-Հայրիկ կպատմե՞ս քո ծննդավայրի մասին:

-Ծննդավայրս Գեղարքունիքի մարզի գյուղ Թթուջուրն է:

-Իսկ ինչո՞ւ է գյուղը Թթուջուր կոչվում:

-Գյուղը Թթուջուր է կոչվում, որովհետև գյուղի տարածքում գոյություն ունի հանքային ջրի աղբյուր:

-Իսկ մինչ գյուղը Թթուջուր անվանելը, գյուղը ուրիշ անուն ունեցե՞լ է:

-Բոլոր անունները կապված են եղել հանքային ջրի հետ:

-Անուններից որևէ մեկը կարո՞ղ ես ասել:

-Ղութուբուլաղ, Ջրդիսան:

-Ե՞րբ է հիմնադրվել այդ գյուղը:

-Ներկայիս Թթուջուր գյուղի բնակչությունը վերաբնակեցվել է Տավուշի մարզի Չորաթան գյուղից 1920 թվականին` Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո: Տեղում առաջ էլ եղել է գյուղ, որի մասին վկայում են հին գերեզմանները: Գյուղը գտնվում է Գետիկ գետի աջ ափին:

-Իսկ ինչո՞ւ գյուղում հանքային ջրի վերամշակման գործարան չի կառուցվել:

-Թթուջուրը տարբեր տարիներին համապատասխան մասնագետների կողմից ենթարկվել է մասնագիտական հետազոտման, սակայն, ինչ-ինչ պատճառներով վերամշակման գործարան չի կառուցվել:

-Իսկ ի՞նչ յուրահատկություն ունի այդ ջուրը:

-Ջուրը իր մեջ պարունակում է երկաթի մեծ քանակություն, հաճելի է խմել շոգ, արևոտ եղանակին:

Եթե ինձ հարցնեն, թե որ ժամանակներում կուզեի ապրել, կպատասխանեի` այնքան հեռավոր, ինչքան հնարավոր է: Այն ժամանակներում, երբ չկար Ամերիկա, ուր մնաց թե` ամերիկյան երազանք: Երբ կար անգամ հայկական երազանք: Երբ Հայաստանում կառուցվող շենքերը սև էին, բայց ոսկի էին շնչում: Երբ չկային ինքնաթիռներ, ու ճանապարհները մեռնում էին գնացքների քաշի ճնշումից, ու երբ մյուս մայրցամաքներ կարելի էր միայն ճամփորդել նավով: Ու երբ մարդիկ սիրահարվում էին գնացքում, նավի վրա, նավահանգիստներում կամ հրուշակեղենի խանութի դիմաց, ոչ թե… Երբ երազանքը ազգություն չէր ճանաչում, ու Հայաստանը զարգանում էր: Երբ Երևանի շենքերի պատուհաններին ծաղիկներ էին աճեցնում, իսկ դռները փայտյա էին: Իսկ ինչի՞ց է բաղկացած այդքան բաղձալի ամերիկյան երազանքը: Իրականում այն անձի ազատություն է: Մեր ամեն ինչից բաղկացած, ազատությամբ փաթեթավորված հայկական երազանքը քանդեցինք, հիմա էլ… 

Կյանք… Մահ` «կյանքի ժամացույցի սլաքի» մեկ պտույտ:

Իրարից տարբեր, բայց միևնույն պահին իրար հետ կապված բառեր:

Ոմանք մահը հասկանում են որպես կյանքի իմաստ, ոմանք` անարդարություն: Բայց հայտնի է մի պարզ ճշմարտություն, որ մարդ ծնվելու պահից քայլ առ քայլ մոտենում է մահին:

Ես… Ես, մահը…

Գիտեք, ես հինգ տարեկան էի, երբ պապիկս մահացավ: Այն ժամանակ ես այնքան էլ շատ բան չէի հասկանում: Պապիկիս հետ կապված հիշողությունները նման են փչացած կամ վնասված սկավառակի: Երբ ուզում եմ դիտել, աղավաղվում է ու կանգ առնում: Պապիկիցս մահվանից հետո ասես դժբախտությունները սկսեցին մեզ հետապնդել:

Հինգ տարի անց մահացավ հորաքույրս: 2012 թվականին մահացավ տատիկս, իսկ երեք շաբաթ առաջ` հորեղբայրս:

