Հարցազրույց «Խաղաղության ավան» կազմակերպության տնօրեն Մատի Վանդեմաելի հետ

-Ինչպե՞ս է կոչվում ձեր կազմակերպությունը և ինչո՞վ է զբաղվում:

-«Կազմակերպությունը կոչվում է «Խաղաղության ավան»: Մենք հյուրատուն ենք Բելգիայում: Երիտասարդների համար, ովքեր խմբերով են ժամանում Բելգիա, ճանաչողական ճամբարներ ենք կազմակերպում Առաջին համաշխարհային պատերազմի վերաբերյալ:

-Ինչու՞ «18-ը 18-ին»:

-Մենք կարծում ենք հիանալի գաղափար է մեկ վայրում հավաքել երիտասարդների 45 տարբեր երկրներից: Մենք փորձել ենք ընտրել մասնակիցների, որոնք 18 տարեկան են կամ մոտ են դրան: 18 տարեկաններ, 1918-2018… Խորհրդանշական է:

-Ինչո՞ւ որոշեցիք այս ծրագիրը իրականացնել:

-Մեր գլխավոր նպատակը ժամանակակից «խաղաղության հուշագիր» ստեղծելն է: Նաև պատերազմներին նվիրված արարողակարգերում հիմնականում մասնակցում են մեծահասակները, ավանդական զինվորական հագուստներով, երկար ճառերով. մենք փորձեցինք լինել կրեատիվ և փոխել կարծրատիպերը:

-Առաջին անգա՞մն է, որ իրագործում եք այսպիսի ծրագիր: 

-Մենք ունեցել ենք նմանատիպ ծրագրեր, սակայն երկու, երեք կամ չորս երկրների ներկայացուցիչների հետ: Սա առաջին անգամն է, որ հրավիրել ենք մասնակիցներ քառասունհինգ երկրներց:

-Ո՞րն է ձեր դերը կազմակերպության մեջ:

-Ես կազմակերպության տնօրենն եմ և աշխատում եմ տասնչորս հոգու հետ:

 -Ո՞րն է խաղաղության ձեր սահմանումը:

-Ես կարծում եմ, որ խաղաղությունը միասին ապրելու հիանալի միջոց է: Մենք հաճախ ենք փորձում բռնությամբ լուծել մեր խնդիրները: Շատ ժամանակ մենք փոքր խնդիրը դարձնում ենք անհաղթահարելի կոնֆլիկտ: Սա գալիս է նրանից, որ մենք տարբեր կերպ ենք վերաբերվում խնդրի լուծմանը: Եթե ինչ-որ տեղ իրոք խաղաղություն է տիրում, ապա մենք բռնության կարիք հաստատ չենք ունենա: Մյուս կողմից՝ խաղաղությունը հնարավոր է, երբ բոլոր մարդկանց իրավունքները հարգված են: Այսպիսով, եթե ամփոփեմ, ապա խաղաղության դեպքում չկա բռնություն, և կա իրավունքի գերակայություն:

-Արդյո՞ք ապագայում պլանավորում եք նմանատիպ ծրագրեր:

-Այո՛, մենք կցանկանանք կազմակերպել, սակայն ցանկանալն ու կազմակերպելը տարբեր բաներ են: Ես չգիտեմ՝ ապագայում հնարավոր կլինի՞ կրկին կազմակերպել այսպիսի ծրագիր, որովհետև այն պահանջում է մեծ ծախսեր: Մենք հիմա շատ բախտավոր ենք, որ բելգիական կառավարությունը ֆինանսավորում է մեզ: Ասպիսով, եթե ապագայում կգտնվեն մարդիկ, կազմակերպություններ, որոնք մեզ կֆինանսավորեն, ապա մենք պատրաստ ենք:

Հարցազրույցը վարեց Սուրեն Կարապետյանը

1928 թվականից սկսած՝ ամեն օր Բելգիայի Իեպեր քաղաքում անցկացվում է փոքրիկ արարողություն՝ նվիրված Առաջին համաշխարհային պատերազմի զոհերին կամ անհետ կորածներին, ովքեր գերեզմաններ չունեն։ Նրանց անունները փորագրված են մեծ կամարի պատերին որպես հավերժ հիշատակ իրենց զոհաբերության։ Երբ առաջին անգամ այս արարողությունն իրականացվեց, առաջին անգամ հավաքվեցին շեփորահարներն ու պարկապզուկ նվագողները, առաջին անգամ զոհվածների ընտանիքները ծաղիկներ դրեցին կամարի պատերի տակ, Բելգիայի թագավորը որոշում կայացրեց, որ ամեն օր պիտի այդպիսի հիշատակի արարողություն պետք է արվի։ Պատկերացնո՞ւմ եք, արդեն իննսուն տարի, ամեն օր, երեկոյան ժամը ութին այս արարողությունը կատարվում է: Դուք սխալ չեք կարդացել. ամեն օր…
Ու իննսուն տարի հետո Peace village ճամբարի մասնակից երիտասարդներս նույնպես եկանք Իեպեր քաղաքի կենտրոն, որպեսզի մասնակցենք այդ միջոցառմանը, լուսանկարվենք անհայտ ու անշիրիմ զինվորների հուշապատերի տակ ու ծաղիկներ դնենք՝ ի հիշատակ խաղաղության համար մարտնչած զոհերի։

Ու ցույց տալով մեզ պատերազմը՝ հետո կազմակերպիչները մեզ տարան դեպի խաղաղություն։ Երաժշտական ամենամյա փառատոնին միայն ներկա գտնվելուց բացի, մենք նաև բեմ ենք բարձրանալու վաղը և երգենք «Բիթլզի» երգը՝ խաղաղության մասին։ Այսօր միայն ծաղիկները բեմ հանելու ու երգելու փորձն արեցինք։

Առաջին օրը կեսից սկսելու համար, կարծում եմ, բավականին հագեցած օր ունեցանք։ Սպասենք վաղվան։

Խաղաղության գյուղը՝ խաղաղության մունետիկ

Հարցազրույց Սիլկե Թումուլթի՝ «Tumult»-ի միջազգային բաժնում՝ երիտասարդների հետ տարվող աշխատակցի հետ

-Ի՞նչ է կոչվում ձեր կազմակերպությունը ու ինչո՞վ է այն զբաղվում ընդհանրապես։
-Ես աշխատում եմ «Tumults»-ում, այն երիտասարդական կազմակերպություն է, ու մենք աշխատում ենք Ֆլաննելսում, որը Բելգիայի հոլանդախոս մասն է։ Մի քիչ դժվար է բացատրել, բայց մենք աշխատում ենք կոնֆլիկտների ու դրանց դրական լուծում տալու ուղղությամբ։ Կոնֆլիկտների թեման շատ լայն է. դա կարող է լինել իրական պատերազմ ու խաղաղություն նահանգների միջև, բայց մեզ համար դա կարող է լինել նաև միջանձնային կոնֆլիկտը, ինչպես՝ վիրավորանքները կամ ագրեսիան։ Մենք թրեյնինգներ ենք վարում այդ ուղղությամբ, օրինակ՝ ինչպես լուծել կոնֆլիկտային իրավիճակը։ Մեր ուշադրության կենտրոնում են նաև միջմշակութային կոնֆլիկտները, այստեղ մենք հիմնականում աշխատում ենք դրանք կանխելու ուղղությամբ։ Մենք կազմակերպում ենք ճամբարներ երեխաների համար, շատ փախստական երեխաների և նաև տեղացիների։ Այդպիսով նրանք հնարավորություն են ստանում հանդիպելու, իրար ճանաչելու, որպեսզի ազատվեն նախապաշարմունքներից, կարծրատիպերից կամ ռասիզմից։ Ու այդ պատճառով է նաև, որ մենք անում ենք փոխանակման ծրագրեր տարբեր երկրների հետ, ինչպես արեցինք «Մանանայի» հետ Հայաստանում։ Կամ օրինակ՝ այս ծրագիրը, որ անում ենք, այն ավելի շատ խաղաղության և պատերազմի մասին է։ Ու մենք փորձում ենք աշխատել երիտասարդության տեղեկացվածության վրա, որպեսզի նրանք լինեն ակտիվ քաղաքացիներ։
-Իսկ ինչի՞ մասին է հենց այս ծրագիրը։

