-Guten Tag,- օգտագործելով գերմաներենիս ողջ իմացությունը՝ ողջունում եմ մեր քոլեջում գերմաներենի դասախոս Մարտին Գերուլային։

-Hallo։

-Ես ունեմ մի քանի հարց Ձեր և Ձեր կյանքի մասին Հայաստանում։ Ինչպե՞ս եղավ, որ եկաք Հայաստան։

-Ես գտա համացանցում կայք՝ կամավորների կայք, որտեղ լրացրի հայտը, հետո հարցազրույց տեղի ունեցավ, և կայքը որոշեց, որ ես կգամ Հայաստան։ Դա գերմանական ծրագիր է, կարծեմ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից հաստատված։ Նրանք կամավորների են ուղարկում ամբողջ աշխարհով մեկ։

-Իսկ դուք ուրա՞խ էիք, որ պետք է գաք Հայաստան։

-Սկզբում մի փոքր հիասթափված էի, որովհետև ես ցանկանում էի գնալ Հարավային Ամերիկա, և հետո ինձ ասացին, որ պետք է գամ Հայաստան, իսկ ես Հայաստանի մասին ոչինչ չգիտեի։ Սակայն դա շատ գրավիչ ու հետաքրքիր էր թվում՝ Հայաստանի երկար պատմության ու յուրօրինակ մշակույթի շնորհիվ։

-Երբ ժամանեցիք Հայաստան և սկսեցիք ապրել Հայաստանում, կայի՞ն կամ կա՞ն որոշ բարդություններ՝ հայերի հետ հաղորդակցվելու հարցում։

-Այո, իհարկե, կան բարդություններ մինչև հիմա, որովհետև ես չեմ խոսում հայերեն։ Հիմա սովորում եմ ռուսերեն, որովհետև ոչ բոլորն են հասկանում անգլերեն կամ գերմաներեն։ Բայց ես այդքան էլ չեմ կարողանում շփվել հայերի հետ։

-Ահա, ուրեմն ո՞նց եք հաղորդակցվում, օրինակ՝ խանութում, որտեղ աշխատողը չի հասկանում անգլերեն կամ գերմաներեն, ինչպե՞ս եք գնումներ կատարում։

-Ես միշտ հետս ունենում եմ իմ հեռախոսը, օնլայն թարգմանչին։ Հիմնականում ես այդքան շատ չեմ խոսում խանութում, ուղղակի ցույց եմ տալիս ապրանքները, որոնք ինձ պետք են։ Բայց ես գիտեմ մի քանի հայերեն ու ռուսերեն բառեր, որոնք ինձ օգնում են գնումներ կատարելիս։

-Ես գիտեմ, որ հայերը, շատ հաճախ տեսնելով օտարազգիներին, ցանկանում են խաբել։ Երբևէ ձեզ խաբե՞լ են խանութում կամ այլ տեղ։

-Այո, ես արդեն փորձ ունեմ։ Իմ զբոսաշրջիկ ընկերների հետ «Gum Markt»-ից,- ի՞նչ եմ զարմանում, այդ շուկայի անունը նույնիսկ հայերը նորմալ չեն ասում,- գնեցինք մրգեր ու երբ ավարտեցինք գնումները, հասկացանք, որ վաճառողը մեզ խաբել է գնի հարցում։ Նաև տաքսու վարորդները, նրանք մեկ-մեկ խաբում են մեզ։

-Մեզ էլ,- ծիծաղելով ավելացնում եմ ես՝ հիշելով կյանքիս դառը փորձը։ -Լավ, ես գիտեմ, որ դուք կամավոր եք մեր քոլեջում՝ որպես դասախոս։ Ո՞րն է ամենալավ բանը ուսանողների հետ աշխատելու մեջ։

-Ես շատ եմ սիրում աշխատել ուսանողների հետ, որովհետև դա ամբողջովին նոր մարտահրավեր է ինձ համար։ Ես երբեք ուսուցչություն չեմ արել։ Ես դասավանդում եմ ավարտական փոքր խմբերին ազատ հաղորդակցում գերմաներենով։ Եվ ինքս եմ որոշում, թե ինչ կտամ ուսանողներին։ Տարբեր թեմաներ, միջոցառումներ։

-Այսինքն՝ ուրախ է անցնում։

-Այո, իրոք ուրախ է անցնում։ Ես չունեմ կոնկրետ ծրագիր ու սահմանափակումներ, որովհետև իմ դասերն ազատ խոսքի ու պրակտիկայի վրա են հիմնված։ Ես ամբողջովին ազատ եմ։

-Դա հիանալի է։ Իսկ կարծո՞ւմ եք արդյոք, որ կմնաք Հայաստանում, կգտնեք աշխատանք ու կապրեք այստեղ։

-Օհ, չեմ կարծում։

-Լավ, իսկ ի՞նչ եք անում ազատ ժամանակ։

-Երեկոյան ես զբոսնում եմ քաղաքով կամ գտնում եմ ինչ-որ համերգների։ Օրինակ՝ վերջերս գնացինք Տիգրան Համասյանի համերգին, դու գիտե՞ս նրան։

-Այո, ես եմ ուղարկել նրա համերգի հղումն իմ դասախոսին, իսկ նա՝ ձեզ։

-Ահա՜, շատ լավ է։

-Իսկ Դուք հավանո՞ւմ եք այն զբաղմունքները, որոնք կարող եք գտնել Երևանում։

-Այո, այստեղ շատ են մշակութային երեկույթները, համերգները։ Նաև մենք հաճախ գնում ենք ռեստորաններ։ Հիմնականում երեկոները քաղաքում ենք անցկացնում, որոշ զվարճություններ ենք գտնում։ Նաև գնացել ենք քաղաքից դուրս՝ Գառնի, Գեղարդ, Խոր Վիրապ, Էջմիածին։

-Շատ լավ է։ Ես ցանկանում եմ իմանալ Ձեր կարծիքը ուսանողների մասին։ Հե՞շտ են նրանք խոսում գերմաներեն։

-Ես անակնկալի եկա, երբ տեսա, որ նրանք տենչում են սովորել գերմաներեն։ Մանավանդ՝ ավարտական խմբերը։ Հասկացա, որ նրանց բարդ տեքստեր եմ տալիս, բայց միևնույն է, իրենք ցանկանում են սովորել դա և սովորում են։ Նրանք արդեն ունեն որոշակի մակարդակ, ինչը շատ լավ է, մենք կարողանում ենք իրար հետ հաղորդակցվել հենց գերմաներենով ու հասկանալ իրար։ Եվ դա արդեն հեշտացնում է աշխատանքը։

-Իսկ դուք գտե՞լ եք ընկերներ նրանց մեջ։

-Ընկերնե՞ր։ Ոչ, ես ունեմ լավ հարաբերություններ նրանց հետ, բայց ընկերներ չունեմ։

-Իսկ ազգությունը կամ տարիքային տարբերությունը խանգարո՞ւմ է գտնել ընկերներ։

-Ես 22 տարեկան եմ, իսկ տարիքային տարբերությունը մոտավորապես 5 տարի է։ Բայց չեմ կարծում, որ տարիքն է պատճառը, ուղղակի միայն այն, որ ես նրանց դասախոսն եմ, արդեն որոշակի սահման է դնում։

-Ճիշտ է։ Իսկ ինչքա՞ն ժամանակ է, որ դուք արդեն այստեղ եք։

-Երկու ամիս։

-Եվ ես չափից դուրս վստահ եմ, որ դուք փորձել եք մեր ուտելիքը։

-Այո,- չափից դուրս վստահությամբ և ժպիտով ասաց Մարտինը, իսկ ես հիշեցի հայկական, ավանդական «օբեկտներից» գնած շաուրմաները։

-Հավանեցի՞ք։ Եվ ամենակարևորը՝ չթունավորվեցի՞ք։

-Այո, հավանեցի։ Եվ ոչ, ես հաջողակ էի այդ հարցում։ Իմ կարծիքով՝ իմ ընկերների միջից միակն եմ, ով չթունավորվեց։ Իհարկե, փորձել եմ լավաշը, խորովածը․․․

-Քյաբա՞բ։

-Այո, քյաբաբ, սպաս, գաթա։ Ասեմ, որ դա իմ սիրելի ուտելիքն է, ես շատ եմ սիրում գաթան։ Տոլմա․․․ Կարծեմ՝ այսքանը, օհ ոչ, նաև խաչապուրի՞։

-Ահա, բայց դա հայկական չէ։

-Հայկական չէ, բայց համեղ է Հայաստանում։

-Փորձեք մածունը։

-Մածո՞ւն։

-Այո, հենց մածունից են սպասը պատրաստում։ Նման է աղի յոգուրտի։

-Հա՜, շատ լավ։ Անպայման կփորձեմ։

-Դուք համարո՞ւմ եք հայերին հյուրընկալ կամ հետաքրքիր ուղղակի զվարճանալու համար։

-Իմ ուսանողները շատ հյուրընկալ ու բարի են, ես իրենց հետ կարող եմ խոսել, ճանաչել նրանց։ Նաև նրանք շատ հետաքրքրված են Գերմանիայով, ինձնով, գերմանացիներով։ Եվ դա շատ հեշտ է։ Ես երբեք չեմ եղել նրանց տանը, հրավիրված չեմ եղել: Ընդհանրապես, մտածում եմ, որ Հայաստանը շատ հյուրընկալ է։ Մարդիկ ջերմ են։ Գերմանիայում նրանք շատ սառն են, միշտ զբաղված, իսկ այստեղ մարդիկ ավելի հանգիստ են։

-Եվ ո՞րն է մի բանը, որը, եթե Դուք կարողանայիք, կփոխեիք հայերի մեջ։

-Ե՞ս կփոխեի․․․ Ես դերերը կփոխեի տղամարդու և կնոջ միջև։ Դա շատ տարօրինակ է ինձ համար։

-Ես նույնպես։

-Եվ փաստը, որ կանայք շատ ժամանակ պարտավոր են մնալ տանը, չաշխատել, չզվարճանալ, միայն երեխաներին դաստիարակել ու ճաշ պատրաստել։

Դրամատիկ լռություն։

-Իմ կարծիքով՝ ես դա կփոխեի։ Ես հասկանում եմ, որ դա ձեր ավանդույթների մի մասն է և ընդունված է, չգիտեմ, դա ձեր մշակույթի մի մասն է։

-Այո, բայց ես կարծում եմ, որ մեր սերունդը դա նույնպես կփոխեր։ Մենք 21-րդ դարում ենք ապրում ու չպետք է հասարակության մեջ դերերի բաշխում ունենանք։ Շատ մարդիկ կփոխեին դա։

-Իրոք որ։

-Լավ, շատ շնորհակալ եմ, որ զրուցեցիք ինձ հետ։ Ես կթարգմանեմ այն հայերեն, ապա Ձեզ կուղարկեմ անգլերեն տարբերակը։

-Շատ լավ, շնորհակալ եմ։

Հարցազրույց բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Լալիկ Խաչատրյանի հետ

-Պարոն Խաչատրյան, սկսելով ամենասկզբից՝ անդրադառնանք Ձեր մանկության երազանքներին. ի՞նչ էիք երազում դառնալ և ինչո՞ւ, այնուամենայնիվ, ընտրեցիք լեզվաբանի մասնագիտությունը:

-Յուրաքանչյուր ոք մանկության (և պատանեկության) տարիներին ապրում է որոշակի երազանքներով, որոնք ձևավորում են առնում մանկական անաղարտ հոգիներում, մինչև կբախվեն իրականության պատնեշներին։

Չորրորդ դասարանի դասագրքերից մեկում պատկերված էր Մոսկվայի Մ.Վ. Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի համալիրը. մանկական հոգու թռիչքներով երազում էի բարձրագույն կրթություն ստանալ այնտեղ (եթե, իհարկե, հասկանում էի բարձրագույն ուսում հասկացության իմաստը)։ Ժամանակի ընթացքում՝ դպրոցն ավարտելուն զուգընթաց, պատրաստվում էի ուսումս շարունակել ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետում. պատմության ոլորտին տիրապետում էի գերազանց կերպով։ Քննությունների ժամանակ պարզվեց, որ ընդունվելու հնարավորությունը հարցականի տակ է՝ պատմությունից ստացած ցածր գնահատականի պատճառով։ Հայոց լեզվի և գրականության քննության ժամանակ ընդունող դասախոսները, բարձր գնահատելով իմ պատասխանը, ներկայացրին առարկայական հանձնաժողովի նախագահին՝ Սերգեյ Գալստյանին՝ գերազանց գնահատելու համար։ Նախագահն իմ պատասխանները գնահատեց բարձրագույն նիշով և ասաց, որ չընդունվելու դեպքում հաջորդ տարին դիմեմ բանասիրական ֆակուլտետ։

Եվ եղավ այնպես, ինչպես նախատեսված էր։ Հաջորդ տարին ես հայտնվեցի բանասիրականում։ Գրված էր։

-Մարդիկ հաճախ իրենց կյանքի համար ունենում են մի քանի հնարավոր տարբերակներ, որոնցից մեկն է իրականանում միայն (կամ նույնիսկ ոչ մեկը), իսկ Ձեզ համար կա՞ մի երկրորդ այդպիսի տարբերակ՝ եթե ոչ լեզվաբան, ապա՞:

-Այս հարցադրումը կապվում է առաջինի հետ։ Կյանքում նախընտրած բոլոր տարբերակները կապվում են բարձրագույն կրթություն ստանալու հետ։ Ես հաստատորեն որոշել էի պատմաբան դառնալ. թերևս բնատուր հիշողության շնորհիվ անգիր գիտեի հայոց պատմության, Ռուսաստանի (այն ժամանակվա՝ ԽՍՀՄ) և համաշխարհային պատմության առանցքային դեպքերն ու դրանց տարեթվերը, պատմական դեմքերին՝ իրենց ժամանակաշրջաններով, մշակույթի գործիչներին՝ իրենց ստեղծագործություններով. հիանում էի Հին Հռոմի, Հին Հունաստանի, Հին Եգիպտոսի, Հին Հնդկաստանի հերոսական անցյալով, իմ սիրած հերոսներն էին Հաննիբալը, Ալեքսանդր Մակեդոնացին, Հուլիոս Կեսարը, Սպարտակը, Լեոնիդասը, Զրադաշտը, Գաուտամա Սիդհարթան (Բուդդան), հետագայում՝ Սուվորովը, Նապոլեոն Բոնապարտը և շատ ու շատ ուրիշներ։ Ես հիացած էի Ֆրանսուա Ժան Շամպոլեոնի սխրանքով, որը կարողացավ վերծանել եգիպտական գաղափարագրերը, Անտոնիո Գաուդիի տաճարակերտման մտքի թռիչքով, Միքելանջելոյի և Ռոդենի քանդակներով, Բորոբոդուրի տաճարական համալիրով և Փարիզի Աստվածամոր տաճարի ներդաշնակ ճարտարապետական լուծումներով…

Ինձ բախտ չվիճակվեց խորանալ համաշխարհային պատմության գաղտնիքների մեջ, սակայն չեմ դժգոհում. բանասիրական կրթությունն էլ հեռու չէ պատմությունից, մանավանդ, որ դրանք շատ հարթություններում խաչաձևվում են, միմյանց լրացնում, միմյանց օգնում։ Պատմաբանը պետք է նաև բանասեր լինի, ինչպես նաև բանասերը՝ պատմաբան։ Այնպես որ, պատմությունից իմ ունեցած գիտելիքներն օգնում են լեզվաբանական մի շարք խնդիրների լուծմանը՝ մասնավորապես հայերենի և այլ լեզուների ցեղակցության, լեզվական ընդհանրությունների, լեզվական տիպաբանության և հարակից այլ հարցեր քննելու դիտանկյունից։ Ձեր հարցին կպատասխանեմ. եթե ոչ պատմաբան, ապա՝ լեզվաբան։

-Լեզվաբանության մեջ ի՞նչ թեմաներ եք ուսումնասիրում:

-Լեզվաբանությունն անսպառ դաշտ է հետազոտողի համար։ Ինձ հետաքրքրում են այդ դաշտի որոշ վեկտորական ուղղություններ, ինչպիսին են լեզվաբանական ուսմունքների պատմությունը՝ տարժամանակյա և համաժամանակյա կտրվածքներով, լեզվաբանական նորագույն ուղղությունները, հունալատինական փոխառությունները, հայագիտության ոլորտում՝ հայոց լեզվի պատմությունը, հին հայերենի՝ գրաբարի ուսումնասիրությունը, բառարանագրությունը, կաղապարավորման տեսությունը և հարակից այլ հարցեր։

Պետք է խոստովանեմ (անհամեստության թող չթվա), որ այդ բոլոր ուղղությունների վերաբերյալ հրատարակել եմ մենագրություններ և դասագրքեր (գրաբարի բառարաններից մեկը 2016 թ․-ին տպագրվել է Վենետիկում՝ Մխիթարյան Միաբանության ֆինանսական աջակցությամբ և հովանավորությամբ)։

-Ի՞նչ խնդիրների է առնչվում հայերենն այսօր, և ինչպիսի՞ տեղաշարժեր կան հայ լեզվաբանության բնագավառում:

-Հայերենն այսօր առնչվում է անտարբերության խնդիրներին։ Հայերենը ենթարկվում է այլալեզու ազդեցությունների և, այսպես ասած, լեզվական ագրեսիայի. առայժմ որևէ կառույց կամ կազմակերպություն չի կարողանում լուծել լեզվի անաղարտության և պահպանության հրատապ խնդիրները։ Մյուս կողմից՝ հայերենը կարիք ունի նոր մեթոդաբանությամբ խորազնին ուսումնասիրության՝ անշուշտ ներկայի և անցյալի փորձը անվերապահորեն հաշվի առնելով։ Մինչդեռ մեզանում լեզվաբանական միտքը խիստ սահմանափակված է մանրաթեմայնությամբ, առանց լրջագույն խնդիրների ուսումնասիրության, առանց միջազգային ասպարեզ դուրս գալու գիտական պատրաստվածության։ Առանց հին ու նոր օտար լեզուների իմացության հնարավոր չէ լեզվաբանական առանցքային հարցեր ուսումնասիրել։

-Արդյո՞ք տեղեկատվական տեխնոլոգիաների այս ժամանակաշրջանում բանասիրությունը մրցունակ մասնագիտություն է, և որքանո՞վ է երիտասարդությունը հետաքրքրված դրանով:

-Եթե նկատի ունենանք այն հանգամանքը, որ տեղեկատվական տեխնոլոգիաները խարսխվում են լեզվի և լեզուների իմացության վրա, որ մեքենական թարգմանությունը պահանջում է լեզվի (լեզուների) և լեզվաբանության (համակարգչային լեզվաբանության, տեքստի լեզվաբանության, հաղորդակցական լեզվաբանության) իմացություն, ապա ակնհայտ է դառնում բանասիրության մրցունակության և պահանջվածության կարևորությունը։ Այլ հարց է, թե շրջանավարտները կամ մասնագետները որքանով են բավարարում տեղեկատվական տեխնոլոգիաները կառավարելու պահանջները։

Այս հարցերում երիտասարդության հետաքրքրվածության աստիճանը պայմանավորված է նրանց իմացության մակարդակով և այն հանգամանքով, թե նրանք որքանով են պատկերացնում իրենց ապագան տեղեկատվական տեխնոլոգիաների դաշտում։

-Ձեր կարծիքով, ի՞նչ պետք է անել, որ երիտասարդների և երեխաների շրջանում մեծանա հետաքրքրությունը մայրենիի նկատմամբ:

-Երիտասարդության շրջանում մայրենիի նկատմամբ հետաքրքրություն արթնացնելու շատ տարբերակներ կան։ Հարցն այն է, թե երիտասարդության ո՛ր շերտը նկատի ունենք. աշակերտների՞ն, ուսանողների՞ն, թե՞ մեկ այլ շերտի։

Կարծում եմ՝ հետաքրքրություն արթնացնելը պայմանավորված է երկու հանգամանքով՝ մասնագետի պատրաստվածության մակարդակով և սովորողների հետաքրքրվածության աստիճանով։ Եթե դրանք միմյանց ներդաշնակում են, կարելի է արդյունք ակնկալել, այլապես սայլը տեղից չի շարժվի։ Չկա պատրաստի դեղատոմս, որ բոլորին բավարարի։ Եթե գործ ունենք աշակերտների հետ, պետք է նրանց մղել կարդալու հայոց պատմության, հայ եկեղեցու, հայ մշակույթի, արտերկրի հայագիտական կենտրոնների վերաբերյալ գրականություն, ցույց տալ հայերենի և ցեղակից (քույր) լեզուների առնչությունները՝ բառային մակարդակով, նրանց հանձնարարել ինքնուրույն գտնելու լեզվական առնչությունները ներկայացնող օրինակներ և նմանօրինակ այլ հանձնարարականներ տալ։

Ուսանողների պարագայում ավելի հեշտ և համոզիչ մեթոդներ կարելի է գործադրել։ Հետաքրքրություն առաջացնել հին հայերենի նկատմամբ, բացատրել, որ այդ լեզվով թարգմանվել է Սուրբ Գիրքը, որ մեր պատմիչները ստեղծագործել են այդ լեզվով, որ այդ լեզուն ուսումնասիրում են աշխարհի հայագիտական նշանավոր կենտրոններում, որ այդ լեզվի ուսումնասիրության վեհ գործին էին նվիրվել Մխիթարյան միաբանները՝ մեզանից ուղիղ երեք հարյուր տարի առաջ և առայսօր շարունակում են այդ հայրենանվեր առաքելությունը… Պետք է գրաբարի և աշխարհաբարի քերականական կառուցվածքների համեմատական ուսումնասիրություն կատարել և հանձնարարել նրանց նույնատիպ աշխատանքներ՝ իբրև քննության առարկա ունենալով լեզվական համատիպ որևէ իրողություն և այլն։ Բուհական համակարգում այս հարցերի ուսումնասիրությունը հենց այդ նպատակին է ծառայում և, կարծում եմ, որոշակի արդյունք տալիս է։

-Կխնդրեի նշել Ձեր գիտական հրապարակումները, և արդյո՞ք երբևէ փորձել եք Ձեր ուժերը գեղարվեստական ստեղծագործության ոլորտում:

-Իմ գիտական հրապարակումներն ընդգրկում են քսան գիրք (դպրոցական և բուհական դասագրքեր, բառարաններ, մենագրություններ), որոնք վերաբերում են հին հայերենին, գրաբարի բառարանագրությանը, ընդհանուր լեզվաբանությանը, հայերենի բառակազմական և ձևաբանական կաղապարներին, խոսքիմասային տարարժեքությանը, բառակապակցական իմաստաբանությանը, գրաբարի և միջին հայերենի դարձվածային միավորներին և այլ հարցերի։ Հրատարակել եմ շուրջ 150 գիտամեթոդական հոդվածներ՝ նվիրված հայոց լեզվի տարաբնույթ հարցերի ուսումնասիրությանը՝ լեզվի դասավանդման խնդիրներին, ժամանակակից լեզվաբանական ուղղություններին, Աստվածաշնչի լեզվի պատկերավորման համակարգին, Աստվածաշնչի բառային կազմի քննությանը և այլն։ Արտասահմանյան հոդվածներում արծարծել են գրաբարի և գերմաներենի, գրաբարի և լատիներենի քերականական կառուցվածքների տիպաբանական ընդհանրությունների հարցեր, հնդեվրոպական լեզուների քերականական համանունության ընդհանուր խնդիրներ (հայերենի լեզվական նյութի հիման վրա) և այլն։ Ամբողջովին նվիրված լինելով լեզվաբանական հարցերի ուսումնասիրությանը՝ իմ մտքով չի անցել ուժերս փորձել գեղարվեստական ստեղծագործությունների ոլորտում, թերևս, կարծում եմ, կարելի է քայլ անել. հիմա բոլորն են քայլ անում։ Երբ վերջերս խմբագրում էի Արթուր Ադամովի «Պիեսներ» ժողովածուն՝ ֆրանսերենից Սաթենիկ Խաչատրյանի թարգմանությամբ, զգացի, որ որքան լեզվաբան եմ, գուցե նույնքան էլ՝ գրող կամ գրականագետ, և գրական ճաշակի զգացողություն ունեմ՝ Ա.Ադամովի լեզուն փոքր-ինչ հայացնելու առումով։ Արժե մտածել այդ մասին։ Լուիս Քերոլը կարծեմ մաթեմատիկոս է եղել, թեև աշխարհին հայնի է որպես գրող՝ «Ալիսը հրաշքների աշխարհում» գրքով։

-Ո՞րն է Ձեր ամենասիրելի գիրքը, և ինչո՞ւ:

-Բնականաբար բազմաթիվ գրքեր եմ կարդացել՝ սկսած դպրոցական նստարանից։ Այդ առումով շատ դժվար է ասել, թե ո՛րն է իմ ամենասիրելի գիրքը։ Դրանք շատ-շատ են, սակայն գիրք կա, որ պատանեկության տարիներից ինձ ուղեկցում է, և ինչքան գրքեր էլ կարդացել եմ, միևնույն է, այն մնացել է թերևս իմ ամենասիրելի գիրքը կամ գրքերից մեկը։ Դա Ռաֆայել Սաբատինիի «Նավապետ Բլադի ոդիսականը» գիրքն է։ Ինչո՞ւ է այդ գիրքը շուրջ կես դար ինձ ուղեկցում։ Նախ ասեմ, որ այն արկածային վեպ է, որի սյուժետային հենքը շատ ներդաշնակ է պատանեկան տարիքի ցանկացած մեկի հոգեկան աշխարհի հետ։ Ինձ վրա մեծ տպավորություն է գործել վեպի գլխավոր հերոսի՝ Նավապետ Բլադի կերպարը, որ ուժեղ, աննկուն և նպատակասլաց բնավորություն ունի։ Իբրև անգլիական ինքնակալության դեմ խռովարար՝ երիտասարդ բժիշկն աքսորվում է Կարիբյան ծովի կղզիներից մեկը։ Նա, գրեթե ստրուկի կարգավիճակով, միանում է կղզու մյուս աքսորյալներին և, ի դժբախտություն իրեն, սիրահարվում է կղզու նահանգապետի դստերը՝ Արաբելլա Բիշոպին։ Դեպքերի զարգացումը հանգեցնում է նրան, որ աքսորյալ բժիշկը իր համախոհների հետ գրավում է կղզու վրա հարձակված ծովահենական նավը, ինքն էլ դառնում է հռչակավոր ծովահեն՝ ի սարսափ Կարիբյան ծովն ակոսող նավերի։ Նավապետ Բլադն իր հրամանատարական նավն անվանակոչում է Արաբելլայի անունով, նվաճում է իր նախկին աքսորավայր կղզին, ի վերջո հասնում է նույն կղզու նահանգապետի աստիճանին և ամուսնանում Արաբելլայի հետ։ Անշուշտ, դրանից հետո ես բազմաթիվ գրքեր եմ կարդացել, սակայն Ռ.Սաբատինիի վեպը մնացել է իմ հոգևոր աշխարհում որպես ամենասիրելի և անմոռանալի ստեղծագործություն։

-Ըստ Ձեզ, արդյո՞ք մտավորականը պետք է զբաղվի միայն իր նեղ մասնագիտական ոլորտով, թե՞ քաղաքացի լինելը պարտադիր է:

-Մտավորականը, ինչպիսի մասնագիտություն էլ ունենա, չի կարող լիարժեք մարդ համարվել, եթե չի ապրում ժամանակի հոգսերով, ազգային խնդիրներով, եթե չի ըմբռնում ժամանակի քաղաքական իրավիճակը, չի կողմնորոշվում գլոբալ խնդիրների ու մարտահրավերների խաչմերուկներում։ Նա պարտավոր է իր տեսակետն ու կարծիքը հայտնել հանրային ԶԼՄ-ներով, հանդես գալ առաջարկություններով և ուղիներ ցույց տալ խնդրահարույց իրավիճակներում։ Մտավորականը չպետք է պարփակվի իր հոգևոր դաշտում. այդ դեպքում նա կհայտնվի հոգևոր վակուումում, և նրան անօդ տարածությունից դուրս բերել չի կարող նույնիսկ իր մասնագիտական հզոր պատրաստվածությունը։ Դեռևս դպրոցական նստարանից հիշում եմ Ալ. Նեկրասովի խոսքերը. «Նախ՝ քաղաքացի, ապա՝ պոետ»։ Այնպես որ, մասնագետ լինելուց առաջ, նախ պետք է քաղաքացի լինել։

-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում կրոնի (հավատքի, Աստծո, աշխարհաստեղծման) գաղափարին:

-Բոլոր գերհզոր կրոնները, մասնավորապես՝ զրադաշտականությունը, բուդդայականությունը, քրիստոնեությունը, մահմեդականությունը, հինդուիզմը և այլն, կոչված են մարդ արարածին մաքրագործելու, նրան զերծ պահելու երկրային ախտերից, կոչված են նրան լուսավորելու և, ի վերջո, Գերագույն ոգուն մերձեցնելուն։ Բոլոր կրոններն այս գերագույն գաղափարը մատուցում են յուրովի։ Զրադաշտը, Բուդդան, Քրիստոսը, Մուհամմեդը, Կրիշնան, Վիշնուն, Շիվան և այլ աստվածությունները, տիրանալով երկնային ոլորտներին, զբաղված են երկրային արարածների ճակատագրերը տնօրինելով։ Այս առաքելությունը գերազանց էին կատարում հին հունահռոմեական դիցարանի աստվածությունները՝ հզորագույն Զևսի գլխավորությամբ։ Կրոնները կամ կրոնական ուսմունքները կոչված էին մարդկանց պահելու բարոյականության դաշտի սահմաններում. դա բացարձակ արժեք է, և աստվածությունների երկրային սպասավորները կոչված էին տարածելու իրենց երկնային տերերի (ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ՈԳԻՆԵՐԻ) պատվիրանները։

Ես դրականորեն եմ վերաբերվում կրոնի գաղափարին, որ ներառում է հավատքի գաղափարը։ Կարծեմ Հեգելն է ասել. «Առանց կրոնի (հավատքի) մարդ արարածը կա՛մ գազան է, կա՛մ աստված»։ Հետևաբար, մեզանից ոչ ոք չի ցանկանա գազան կամ աստված դառնալ։

Մեր սերունդը մեծացել և սնվել է աստվածամերժության, ասել է թե՝ աթեիզմի գաղափարներով։ Երբ Ռուսաստանում խավարամոլ ամբոխը սպանեց Ռոմանովների արքայատոհմի վերջին մոհիկանին և երկնքից վտարեց Աստծուն ու նրա հրեշտակներին, երկրի վրա տիրեցին չարի ուրվականները։ Ժամանակը մաքրագործեց երկնային ոլորտները, որոնք պղծվել էին մարդու ձեռքով, մաքրագործեց, և կապույտ մշուշից անդին երևաց… Աստծո կերպարը… Մենք հավատում ենք Աստծուն։ Ամերիկյան թղթադրամի (դոլարի) վրա գրված է ամերիկացիների հավատքի բանաձևը. In God we trust։

Կարծում եմ, հավատքը պետք է անջատել աշխարհաստեղծման գաղափարից։ Եթե աշխարհ ասելով՝ նկատի ունենք Երկիր մոլորակը, որ համայն տիեզերքի կառուցվածքային բաղադրիչներից մեկն է, պետք է խոստովանել, որ այստեղ Աստծո մատը խառը չէ. կոսմոգենիան ֆիզիկական նյութի պահպանման և փոխակերպման հետևանք է։ Աստծո գոյը տիեզերքում ներդաշնակություն է ապահովում, որի կենսատու շողերը ջերմացնում են Երկիր մոլորակը…

-Որո՞նք են Ձեզ համար ամենագնահատելի մարդկային արժանիքները:

-Մարդ արարածի հոգեկերտվածքի խճանկարում կան և՛ դրական, և՛ բացասական գծեր։ Բացասական գծերը միշտ էլ անախորժություն և տհաճություն են պատճառում դիմացինին։ Մարդուն գնահատում են դրական արժանիքների համատեքստում։ Կարծում եմ, դրական արժանիքները մարդու բարոյական նկարագրի անբաժան մասն են կազմում, որոնք հիմնականում ժառանգական գենային հատկանիշներ են՝ ինչ-որ տեղ այն կրող անհատից անկախ։

Ինձ համար մարդու ամենագնահատելի արժանիքներից են կրթական բարձր մակարդակը, ազնվությունն ու հավատարմությունը, բարոյական առաքինությունը և այլն։

Կիրթ անհատի համար մտքի հորիզոնը լայնարձակ է. ինչքան մարդ բարձրանում է, այնքան հեռուն է տեսնում։ Այստեղ արժե հիշել, թե ո՛րն է Խաչատուր Աբովյանի մեծությունը. այն դեպքում, երբ գրեթե բոլոր բանաստեղծներն ու գրողները ստեղծագործում էին՝ հայացքները Արարատի գագաթին հառած, Խ.Աբովյանն աշխարհին նայում էր Արարատի գագաթից՝ հայացքն ուղղած անծայրածիր հորիզոններին։ Եվ այդ հորիզոնի մեջ նա տեսավ հայ ժողովրդի փրկության խարիսխը՝ կրթություն, լուսավորություն և հավատարմություն ազգային արմատներին…

Մարդուն բնութագրող կարևորագույն հատկանիշներից է առաքինությունը։ Առաքինի մարդը զերծ է մնում դարի ախտերից, նրան խորթ են նենգությունն ու բանսարկությունը. առաքինի մարդը բարոյականության տիպար է, օրինակ՝ բոլորի համար։

Առաքինության դասական օրինակը տալիս է աստվածաշնչյան Ղովտը, որ պատրաստ էր իր դուստրերին զոհաբերել հանուն Սոդոմ և Գոմոր քաղաքների բնակիչների փրկության։ Սակայն այդ քաղաքներն այնքան էին թաղվել անբարոյականության ճահիճը, որ Աստված չընդունեց Ղովտի զոհաբերությունը և կործանեց մեղքերի մեջ թաթախված քաղաքները…

Մինչդեռ Ղովտի դուստրերը չարաշահեցին հոր առաքինությունը…

Մարդու բնավորության մեջ ազնվությունը գերագույն արժեք է. լինել ճշմարտախոս և անաչառ, մտքերն արտահայտել համարձակորեն և չկասկածել ճշմարտության հաղթանակի հարցում։ Լատինական թևավոր խոսքը հնչում է դարերի խորքից. Amicus Plato, sed magis amica veritas (Պլատոնն ընկերս է, բայց ճշմարտությունն ավելի եմ սիրում):

1700թ. Ջ. Բրունոն խարույկ բարձրացավ այն բանի համար, որ հավատարիմ մնաց իր գաղափարին, իր դավանած սկզբունքներին. նա չդրժեց իր գիտական կրեդոն, իր կյանքով հատուցեց իր գիտական սխրանքի համար և ժամանակի ու տարածության մեջ մնաց Արեգակնային համակարգի բացահայտման ռահվիրան այն դեպքում, երբ Գալիլեո Գալիլեյը, վախենալով ինկվիզիցիայի սպառնալիքներից, հրաժարվեց իր ուսմունքից՝ փրկելով սեփական կյանքը։

Պատմությունը հիշում է թե՛ Ջ. Բրունոյին, և թե՛ Գ. Գալիլեյին…

Հարցազրույց Մալիշկա համայնքի պաշտոնակատար Հունան Հունանյանի հետ:

-Պարոն Հունանյան, պատմեք Ձեր մասին. որտե՞ղ եք սովորել, որտե՞ղ եք աշխատել մինչ համայնքի ղեկավարի պաշտոնին նշանակվելը:

-Ես ծնվել եմ 1976 թվականի փետրվարի 23-ին Վայոց Ձորի մարզի Մալիշկա գյուղում: 1982-1992 թվականներին սովորել և ավարտել եմ Մալիշկայի թիվ 2-րդ դպրոցը, 1992-1994 թվականներին սովորել և ավարտել եմ Երևանի Ֆինանսատնտեսագիտական տեխնիկումի Եղեգնաձորի մասնաճյուղը: 1994-1995 թվականներին ծառայել եմ Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժերում, 1995 թվականի հունիսին մարտական առաջադրանք կատարելիս վիրավորվել եմ, և այժմ առաջին կարգի զինհաշմանդամ եմ: 1997 թ. ՀՀ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանի հրամանագրով պարգևատրվել եմ «1992-1994 թթ. մարտական գործողությունների մասնակից» կրծքանշանով:

1996-2001 թվականներին սովորել և ավարտել եմ Հայաստանի պետական ճարտարագիտական համալսարանը: 2000 թվականից զբաղվում եմ հաշմանդամային սպորտով, գրավել եմ 30-ից ավելի I և II մրցանակային տեղեր` անվասայլակով թենիս, բասկետբոլ, սայլակավազք և ծանրամարտ մարզաձևերում:

1996 թ.-ից առ այսօր «Նոր որակ» ՍՊԸ-ի հիմնադիր տնօրենն եմ: 2012 թ.-ից առ այսօր «Սատար» հաշմանդամների ՀԿ-ի հիմնադիր նախագահն եմ: 2013 թ.-ին ՀՀ պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանի հրամանագրով պարգևատրվել եմ «Ծովակալ Հ. Ս. Իսակով» մեդալով:

2016 թ.-ից առ այսօր «Հայրենիքի պաշտպան» բարեգործական հիմնադրամի հիմնադիր տնօրենն եմ: 2017 թ.-ին ՀՀ Պաշտպանության նախարար Վիգեն Սարգսյանի հրամանագրով պարգևատրվել եմ «Վազգեն Սարգսյան» մեդալով:
1994-2018 թթ․ hայրենիքի պաշտպանության, հասարակական ակտիվության և բարեգործական ծրագրերի իրականացման համար արժանացել եմ 80-ից ավելի պատվոգրերի, շնորհակալագրերի, մեդալների և պարգևների:

-Ե՞րբ եք նշանակվել Մալիշկա համայնքի ղեկավարի պաշտոնում: Ի՞նչ բարեփոխումներ եք կատարել նշանակվելուց հետո:

-2018 թ. սեպտեմբերի 13-ից ՀՀ Վայոց Ձորի մարզպետ Արագած Սաղաթելյանի թիվ 44 որոշմամբ նշանակվել եմ Վայոց Ձորի մարզի Մալիշկա համայնքի ղեկավարի պաշտոնակատար:
Մալիշկա գյուղում շատ խնդիրներ կան, հասարակության պահանջները հաշվի առնելով՝ այդ խնդիրներից առանձնացվել են առավել կարևորները: Սկսվել է 2 մանկապարտեզների վերանորոգումը, թիվ 2 մանկապարտեզում վերանորոգվում է ճաշարանը, իսկ առաջին մանկապարտեզում 80%-ով վերանորոգում է կատարվում, որովհետև մանկապարտեզը անմխիթար վիճակում է գտնվում, վերանորոգվում են ճաշարանը, երեխաների միջոցառումների դահլիճը, շենքային մասը:
Սկսվել է սանիտարական մաքրում ամբողջ համայնքում, բարեկարգվում են փողոցները, գյուղի արտաքին լուսավորության աշխատանքներն են սկսվել: Մշակույթի տան սենյակներից մեկն է վերանորոգվել, որը պարի խմբի երեխաների համար է: Սկսվել են գյուղի մուտքի աշխատանքները, գեղեցիկ լուսավորությամբ, կանաչապատումով մուտք է նախատեսված, որի աշխատանքները մոտավորապես 10 օրից կավարտվեն:

-Ի՞նչ ծրագրեր ունեք մոտ ժամանակներս:

-«Գյուղի տակ» կոչվող տարածքում մի քանի օրից կսկսվեն բարեկարգման աշխատանքները, կբարեկարգվի գյուղի հուշարձանը:
Նշվում են բոլոր տոնական օրերը, մեծ շուքով նշել ենք Անկախության օրը, Ուսուցչի տոնը: Կազմակերպել ենք միջոցառում մեր գյուղի այն տղաների համար, ովքեր մարտական հերթապահություն են իրականացնում, կատարվել է պատվոգրերի պարգևատրման արարողություն, հյուրասիրություն, այդ օրը տոն ենք դարձրել մեր սահմանապահների համար: Ուսուցչի տոնին նվիրված նույնպես մեծ համերգ է կազմակերպվել գյուղի դպրոցների ուսուցիչների համար, դպրոցներում հայտարարվել է ֆոտոմրցույթ, լավագույն ուսուցիչը, լավագույն լուսանկարները արժանացել են մրցանակների:
Մեծ ուշադրություն ենք դարձնում մշակույթային ծրագրերի և սպորտի զարգացմանը, ծրագրում ենք Մալիշկայում բացել Երիտասարդական կենտրոն, որտեղ կլինի թենիսի սրահ երիտասարդների համար, ինչպես նաև կենտրոնի երիտասարդները կկարողանան աջակցել գյուղի զարգացման ծրագրերին:
Շուտով գյուղում կսկսվեն բոքսի և կարատեի պարապմունքներ:
Այս ծրագրերի մեծ մասը մինչև ամսվա վերջ կձգտենք իրականացնել:
Նախապատրաստվում ենք ընտրություններին, կարևորում ենք նաև այն փաստը, որ ավագանու անդամների թվում պետք է լինեն կանայք, մանկավարժներ: Ես դպրոցներում կոչ եմ արել, որ մանկավարժներից մի քանի կանայք լինեն ավագանու անդամների թվում:
Ես այս ժամանակն օգտագործել եմ գյուղում փոփոխություններ կատարելու համար, որպեսզի համայնքի բնակիչները իմանան, որ մեծ ցանկության դեպքում հնարավոր է փոփոխություններ, բարեկարգումներ իրականացնելը:
Համայնքի ներուժն է ինձ մեծ ուժ տալիս այս ծրագրերն իրականացնելու, որովհետև երկար ժամանակ անց գյուղացիներն զգում են, որ գյուղում կատարվում են բարեկարգումներ, և լցվում են հավատով:
Իսկ ամենակարևորը, որ քո առաջ դնում ես նպատակ և սկսում ես լուծել առաջացած խնդիրները, իսկ հետո քիչ-քիչ ամեն ինչ սկսում է կարգավորվել, և արդյունքը գոհացնում է:

Նախորդ հարցազրույցից հետո ինձ շատ հետաքրքրեց վիրտուալ իրականության գաղափարը, և ես որոշեցի անել ևս մեկ հարցազրույց` այս անգամ Ֆրանսիայից ժամանած Շերին Լակդարի հետ:

-Ներկայացեք խնդրում եմ:

-Ես Շերին Լակդարն եմ` «Էրվե» կազմակերպության համահիմնադիրն եմ: Կազմակերպությունը զբաղվում է իմերսիվ տեխնոլոգիաներով, որոնցից են` վիրտուալ իրականությունը, լրացված և միքս իրականությունները: Այսպիսով, մենք զարգացնում ենք դրանց բովանդակությունը որպես ապրանք, ինչպես նաև երբեմն ստեղծում ենք ծրագրային ապահովումներ վիրտուալ իրականության մեջ կինոթատրոնի դահլիճների ստեղծման համար:

-Ինչպե՞ս իմացաք Երևանում անցկացվող Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովի մասին և ինչպե՞ս եկաք այստեղ:

-Մենք արդեն երկու տարի է, ինչ համագործակցում ենք «Institut français»-ի հետ, այսպիսով, իրենք մեզ զանգահարեցին գագաթնաժողովի ընթացքում Ֆրանկոֆոն ավանին մասնակցելու համար: Եվ հենց այդպես մենք հայտվեցինք այստեղ:

-Նախկինում եղե՞լ եք Հայաստանում:

-Ոչ, սա իմ առաջին այցն է Հայաստան:

-Ի՞նչ տպավորություններ ունեք Հայաստանից:

-Շատ եմ հավանել, շատ գեղեցիկ է: Դե, իրականում դեռ ժամանակ չեմ ունեցել Հայաստանին լավ ծանոթանալու համար, քանի որ այստեղ շատ աշխատանք կա անելու, բայց անպայման մի քանի օր կտրամադրեմ տեսարժան վայրեր այցելելուն:

-Ըստ Ձեզ` ինչպե՞ս կարելի է Հայաստանում զարգացնել ֆրանսիական մշակույթը:

-Կարծում եմ` պետք է զարգացնել փոխանակումները, որպեսզի մարդիկ շարժվեն, որպեսզի այդ շարժը լինի հայերի և ֆրանսիացիների միջև, ինչու ոչ, նաև դասընթացներ և կրթական միջոցառումներ լինեն այս երկու երկրների միջև: Հիմա այստեղ շատ դպրոցներ կան, ինչը, կարծում եմ, այս զարգացման համար առաջնային է: Էլ ի՞նչ կարող ենք անել… Ուտել հայկականը Ֆրանսիայում և ֆրանսիականը` Հայաստանում:

Հարցազրույց Ֆրանկոֆոն ավանում Քվեբեքի տաղավարի ներկայացուցիչ Մանուկ Ալեմյանի հետ

-Ներկայացեք և խնդրում եմ ներկայացրեք Քվեբեքի տաղավարը:

-Մանուկ Ալեմյան, Մոնրեալից, Քվեբեքի կառավարության հետ միասին ներկայացնում եմ անիմատորների տաղավարը:

-Ինչպե՞ս եք հայտնվել Մոնրեալում:

-Ծնողներս հոն կացին, ես խոսք չունեի մեջը (չգիտեմ ոնց թարգմանեմ): Մայրս սիրիահայ է, հայրս` Լիբանանի պատերազմի հերոս, երկուսն էլ տեղափոխվեցին Մոնրեալ` ավելի լավ կյանք ունենալու համար և այնտեղ էլ ծանոթացան: Ցեղասպանության երես են տեսել նախնիներս` պապերս Տիգրանակերտից և Մարաշից են եղել: Իսկ ես ծնվել և մեծացել եմ Մոնրեալում:

-Շա՞տ հայ կա Մոնրեալում: 

-Այո, թվերը տարբեր են, բայց մոտավորապես 60 000 հայ:

-Ինչպե՞ս ստացվեց, որ Ֆրանկոֆոնիայի շրջանակներում եկաք Հայաստան:

-Մեր քաղաք եկավ «Logiq» կազմակերպությունը, որի առաքելությունն է` հեշտացնել Քվեբեքի երիտասարդության մասնակցությունը տարբեր ծրագրերի: Այս ծրագիրը դրանցից մեկն էր:

-Ի՞նչ է ներկայացված ձեր տաղավարում:

-Ունենք Virtual reality (վիրտուալ իրականություն), որտեղ ցուցադրում ենք Քվեբեքի 4 տեսարժան վայր` Québec city, Îles de la Madeleine, ville de Montréal և Saguenay–Lac-Saint-Jean: Եվ այս ամենը ուղեկցվում է Քվեբեքի հռչակավոր երգիչ Jean Leloup-ի «Գմբեթ» երգով ( «Le dôme»): Երկրորդ մասում մենք պատասխանում ենք Քվեբեքի վերաբերյալ բոլոր հարցերին և վերջում բոլորին հրավիրում ենք photobooth, որտեղ իրենց կհագցնեն ձմեռային ձկնորսների պես և կնկարեն: Նաև ունենք «Քվեբեք-Երևան 2018» գրվածքով գլխարկներ, որոնք կնվիրենք նրանց, ովքեր նկարը կտեղադրեն իրենց Ֆեյսբուքյան կամ Ինստագրամյան էջում #QuebecErevan2018 հեշթեգով:

-Ըստ Ձեզ, ի՞նչ է պետք անել, որպեսզի ֆրանսիական մշակույթը ավելի լայն տարածում ստանա Հայաստանում

-Առաջին հերթին ֆրանսիացի զբոսաշրջիկների գալով, ինչքան շատ զբոսաշրջիկ գա և ինչքան շատ ֆրանսիացի տեսնի ժողովուրդը: Շատ մարդիկ Հայաստանը ճանաչում էին ուղղակի որպես քարտեզի վրա երկիր: Իսկ հիմա ավելի շատ ֆրանսիացիներ կգան Հայաստան` գործ սկսելու, սովորելու համար, որպես տուրիստ մշակույթին ծանոթանալու համար:

-Իսկ նախկինում եղե՞լ եք Հայաստանում, թե սա Ձեր առաջին այցն է:

-Այո, ես մի քանի անգամ եկել եմ Հայաստան: Հայաստանը շատ եմ սիրում, Հայաստանը սիրուն երկիր է:

Հարցազրույց նիկարագուացի Համիլտոնի հետ (խնդրեց բացի անունից ոչ մի ինֆորմացիա չհրապարակել), ով ինձ պես Բելգիայում անցկացվող «18-ը 18-ում» ծրագրի մասնակիցներից էր։ Կարճ ժամանակում իմացա Նիկարագուայում տիրող իրավիճակի մասին և փորձեցի ավելին իմանալ հարցազրույցի օգնությամբ։

-Կնկարագրե՞ս այսօրվա իրադրությունը Նիկարագուայում։

-Իրավիճակն իմ երկրում բավականին ճգնաժամային է։ Ամեն ինչ սկսվեց սոցիալական ռեֆորմից, որի համաձայն, թոշակները կրճատվում էին հինգ տոկոսով։ Ընթացքում կառավարությունը բազմաթիվ սխալներ էր թույլ տալիս։ Իրավիճակը շարունակվեց մինչև այն պահը, երբ մարդիկ ասացին՝ բավական է, սա արդեն չափն անցնում է։ Նրանք սկսեցին խաղաղ ցույցեր անել, սակայն բախվեցին կառավարության ճնշումներին։ Նրանք թալանվեցին, ծեծի ենթարկվեցին, նունիսկ եղան զոհեր: Սա էլ ավելի բորբոքեց ցույցերի ալիքը։

-Ինչպե՞ս սկսվեց ցույցերի երկրորդ փուլը։

-Այս անգամ երկրի բոլոր ուսանողները սկսեցին իրենց ձայնը բարձրացնել, բոլոր քաղաքներում մասսայական ցույցեր էին, և ոչ ոք այլևս չէր ցանկանում ճնշումների ենթարկվել։ Սակայն կառավարությունը կրկին գործի դրեց իր «մսաղացը»։ Սպանվում էին ուսանողներ, ովքեր պարզապես դեմ էին կառավարությանը և ցանկանում էին ազատություն։ Նրանք սկսեցին արգելափակել փողոցները՝ փորձելով կաթվածահար անել կառավարական ուժերը։ Նույնիսկ որոշ ոչ պետական կազմակերպություններ գործադուլ հայտարարեցին։ Բայց կառավարությունը՝ նախագահ Դանիել Օրտեգայի գլխավորությամբ, չէր ցանկանում հեռանալ, որովհետև Օրտեգաների ընտանիքին պատկանում են խոշոր ձեռնարկություններ, և իշխանությունից հեռանալը հավասար է ամեն ինչ կորցնելուն։ Չեմ կարող չնշել, որ այդ ընտանիքում իմ կարծիքով առավել կարևոր դեր ունի նախագահի կինը՝ Ռոզարիո Մուրիլիոն, ով պարզապես շահարկում է նախագահին։

-Իսկ հիմա նորից նույն ձևո՞վ եք արտահայտում ձեր բողոքը։

-Այո, մենք կրկին շարունակում ենք մասսայական ցույցերը, ստեղծում ենք բարիկադներ, արգելափակում ենք փողոցները։ Նոր երևույթ է ազգային բանակցությունը։ Այստեղ բանակցությունների սեղանի առջև են կառավարությունը և քաղաքացիական ակտիվիստները։ Սակայն սա արդյունք չի տալիս, որովհետև կառավարություն ոչ մի զիջման չի գնում և շարունակում է ամեն ինչ իր ուզածի պես հարմարեցնել։

-Ովքե՞ր են շարժման առաջնորդները։

-Առաջնորդները «Ապրիլի 19-ի ուսանողական շարժում»-ի անդամներն են: Անունից հասկանալի է, որ այս շարժումը ուսանողական է և սկսվել է ապրիլի 19-ին։

Կարևոր դեմքեր են՝ Լասթեր Ալեմանը (ուսանող), Ժոզե Ագուերին (անհատ ձեռներեց, հիմա բանտում է), Կարլոս Թյուներմանը:

-Ի՞նչ ես կարծում, «դրսից» օգնության կարիք ունի՞ նիկարագուացին։

-Ես կարծում եմ՝ այո։ Մեր պարագայում միայնակ պայքարելը կարծես հավասարազոր է մահվան։ Կառավարությունը հանգիստ սպանում է մարդկանց, նետում բանտերը։ Իմ ժողովուրդը ցանկանում է, որ մեծ պետությունները իրենց ուշադրությունը հրավիրեն մեզ վրա։ Այն, ինչ տեղի է ունենում մեր երկրում, ես կանվանեմ եղեռն․․․

-Առանց բռնության հնարավո՞ր է իրականացնել հեղափոխություն։

-Մենք սկսել ենք նույն սկզբունքով և փորձում ենք հավատարիմ մնալ դրան։ Ես տեղյակ եմ ձեր Թավշյա հեղափոխությունից, այնպես որ, այն ամենևին էլ անիրատեսական չէ։

-Ես գիտեմ, որ System of a down-ի երկրպագու ես և Հայաստանի մասին նրանցից ես իմացել։ Նրանք որևէ կերպ քեզ «աջակցո՞ւմ» են այս ճգնաժամային պահին։

-Ես նրանց սկսել եմ լսել յոթ տարեկանից։ Սկսեցի ուսումնասիրել խմբի անդամների կենսագրությունները և հենց այդ ժամանակ էլ բացահայտեցի Հայաստանը։ Նրանք փորձում են մարդկանց սովորեցնել ունենալ ազատ միտք, չմտաշահարկվել, լինել վերլուծող և հեշտորեն չհիմարանալ։ Երբ ես մասնակցում եմ ցույցերին, ընթացքում լսում եմ նրանց երգերը, և կարծես նույն իրավիճակի մասին են երգում, որը հիմա իմ երկրում է։ Ես կարծում եմ, որ մենք և դուք չունենք մշակութային նմանություններ, բայց գաղափարները շատ նման են։

Հարցազրույց Սուսաննա Մանասյանի հետ, ով ծնվել է 1950 թվականին Արզական գյուղում, մանկավարժի ընտանիքում: Ավարտելով Արզականի ութամյա դպրոցը, միջնակարգ դպրոցի բացակայության պատճառով, ուսումը շարունակել է Ալափարսի Կիրովի անվան միջնակարգ դպրոցում, որտեղ էլ հենց ավարտել է ուսումը: Առաջին տարում դիմել է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը, մեկ միավորով դուրս է մնացել, քանի որ մրցակցությունը բարձր էր: Երկրորդ տարում ընդունվել է բանասիրական ֆակուլտետի հեռակա բաժինը՝ միևնույն ժամանակ աշխատելով Արզականի Խ. Խաչատրյանի անվան միջնակարգ դպրոցում՝ որպես երգի և երաժշտության ուսուցիչ, հետո՝ դասվար, այնուհետև հայոց լեզվի և գրականության ուսուցիչ, ինչպես ընկեր Մանասյանն է նշում՝ 46 երկար ու ձիգ տարիներ։ Աշխատանքի ընթացքում ունեցել է բազմաթիվ հաջողություններ: Սովետական Միության ժամանակ ստացել է բազմաթիվ պատվոգրեր շրջանային գործադիր կոմիտեի, կրթության բաժնի, նաև Հայաստանի լուսավորության մինիստրության, ԽՍՀՄ լուսավորության մինիստրության և այլ գերատեսչությունների կողմից: Այնուհետև հմտանալով աշխատանքի մեջ՝ նաև յոթ տարի աշխատել է որպես ուսումնական մասի վարիչ՝ կրկին ունենալով բավականին մեծ հաջողություններ: Այդ տարիներին դպրոցը բավականին բարձր ցուցանիշներ է հանդես բերել, որից հետո իր դիմումի համաձայն ազատվել է ուսմասվարի պարտականություններից և մյուս տարիներին եղել է հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի՝ մինչև կենսաթոշակի անցնելը։ Ընկեր Մանասյանը նշում է, որ իր նախաձեռնությամբ է դուրս եկել տվյալ աշխատանքից, չնայած, որ ամբողջ կոլեկտիվը, աշակերտությունը, ծնողները խնդրել են, որ մնա և շարունակի իր գործունեությունը, սակայն ասում է, որ պետք է տեղը զիջել երիտասարդներին։ Ուսուցչուհին նաև նշում է, որ չնայած արդեն չորս տարի է, ինչ չի աշխատում, շատ կապված է իր նախկին սաների և գործընկերների հետ, ունենում է հաճախակի հանդիպումներ։ Ընկեր Մանասյանը ոգևորությամբ նշեց, որ իր ողջ կյանքում եղել է և կմնա մանկավարժ։

-Կպատմե՞ք Ձեր մանկավարժական գործունեության ամենահիշարժան պահերից։

-Իմ մանկավարժական գործունեության ամենահիշարժան բանն այն է, որ իմ սաներն այսօր դարձել են հանրապետությունում և հանրապետությունից դուրս հրաշալի մասնագետներ, և ես, տեսնելով նրանց հաջողությունները, շատ-շատ ուրախանում եմ:

-Ձեր ժամանակի դպրոցի և ներկայիս դպրոցի մասին կխոսե՞ք։ 

-Այն ժամանակ, բնականաբար, չեն եղել այն հարմարավետությունը, նաև տեխնիկական միջոցները, ինչ որ կա հիմա, բայց ուսման նկատմամբ հետաքրքրությունը եղել է շատ մեծ, աշակերտները սովորել են շատ լավ, և հիմնականում գերակշռում էր ուսման բարձր որակը։ Ժամանակները փոխվեցին, տեխնիկական միջոցները մուտք գործեցին դպրոց, և իհարկե, այդ առումով հեշտացել է և՛ ուսուցչի աշխատանքը, և՛ երեխաների աշխատանքը, սակայն այսօր երեխաների ընթերցասիրությունը հետին պլան է մղվել։ Եվ նախկին դպրոցներում ինձ դուր էր գալիս այն, որ նախկին սերունդը մի տեսակ ամոթխած էր, ավելի պարկեշտ էր, լայնախոհ: Դա շատ դրական կողմեր ունի, բայց նաև ունի բացասական կողմեր։ Չգիտես՝ ինչու, մարդ արարածն ավելի շատ վատն է ընդօրինակում, քան թե լավը, հատկապես՝ դեռահասը։ Այսօր այդ ճահիճը մեծ է, և դեռահասները մխրճվում են այդ ճահճի մեջ, և ուսումը մի տեսակ հետին պլան է մղվում: Իհարկե, կան նաև ուրիշ պատճառներ՝ ուսումնական ձեռնարկները, ծրագրերը, որոնք պետք է բեռնաթափվեն։ Ասօրվա դպրոցներում երեխաներն ավելի համարձակ են, ինչը ինձ դուր է գալիս։ Ավելի ինքնուրույն մտածող են, իրենց կարծիքը հայտնում են առանց քաշվելու։ Ինձ դուր է գալիս ներկայիս սերնդի համարձակությունը, իսկ ուսուցիչներն էլ դժվար են հարմարվում, ասում են՝ էս սերունդը էն չի։ Չէ, սերունդը լավն է, պարզապես պիտի մոտեցումը փոխել երեխաների հանդեպ։

-Իսկ ըստ Ձեզ՝ որքանո՞վ է կարևոր կրթությունը երեխայի համար։ 

-Բնականաբար, շատ կարևոր է, անձը ձևավորվում է իր ներաշխարհով։ Ինչպիսի սերմ ցանես, դա էլ պիտի հնձես, բնականաբար, մենք դաստիարակում ենք վաղվա քաղաքացուն, և վաղվա քաղաքացին ինքը պիտի նորից ընտանիք կազմի, սերունդ տա, և այսպես շարունակ։ Եվ ոչ միայն գիտելիք պետք է ունենա, այլ նաև հոգևոր ազգային արժեքները պետք է պահպանի։ Դա պահպանելը մեզ նման փոքր ազգերի համար շատ կարևոր է։

-Մի փոքր կխոսե՞ք կրթական համակարգի մասին։ 

-Բնականաբար, նոր կառավարությունը սկսել է այդ բարեփոխման ընթացքը… Դեռ փոքրիկ սերմիկներ են երևում, բայց հուսով եմ, որ ամեն ինչ դեպի լավը կգնա: Այն հարցերը, որոնք իրոք այսօր ինձ հուզում են, ինձ թվում է՝ կստանան իրենց լուծումը։

-Իսկ ներկայումս ինչո՞վ կարող եք հպարտանալ։ 

-Շատ բաներով, հատկապես ստեղծարար կենտրոններով, շատ գովելի է ինժեներական լաբորատորիաների բացումը։ Այսօր մեր երկիրը հարուստ չէ ո՛չ նավթով, ո՛չ այլ բաներով, և մենք փոխարենը պետք է ուղեղները լավ կրթենք, և թույլ չտանք ուղեղների արտահոսք․ դա մեր երկրին շատ է պետք։

-Ըստ Ձեզ՝ ուսուցիչների կատարած աշխատանքը որքանո՞վ է կարևոր։ 

-Շատ-շատ կարևոր է ուսուցչի կատարած աշխատանքը, ամեն ինչի հիմքը դնում է ուսուցիչը։

-Եվ վերջապես, աշակերտներ, որոնցով հպարտացել եք ու դեռ կհպարտանաք։ 

-Հպարտանում եմ ես իմ այն աշակերտներով, որոնք թե՛ հանրապետությունում, թե՛ հանրապետությունից դուրս կարողանում են ներկայացնել իրենց երկիրը, կարողանում են ներկայացնել իրենց ժողովրդին: Իրոք, ես հպարտանում եմ այդ սաներով, և այսօր էլ մենք ունենք աշակերտներ, որոնք միջազգային մրցույթներում, օլիմպիադաներում դառնում են հաղթող, փառք ու պատիվ իրենց: Իմ աշակերտներից են, օրինակ, Պետրոսյան Ցողիկը, որն այսօր բանասիրական կրթություն ունի և դպրոցի առաջավոր ուսուցիչներից մեկն է, Հովհաննիսյան Արմանը, որը բժիշկ է, այսօր, ցավոք սրտի, ԱՄՆ-ում է։ Եղիազարյան Արտուշը, որը հիմա Գերմանիայում է, իմ լավագույն աշակերտներից մեկն է, և էլի շատ շատերը… Այս պահին բոլորին թվարկել չեմ կարող, շատերը ուսուցիչներ են, բժիշկներ են, թեկուզ տրակտորիստ են, բայց արժանապատիվ մարդ են: Թող այսօր այն երիտասարդը, ով ընտրում է մանկավարժության բնագավառը, իսկապես նվիրյալը լինի դպրոցի և աշակերտի և ոչ միայն գիտելիքներ հաղորդի, այլ դառնա նոր սերունդ կրթող, դաստիարակողը: Ես կցանկանամ՝ այն մարդն ընտրի այս մասնագիտությունը, որը իրոք նվիրյալ է: Ա՛յ, մեծ մարդկանց ուսուցիչ են անվանել, թող, որ այդ ոգին մանկավարժական կրթություն ունեցող երիտասարդների հոգում սերմանվի, բազմապատկվի, և նրանք նվիրյալը լինեն այդ մեծագույն գործի, որովհետև ազգը դպրոցով է ազգ դառնում։