Ես միշտ մտածել եմ, որ կյանքում յուրաքանչյուր ոք ունի իր դերը: Մարդիկ ծնվում են, որ ինչ-որ բան ավելացնեն, իրենց ներդրումն ունենան կյանքի անիվը շարժման մեջ պահելու մեջ, որը հավերժ կգործի:

Երևի չսկսեի անընդհատ կյանքի իմաստի ու երջանկության մասին մտածել, եթե չլիներ երեքշաբթի օրերը, կամ ավելի ճիշտ երեքշաբթի առաջին ժամ դասավանդվող «Փիլիսոփայություն» առարկան: Այդ ժամը կարելի է անվանել սթափեցնող կամ կատալիզատոր-ժամեր. երբ կողքից նայում ու քննում ես, թե ո՞վ ես դու, ի՞նչ ես անում կամ կլինի իմանալ՝ ճի՞շտ է, երբ մենք գլխավոր նպատակին հասնելու համար զոհում ենք ժամանակ կամ չենք նկատում մեր կողքին կատարվող գեղեցիկ երևույթները:

Լուսանկարը՝ Լուսինե Կարապետյանի

-Ի՞նձ  էիր սպասում, թե՞ երթուղայինին:
-Երկուսիդ էլ, բայց դու շուտ եկար:
Մեր դասարանի Արամն էր, սկսեցինք միասին քայլել:
-Ծակող արևով ձմեռ է:
-Առանց արև:
-Վայքում ձյունն արդեն մոռացել է իր բուն նպատակը:
-Երեխաների մոտ ձյունը արդեն ասոցացվելու է ձնախառն ինչ-որ մասսայի հետ: Աղետ է:
-Աղետը երեկ գիշերն էր: -2 աստիճան է եղել աշուն օրով:
Պատասխանելու ժամանակ էլ չեղավ, քանի որ մենք տեսանք գիշեր տերևի տեսքով տեղի ունեցած տեղումները: Վայքում իմ ամենասիրած երևույթը ծառուղիներն են, որոնք աշնանը սկսում են տարբեր գույներով իրենց պրոեկցիան կառուցել խախուտ մայթերի վրա: Եվ քանի որ գիշերը ցուրտ է եղել, բոլոր տերևները և´ կանաչ, և´ դեղին ամբողջովին թափվել էին մայթերին: Մենք էլ երեխայի պես սկսեցինք քայլել տերևների միջով և կույտեր անել: Կային տեղեր, որտեղ «տեղումների բարձրությունը» մինչև ծնկներս էին հասնում: Ծիծաղելով մեր երեխայության վրա՝ քայլում էինք:
-Ժամը քանի՞սն է:
-9:04:
-Ուշացել ենք:
-Բան չկա:
-Էսօր ի՞նչ է:
-Երեքշաբթի, հաշվարկդ էլ ես մոռացել:
-Ընկեր Թադևոսյանն է, չի ջղայնանա:
Մի պահ պատկերացրի, որ այդ տերևները մի կույտի մեջ հավաքեին. դասերից ոչ թե կուշանայի, այլ ընդհանրապես չէի գնա:
-Կներեք , կարելի՞ է նստել:
-Ինչո՞ւ եք ուշանում:
-Խաղում էինք:
-Նստե՜ք, նստե՜ք:
-…Երջանկության սահմանը յուրաքանչյուր ոք ինքն է տալիս, մարդ կա ուրախանում է փողոցում գտած 10 դրամանոցի, մյուսը տխրում միլիոններ չգտնելու համար,- շարունակեց ընկեր Թադևոսյանը,- օրինակ՝ ի՞նչ է պետք քեզ երջանկության համար, Լուսինե´:
Սովորաբար առաջին հարցը ուշացողներին էր բաժին ընկնում:
-Առատ տեղումներ տերևի տեսքով:
Ինչ լավ է Արամը երթուղայինից շուտ եկավ:
Երեկոները ստիպված ուշ եմ վերադառնում տուն: Դե, պարապմունքների պատճառով: Երթուղայինը չի աշխատում, ինձ տուն են հասցնում ականջակալներս ու լավ երաժշտությունը: Փողոցներում մարդ չի լինում այդ ժամին: Երեքշաբթի օրերն էլ բացառություններ չեն, բայց մարդիկ հասցրել էին կույտել տերևները: Ամենամեծ կույտը իմ հասակից մի քիչ էր ցածր: Թե ինչ արեցի` ես գիտեմ, բայց տուն վերադարձա  մազերիս միջից տերևներ մաքրելով:

Նկատե՞լ ես: Երբ անձրև է գալիս, թեյարաններում թեյը դառնում է ավելի անուշաբույր, ավելի համեղ ու ավելի հարազատ: Երբ դրսում անձրև է գալիս, ոչ մի թեյարանում թեյով լեզուդ չես վառի: Ինչի՞ց է այդպես: Դա ինձնից է ու քեզնից, իսկ թեյը պատրաստվում է նույն ձևով: Նույնիսկ ավելի անփույթ, քան սովորաբար: Սալահատակված փողոցների թեյարանները միշտ էլ հազիվ էն հասցնում եփել թեյը անձրևի ժամանակ, ուր մնաց, թե սեր խառնեն թեյին: Փաստորեն, ամեն ինչի մեղավորն այդ քո անիծյալ ներկայությունն է: Այնքան եմ սիրում քո գրողի տարած մեղավոր ներկայությունը:
Արդեն մի քանի տարի է, ինչ սովորության համաձայն, առանց անձրևանոց դուրս եմ գալիս ամենամռայլ եղանակներին ու քայլում:  Իսկ դու վերևից տեսնում ես ու բարկանում, հետո խանդում, հետո սկսում նախանձել, ու այդ ամենն այնքան արագ, ինչքան արագ փոխում էիր պատվիրածդ թեյի տեսակները Տաք ձեռնոցների 5 հասցեի մեր մշտանձրև սրճարանում: Նկատե՞լ ես : Շարունակում եմ անձրևի ժամանակ թեյարան մտնել, պատվիրում եմ նույն թեյը, նստում մինչև թեյը սառչի ու դուրս գալիս:
Առանց քեզ թեյ խմելն անհնար է:
Գրողը տանի: Ինչքան եմ սիրում քո մեղավոր ներկայությունը…

Լուսանկարը՝ Լիլիթ Կարապետյանի

Վերջերս լրացրեցի այն բացը, ինչի շնորհիվ փոքրիշատե կամբողջանային պատկերացումներս իմ գյուղի մասին: Բայց պատկերացումները լիակատար կդառնային, եթե ես իսկապես տեսած լինեի այն: Կարոտում եմ մի բան, որը երբեք չեմ տեսել: Կարոտս փարատվում է մեկ այլ գյուղով, որը կարծես թե ստեղծված է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար: Բացեմ փակագծերը: Չնայած նրան, որ ապրել ու ապրում եմ Վայքում, այնուամենայնիվ, հայրենական գյուղս Ազնաբերդն է: Այն գտնվում է Նախիջևանի շրջանում: Կոչվել է Ազնաբերդ, քանի որ եղել է ինչ-որ ժամանակ, երբ այդտեղ ապրել են ազնվական ընտանիքներ: Երկար չեմ կարող պատմել ազնվական ընտանիքների մասին, քանի որ չունեմ բավարար տեղեկություններ: Բայց մի բան հաստատ է, այդտեղ մարդիկ եղել են համառ, չեն ընկճվել ոչ մի բանից և ամուր կառչած են եղել իրենց մի բուռ հողից: Դրա վառ ապացույցն է 17-րդ դարում Շահ Աբասի կողմից կատարված տեղահանությունը, որից զերծ է մնացել մեր գյուղը: Երբ հայրս պատմում է պատմություններ գյուղի անցյալի մասին, հոգիս լցվում է տաքարյուն հային բնորոշ հայրենասիրությամբ, իսկ երբ գեղեցիկ բնությունն ու անծայրածիր խաղողի այգիներն է հիշում, ասածի բացը լրացվում է ճկուն հայուհիների ճկուն պար հիշեցնող քնքուշ մտքերով, և ակամայից ցանկություն է առաջանում լինել այդտեղ: Բայց այդ գյուղի պատմությունը հաճախ ինձ ստիպում է նեղսրտել: Պատերազմ առանց կռվի. այդպես եմ պատկերացնում Նախիջևանի վիճակը 19-րդ դարի վերջին: Մի քանի տարում հայաշատ Նախիջևանից հայեր մնացին միայն մեր գյուղում, և գյուղի բնակիչները ստիպված լքեցին իրենց գյուղը նույնպես, այլապես հայերը  ոչ թե կտեղահանվեին, այլ կբնաջնջվեին այդտեղից: Տեղաբնիկները դուրս էին գալիս՝ ձեռքերում ճամպրուկներ, տոպրակներ, ծաղիկներ, խաղողի որթեր… Խաղողը նրանց համար խորհրդանշական բնույթ է ունեցել: Խաղողը ապրելու հույսն է… Մարդկանց քարավանը անվերջ գնում էր, սկզբից մեծերը, հետո փոքրերը, իսկ նրանց թիկունքը պաշտպանում էին երիտասարդները: Երիտասարդներից հետո քայլում էր հայրս՝ որպես երիտասարդների միջից փորձառուն, ձեռքին` մի փունջ մեխակ: Ինչքան փորձությունների միջով ես անցել, հա՛յ: Բայց հայը միշտ ոտքի է կանգնում, ոտքի կանգնեց և այս անգամ: Ազնաբերդցիները հաստատվեցին Վայոց ձորի և Արարատի շրջաններում: Վայոց ձորի մարզում հիմնվեց մի գյուղ՝ Նոր Ազնաբերդը, որտեղ մինչև օրս ապրում են մեր գյուղացիները՝ անտեսելով օտարի գնդակները:Եվ իսկապես, այդ գյուղը կարծես թե ստեղծվել է ոչ միայն իր բնակիչներին ապրելու տեղ տալու, այլ նաև իրենց նախկին բնակավայրի կարոտը այդ գյուղից առնելու համար:

Ո՞րն է երջանիկ մարդու ամենաերջանիկ օրը:
Ես երջանիկ եմ, երջանիկ եմ նույնիսկ այն բանի համար, որ կարողանում եմ մեծ ոգևորությամբ ասել այդ բառերը: Երևի իմ մեջ ապրող հուզմունքը, նեղսրտությունը, վիրավորանքը գլուխները կախեցին, քանի որ ես նրանց անուշադրության մատնեցի, չնայած այն բանին, որ նրանք ավելի մեծ են, քան երջանիկ օրերս: Երջանիկ օրերս կարող եմ թվարկել ժամերով: Գիտե՞ք ինչու են նրանք այդքան շատ, քանի որ ես երջանիկ եմ համարում և այն օրերը, որոնցում երջանիկ եմ եղել թեկուզ մի քանի վայրկյան: Հետաքրքիր է, մանկությունիցս շատ բան չեմ հիշում, բայց այդ օրը գամվել է ուղեղումս, ու եթե չեմ մոռացել, ապա չեմ էլ մոռանա:
Բոլորը աշխատանքի էին, տանը ես մենակ էի, իսկ այդ օրը բակում «դիմակահանդես» էր, ոչ թե ազնվականների դիմակներով, այլ կենդանական, դրանցով մենք հաճախ էինք միջոցառումներ կազմակերպում: Եվ քանի որ փոքր էինք, շենքի բոլոր մեծահասակները գալիս էին, որպեսզի  մեզ ուրախացնեն: Մեր բակի միակ «կահույքը»  մի փոքրիկ նստարան էր, այն էլ ուրախությունից ճռռում էր, քանի որ այդքան այցելուներ հաճախ չէր ունենում: Մի  տատիկ կար, որին սկզբից չէի նկատել և չէի ճանաչում. մեր շենքից չէր: Նա չուներ նստելու տեղ, կանգնած էր, իսկ այդ միջոցառման բացման  բանաստեղծությունը արդեն սկսել էի: Տեսնելով այդ տատիկին՝ կիսատ թողեցի բանաստեղծությունս, գնացի տուն (մեր տունը երրորդ հարկում էր, ուստի հանդիսատեսները երկար սպասեցին նախաբանի վերջին), վերցրեցի աթոռ  ու իջա ներքև: Աթոռը տվեցի այդ տատիկին ու շարունակեցի  բանաստեղծությունս…
Հենց այս օրն է երջանիկ մարդու ամենաերջանիկ օրը: