտացի, հետո նայելով թաց մազերիս, միացա խմբին:

-Զոնտիկ հեռացիր, զոնտիկ հեռացիր:

Եթե թրջվել, ուրեմն բոլորով:

-Ժողովուրդ, համերգը որ սկսվի, կփակենք զոնտիկները:

Բայց ամբոխը չի լռում:

-Զոնտիկ, հեռացիր…

-Երեխեք, ո՞վ ա սոված:

-Ես…

-Ախպերս պանիրո՞վ, թե՞ մսով՞:

-Կապ չունի:

Բուտերբրոդը փոխանցում ենք տիրոջը:

-Սիսթեմ, սիսթեմ, սիսթեմ…

-Դին, սիրտս գնալով ավելի արագ ա խփում,- հուզված ասում եմ ես:

-Իմն է՜լ:

-Կես ժամ մնաց ժողովուրդ, ավելի բարձր ենք գոռում:

-Կես ժամն ի՞նչ ա փոխում, եկեք, էլի, Սերժ, էլ համբերել չի լինում:

-Կես ժամ սպասել ենք, էսքան էլ կսպասենք,- վստահ ասում եմ ես:

-Ուզում էիր ասել էսքան սպասել ենք, կես ժամ էլ կսպասենք:

-Բա ես ի՞նչ ասեցի… Ուֆ, արդեն բառերը խառնում եմ, մի խոսքով՝ կսպասենք,- ասում եմ ես ու փայլող աչքերով նայում հրապարակի ժամացույցին…

Հիմա չեմ էլ կարողանում հիշել, թե  3 ու կես ժամ անշարժ կանգնած ինչ արեցինք, բայց սպասեցինք: Սպասեցինք ու արժեր: Էն էլ ո՜նց արժեր:

Կայծը

Աղջիկ մը երջանիկ դեմքով ու առանց կոսմետիկայի, քայլում է փողոցներով, քայլում է երկար ու հեռու, պահի տակ՝ վազելով ու թռչկոտելով, պահի տակ՝ կանգ առնելով ու զգալով օդի ուղղությունը… Ոչինչ պետք չէ երջանիկ լինելու համար: Իսկ քամին խառնում է մազերը, արևը էլ ավելի պայծառացնում աղջկա դեմքը լուսավոր: Քայլում է հեռու ու անհայտ ուղղություններով ու ժպտում ամբողջ ճամփին: Ժպիտը դեմքից չի կորչում… Իսկ անցորդների տարօրինակ հայացքները՝ բոլորը մի դեմքով են, նույնիսկ անդեմ են: Քայլում է մի աղջիկ, որի ծիծաղն ու լացը շատ նման են, նույնիսկ կարելի է շփոթել: Իսկ ընդհանրապես ծիծաղն ու լացը շատ նման են, եթե խորանաս… Երկուսն էլ զգացմունքների ճիչ են: Մանավանդ ուժեղ լացն ու ծիծաղը: Ուժեղ ծիծաղը արցունքների է հասցնում՝ հիշեցի տատիկիս… Իսկ ուժեղ լացը՝ այնքան ուժեղ ու այնքան ճչացող, նրա նոտաները ուժեղ ծիծաղի նոտաների հետ են համահունչ:

Բայց ամենից շատ ես սիրում եմ ժպիտը… Ժպիտը արցունքների միջից: Մի՞թե ավելի գեղեցիկ ու ավելի ուժեղ բան կա: Իմ կարծիքով, երջանկության արցունքների քիմիական բաղադրությունը լրիվ այլ է: Նրանք աղի չեն…

Իսկ այդ առեղծվածային ժպիտը խլացնում է շրջակա աղմուկը: Աշխարհը կորցնում է իր հողն ու հատակը, կա միայն արև, երկինք ու կանաչ գույն… Չէ, շատ գույներ: Ու պահը չի անցնում, կարծես, կողքին կլինի ամբողջ ճանապարհին: Ասում են՝ միայն դժբախտներն են հանճարեղ, բայց ահա տեսեք՝ ծնվում է մի կայծ, երկար անձրևներից հետո… Այդ կայծը ունի միամիտ, բայց շատ ուժգին տենչանք՝ դառնալ անմար կրակ… Իսկ աղջիկը քայլում է անմտորեն ու խելագար, վերջնականորեն ու անվերադարձ սիրահարված կյանքին…

Չլինեի ես, չէին լինի քրոջս առավոտները

-Վեներա, այ Վեներա, Վեներա ջան, արթնացի, ջան,- համարյա երգելով շշնջում էր քույրս իմ ականջին, իսկ ես ավելի էի ամուր գրկում վերմակս ու աչքերս փակում:

-Վեն, հոգնեցի արդեն, դե, արթնացի , վա՜յ,- առավոտյան 7-ն է,  և ես քրոջս  արդեն նվիրում եմ զայրանալու պատճառ:

-Հա, ըհը… հեսա… հաա,- քրոջս չարհամարհելու համար ասում եմ ամենաքիչ բերանի շարժում պահանջող բառերը:

-Լավ, Վեն ջան, դե, ես գնամ թեյ պատրաստեմ, դու արդեն հագնվի,- ասաց քույրս  ու չիմանալով, որ տասը րոպե հետո արդեն շատ բարկացած ասելու է.