-Այս ծրագրում մենք գլխավոր գործընկերը չենք, գլխավորն է «Peace Village»-ը։ Նախաձեռնությունը առաջ եկավ, քանի որ այս երկրում՝ այս տարածքում, կան մի շարք միջոցառումներ՝ պատերազմը վերհիշելուն նվիրված։ Բոլոր մարդկանց ուշադրությունը գրավելուց հետո, քանի որ արդեն հարյուր տարի անցել է պատերազմից, այս թեման այդքան էլ կենդանի չէ երիտասարդների շրջանում։ Ու հաճախ դրա բարձրաձայնումն արվում է շատ ազգայնական ձևով։ Երբեմն բրիտանացի քննադատները խոսում են Բրիտանական կայսրությունից, ու փոխանակ նշելու, որ իրենք էլ չենք ուզում պատերազմ, նրանք արտահայտում են իրենց միտքը «Մենք պատերազմ ենք ուզում» ձևով։ Եվ սա ևս մի պատճառ է, թե ինչու մենք ուզեցինք աշխարհի բոլոր պատերազմող երկրների մարդկանց հետ ծրագիր անել։ Եվ ոչ միայն Ֆրանսիան, Գերմանիան ու Բրիտանիան, մենք ուզեցինք մի բան անել երիտասարդների հետ ամբողջ աշխարհով մեկ։
Գաղափարն է՝ խաղաղության ուղերձ պատրաստել երիտասարդների հետ, թե ինչ է նշանակում խաղաղությունը իրենք համար՝ իրենց բնակավայրի ենթատեքստում։
-Սա առաջի՞ն ծրագիրն է այս ձևաչափով:
-Այո, այդպես եմ կարծում։ Իրականում «Peace Village»-ը հոսթել է, բայց ոչ առևտրային, այսինքն՝ նրանք շահույթ չեն հետապնդում։ Ու ստացված շահույթը ներդնում են կրթական ծրագրերում, ինչպիսին սա է։ Նրանք շատ միջազգային հյուրեր են ունենում, բայց կարծում եմ՝ սա առաջինն է այսպիսի մեծությամբ, և ընդհանրապես Առաջին համաշխարհային պատերազմի թեմայի շուրջ կազմակերպված տարածաշրջանում ամենամեծաքանակ համաժողովն է։
-Ինչպե՞ս եկաք այն գաղափարին, որ այսպիսի ծրագիր կազմակերպեք։
-Ի սկզբնապես սա Մաթի Վանդեմաելի միտքն էր։ Նա պատմել է մեզ, որ իր ընկերոջ՝ Պիտերի հետ, ով նույնպես այստեղ է, գնացքով էր գնում, ու նրանք ասում էին, որ կուզեն այցելել բոլոր երկրները, որոնք ներգրավված էին Առաջին համաշխարհային պատերազմում։ Բայց ոչ ոք չէր ֆինանսավորի նրանց շրջագայությունը։ Ու նրանք ասացին՝ լավ, ուրեմն իրենց բերենք այստեղ։ Սկզբնապես նրանք սկսել են ցուցակով, ուր բոլոր երկրները ներառված էին։ Նշված էին նաև երկրներ, որոնց կառավարությունն ասում էր, որ իրենք չեն մտել պատերազմի մեջ։ Բայց այդտեղից կամավորներ են գնացել պատերազմի և զոհվել են։ Ուստի ցուցակը կազմել էինք այն մարդկանց ներառելով, ովքեր զոհվել են այս տարածքում։ Ու հաջորդ բանն այն էր, որ ներառում էինք հնարավորինս շատ մարդ։ Նախնական ցուցակում մոտ հարյուր մարդ կար։ Այժմ այստեղ 35 ազգեր են, գրեթե բոլոր ազգերը ներկա են, ու մենք շատ ուրախ ենք դրանով։

-Ինչքա՞ն ժամանակ է՝ այս ծրագրով եք զբաղվում։
-Մենք հետազոտող խումբ ունեինք, որը մտածում էր, թե ինչպես ներառի մասնակիցներին։ Շատ շուտ չէ, երևի հինգ ամիս առաջ եմ սկսել։ Բայց նախաձեռնող խումբը սկսել է, կարծում եմ, երկու տարի առաջ։ Եվ ամենակարևոր պահը բավարար ֆինանսավորում ստանալն էր, քանի որ ուզում էին հնարավորինս շատ մասնակիցների ներգրավել։ Դրա համար նրանք տարբեր տեղեր էին դիմում, կառավարությանը համոզում էին ֆինանսավորել։ Եվ վերջին ութ կամ վեց ամիսը իրոք շատ լարված էին։
Ծրագիրը մի մասը ֆինանսավորել է Բելգիայի կառավարությունը։ Իրականում՝ այս գումարը գալիս է լոտոյից։ Երբ մարդիկ լոտո են խաղում Բելգիայում, այդ գումարը հատկացվում է սոցիալական կամ մշակույթային ծրագրերի։ Ու կառավարությունն է տնօրինում այդ գումարին։ Այսպիսով նրանք տվեցին գումարի մի մասը։ Եվ հետո նաև տարածաշրջանային կառավարությունը և Ֆլաննելսի կառավարությունը, ուր մենք ենք հիմա, նրանք էլ գումար հատկացրեցին։
-Ո՞րն է այս ծրագրի նպատակը, ի՞նչ գաղափար եք ուզում հաղորդել դրանով։
-Մեր կարևոր նպատակն է, որ աշխարհը իմանա մեր խաղաղության հաղորդագրությունը, ու կարծում եմ, որ կարևոր է, որ հենց երիտասարդության ձայնը հասանելի լինի քաղաքական գործիչներին ու «VIP» մարդկանց։ Որովհետև, օրինակ, մենք հրավիրում ենք այդ «VIP»-երին, նրանք երկար խոսք են ասում, բայց ոչ, սա չէ գլխավորը։ Գլխավորն այն է, որ նրանք գալիս են լսելու, թե ինչ են ասում երիտասարդները։ Ուստի այո, հաճախ չէ, որ երիտասարդ մարդիկ հնարավորություն են ստանում իրենց կարծիքն ասելու քաղաքականությամբ զբաղվող մարդկանց։ Եվ նաև, իհարկե, հնարավորությունը հանդիպելու օտարերկրացիներին, լսելու միմյանց, կիսվելու իրենց տարբեր պատմություններով։

-Անհատապես Ձեզ ի՞նչն է հետաքրքիր այս ծրագրում։
-Լավ հարց է։ Ինձ համար դա մի քանի բանի խառնուրդ է։ Քանի որ ես երիտասարդների հետ աշխատող եմ, և շատ այլ կազմակերպություններ կենտրոնանում են անցյալը հիշելու և դրա մասին մտածելու վրա։ Այո, դա կարևոր է, բայց նաև կա ոչ ֆորմալ կրթություն, երբ ավելի շատ աշխատում են դպրոցականների հետ ոչ ֆորմալ կրթության եղանակով։ Ու ես մտածեցի, որ ուզում եմ մասնակցել, քանի որ դա նույնպես երիտասարդների հետ աշխատանք է՝ այլ մոտեցումով։ Եվ ինձ համար սա պատմության համադրություն է։ Ես սովորել եմ պատմություն, ու մեր կազմակերպությունը մասնագիտացած է այն հարցում, թե ինչպես դա մատուցել երիտասարդներին գրավիչ ձևով։ Երբեմն Բելգիայում մարդիկ շատ հեռու են իրենց վատ պատմությունից (այդ տարիները մենք անվանում ենք «վատ պատմություն»), այդ պատճառով միշտ չէ, որ ճանապարհ գտնելը հեշտ է։ Ու ես կարծում եմ, որ սա իրոք լավ եղանակ է։ Այո, սա այս ամենի համադրությունն է՝ չմոռանալով մշակութային մասը։

Հարցազրույցը վարեց՝ Անուշ Դավթյանը

 

Exploring the world through the lens of camera ծրագրի շրջանակներում

Հարցազրույց արզականցի Զավեն և Հենրիկ պապիկների հետ

-Մի քիչ կպատմե՞ք ձեր մասին։

-Թոշակառու մարդ ենք, թոռներին ենք խաղցընըմ, թոռների համար ձմեռվա կեր ենք դըզըմ։

-Սիրո՞ւմ եք Արզականը։

-Հա, բա մեր ծննդավայրն ա, ստեղ ծնվել ենք, ստեղ էլ կմեռնենք։ Էլ ո՞ւր էթանք էս հասակին, էթալու տեղ չկա, մի տեղ կա, էն էլ չենք էթալու՝տանելու են։

-Ի՞նչ նպատակներ եք ունեցել, երբ երիտասարդ էիք։

-Չհասկացանք, ջահելությունը էկավ անցավ, կորավ։ Մտածում էինք՝ միշտ տենց լեն ու բոլ պիտի լինի էս աշխարհը։ Ուզել ենք շոֆեր դառնանք, տրակտորիստ դառնանք՝ դառել ենք, սովետի վախտն էր։

-Իսկ ի՞նչ եք կարծում, հիմա՞ է լավ, թե՞ սովետի ժամանակ։

-Իհարկե սովետի ժամանակ։ Ամենակարևորը աշխատանքի տեղ կար, տնից բոլորս աշխատում էինք, աշխատանք կար, ապրուստ կար, ապահովված էինք։ Աշխարհի ծերը էթում էինք, գիտեինք, որ պետությունը մեզի պաշտպանըմ էր։

-Անգամ հեղափոխությունից հետո՞։

-Դե տեսնանք, էլ առաջվա ջահելը չենք, որ հետաքրքրվենք ու խառնվենք էդ գործերին։ Տարբերություն կա, լավ կլինի հաստատ։

-Իսկ երիտասարդության մասին ի՞նչ եք մտածում։

-Ոսկի երիտասարդություն ա մեր երիտասարդությունը։ Բա գյուղում էլ ցույցեր արեցին, առավոտից Երևանում էին լինում, մասնակցում էին ցույցերին։

-Տեղեկացանք նաև, որ ունեք նոր գյուղապետ, լա՞վ եք արդյոք տրամադրված։

-Շատ լավ ենք տրամադրված։ Հին գյուղապետը հանրապետական էր, 6 միլիոն դրամը, որ պետք ա փոխհատուցեր գյուղացիներին կարկուտի պատճառած վնասների համար, բաժանեց բարեկամներին։

-Փաստորեն դրա համա՞ր հեռացրեցին։

-Ինքը փախավ, է, չհեռացրին։

-Ձեր այգին մշակու՞մ եք։

Հենրիկ պապիկը լուռ էր, բայց Զավեն պապիկը արագ վրա բերեց.