-Աաաա,Վեն, դե արդեն հոգնեցի է, էլի սփռոցին թափեցիր էս թեյը, հերիք ա, մտածված ե՞ս անում,- չգիտեմ ինչու, վերջերս միշտ պատահմամբ շրջում եմ իմ թեյի բաժակը, և քույրս այդ ամենը հավաքելով միշտ կիսատ է թողնում  նախաճաշը:

-Ես արդեն գնամ դասի, հա՞,- ինքս ինձ վրա շատ բարկացած ասացի քրոջս, ու մեղավորության արցունքներ էին հայտնվել աչքերիս:

Արագ դուրս եկա տնից, նստեցի երթուղային ու այնտեղ գիրք էի կարդում, քրոջս նվիրած գիրքը:

Դպրոցում արդեն երրորդ ժամն էր, երբ ես մոռացած այդ ամենի մասին երգ էի լսում, երբ հանկարծ կարդացի քրոջս ուղարկած հաղորդագրությունը. «Այ Վեն ջան, ինչի՞ ես լացում, է, իմ առավոտները առանց սփռոց մաքրելու ու քո վրա ջղայնանալու անհնար ա, այ ջան, չտխրես հանկարծ, դու Վեներան ես, չէ՞»:

Հիմա քույրս հեռվում է: Առավոտներն սկսում եմ մենակ, ոչ ոք չկա, որ առավոտյան համարյա երգելով շշնջա.

-Վեներա, այ Վեներա, Վեներա ջան, արթնացի, ջան… 

Հայրեր և դուստրեր

-Պա՜պ, ո՞նց ես,- մոտեցա հայրիկիս և նրա այտին «պոնչիկ» արեցի։

-Լավ եմ, Գոգլի։ Դո՞ւ։

-Ես էլ,- ժպտալով ասում եմ ես և թխելով նրա մեծ ձեռքին, անցնում եմ իմ սենյակ։

Իմ ու հայրիկիս միջև միշտ եղել են այսպիսի ընկերական հարաբերություններ և միգուցե նրա պատճառով, որ դպրոց հայրիկս է տանում, դպրոցից հայրիկս է բերում։ Շատերը ասում են, որ ես ու հայրիկս իրար շատ նման ենք, բայց ես մտածում եմ, որ նման են միայն մեր ժպիտները և աչքերի ձևը ծիծաղելուց։

Փոքր ժամանակ, երբ պետք է գնայի քնելու, և երբ դեռ հայրիկս ննջասենյակ գնացած չէր լինում, ես ասում էի.

-Պա՜պ, արի գրկի, տար ինձ քնեցնելու։

Եվ ես գնում էի, կանգնում էի բազկաթոռի վրա, իսկ հայրիկս՝ դրա մոտ։ Ապա ես ոտքերս դնում էի նրա գոտկատեղին, ձեռքերովս էլ պինդ գրկում էի նրա վիզը։ Եվ երբ հասնում էինք իմ անկողնու մոտ, ես համբուրում էի նրան և իջնում, պառկում քնելու։ Ապա երբ վերմակով ծածկվում էի, ասում էի.

-Դե, ինձ «упаповка» արա։

Հայրիկս վերմակը դնում էր մեջքիս, ոտքերիս տակ և վերջում էլ ասում․

-Վերջ, հիմա կարանք «բանտիկ» կապենք ու տանենք նվեր։

Բայց երբեմն լինում էր այնպես, որ պառկելուց հետո ես տեղիցս վեր էի թռչում ու գնում իմ «գործերով», իսկ երբ հայրիկս ինձ տեսնում էր, ասում էր.

-Վերջ, էլ քեզ չեմ բերելու։

Բայց միևնույն է, մյուս երեկո նա էլի ինձ բերում էր քնեցնելու։ Նաև առաջին դասարանից մինչև հիմա պայուսակս տալիս եմ հայրիկիս տուն գնալուց, որովհետև պայուսակս ծանր է, իսկ ես՝ հոգնած։ Եվ քանի որ փոքր ժամանակ իմ բոլոր պայուսակները վարդագույն էին, սեպտեմբերի սկզբին հայրիկս ինձ ասում էր.

-Մանու՛շ, ի՞նչ կլինի, մի քիչ մուգ գույներով պայուսակ առ, որ աղջկական չերևամ։

Եվ վերջապես նրա երազանքը այդ երկու տարվա ընթացքում իրականացավ, իմ պայուսակը կանաչ երանգով է։ Բայց դեռ շատ է լինում, որ հայրիկս պետք է մի փոքր աղջկական բաներ անի։ Օրինակ, մի անգամ, երբ պետք է գնայի պարի մրցույթի, առավոտից պատրաստվում էի։ Մայրիկս դեռ քնած էր, և որպեսզի նրան չարթնացնեմ, դիմեցի արդեն արթնացած, հեռուստացույց դիտող հայրիկիս։

-Պա՜պ, «մանիկյուր»  կքսե՞ս։ Ախր, էս աջ ձեռքս չեմ կարում քսեմ, է։

Երկար համոզելուց հետո հայրիկս արեց դա։

Ինչպես նկատեցիք, հայրիկս ինձ շատ հաճախ ասում է «Գոգլի», իսկ երբեմն էլ` Մանուշ։ Մանուշ ասում է այն ժամանակ, երբ ուզում է, օրինակ, տնայիններս ստուգել կամ ուզում է, որ ինչ-որ բան անեմ։ Կամ էլ` երբ պարից հոգնած գալիս եմ, միանգամից փռվում եմ բազկաթոռին և դեռ երևի մեկ ժամ ոչինչ չեմ անում և միայն ժամանակ առ ժամանակ ասում եմ.

-Վայ, հոգնեցի։ Ոտքերս ցավում են։

Իսկ հայրիկս էլ այդ ժամանակ ասում է.

-Դե, որ հոգնում ես, պիտի պարից հանեմ քեզ, այ Մանուշ։

Եվ մենք երկուսս էլ սկսում ենք ծիծաղել։ Նա պնդում է, որ ինձ պարից կհանի, իսկ ես ասում եմ, որ դա պետք է իմ ուզելով լինի։

Սիրում եմ հայրիկիս, նա աշխարհի ամենալավ հայրիկն է:

Աշխարհի քարտեզից ծնված հայրիկիս հեքիաթները

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Վարդանյանի

Իմ հայրիկը սիրում է հորինել հետաքրքիր երգիծական-ֆանտաստիկ պատմություններ: Մեր խոհանոցում մի մեծ քարտեզ կա, որին պատկերված է աշխարհը: Եվ ամեն անգամ, երբ նստում ենք ուտելու՝ հայրիկը սկսում է պատմություններ պատմել:

Մեր քարտեզի վրա կան «մաքուր» վանդակներ, որոնք դատարկ են՝ ո՛չ ցամաք կա, ո՛չ էլ տառ՝ միայն օվկիանոսի ջուրը: Նրանց մասին պատմվում են տարբեր պատմություններ:

«Պատմություն մի վանդակի մասին, որը գտնվում էր Ատլանտիկ օվկիանոսում: Այս վանդակի պատմությունը կողքինի նման չի: Այստեղ քամիները շատ էին դաժան, Խաղաղ օվկիանոսի մի վանդակի նման, իսկ Հյուսիսային օվկիանոսի վանդակների հետ համեմատելու համար պիտի նայենք Հարավային օվկիանոսին, բայց այդ օվկիանոսը այս քարտեզի վրա պատկերված չի, ուրեմն, չենք համեմատելու: Մի անգամ այդ վանդակի կետերը և բնակիչները գնացին ուրիշ մի վանդակ»: Իհարկե, այս պատմության շարունակությունը նույն ոճով կլիներ, բայց այն արդեն վերջացավ, որովհետև կետերը և բնակիչները գնացին ուրիշ մի վանդակ, իսկ պատմությունը կլինի մի ուրիշ վանդակի պատմություն:

 

Նաև պատմում է պատմություններ տարբեր երկրների մասին:

«Պատմություն Գվայների մասին: Հարավային Ամերիկայում կա երկու երկիր՝ Պարագվայ և Ուրուգվայ: Ավստրալիայից դեպի Հարավային Ամերիկա մի ինքնաթիռ է թռչում: Երբ այն թռչում էր Աֆրիկայի վրայով, լսվում է խուլ մի ձայն: Օդաչուները հասկացան միայն, որ պետք է թռչել դեպի ինչ-որ Գվայ: Կամ` Պարագվայ, կամ էլ` Ուրուգվայ: Վայրէջք կատարեցին ուղիղ մեջտեղում՝ Արգենտինայում: Իսկ երկրորդ ավստրալական ինքնաթիռը թռավ Ուրուգվայ, բայց վայրէջք կատարեց Պարագվայում: Ուզում էր նորից թռչել Ուրուգվայ, բայց նորից գալիս է Պարագվայ: Մինչև հասկանում է, որ պետք է գնա Պարագվայ, որ հետ գա Ուրուգվայ, տասը տարի է անցնում: Երրորդ ինքնաթիռը թռչում է Պարագվայ, բայց իջնում է Ուրուգվայում: Ուզում է նորից թռչել Պարագվայ, բայց նորից գալիս է Ուրուգվայ: Մինչև հասկանում է, որ պետք է գնալ Ուրուգվայ, որ գա Պարագվայ, տասը տարի է անցնում: Չորրորդ ինքնաթիռը գնում է նրանց բոլորին նրանց փնտրելու»:

 