-Հա, բա ինչ եմ անում: Ի՞նչ անենք, որ 91 տարեկան եմ։ Կով էլ ունեմ, հենա, արածում են: Այգի եմ մշակում երեխեքիս ու թոռներիս համար։

-Արտագաղթի մասին ի՞նչ կասեք։

-Արտագաղթը շատ ա, գյուղում մի թաղամաս համարյա դատարկված ա։ Հենա՝ թոռս էլ 30 տարեկան ա, չի ամուսնանում: Ասում ա՝ գնում եմ Իսպանիա։ Ասում եմ, այ տղա, ամուսնացի՛, բայց լսող չկա։ Տենց բաներ, բալա ջան։

Հարցազրույցը վարեցին՝ Սոնա Զաքարյանն ու Ինեսա Զոհրաբյանը

Առավոտյան սկսեցինք մեր թիմային աշխատանքները: Բաժանվեցինք 4 խմբի, և ամեն խումբ պետք է անի հարցազրույցներ, ֆոտո և վիդեո ռեպորտաժներ: Յուրաքանչյուր խումբ ինքն է որոշում, թե ինչ թեմայի շուրջ է աշխատելու: Առավոտյան քննարկում էինք, թե թիմում ով ինչ է անելու, պատրաստում էինք հարցազրույցների հարցերը և այլ նախապատրաստական աշխատանքներ: Թեև բոլորս ներսում էինք, սակայն աղմուկ չկար, քանի որ բոլորը խորասուզված էին իրենց աշխատանքի մեջ. մեկը գրում էր, մյուսը մոնտաժում էր, երրորդը հարցազրույցն էր խմբագրում, մի քանիսն էլ պատրաստում էին ծրագրի օրագիրը 17-ի համար:

Ընդմիջումից հետո Լիոն բերեց և սեղանների վրա շարեց թղթեր, որոնց վրա տարբեր թեմաներ էին գրված, և մենք պետք է գրեինք, թե ինչն է մեզ դուր գալիս, իսկ ինչը՝ ոչ ընտրած թեմայից: 15 րոպեն, որը մեզ հատկացրել էին այդ ամենը կատարելու համար, սկսվեց: Բոլորս կենտրոնացած կանգնած էինք թղթերի առաջ, իսկ Ռեդուանը ամեն ինչի վրա գրում էր՝ «Good» և անցնում առաջ, երևի նրան ամեն բան դուր էր գալիս:

15 րոպեն շատ շուտ անցավ: Եկան Լիոն և Ռոուինը, հավաքեցին թղթերը և սկսեցին բարձրաձայն կարդալ բոլոր պատասխանները, որոնց մեջ կային և հումորով, և լուրջ գրառումներ: Դասընթացի կեսից հիշեցի, որ ես աշխատանքային ֆոտոներ պետք է անեմ, գնացի վերցրի ֆոտոապարատը և սկսեցի նկարել: Նայեցի ծրագրին և հասկացա, որ մեր դուրս գալուն մնացել է շատ քիչ ժամանակ:

Այսօր պետք է այցելեինք Խոր Վիրապ, իսկ երեկոյան՝ Բյուրականի աստղադիտարան:

Վերջապես հասանք Խոր Վիրապ, եկեղեցու մասին մեզ պետք է պատմեր Աննան, սակայն մենք հաճելիորեն զարմացանք, երբ տեսանք, որ իր փոխարեն պատմում է բելգիացի մասնակիցներից մեկը՝ Մորենը: Աննան իրեն ճանապարհին պատմել էր, և նրանք ցանկացան մեզ զարմացնել, և դա նրանց հաջողվեց:

Արարատի ֆոնին խմբակային նկար արեցինք, ցրվեցինք վանքի տարածքով և որոշ ժամանակ անց ուղևորվեցինք Բյուրական: Ականջակալներով պատուհանից դուրս էի նայում, բայց լսեցի ինչ-որ տարօրինակ ձայներ հետևից, պտտվեցի և տեսա, թե ինչպես էր Արմանը Ռեդուանին սովորեցնում հայկական «ռաբիզ» երգեր: Ուրախ միջավայրում հասանք Բյուրական: Արդեն երեկոյան ժամը ինն էր, ժամանակն էր ներս մտնելու: Մեզ սպասում էին աստղագետն ու էքսկուրսավարը, որոնք մեզ պատմեցին Բյուրականի աստղադիտարանի մասին և աստղադիտակով նայեցինք աստղազարդ երկնքին: Այդ օրը պերսիդների աստղաթափի օր էր: Բոլորս չէինք համբերում, թե երբ ենք աստղադիտակով նայելու: Էքսկուրսավարը շատ հետաքրքիր պատմություններ էր պատմում, բոլորս շատ ուշադրությամբ լսում էինք:

-Վա՜յ աստղը, տեսա՞ք,- երջանիկ դեմքով ասաց Աննան

Ամեն բան շատ գեղեցիկ էր, նայում էինք երկնքին և հիանում աստղերի գեղեցկությամբ: Սակայն արդեն ժամանակն էր տուն գնալու: Հոգնած և մի փոքր էլ տխուր, որ ավարտվեց օրը, գնացինք ավտոբուսի մոտ: Ճաապարհին Ռեդուանը արդեն լիարժեք կարողանում էր երգել Արմանի սովորեցրած երգերը:

Զառա Թորոսյան

***

Ներկայացնում ենք մեր մասնակիցներին

Հարցազրույց Մարիամ Պապոյանի հետ 

-Ինչու՞ որոշեցիր մասնակցել այս ծրագրին։

-Ծրագրին որոշել եմ մասնակցել, որովհետև կարևորում եմ միջմշակութային հաղորդակցությունը, ամառս ավելի հետաքրքիր դարձնելը, նոր շփումներ հաստատելը, նոր գիտելիքներ ձեռք բերելը և մշակութային փոխանակումը, որը միշտ դրական ազդեցություն է ունենում ինձ վրա։

-Ինչո՞վ կզբաղվեիր, եթե չմասնակցեիր այս ծրագրին։

-Կքնեի տանը։

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունես ծրագրից։

-Ակնկալում եմ, որ մեր շփումները բելգիացի մասնակիցների հետ կշարունակվեն հետագայում, ձեռք կբերենք նորանոր գիտելիքներ և կիրականացնենք մեր ծրագրերը։

-Ի՞նչ տպավորություններ ունես ծրագրից։

-Տպավորություններս միայն դրական են։ Տպավորված եմ նոր շփումներով ու գիտելիքներով, միմյանց մշակույթների ծանոթությամբ։

-Ի՞նչն է քեզ ամենաշատը դուր եկել բելգիացիների մեջ։

-Ամենաշատը դուր է եկել բելգիացիների խնդիրների վերաբերվելու թեթևությունը։ Կարծում եմ, որ որ հայերին շատ է պետք այդ մտածողությունը, որովհետև մենք սովոր չենք թեթև նայել խնդիրներին։

-Ի՞նչ նոր բան սովորեցիր։

-Նոր գիտելիքներ ձեռք բերեցի բելգիացիների կողմից կազմակերպված կոնֆլիկտների դասընթացից, բայց բոլոր նորությունները կընդհանրացնեմ միայն ծրագրի ավարտից հետո։

-Ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ ազդեցություն կթողնի այս ծրագիրը քեզ վրա։

-Ծրագրի վերջում ձեռք կբերեմ միջմշակութային հաղորդակցման նոր հմտություններ և նոր ընկերներ։ Եվ քանի որ տպավորված եմ բելգիացի մասնակիցների ընկերասիրությամբ, կարծում եմ այն միայն կարող է դրական ազդեցություն թողնել

***

Հարցազրույց Սոնա Զաքարյանի հետ

-Ինչո՞ւ որոշեցիր մասնակցել այս ծրագրին։

-Մի անգամ, երբ ֆեյսբուքիս էջն էի թերթում, տեսա որ «Մանանա» կենտրոնը հայ-բելգիական ծրագրի հայտարությունն է տարածել, ուրախացա, մտածեցի, որ էս ծրագիրը շատ լավ հնարավորություն է ինձ համար, մանավանդ որ նոր էի վերադարձել Միացյալ Նահանգներից։ Մասնակցել եմ մշակույթների փոխանակման, ընկերներ ձեռք բերելու և զարգանալու համար։

-Ինչո՞վ կզբաղվեիր, եթե չմասնակցեիր այս ծրագրին։

-Եթե չմասնակցեի ծրագրին, երևի ամբողջ օրը տանը կլինեի՝ Դարբաս գյուղում, չէի ճանաչի շատ մարդկանց, որոնց հետ արդեն մտերմացել եմ։

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեիր ծրագրից։

-Որ ընկերներ ձեռք բերեմ, բելգիացիներին կծանոթացնեմ հայկական մշակույթին։ Կարծում եմ, որ ուսուցողական է, երբ ինչ որ երկրի մասին սովորում ես, ու քո երկրի մասին պատմում ես մեծ ոգևորությամբ։

-Արդյո՞ք բոլոր ակնկալիքներդ արդարացան։

-Հիմնական ակնկալիքներս արդարացել են, իսկ առաջիկա մի շաբաթվա ընթացքում կհասցնեն արդարանալ մնացածը։

Բավականին լավ տպավորություններ ունեմ, հետաքրքիր է անցնում։ Շատ եմ սիրում երեկոյան ազատ ժամանակ մեր թեյի սեղանները, որոնց շուրջ տարբեր կատակներ ենք անում։

-Ի՞նչն է քեզ ամենաշատը դուր եկել բելգիական մշակույթի մեջ։

-Բելգիացիները շատ են տարբերվում իրենց սովորույթներով, ու շատ հարցեր կան, որ մի քիչ անսովոր է հայաստանցիներիս համար: Օրինակ, Ռևդուանը Մարոկկոյից է, իսկ Վալերիան՝ Ռուսաստանից։ Մորենի հետ մտերմացել եմ, շատ ջերմ ընկեր է։ Ուզում եմ ասել, որ Բելգիան բազմազգ է, և իրենց համար կապ չունի՝ ինչ ազգից ես, մարդուն այդպես չեն բնորոշում։

-Ի՞նչ նոր բան սովորեցիր։

-Սովորեցի, որ մարդկային հարաբերությունները, ամեն պարագայում, շատ կարևոր են։ Պետք է մարդկանց ընդունել այնպես, ինչպես կան։

-Ի՞նչ ես կարծում, ի՞նչ ազդեցություն կթողնի այս ծրագիրը քեզ վրա։

-Այս ծրագիրը ինձ տվեց պատասխանատվության զգացում ։

-Արդյո՞ք կպահպանես կապերդ բելգիացի մասնակիցների հետ հետագայում։

-Կարծում եմ, անպայման կպահպանեմ։ Արդեն կոնտակտներով փոխանակվել ենք։

Հարցազրույցները վարեց Վալենտինա Չլինգարյանը

***

Հարցազրույց Վալենտինա Չիլինգարյանի հետ

-Ինչու՞ որոշեցիր մասնակցել ծրագրին:

-Ծրագրին մասնակցեցի, քանի որ ցանկանում էի ձեռք բերել նոր ընկերներ, ուսումնասիրել և ճանաչել բելգիական մշակույթը, զարգացնել անգլերեն հաղորդակցման հմտություններս:

Ակնկալում էի հնարավորինս շատ ճանաչել բելգիացի երիտասարդների մտածելակերպը ` համեմատելու այն հայերի մտածելակերպի հետ, բայց քանի որ ծրագիրը դեռ չի ավարտվել, դեռ շարունակում եմ բացահայտել արդեն ընկերներ դարձած բելգիացիներին: Ծրագրի վերջում վստահ եմ, որ այդ սպասելիքս կարդարանա, որովհետև մենք շատ հեշտ ենք շփման եզրեր գտնում:

-Ի՞նչ կարծիք ունես ծրագրի մասին:

-Կարծում եմ ծրագիրը կազմակերպվեց շատ ճիշտ ժամանակին` հեղափոխությունից հետո, և մեր մասնակիցները առիթ ունեն ծանոթանալ սիրով և հանդուրժողականությամբ լեցուն հայերի հետ:

-Արդյո՞ք կշարունակվի շփումը բելգիացի մասնակիցների հետ հետագայում և ինչպե՞ս: 

-Վստահ եմ, որ կշարունակվի: Մենք արդեն կոնտակտային տվյալներով փոխանակվել ենք և տվել ենք արևմտյան՝ «pinky promise», որը նույնպես սովորել եմ բելգիացի ընկերներիցս:

-Ամենից շատ ի՞նչն է դուր եկել այս օրերի ընթացքում: 

-Ամենից շատ երևի դուր է եկել Էլադա տատիկը, ով մեզ հյուրընկալել էր երեք օր Արզականում: Նա շատ պահպանողական և ավանդապաշտ տատիկ է, միևնույն ժամանակ, ուրախ և կատակասեր: Տատիկը ինձ անվանում էր արաբ` գետնին նստելու համար, և ցանկանում էր շտապ ամուսնացնել բոլորիս իր «ազաբ» բարեկամների հետ:

-Արդյոք մասնակցե՞լ ես նմանատիպ ծրագրերի: 

-Սա իմ առաջին փոխանակման ծրագիրն էր:

-Ինչ որ նոր բան սովորե՞լ ես, որը կարող է քեզ հետագայում օգտակար լինել: 

-Բացի մեդիա գիտելիքներից ու կոնֆլիկտաբանությունից, գյուղում ապրած օրերին սովորել եմ ինչպես կարելի է պատրաստել փախլավա, կոճղ, լավաշ, տոլմա, կոմպոտ, խմորեղենի բեզե: Այժմ ես «տուն տանելու աղջիկ» եմ, ինչպես ասում է իմ ընկերներից Օրիենը:

-Ի՞նչն է ամենաշատը տպավորվել բելգիացի մասնակցիների մշակույթից: 

-Նրանց պատրաստած ուտեստը` գազարով ու կարտոֆիլով, որը փորձել եմ բելգիական երեկոյի ժանանակ ու հիմա չեմ պատկերացնում, թե ինչպես կարելի է ուտել դա: Նաև տպավորված եմ բելգիացիների մեջ իրենց հայրենիքի հանդեպ լցված սիրով:

-Ի՞նչ խնդիրներ են առաջացել բելգիացիների հետ շփման ժամանակ: 

-Խնդիրներ չեն առաջացել, որովհետև շատ արագ և հեշտ լեզու եմ գտնում մարդկանց հետ: Օրինակ, առաջին անգամ Յիթցեի հետ մեր ընդհանուր թեման կենսաբանությունն ու բժշկությունն էր, իսկ Վալերիայի հետ կարելի է խոսել կյանքի խորը և փիլիսոփայական թեմաներով: Նրանք իմ երկու կարևոր ձեռքբերումներն են այս ծրագրում:

-Կարո՞ղ ես հիշել ամենազվարճալի պատմությունը այս օրերի ընթացքում:

-Երբ Արզականում ապրում էինք հյուրընկալ ընտանիքում, պետք է բելգիացի երկու ընկերներիս ծանոթացնեի հայկական ավանդական մշակույթը: Առաջին օրը` բացօթյա ընթրիքից հետո, երբ պետք է ափսեները հավաքեինք և տանեինք տուն, չկարողացա ձախ կոշիկս հանել, որովհետև ամուր էի կապել թելերը և ստիպված մի կոշիկը հագած մտա ներս: Իմ հետևից բելգիացի ընկերներս էլ էին նույն կերպ վարվել, որովհետև մտածել էին թե հաց ուտելուց հետո առաջին անգամ տուն մտնելուց պետք է անպայման մեկ կոշիկով մտնել:

Հարցազրույցը վարեց՝ Զառա Թորոսյանը

We had breakfast at 10 o’clock in the morning. Our group arrived in Manana center at 11 o’clock . We started working in the groups for our projects until 2 pm. The group ate lunch together and then started with the evaluation of the exchange so far. After that we went Khor Virap it means deep hole in English. It is a monastery with a beautiful view of the Ararat but because it was cloudy you couldn’t see Masis only Sis. When we were ready we drove to the observatory. On the way there the clouds had cleared so we could see Masis. We ate, in front of the observatory, salads and other dishes we brought with us. First they explained their history and then we went to the telescope. They explained where the planets where and the constellations. We watched the falling stars and planets. After that we went back to the hostel.

 

Արդեն երկու օր է, ինչ հայ-բելգիական ծրագրի մասնակիցները հյուրընկալվել են Կոտայքի մարզի գյուղ Արզականում: Առաջին օրը, երբ ավտոբուսը կանգնեց մեր դարպասի դիմաց, կարծես, հենց այդ նույն պահին ժամանակը սկսեց էլ ավելի արագ աշխատել, և մենք չէինք հասցնում ըստ օրակարգի շարժվել … Բնականաբար, առաջին օրը շատ կարճ թվաց ինձ համար, քանի որ շատ քիչ բառեր հասցրեցի սովորեցնել մեր բելգիացի հյուրին, որոնք չորս մասնակցով հյուրընկալվել էին մեր տանը:

Օրիենն արդեն հասցրել է սովորել հայերեն մի քանի դժվար բառեր, ինչպիսին օրինակ՝ դուխով…

Երկրորդ օրն արդեն մեր հյուրերը գյուղի երիտասարդների հետ բարձրացան Աստվածածին եկեղեցու փլատակներ, որի շրջակայքը որոշել էին մաքրել: Ամեն տարի Աստվածածնի Վերափոխման տոնից առաջ գյուղացիները նախաձեռնում են շաբաթօրյակ, և ուրախ ենք, որ այս անգամ մեզ միացան նաև օտարերկրացիներ ու հյուրեր:

Երբ բարձրացանք եկեղեցի, մեզ այնտեղ դիմավորեց Արզական վարչական համայնքի ղեկավար՝ պարոն Մարգարյանը: Նա զրուցեց ծրագրի մասնակիցների հետ, ներկայացրեց մեր գյուղը, նաև եկեղեցու մասին պատմեց հյուրերին: Քիչ հետո անցանք գործի: Հայերը, կարծես, օրինակ ծառայելով օտարերկրացիներին, սկսեցին մաքրել եկեղեցին: Բելգիացիները ոգևորված շտապում էին այս ու այն կողմ, չէին ցանկանում աղտոտված տարածք տեսնել, մաքրում էին ամեն բան: Մի կողմից ուրախ էի, որ պատմամշակութային կոթողը այդքան զարմացրել ու ոգևորել է իմ նոր ընկերներին, սակայն մյուս կողմից էլ վատ էի զգում, որ փլատակված եկեղեցին, որ սրբությամբ, խնամքով և հավատով պահպանում են արզականցիները, դեռ վերանորոգված չի, ու ամեն տարի նոր քարեր են պոկվում:

Մեկ ժամ հետո, երբ աշխատանքը վերջացրեցինք, հասկացանք, որ բավականին հոգնել ենք ու շտապեցինք տուն:

Մի փոքր հանգստանալուց հետո բոլորը հավաքվեցին մեր տանը, և որոշում էինք մեր վաղվա անելիքները …

-Էրեխեք պա՛րզ ա, վաղը ով ի՞նչ ա անելու…

Ուշ գիշերին բոլորը ցրվեցին հյուրընկալող տներով:

Էլադա Պետրոսյան

***

Վերժինե քույրիկ

Արզական գուղում հետաքրքիր ավանդույթ կա խաղողօրհնեքի տոնի հետ կապված։ Այդ մասին զրուցեցինք Արզական գյուղի բնակիչ Վերժինե Պետրոսյանի հետ։

-Մենք նկատեցինք, որ Աստվածածնի տոնը արզականցիները մեծ ոգևորությամբ են նշում: Այսօր որ տան մոտով անցանք, նախապատրաստվում էին:

-Դե նախ, Մարիամ Աստվածածնի տոնն է, Խաղողօրհնեքը։ Ոնց դիմավորես տոնը, այդպես էլ կանցնի։ Ուրախ ենք դիմավորում, մատաղ ենք անում, խորոված ենք անում, խմորեղեն ենք անում, հետո՝ խաղող, դեղձ, տարբեր մրգեր:

-Կարծես Նոր տարի լինի գյուղում:

-Նոր տարվա ու Խաղողօրհնեքի տարբերությունն այն է, որ Նոր տարուն մարդիկ գնում են միմյանց տուն, իսկ այս տոնին դրսից հյուրեր ենք ունենում։ Գիտեք ի՞նչ խոսք կա. «Մարիամ Աստվածածինն էկավ՝ բակը մտի, Սրբխեչն էկավ՝ ծակը մտի», բայց դա ասում են եղանակի մասին։ Մինչև Սրբխեչը չէր ցրտում, բայց այս տարի ցրտել է։ Հիմա մենք էլ բակում հաց չենք դնում, որովհետև արդեն եղանակը ցրտել է։ Մեր գյուղում այս օրը իսկապես մեծ շուքով են նշում:

Հնուց ի վեր եկեղեցին ունեցել է Մարիամ Աստվածածնի տոնը, որը միշտ նշվում է երկրորդ լիարժեք կիրակի օրը։

- Իսկ լինո՞ւմ է, որ ձեզ հրավիրեն այդ օրը:

- Բոլորի տանը դրսից հյուրեր են լինում, ու համարյա ոչ ոք չի կարողանում այդ օրը տնից դուրս գալ։

- Իսկ դուք միշտ այս ուխտին գնացե՞լ եք։

-Ես նախքան այս գյուղ հարս գալը, ապրել եմ Չարենցավանում ու ամեն տարի եկել եմ մոմ վառելու ընկերներիս, ընտանիքիս կամ կուրսեցիներիս հետ։

- Չարենցավանից էլի՞ մարդիկ կան, որ գալիս են՝ բարձրանալու եկեղեցի։

-Իհարկե, շատ կան։ Մենք նաև Երևանից ենք շատ հյուրեր ունենալու վաղը ու ամեն տարի ունենալու ենք այդպիսի հյուրեր։

- Այդ փոքր եկեղեցում այդքան շատ մարդ է գալի՞ս։

-Շատ-շատ։ Վաղը, երբ բարձրանաք, այդքան ազատ չեք կարող գնալ։ Մեքենաները շատ են, և մարդիկ դժվարությամբ են գնում։

-Ասացիք, որ այդ օրը բոլորը մատաղ են անում, ինչո՞ւ:

- Աղը տանում են եկեղեցի, օրհնում են, բերում են լցնում գառան բերանը և մորթում։ Աղավնի և աքլոր են տանում։ Մորթելուց հետո բաժանում են յոթ տների մեջ։ Բոլոր նրանք, ովքեր տարվա ընթացքում նպատակ են պահել ու խոստացել, այդ օրը մատաղ են անում:

- Իսկ ուտեստներից միայն մատա՞ղն է, որ խորհուրդ ունի։

-Միայն մատաղը, խաղողը պարտադիր է, որովհետև խաղողօրհնեքի տոնն է։

Նախ բարձրանում են եկեղեցի, մոմ եմ վառում, հետո նոր իջնում են ու հավաքվում սեղանի շուրջ։ Կան հյուրեր, որոնց կարելի է տեսնել տարվա մեջ միայն այդ օրը։ Եվ ավելիշատ թեմաներ են լինում իրենց հետ խոսելու մինչև ուշ ժամ։

Հարցազրույցը վարեցին՝ 

Վալենտինա Չիլինգարյանը, Աննա Անդրեասյանը, Ռեդուան Լաչկարը, Մարիամ Նալբանդյանը, Լիլիթ Վարդանյանը

 ***

Ներկայացնում ենք մեր մասնակիցներին

Հարցազրույց Ինեսա Զոհրաբյանի հետ:

-Ինչո՞ւ որոշեցիր մասնակցել այս ծրագրին:

-Մասնագիտական առումով չեմ կողմնորոշվել և երբ իմացա, որ այս ծրագիրը կապ ունի լրագրության հետ ու նաև կօգներ ինձ անգլերենի զարգացման հարցում, դե, ինչքան էլ ունենաս գիտելիքներ, երբ չես խոսում, մոռանում ես, որոշեցի դիմել: Տեսա հայտը ու որոշեցի ուղարկել իմ մոտիվացիոն նամակը, ունեցա հարցազրույց Մանանա թիմի հետ, անցա: Մի խոսքով` նպատակս և բելգիացիների հետ շփումն էր, և անգերենիս իմացությունը խորացնելը, և մասնագիտական առումով մի քիչ կողմնորոշվելը:

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեիր ծրագրից:

-Առաջին հերթին մտածեցի բելգիական մշակույթին ծանոթանալու մասին, նաև հետաքրքիր կլինի ներկայացնել իրենց մեր մշակույթի առանձնահատկությունները: Հույս ունեմ, որ ձեռք կբերեմ լավ ընկերներ, որոնք կապրեն Բելգիայում և ինձ կօգնեն մասնագիտական առումով: Թեկուզ` կօգնեն ինձ աշխատել ֆոտոապարատի հետ:

-Արդյո՞ք ակնկալիքներդ արդարացան: 

-Սա յոթերորդ օրն է, ու ինձ թվում է` այո: Միայն սպասում եմ մեր խմբային աշխատանքները իրականացնելուն: Կունենանք լավ ֆոտոշարք, հարցազրույցներ, և այդ դեպքում ես լիարժեք կարող եմ ասել, որ այս ծրագիրը հաջողվել է:

-Հասցրե՞լ ես արդեն շփվել բոլոր բելգիացի մասնակիցների հետ:

-Բոլորի հետ շփվել եմ, որովհետև միասին ենք ապրում, և բացի դրանից` թիմ առաջնորդների հետ շատ լավ հարաբերությունների մեջ ենք: Նրանք ոչ մեկի չեն թերագնահատում, նաև եթե անգլերեն խոսքի մեջ սխալներ ենք թույլ տալիս, նրանք չեն ուղղում, փորձում են հասկանալ: Երբ նրանց հետ շփվում ես, յուրաքանչյուրը առանձին տեսակ է:

-Ի՞նչ տպավորություններ ունես այս օրերից:

-Տպավորություններս շատ լավն էին: Մի քանի բառեր եմ սովորել բելգիացիներից: Օրինակ` ֆրանսերեն comment ça va, որը թարգմանաբար նշանակում է ինչպե՞ս ես:

-Արդյոք արդեն մասնակցե՞լ ես նմանատիպ ծրագրի, թե՞ սա առաջինն էր:

-Նմանատիպ ծրագրի չեմ մասնակցել: Փորձել եմ, բայց երրորդ փուլից դուրս եմ մնացել:

***

Հարցազրույց Լենկա Բրոսենսի հետ:

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեիր մինչև Հայաստան գալը:

-Այստեղ առաջին անգամ չեմ և գիտեի` ինչ է ինձ սպասվում: Այստեղ ամեն ինչ շատ գեղեցիկ է:

-Ի՞նչ տպավորություններ ունես:

-Կարծում եմ` տպավորություններս շատ տարբեր են: Այս տեսարանները շատ գեղեցիկ են: Անցած անգամ, երբ ես Հայաստանում էի, այդքան շատ չէի շփվել մարդկանց հետ և չգիտեի` ինչ ակնկալել նրանցից, բայց հիմա ես նրանց հետ շփվեցի և ես սիրում եմ նրանց:

-Ի՞նչն է քեզ դուր գալիս այս ծրագրի մեջ:

-Ուզում եմ ասել այն, ինչ ինձ դուր չի գալիս ծրագրի մեջ: Իհարկե, բոլոր գաղափարները, մեր տունը, մարդիկ շատ լավն են, բայց այս ութ օրվա ընթացքում մենք չենք արել մեր խմբային աշխատանքը. մենք ոչինչ չունենք արած: Իմ ակնկալիքն էր ունենալ խմբային աշխատանք և վերջում ունենալ ֆիլմ: Մենք ունենք գրեթե մեկ շաբաթ և կարող ենք ուղղել այս իրավիճակը:

-Նոր բան սովորեցի՞ր:

-Այո, սովորեցի հայկական մշակույթի մասին: Ես տեսա Հայաստանում մարդկանց միջև փոխհարաբերությունները, օրենքները, բանակի, կանանց և տղամարդկանց մասին:

-Ի՞նչ ես կարծում` ինչ ազդեցություն կթողնի այս ծրագիրը քո վրա:

-Ես ստացա շատ նոր տեղեկություններ լուսանկարչության մասին: Օրինակ` սովորեցի ինչպես օգտագործել ֆոտոապարատը ավելի ճիշտ:

***

Հարցազրույց Լիլիթ Վարդանյանի հետ:

-Ինչո՞ւ որոշեցիր մասնակցել այս ծրագրին:

-Մասնակցեցի, որպեսզի ունենամ հնարավորություն ծանոթանալու այլ երկրի մշակույթին, շփվել նրանց հետ, զարգացնել անգլերենիս իմացությունը և պատմել հայկական մշակույթի մասին:

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունեիր ծրագրից:

-Ակնկալում էի ձեռք բերել նոր ընկերներ, շփվել նոր մարդկանց հետ, ծանոթանալ բելգիական մշակույթին, կիսվել իմ իմացություններով և նոր բան սովորել նրանցից:

-Արդյո՞ք դրանք արդարացան: 

-Հասցրել եմ ծանոթանալ նոր մարդկանց հետ: Որոշ չափով ծանոթացել եմ բելգիական մշակույթին: Նրանց հետ միասին կատարել եմ Երևանի և Հայաստանի այլ քաղաքների բացահայտումը: Ես դեռ ունեմ ակնկալիքներ, որ բելգիացիների հետ շփումը կշարունակվի:

-Հասցրե՞լ ես արդեն շփվել բոլոր բելգիացի մասնակիցների հետ:

-Արդեն հասցրել եմ բոլորի հետ շփվել, սովորեցնել հայերեն բառեր: Իսկ նրանք ինձ շոկոլադ են հյուրասիրել և պատմել իրենց կրթական համակարգի, պատմության և տպավորությունների մասին:

 -Ինչպիսի՞ տպավորություններ ունես այս օրերից:

-Ունեմ շատ լավ տպավորություններ: Իսկ վերջնական տպավորությունների մասին կպատմեմ ծրագրի վերջում:

-Արդյոք արդեն մասնակցե՞լ ես նմանատիպ ծրագրի, թե՞ սա առաջինն էր:

-Սա իմ առաջին փորձն է: Ուրախ եմ, որ կարող եմ պատմել մեր մշակույթի մասին և ծանոթանալ բելգիական մշակույթին:

-Նոր բան սովորեցի՞ր: 

-Սովորեցի, որ տարբեր մշակույթներ և մտածելակերպ ունեցող մարդկանց միջև ընկերությունը հնարավոր է:

Էլզա Զոհրաբյան

Առավոտյան նախաճաշի սեղանի շուրջ երրորդ օրվա օրակարգը կրկին նայելուց հետո շտապեցինք Մանանա՝  «Թումուլտի» կազմակերպած կոնֆլիկտների հաղթահարման դասընթացին։

-Երանի էսօր էլ գնայինք Երևանը բացահայտելու, թե չէ՝ ի՞նչ դասընթաց էս օգոստոսին։

Լսելով դասընթաց բառը սկսում ենք պատկերացնել ձանձրալի ու երկար լեկցիա՝ կոնֆլիկտային իրավիճակների, դրանց խնդիրների և լուծումների մասին, որը լսելու համար հարկավոր է միայն բարձ ու վերմակ, բայց դասը սկսելուն պես հասկացանք, որ դրանք զուտ թյուր պատկերացումներ են։ Սկզբում բաժանվեցինք խմբերի՝ թզուկների և շրեկների, ապա օրինակների միջոցով ստեղծեցինք կոնֆլիկտային իրավիճակներ՝ նշելով խմբերի թերությունները։ Վերջում միասին որոշեցինք կոնֆլիկտների հաղթահարման լուծումները։ Բոլորս ակտիվորեն մասնակցեցինք ՝ չնկատելով՝  թե ինչպես սահեց ժամանակը։

-Իսկ հիմա ի՞նչ դասընթաց է լինելու։

«Կոնֆլիկտներից» հետո մեզ սպասվում էր հետաքրքիր ճանապարհորդություն դեպի Արագածոտնի մարզ։ Սկզբում այցելեցինք Մուղնի՝ Սուրբ Գևորգ եկեղեցի։ Բելգիացի մասնակիցները չեն դադարում հիանալ հայկական ճարտարապետությամբ։ Միասին շատ լուսանկարներ ու հոլովակներ նկարեցինք, ապա սկսեցինք համեմատել աշխատանքները միասին։ Շարունակեցինք ճանապարհը՝ ուղևորվելով Օհանավանք, որի բակում տեսանք հայկական չիր, մուրաբա և թթու լավաշ բաժանող տատիկներին։ Նրանք հյուրասիրեցին մեզ հայկական անուշահամ ուտելիքներ, ներկայացրին դրանց պատրաստման եղանակները և վերջում առաջարկեցին գովազդել իրենց փոքրիկ խանութը։ Առաջարկը չմերժելուց, վանքի պատմությանը ծանոթանալուց և տարածքը լավ ուսումնասիրելուց հետո գնացինք դեպի Սաղմոսավանք։ Այստեղ բելգիացի մասնակիցները առիթ ունեցան տեսնելու հայկական ավանդական հարսանիք։

Իսկ հետո այցելեցինք Հայով այբուբենի պուրակ, որտեղ մեր բելգիացի ընկերներին լուսանկարեցինք իրենց անվան սկզբնատառ հուշակոթողների հետ:

Երբ ուրախ տրամադրությամբ վերադարձանք Երևան, որոշեցինք բելգիացի մասնակիցների հետ գնալ Վազգեն Սարգսյանի անվան մարզադահլիճ և աջակցել «Փյունիկ» ակումբին՝ «Մաքաբի Թել Ավիվ» իսրայելական ակումբի դեմ խաղում։ Հենց այդ պահին բոլորիս մոտ ճանապարհորդական տրամադրությանը հաջորդեց ֆուտբոլային տրամադրությունը։ Բելգիացի մասնակիցները մարզադահլիճում միացան հայ երկրպագուներին։ Միասին սկսեցինք գոչերով, ծափերով և ֆուտբոլային ալիք անելով աջակցել հայերին։ Ցավոք, հանդիպումը վերջացավ ոչ ոքի, բայց մենք ոգևորված ու տպավորված ֆուտբոլով վերադարձանք հյուրանոց:

Թվում էր, թե հետաքրքիր իրադարձություններով լի օրվանից հետո պիտի գնայինք քնելու, բայց հոգնածությունը չհաղթահարեց մեզ, որովհետև բելգիացի մասնակիցների հետ սկսեցինք խաղալ հայ մասնակիցներից ապագա հոգեբան Ամալյայի ձեռնարկած հոգեբանական խաղը։

-Խաղը անգլերեն ենք խաղում, որ բոլորին հասանելի լինի։

-Ես հասկանում եմ,- լսվեց հայերեն լեզուն ջանասիրաբար սերտող Ռևդուանի ձայնը։

Վալենտինա Չիլինգարյան

***

Introducing the participants of the ”Exploring the world through the lense of a camera” program. 

The interviewee is Oriane Lecluyse:

-What are some expectations that you had before coming to Armenia?

-I didn’t have thay many of expectations. I just did a little research on the culture, the religion, the political situation. I expected to see an Eastern European country.

-How was the reality different from some expectations that you had?

-Armenia is far less Eastern natured than I thought it would be, but I have only seen Yerevan so far. I get a view from the capital and that doesn’t show me the full picture. So I’m only going to make final conclusions when I visit the villages.

-What are the significant features that you like about this project?

-I like the fact that we can write, take photos, work together and learn a lot about each other. Sometimes it’s very difficult, because people are far too lazy to work together, and now they have to do it, and that’s good!

-Have you learnt anything new?

-Something I think is always beautiful to see is solidarity and in Belgium we don’t have that much of solidarity. It’s something new and impressive to me.

-What do you think the long-term impact of this project will be?

-What I really hope for is that I can get a good  stimulus to keep working on photography and writing every day. I will start to practice a little bit of journalism which will be the beginning of many trips to other countries that are seen as far and unknown.

-So what is your overall impression of Armenia?

-Friendly, hospitable and very happy. I think it’s a very interesting country. You guys have peacefullly reached something beautiful, but the new leader also has to prove himself.

***

Ներկայացնում ենք ծրագրի մասնակիցներին

Հարցազրույց հայ֊ բելգիական ”Eploring the world through the lense of a camera” ծրագրի մասնակից Անի Ավետիսյանի հետ

-Ի՞նչ սպասելիքներ ունեիր ծրագրին հայտ ներկայացնելուց առաջ։ 

-Հայտը լրացնելիս նախ և առաջ ակնկալում էի նոր ծանոթություններ բելգիացի մասնակիցների հետ և նոր գիտելիքներ։ Դե, լինելով ԵՊՀ ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի ուսանող, հիմնականում լրագրության հետ կապված նոր սպասելիքներ չունեի, բայց կոնֆլիկտների հաղթահարման թրեյնինգները բավականին հետաքրքիր են, ու կարծում եմ՝ առաջիկա օրերի ընթացքում կարևոր գիտելիքներ ձեռք կբերեմ։

-Որքանո՞վ արդարացան սպասելիքներդ։ 

-Առաջին օրն իհարկե մի փոքր դժվար էր միջավայրին հարմարվելը։ Բայց ժամանակի ընթացքում հասցրի մտերմանալ թե՛ հայ, և թե՛ բելգիացի մասնակիցների հետ։ Այժմ բավականին հետաքրքիր ու բովանդակալից ժամանակ ենք անցկացնում։ Կարծում եմ այս ծրագրի շրջանակներում ձեռք բերած գիտելիքներն ու հմտությունները հետագայում բավականին օգտակար կլինեն։

-Ծրագրի մեջ կա՞ն արդյոք որոշակի առանձնահատկություններ, որոնց դու առանձնակի կարևորություն ես տալիս։

-Առաջինը՝ հաճելի, սովորելու տրամադրող մթնոլորտը։ Նաև կազմակերպվող դասընթացների ինտերակտիվ ֆորմատը, որի շնորհիվ ինֆորմացիան ավելի հեշտ է տպավորվում մասնակիցների մոտ։

-Ի՞նչ ես կարծում, արդյոք շարունակական բնույթ կկրե՞ն բելգիացի մասնակիցների հետ ընկերական կապերդ։ Եթե այո՝ ինչպե՞ս։ 

-Արդեն հասցրել եմ մասնակիցների հետ ընկերանալ սոցցանցերում։ Կարծում եմ՝ շփումը կշարունակվի այդ կերպ։ Հուսով եմ՝ Հայաստանից դուրս ընկերներ կունենամ ոչ միայն այս ծրագրի շրջանակներում, կամ դրանից մի քանի օր անց, այլ տարիներ շարունակ։

Հարցազրույցները գրի առավ՝ Եվա Խեչոյանը

 

-Այսօր դուք նստելու եք «մարշրուտկա»

Մոտավորապես էսպիսի բառերով սկսվեց ծրագրի մեր երկրորդ օրը:

Նախաճաշից հետո ուղևորվում ենք դեպի «Մանանա»:  Էստեղ մեզ նոր  արկածներ էին սպասվում:  Բաժանվում ենք 4 խմբի, մեզ տրվում է 4 ժամ, 7 առաջադրանք ու ողջ Երևանը, որ պիտի բացահայտեինք բելգիացի մեր ընկերների հետ:

Մենք պետք է գտնեինք թանգարաններ, եկեղեցիներ, ցայտաղբյուրներ, լուսանկարեինք ու լուսանկարվեինք նրանց հետ, հագնեինք հայկական  տարազ, և, իհարկե, երթևեկեինք մեր երթուղային տրանսպորտով` ճանաչելով Երևանը այլ անկյուններից:

Երևանի, մեր` մասնակիցների ու ճամփորդությունների խառնված մայրուղիներում արկածներն ու զվարճալի պատմությունները անխուսափելի էին` ճանապարհը կորցնելուց մինչև անգլերենին տիպիկ ռուսերենով պատասխանող մարդիկ:

Բայց ամենաէքստրեմալը  Բելգիայի մասնակիցների հետ երթուղային նստելն էր: Իրենք զարմացած ու հետաքրքրված էին մեր փոքրիկ ու հին փոխադրամիջոցներով ու մի քիչ էլ բարկացած էին երևանյան շոգից:

Բացահայտելով Երևանը` մենք հասցրինք բացահայտել իրար, շփվել և ավելի մտերմանալ միմյսնց հետ:

Ճաշից հետո ֆոտոյի որքշոփն էր: Սովորեցինք լուսանկարելու հիմնական կանոնների, լուսանկարում կարևոր տարրերի մասին:

Քննարկեցինք մի շարք հարցեր, խոսեցինք դոկումենտալ լուսանկարչության մասին, դիտեցինք մի քանի ֆոտոշարքեր արված թղթակիցների կողմից և հետո փորձեցինք մեր սովորածը օգտագործել գործնականում: Սկսեցինք լուսանկարներ անել՝ շրջելով Երևանով:

Ընթրիքից հետո մեզ մոտ հայկական մշակույթի երեկո էր: Մեր ընկերներին հյուրասիրեցինք հայկակսն խոհանոցին բնորոշ ուտեստներ, պարեցինք հայկական ժողովրդական պարեր ու փորձեցինք սովորեցնել բելգիացի մեր ընկերներին:

Օրն ավարտեցինք միասին երգելով,  խոսելով, անցկացնելով հետաքրքիր և ուսուցողական ժամանակ:

Հա, ի դեպ, լուսանկարներ անելու ընթացքում Բելգիայի մասնակիցների հետ զրուցելով քայլում էինք: Ամեն մեկը պատմում էր իր երկրից ու բացատրում իրենց լեզվից հետաքրքիր տարրեր: Չէի հասցրել Սոնային դիմել՝ ասելով. «Սոն, լսի»,  Ռևդուանը հարցրեց,  »Is it mean listen?»:

Վստահ եմ` ծրագրի ավարտին բելգիացիները մեզ հետ հայերենով են  հաղորդակցվելու:

Ամալյա Հարությունյան

***

Ներկայացնում ենք ծրագրի մասնակիցներին

Հարցազրույց Վալերիա Կորոլյովայի հետ 

-Որտեղի՞ց ես իմացել ծրագրի մասին և ո՞րն էր նպատակը ծրագրին մասնակցելու:

-Ես միշտ երազել եմ ճանապարհորդել, ծանոթանալ նոր մարդկանց հետ, ուսումնասիրել այլ երկրների մշակույթը և այդ ամենի մասին ֆիլմեր նկարել: «Թումուլտը» ժամանել էր մեր դպրոց և ֆիլմմեյքինգով զբաղվող երեխաներին ներկայացրել էր այս ծրագիրը:

Ես նայեցի մանրամասները «Թումուլտի» էջում, խոսեցի ծնողներիս հետ և ահա ես այստեղ եմ:

-Արդեն երկու օր է՝ Երևանում ես, ի՞նչ տպավորություն ունես ծրագրից:

-Մինչ գալս ես համարյա ոչ մի բան չգիտեի «Թումուլտի» և «Մանանայի» մասին, բայց հիմա ես ունեմ բավական շատ տեղեկություն և կարող եմ ասել, որ տպավորություններս առավել քան լավն են:

-Ինչպիսի՞ն էին քո ակնկալիքները մինչ ծրագիրը և ինչպիսի՞ն են դրանք հիմա:

-Մինչ գալս ես ցանկանում էի իմանալ ամեն ինչ ֆիլմերի մասին և հիմա նույնպես անհամբեր սպասում եմ դասընթացներին, նաև մտածում էի, որ շփումը երկու ազգերի միջև այդքան էլ չի ստացվի, բայց հիմա տեսնում եմ, որ դա այդպես չէ:

-Բավարա՞ր էր քեզ համար այս երկու օրը Երևանի մասին կարծիք կազմելու:

-Այո: Ճիշտն ասած, ես չէի կարող պատկերացնել, թե ինչպիսին են այստեղ մարդիկ: Ես մտածում էի, որ այստեղ մարդիկ լցված են չարությամբ, բայց հիմա տեսնում եմ, որ չկա ոչ մի չարություն, հայ ժողովրդի կողքին ես ինձ ապահով եմ զգում:

Նաև շատ է դուրս եկել քաղաքի ճարտարապետությունը:

-Ի՞նչն է քեզ ամենաշատը դուր եկել Երևանում:

-Ցայտաղբյուրները: Կյանքումս առաջին անգամ էի տեսնում ցայտաղբյուր: Եվ շենքերը: Ամեն ինչ հին ոճի մեջ է, ու հենց այդ հնությունն է գեղեցկացնոյմ քաղաքը:

-Եթե լիներ հնարավորություն Հայաստանում բնակություն հաստատելու,արդյո՞ք կցանկանայիր:

-Ես հաստատ կապրեի այստեղ մեկ տարի, բայց ոչ ընդմիշտ, որովհետև ես ծնվել եմ Բելգիայում և չեմ կարող հենց այնպես թողնել իմ երկիրը և տեղափոխվել Հայաստան:

-Ի՞նչ բացահայտեցիր Հայաստանում, որ չկար Բելգիայում:

-Վարորդներն են այստեղ տարօրինակ: Այնպիսի տպավորություն է, ասես նրանք չեն ենթարկվում կանոններին:

-Նկարագրիր երկու բառով Հայաստանը:

-Անտիկվար, պատրիոտիկ:

-Նկարագրիր երկու բառով «Մանանան»:

-Կրեատիվ, հյուրընկալ:

Հարցազրույց Աննա Անդրեասյանի հետ

-Ինչպե՞ս ես իմացել «Մանանայի» մասին:

-Երեք տարի առաջ «Մանանայի» թիմը եկել էր մեր դպրոց, և երբ ես իմացա, թե ինչով են նրանք զբաղվում, հասկացա, որ ուզում եմ դառնալ «Մանանա» թիմի անդամ:

-Ւ՞նչ ակնկալիքներ ունես առաջիկա երկու շաբաթներից:

-Ակնկալիքներս շատ են, բայց ամենաշատը ուզում եմ ներկայացնել իրենց մեր մշակույթը և ամեն ինչ իմանալ Բելգիայի մշակույթի մասին:

-Ի՞նչն է ամենաշատը քո դուրը եկել այս երկու օրվա ընթացքում:

-Ինձ շատ դուր եկավ մեր շրջագայությունը Երևանով: Ես նրանց պատմում էի ամեն շենքի մասին, ամեն փողոցի մասին:

-Քո տպավորությունները բելգիացի քո հասակակիցներից:

-Նրանք շատ հետաքրքրասեր են, հետաքրքրվում են հայկական մշակույթով, և մենք ունենք շատ ընդհանուր բաներ, որոնց շնորհիվ մեր մտերմությունն ավելի է ամրապնդվում:

-Ի՞նչ կցանկանայիր ավելացնել:

-Հուսով եմ, մենք կանցկացնենք լավ ժամանակ այս երկու շաբաթվա ընթացքում, կսովորենք նոր բաներ, կփոխանակվենք գիտելիքներով: Հուսով եմ, որ նրանք կգնան այստեղից միայն լավ հուշերով:

Հարցազրույցները վարեց՝ Արման Բաղդասարյանը

***

Today was quite a day.

It started off being kind of mellow for the ones who woke up early. They had a delicious and varied breakfast, had time to shower and get ready on their own tempo.
For the ones who didn’t, well they just had to hurry up.

When everyone was out the door, the rumor was spreading that this morning, we would walk in groups of 4-5-6 through Yerevan and they had to reach the most destinations as possible. And like they tend to say, rumor has it.
After a very interesting, beautiful and most definitely tiring walk of four hours, we all met at the lunch place. The music was good, but the lighting and music could use some help.

After that, we arrived at Manana Center to have our afternoon photography workshop. We were very exhausted of our four-hour walk so many of our brains were not able to function as they should. Then off course we had our 4 o’clock coffee break and got the assignment to go to take photo’s with what we just learned.

At around 7:30 we all met in front of the hostel so we could go to dinner. I’m sure nobody excepted dinner to be such a luxury, it was the first real Armenian cuisine of our trip. We had the opportunity to try all kind of Armenian meals, not all were a success but most of them were delicious.
After diner we had regained the strength that we had lost during the day and we returned to the hostel where we were able to get to know the Armenian culture in a very nice way.
Food, general information and a large amount of dance were all to be admired. After a while, the tired people went to bed and the evening slowly came to an end.

 Rédouan Muyldermans

Օր առաջին

-Իսկ դու հայերեն բառեր գիտե՞ս։ Օրինակ, դամբուլ։

Երեկ մեկնարկեց հայ-բելգիական երիտասարդական փոխանակման ծրագիրը։ Այն կրում է “Exploring the world through the lens of a camera” անունը։ Հայաստանից ծրագիրն իրականացնում է «Մանանա» կենտրոնը, Բելգիայից՝ «Թումուլտ» կազմակերպությունը։ Երկու շաբաթ շարունակ մենք՝ տասնչորս հայ ներկայացուցիչներս ութ բելգիացի պատանիների հետ անցնելու ենք լուսանկարչության, կինոյի ու լրագրության, կոնֆիլկտների տարբեր տեսակների, դրանց հաղթահարման մասին դասընթացներ։ Գրելու ենք հոդվածներ, պատրաստելու ֆոտո և վիդեո ռեպորտաժներ, համատեղ հետազոտելու ենք Հայաստանը:

Երկշաբաթյա ծրագրի առաջին օրը հիմնականում ծանոթություն էր միմյանց ու երկու կազմակերպությունների հետ։ Երկու տարբեր երկրներ ու մշակույթներ ներկայացնող երիտասարդները միմյանց տալու և իրարից վերցնելու բաներ հաստատ կունենան։

Մինչ այդ պետք է ծանոթանալ։ Միմյանց անուններն իմանալուց ու ինքներս մեզ ներկայացնելուց հետո սկսվեց իրական ծանոթությունը։ Teambuilding, սուրճի ընդմիջում, և արդեն երևում է, որ մեր օտարերկրացի ընկերները եկել են հսկայական սփյուռք ունեցող երկիր։ Նրանցից ոմանք նույնիսկ հայ ընկերներ ունեն։ Օրիենն, օրինակ, ասում էր, որ լավ կլինի տեսնել՝ ինչպես են բոլոր հայերը վերադառնում իրենց հայրենիք։

Մինչ Հայաստան գալը ծրագրի մասնակիցները որոշակիորեն ծանոթացել էին Հայաստանին, հայկական մշակույթին ու խոհանոցին։

Հաջորդող մի քանի ժամերին արդեն հայ մասնակիցները հասցրել էին նրանց հայերեն բառեր էլ սովորեցնել, դե, դամբուլից բացի։

Հետո ծանություն էր երկու կազմակերպությունների հետ։ Առաջինը ներկայացվեց բելգիական «Թումուլտ»-ը։ Այն ունի գործունեության մի քանի հիմնական ուղղություններ։ Իրենից ներկայացնում է կամավորների կազմակերպություն, որն իրականացնում է ճամբարներ ու տարատեսակ դասընթացներ երեխաների, երիտասարդների համար, կազմակերպում է երիտասարդական փոխանակման ծրագրեր։ Կազմակերպության գործունեության շեշտը հիմնականում դրված է կոնֆլիկտների, դրանց հաղթահարման վրա։

Մասնակիցների հետ դիտեցինք «Մանանա» կենտրոնի սաների նկարահանած ֆիլմերից ու անիմացիաներից, փորձեցինք քննարկել, վերլուծել դրանք։

Օրն ավարտելուց առաջ հասցրինք զբոսնել գիշերային Երևանի փողոցներով։

Առջևում երկրորդ օրն է․ սպասվում են նոր գաղափարներ ու ծրագրեր։

Հետևեք ծրագրի օրագրին 17-ի էջերում:

Անի Ավետիսյան

***

Հարցազրույց «Թումուլտ» կազմակերպության անդամ Լիո Կաեբլենի հետ:

-Կպատմե՞ք «Թումուլտի» մասին։

-«Թումուլտը» երիտասարդական կազմակերպություն է Բելգիայում։ Այն իր գործունեությունը սկսել է մոտ 14 տարի առաջ։ Աշխատանքը միտված է կոնֆլիկտների, ինչպես նաև ծաղրանքի, խտրականության, նախապաշարմունքների հաղթահարմանը։

-Ինչպե՞ս որոշեցիք համագործակցել «Մանանայի» հետ։ 

-Անցյալ տարի մենք փնտրում էինք կազմակերպություն, որի հետ պետք է համագործակցեինք։ Եվ մենք գտանք «Մանանան», որը բավական հայտնի է, զբաղվում է լրագրությամբ, ֆիլմերի ստեղծմամբ և լուսանկարչությամբ։ Դա շատ հետաքրքիր էր, և մենք որոշեցինք կապվել իրենց հետ։ Մայիսին մենք նախապատրաստական այցով Երևանում էինք և ավելի լավ ծանոթացանք կազմակերպությանը։

-Ինչպե՞ս եք կատարում երկրի ընտրությունը։ Ինչո՞ւ այս տարի ընտրեցիք հենց Հայաստանը։ 

-Մենք կարևորում ենք ծրագիրը։ «Մանանան» զբաղվում է պատանեկան մեդիայով և ֆիլմերի ստեղծմամբ, ինչն էլ մեզ հետաքրքրում էր, և մենք էլ սովորելու բան կունենանք: Բացի այդ Հայաստանը կոնֆլիկտ ունի Ադրբեջանի հետ և Թուրքիայի հետ դիվանագիտական կապեր չունի։ Եվ այս ամենի մասին իմանալը և ծանոթանալը իսկապես հետաքրքիր է։ Սա երկիր է, որի մասին շատ քիչ գիտենք։ Շատ կարևոր է մեզ համար նոր բան բացահայտելը։ 

-Արդեն մեկ օր անցկացրել եք Հայաստանում։ Ինչպիսի՞ն են օրվա տպավորությունները և ի՞նչ ակնկալիքներ ունեք:

-Մենք առայժմ Երևանի կենտրոնում ենք եղել։ Իսկապես գեղեցիկ է։ Շատ եմ ցանկանում քաղաքից հեռու վայրերում ևս լինել։ Իսկապես հետաքրքիր է, թե ինչով են դրանք տարբերվում մայրաքաղաքից։ Սա հիանալի ծրագիր է՝ միմյանց մշակույթներին ծանոթանալու և միջմշակութային հաղորդակցությունը զարգացնելու համար։

Հարցազրույցը վարեց Մարիամ Պապոյանը

***

Our experience started one day earlier because of the flight we had to take to Armenia. We gathered at Zaventem at 16:30 and we said our final goodbyes to our families. When we went to check-in, the flight was overbooked and Lio wasn’t sure of her place on the plane. Luckily we could get her on the flight because we’re travelling as a group.

It was a long flight but it was very smooth and there were no further complications. As we went to the hostel we had two taxi buses to drive us. One taxi had a small TV where the music videos of songs were played on, we were all stunned to see it. When we arrived safely at the hostel the rooms we went to sleep as fast as possible because we were all tired of the long flight.

After a goodnight rest we woke up around 10 o’clock to have a nice breakfast and get ready for the day. At 11 o’ clock we went to the supermarket and exchanged our euros for drams. When we were back at the hostel we waited for the Armenian participants to arrive. At first it was a little awkward to meet them but when we walked to Manana Center we started to talk very fast and we started to get to know each other. At Manana we did some team-building games to remember the names and to know each others’ interests. After the games we had a lunch we ate shaurma. During lunch we exchanged Instagram accounts and we took some selfies. When lunch was done we had two presentations, one about Tumult, the Belgian organisation and one about Manana Youth Center, the Armenian organisation. A long coffee break followed with a lot of cookies, coffee, tea and soda. During the coffee break we had to write down our expectations and fears. The most common expectation was meeting new friends and the most common fear was getting lost. After we discussed them we made the rules and went to the hostel to settle. Around twenty minutes to eight we started walking to the restaurant, furshet-bufet . After dinner we went to the Yerevan cascade, then we got to decide whether we went back to the hostel or we went on a city tour. After that we went to sleep.

Jitse Van Nueten