«Պատմություն մոծակների և դեղին մեքենայի մասին: Կանադայում շատ մոծակ կա: Բայց մի դեղին մեքենա, որ գալիս էր Մեքսիկայից, չգիտեր այս դաժան փաստի մասին: Նա մի անգամ որոշեց տեսնել Կանադայի լճերը և ճահիճները: Դեղին ավտոմեքենան ասաց իր տիրոջը, որ գնան Կանադա: Տերն էլ չգիտեր Կանադայի դաժան բնակիչների գոյության մասին: Եվ նրանք ողջ ընտանիքով գնացին դեպի Կանադա: Երբ եկան՝ տեսան սիրուն լճեր և ճահիճներ: Մեքենայից դուրս եկան, բայց չհասցրին մի քայլ անել, երբ մոծակները եկան և սկսեցին բոլորին կծել: Մարդիկ արագ թաքնվեցին մեքենայում, բայց մեքենան շարունակում էր տուժել մոծակներից: Խեղճ դեղին մեքենան իր անիվներով փորձում էր ցրել մոծակներին: Տասը օր անց մոծակները այնքան անհանգստացրին ճանապարհորդներին, որ նրանք փախան Մեքսիկա: Եվ այլևս չէին գնում ուրիշ երկիր առանց այդ երկրի մասին տեղեկություններ հավաքելու:

 

Հայրիկը նաև սիրում է պատմել պատմություններ Հայաստանի մասին:

«Պատմություն փղերի մասին: Սկզբում փղերը ապրում էին միայն հյուսիսում: Բայց եկան ցուրտ քամիներ, և փղերը մրսեցին: Մի քանի փիղ, որոնք շատ գեր էին և դեռ չէին հասցրել մրսել, հասկացան, որ այլևս հյուսիսում չեն կարող ապրել, որոշեցին գնալ դեպի հարավային երկրներ: Նրանց ճանապարհը անցնում էր Հայաստանով: Իսկ Հայաստանը այն ժամանակ հայտնի էր միայն մի հացով՝ մատնաքաշով: Հացը պատրաստում էին կարգին խմորից, որը պետք էր մաքուր մատներով քաշքշել, մինչև դառնար մատնաքաշ: Այս փափուկ և համով հացը շատ դուր եկավ փղերին, որոնք կանգ առան Հայաստանում:

Բայց մի օր փղերը չնկատեցին գետնին դրված մատնաքաշները և նստեցին նրանց վրա: Նրանց ծանրությունից հացերը դարձան շատ բարակ: Հայերը տեսան, վազեցին, եկան, հացը փորձեցին և ասացին՝«Լավ, ա՛շ»: «Աշ»-ը հայերի հին լեզվով նշանակում էր «փիղ» (երևի): Ուրեմն, նրանք ասացին՝«Լավ է, փղե՛ր»: Այսպես Հայաստանը մի նոր հաց ունեցավ, որը կոչեցին «լավաշ»: Իսկ փղերի մի կեսը մնաց Հայաստանում, որ նոր լավաշներ սարքի, մյուս կեսը գնաց դեպի Աֆրիկա և Հնդկաստան: Երևի այդ փղերը լավաշ սարքել չգիտեին, թե չէ հիմա հնդիկներն ու աֆրիկացիներն էլ լավաշ հաց կունենային»:

astghik ghazaryan

Ինչ դառնալ

Շատ եմ դժվարանում մասնագիտական ընտրության հարցում, որովհետև ինչ մասնագիտություն էլ որ ընտրեմ, գյուղում հեռանկարային չէ: Միայն կրթական ոլորտում կարող ես աշխատանք գտնել, այն էլ, երբ որ եղած մասնագետները թոշակի անցնեն: Օրինակ՝ մայրս քսան տարի է արդեն սպասում է իր հերթին դպրոցում աշխատելու համար: Ներկա պահին մեր ընտանիքում կայուն աշխատանք ունեցող մարդ չկա: Նույն պատկերն է ամբողջ գյուղում. բոլորը գոյատևում են արտագնա աշխատանքի շնորհիվ: Մի պահ կար, որ երազում էի բժիշկ դառնալ, բայց հասունանալով սկսեցի ռեալ մտածել: Երևանում ապրել և այդքան ուսման վարձ վճարել՝ իմ ընտանիքի ուժերից վեր է:

Հիմա ուզում եմ լեզվաբան դառնալ, բայց առանց հետին մտքերի: Ես ունեմ մի հիանալի դասղեկ, որը լեզվաբան է: Լինելով հմուտ իր մասնագիտության մեջ՝ նա նաև հիանալի անձնավորություն է, օժտված բոլոր բարոյական արժեքներով: Կարելի է ասել, որ նա իմ իդեալն է: Պաշտելով նրան, սիրելով մոր պես՝ միշտ էլ ցանկացել եմ նմանվել նրան:Ես կարծես վարակվել եմ նրա սիրով, որը տածում է հայոց լեզվի հանդեպ:

Դասընթացներ, որ փոխեցին իմ կյանքը

Իմ` լուսանկարչության հանդեպ սերը ավելի մեծացավ սկսած 2013թ. հուլիսի 1-ից: Ամեն ինչ սկսվեց ընկերուհուցս` Տաթևից: Մի անգամ, երբ մեր սովորության համաձայն իջել էինք դուրս, ու Տաթևը մեզ ոգևորված պատմում էր, որ մասնակցել է Մանանա կենտրոնի կողմիվ Հրազդանում կազմակերպված մեդիա դասընթացներին, որտեղ դասեր են անցկացվում ժուռնալիստիկայի, կինոյի և լուսանկարչության մասին, ինձ շատ հետաքրքրեց: Ես խնդրեցի նրան ճշտել` հնարավո՞ր է, որ ես էլ մասնակցեմ: Համաձայնություն ստանալով` հաջորդ օրը նրա հետ գնացի: Ծանոթանալով` ստացա հարցաթերթիկ, որը պետք է լրացնեի: Հարցերից մեկը մինչև հիմա էլ մնացել է հիշողությանս մեջ, որին երկար ժամանակ չէի կարողանում պատասխանել: Գրված էր. Ձեր սիրած լուսանկարիչը, ու ես երկար ժամանակ չէի կարողանում պատասխանել, ոչ թե այն պատճառով, որ նրանք շատ էին, այլ այն պատճառով, որ ես լուսանկարիչների չգիտեի: Մինչ այդ երբեք չէի հետաքրքրվել պրոֆեսիոնալ լուսանկարչությամբ և չէի էլ մտածել, որ մի օր լուսանկարչությունը կդառնա իմ կյանքի անբաժանելի և, թերևս, ամենասիրելի բանը: Եվ ես որոշեցի գրել այն միակ լուսանկարչի անունը, որ գիտեի` Ջիլս Բենսիմոն, որի անունն էլ լսել էի հեռուստաշոուի ժամանակ: Մինչ այս դեպքը, մինչ Մանանա կենտրոնին անդամակցելը, ես միայն սիրում էի նկարել երկինքը` այն էլ միայն սիրողական, բայց ստանալով հնարավորություն` տեսնելու, թե ինչքան հետաքրքիր է մարդկանց նկարելը, և ինչքան բան կարելի է ասել ընդամենը մեկ դիմանկարով` դիմանկարը դարձավ իմ ամենասիրելի ժանրը:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի
Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի
Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Կույր օրագիր

Երբ սկսում եմ մաղել հիշողությունս, հաստատ չեմ կարողանում հիշել օրերն ու դեպքերը, նույնիսկ դեմքերն եմ մոռանում, հիշում եմ միայն հայացքները: Ճամբարում էի, բացի մեր խմբից այնտեղ հանգստանում էին նաև մի քանի երեխաներ մանկատնից` իրենց ղեկավարի հետ: Աղջիկներից մեկը անընդհատ մի անկյունում նստած էր,  հայացքը՝ կծկված, տխուր, ընկճված: Ամառ էր, այդ հայացքը չէր մրսում, բայց տաքություն էլ չէր նկատվում: Չէր խոսում, մեկ-մեկ սկսում էր պատմել ինչ-որ բանի մասին, բայց մտացրիվ, բան հասկանալ չէի կարողանում:

-Լուսինե:
-Ուրախ եմ:
Ձեռքը պարզեց, ես էլ սեղմեցի ձեռքը: Սկսեց շոշափել դեմքս,  ձեռքերս:
-Ինչ գեղեցիկ ես…
Ախ, այս փոքրիկ աղջնակը հասկացավ մի բան, հասկացավ մի բան, ինչ ես 17 տարի պահանջում էի հայելուց: Իսկ ես հասկացա մի բան, հասկացա , ավելի ճիշտ բացահայտեցի, նրա գունավոր աշխարը այն գույներով, որը նա երբևէ չէր տեսել…

«Քեզ քո երազնե՞րն են մոտ թվում, թե՞ նպատակները: Ամենանպատակասլաց մարդու հետ նույնիսկ կարող եմ վիճել. իմ նպատակն ինձ ավելի մոտ է, քան նրանը: Պատճառը այն չէ, որ ես ավելի նպատակասլաց եմ , այլ այն, որ ես չեմ կարող երազել, իսկ նա միգուցե ամեն գիշեր երազում է՝ ավելի մոտենալով իր նպատակին: Իսկ իմ գիշերները դատապարտված են առանց երազ լինելու. իմ ամբողջ կյանքն է դատապարտված նման գիշեր լինելու:

Մի այդպիսի անիծված գիշեր էլ ես եմ ծնվել: Մի հարցրու մորս ու նրա սիրո մասին. դա նման է ինձ գույներ սովորեցնելուն: Իմիջիայլոց, մի քանի օր առաջ մի փոքրիկ մոտեցավ ինձ, երբ զբոսանքից հետո հանգստանում էի այգում, ու սկսեցինք զրուցել: Մանկապարտեզում գունավոր թղթեր էին նվիրել. սկսեց թղթերը ցույց տալ ու հարցնել , թե ինչ գույնի են դրանք: Ի պատասխան հարցերի, պատասխանում էի, որ սև են: Անասելի զվարճացել էր: Նույն զվարճությամբ էլ մորը պատմեց կատարվածը: Կույրս չկարողացավ տեսնել նրա մոր դեմքը, բայց օդում վախվորած արհամարհանքի ձայն զգացի:

Ա՜խ այդ մայրերը… Միգուցե մորս ինձ թողնել-հեռանալու պատճառը իմ՝ գույներ չտարբերե՞լն էր: Ու նա ինձ բերեց այնտեղ, ուր մեռնում են բոլոր գույները:

Մանկությո՞ւնս: Մանկությունս այնքան դժվար է անցել, որքան և պատանեկությունս: Ո՞վ կարող է ինձ հստակ պատասխանել՝ որտեղ է ավարտվում մանկությունը և սկսվում պատանեկությունը: Միգուցե ձեր պատանեկությունը սկսվում է, երբ սիրահարվում եք կամ սիրահարվում են ձեզ, երբ ընկերների հետ գնում եք խնջույքի կամ երբ հասկանում եք, որ ձեզ դպրոցի գնահատականները չեն հետաքրքրում, ու դուք ավելիին եք արժանի: Ես զրկված եմ եղել այդ ամենից, զրկված այնքանով, որ կարող էի տեսնել նրա դիմագծերը միայն շոշափելով նրա երեսը: Իսկ ինձ սիրահարվե՞լ…Մի´ ծիծաղեցրեք: Ինձ տեսնելիս նույնիսկ հարցնում էին՝ տղա՞ է, թե՞ աղջիկ, ուր մնաց, թե սիրահարվեին: Իսկ մի դայակի մտքով անցել էր իմ մազերը ավելի կարճ կտրել, քան մանկատան մյուս տղաներինը: Տեսնես, ինչու եմ մեղադրում դայակին՝ մազերս կարճ կտրելու համար, կամ այն բոլոր-բոլոր գեղեցիկ ձայնով տղաներին, ովքեր չսիրահարվեցին ինձ:

Իմ ամբողջ կյանքը անցել է ու երևի կանցնի ուրիշների կյանքի հետ համեմատելով: Իմ մանկությունը վերջացել է, երբ վերջացել է մյուսների մանկությունը, իմ պատանեկությունը սկսել է այն ժամանակ, երբ սկսել է մնացածի պատանեկությունը: Բոլոր դեպքերում, իմ մանկությունը ավարտվեց այն ժամանակ, երբ մնացածը վայր դրեցին իրենց խաղալիքները և սկսեցին սովորել:
-Իսկ ի՞նչ ենք անելու կույրի հետ:
-Մենք չունենք հնարավորություն հատուկ գրքեր գնելու:
Ահա և վերջ… Ուսմանս ճակատագիրը որոշված էր:
Բայց ներկա էի լինում դասերին, լսում բոլորին ու լուռ մնում, սիրում բոլորին, բայց միաժամանակ նախանձում նրանց: Նրանք ինձ ընկերներ չէին, իսկապես, բոլորի մեջ էի ու մենակ, բոլորից սիրված ու արհամարհված: Իմ ամենաիրական ընկերը մի ձայնարկիչ էր, որ արդեն հոգնել էր բոլոր այն երգերից, որոնք լսում էի օրը մի քանի անգամ: Ձայնարկիչի համար այդ երգերը, իսկ ինձ համար ձայնարկիչի բացակայությունը կատարյալ ինքնանահատակություն էր: Բայց ամեն դեպքում հայտնվեց մեկը, ում սիրեցի ավելի շատ, քան ձայնարկիչիս: Ամերիկյան ինչ-որ կազմակերպություն կամավորներ էր տրամադրում մանկատներին, բայց այնտեղից վերջինս պիտի ընտրեր մեկին, որի հետ պիտի աշխատեր: Նա հավանեց ինձ (միգուցե խղճաց, բայց ես կուզեի, որ բոլոր խղճահարությունները այդպիսի ավարտ ունենային):
13 տարեկան էի, կամ ավելի ստույգ 13 տարեկան էին իմ հասակակիցները: Ինձ ասացին, որ ինչ-որ կամավոր հետաքրքրվել է ինձանով և ուզում է աշխատել ինձ հետ: Շատ ուրախացա, բայց զարմանքս էլ պակաս չէր, բոլորը սկսեցին ինձնով հետաքրքրվել, հաճելի զրույցներ էին սկսում, ինձ տաղանդ էին նույնիսկ անվանում: Բայց թե ինչու էին ինձ երանի տալիս, չէի հասկանում: Չէի հասկանում,ես պետք է սովորեի այն ամենը, ինչ նրանք հասցրել էին սովորել այս 13 տարիների ընթացքում:
Երկու տարի, երկու երևելի տարիներ: Ուղղակի ես լիարժեք երջանիկ էի: Ես տառեր էի սովորում` հայերեն ու անգլերեն, հատուկ գրքերով: Մենք լինում էինք տարբեր վայրերում, նա ինձ պատմում էր այն բոլոր վայրերի մասին, ուր գնում էինք: Իմ պատկերացրած երկիրը ամենակատարյալն էր, քանի որ այն իրականում գոյություն չուներ:
Ամեն լավ բան իր ավարտն ունի, բայց այն նոր լավ բանի սկիզբը չէր:
Ես 15 տարեկան էի: Նորից նույն գաղջ իրականությունն է, նորից իմ ձայնարկիչը, բայց ուրիշ մարդիկ: Նրանք ավագ դպրոց էին տեղափոխվել, նորերն էին եկել այդտեղ: Ինձ թվում է` ես այստեղ հավերժ մանուկ եմ մնալու, բոլորը կգան ու կգան, իսկ ես… Ես կմնամ նույնը:

Քեզ քո երազնե՞րն են մոտ թվում, թե՞ նպատակները: Ամենանպատակասլաց մարդու հետ նույնիսկ չեմ էլ ուզում վիճել, քանի որ ես էլ նպատակներ չունեմ…»

Պատերազմը ձեռքեր ունի

Պատերազմը ձեռքեր ունի, բայց չի սրբում զինվորի արցունքը, երբ նա կորցնում է ընկերոջը, այն միայն խեղդում է կարոտը, փշրում երազանքը: Նրա փամփուշտների ոռնոցն էլ ամբողջովին խլացնում է կենդանի և անկենդան էակներին: 

Մեր լեռները լսողություն ու տեսողություն ունեն: Դրանք ավելի շատ տեղեկություններ են կրում իրենց մեջ, քան բոլոր ժամանակների արձանագրությունները: Ականջդ մոտեցրու սովորական քարի. լսո՞ւմ ես պատերազմի ձայնը, զգո՞ւմ ես  պատերազմի հոտը…Այո՛, պատերազմն էլ հոտ ունի՝քրտնքի, արյան ու հողի… Այս հողի վրա քայլելիս հաճախ չես էլ մտածում, որ տարիներ առաջ այստեղ՝ ձյան բարակ շերտի վրա, ընկավ մի զինվոր՝ արյան գույնը շաղախելով ձնծաղիկի նուրբ երանգների հետ, իսկ ձնծաղիկները հաճախ էին գունավորվում հայաստանյան կարմիրով: Ահա նորից գնդակ՝պատերազմի անգութ հրացանից արձակված… Քանի ազգ է վերացել այդ գնդակի ոռնոցից ՝դժվար է հիշել, քանի անմեղ զոհ, քանի անավարտ կյանք, քանի անկատար երազանք…
Ամեն ինչ նորից քաոսային էր, երիտասարդները նույնիսկ չունեին հնարավորություն կյանքին վարդագույն ակնոցով նայելու: Քաղաքը ընկղմված էր սև ճահճի մեջ: Ճահճի անունը պատերազմ էր: Պատերազմ  էր ամենուրեք, ամեն ինչ ներծծված էր պատերազմական սև նյութով:
Արամն էլ էր մնացած տասնիննամյա տղաների պես. կիսատ թողած ուսում ու օդից կախված հարց՝ հայրենիք: Միակ տարբերությունը այն էր, որ նա ուներ ընտանիք ու մի տղա: Որդու ծննդից երկու օր հետո Արամը սկսեց հասկանալ «հայրենիք» բառը ամենալայն իմաստով, սկսեց «ըմբոշխնել» հայրենասիրությունը՝ խրամատում կանգնած: Հենց խրամատում կանգնածներն են ամենամեծ հայրենասերները, իսկ ընկածները՝ամենամեծ հերոսները: Այո՛, հենց ընկածներն են տեսնում հաղթանակը, նույնիսկ պարտության դեպքում:
Սահամագլխին կանգնած Արամը հոգով ընտանիքի հետ էր, սրտով ու արյունով` կառչած հայոց հողին: Վերջին ժամանակներում ձեռք բերած ընկերներին Արամը կորցնում էր՝ սև հրեշի պատճառով: Նրան տագնապահար էր անում այն միտքը, որ մի օր էլ հայրենասերը կդառնա հերոս՝ հայրենիքի սահմանը արյունով գծած հերոս: Ու երեկոյան մի փոքրիկ վրանում, երբ բոլորն արդեն քնած էին, Արամը վերցնում է գրիչ և թուղթ և…
«Հերոսից՝ որդուն.
Գիտեմ՝ մոտենում է հերոսացման ժամը, որդի՛ս, արյունով գծածս կպահես պատվով…»:
Արամը, որ հիմա կրում է հերոս հոր անունը, արդեն քսան տարեկան է: Այսօր նա որոշել էր այցելել այն վայրերը, ուր տարներ առաջ մի խրամատի մեջ հայրը առաջին ու վերջին նամակը գրեց իրեն… Ամեն ինչ հիմա այլ է, միայն ձնծաղիկներն են դարձյալ բացվել…
Պատերազմը հրեշտակ ծնող հրեշ է: Իսկ ցավալին այն է, որ հրեշտակը հեշտությամբ է հասկանում այդ գորշ հրեշին:

Լուսանկարը՝ Տաթեւիկ Տեր-Հովհաննիսյանի

Իմ կրիան

Իմ կրիան իմ բարեկամն է։ Եղբայրս վաղուց էր ուզում ունենալ մի բարեկամ, որի հետ  կարող է ընկերանալ։ Հայրիկս նրան ասաց, որ եթե գերազանց սովորի, ապա մի կրիա կգնի։ Եղբայրս սկսեց եռանդուն աշխատել։ Ես, եղբայրս և հայրիկը ոգևորված շարժվում էինք դեպի շուկա։ 2009թ. էր, այսինքն, դա եղել է 6 տարի առաջ։ Գնացինք և ընտրեցինք՝ երկկենցաղ, այդտեղի ամենափոքրին և ամենաաշխույժին։ Երբ մենք գնեցինք նրան, խեղճին գցեցին ջրով լցված տոպրակի մեջ։ Փաստորեն կրիաները սնվում են ծովամթերքով։ Նաև վաճառողը մեզ ասաց, որ կրիան ձմռանը քնելու է և չպետք է նրան անհանգստացնել։ Կրիան տեղավորվեց իր ծովային տնակում։ Նա արագ ընտելացավ մեզ։ Երբ նա թխկթխկացնում է քարերի վրա, նշանակում է` սոված է, իսկ երբ ամենամեծ քարին է կանգնում, նշանակում է` ցանկանում է զբոսնել։

Առաջին օրը շատ հուզված էինք, օգոստոսն էր, և ամբողջ օրը նրանով էինք զբաղված։ Ես և եղբայրս կրիային դրեցինք սեղանի վրա, բայց  նա ընկավ սեղանից, և պատյանը մի փոքր ճաքեց։

-Վայ, ի՞նչ եղավ, Կրյուշ,-ասաց եղբայրս։

-Կրյուշ չէ, այլ Կրյոշկա,-ուղղեցի նրան ես։

Այդ օրվանից մենք նրան անվանում ենք Կրյուշ կամ Կրյոշկա։ Եղբայրս էլ որոշեց վարժեցնել նրան։ Սկզբում նա դնում էր Կրյուշին բազմոցի վրա, և մեր բարեկամը բարձրանում էր վերև առանց դժվարությունների։ Հետո եղբայրս մեջքի էր շրջում կրիային, իսկ նա հին ուղղությանն էր վերադառնում։ Եղբայրս դնում էր կրիային պատշգամբի ոչ այդքան բարձր աստիճանի դիմաց, և Կրյուշը բարձրանում էր։

Առաջին անգամ մենք Կրյուշին տարանք զբոսնելուԱռևտրի քոլեջի մոտակայքում։ Կրիան իրեն այնտեղ շատ լավ էր զգում։ Նա նաև խոտակեր է։ Մենք դրա մասին իմացանք, երբ նա սկսեց ուտել խոտատեսակներից մեկը։

Երկրորդ անգամ նա արդեն մենակ չէր։ Ընկերացավ ընկերուհուս կրիայի հետ։ Միասին զբոսնում էինք և պատմում, թե ինչ հրաշալի կենդանիներ են նրանք։

Մի անգամ նա կանգնել էր ամենամեծ քարի վրա և նայում էր շուրջը, դրանից հասկացա, որ նա ցանկանում է զբոսնել։ Բակում ցուրտ էր, ես դրեցի Կրյուշին հատակին և շարունակեցի դաս անել։ Մեկ ժամ էր անցել, և հանկարծ հիշեցի, որ կրիային դրել եմ  հատակին զբոսնելու։ Ես հարցրեցի մայրիկին, թե արդյո՞ք չի տեսել Կրյուշին, իսկ նա պատասխանեց, որ չի տեսել։ Մենք սկսեցինք ամենուրեք ման գալ նրան, իսկ հետո հայտնաբերեցինք, որ նա հեռուստացույցի տակ է։

Երբ եկավ ձմեռը, ես հիշեցի վաճառողի խոսքերը, որ կրիաները ձմռանը քնում են, և մենք նրան չանհանգստացրինք։

Արդեն վեց տարի է անցել, կրիան մեծացել է։ Ես երեկ նրան զբոսնելու տարա, շատ տաք օր էր։ Սկզբում հանգիստ և դանդաղ քայլում էր։ Անցավ 15 րոպե, և ես նրան բռնեցի, որպեսզի  տանեմ տուն։ Բայց նա անընդհատ ճանկռում էր ինձ։ Ես ենթարկվեցի նրա կամակորությանը և դրեցի հատակին։ Նա սկսեց շատ արագ վազել, այնպես, որ արդեն մտածում էի, թե կարող է փախչել դեպի բնություն։ Ես շատ վախեցա, վազեցի նրա հետևից։ Վերցրեցի նրան և շատ արագ քայլերով տարա տուն։

-Այ չարաճճի, մտածում էիր, թե ինձնից կփախչե՞ս,-խրատելով ասում էի ես։

Թեկուզ կան պահեր, երբ զայրանում եմ նրա վրա, բայց հետո հանդարտվում եմ։