Մի օր զրուցում էի տատիկիս հետ, և նա պատմեց իր ուսուցչի՝ ընկեր Գրիշա Ադամյանի մասին: Պարզվեց, որ նա ողջ է և մոտ 90 տարեկան է: Ընկեր Ադամյանն ինձ շատ հետաքրքրեց, ծանոթ մարդկանց միջոցով տեղեկություններ հավաքեցի և գնացի հարցազրույցի: Ցավոք, ընկեր Ադամյանը չպատասխանեց իմ բոլոր հարցերին, քանի որ արդեն ծեր էր և չէր կարողանում մտքերը հավաքել: 

Ընկեր Ադամյանը՝ Ադամյան Գրիշան, երկար տարիներ դասավանդել է հայոց լեզու և գրականություն    Ապարան քաղաքի Դերենիկ Դեմիրճյանի անվան թիվ 1 դպրոցում: Վաղ տարիքում զրկվել է հորից և մորից: Նրան միայնակ պահել և մեծացրել է տատիկը: Որբ երեխան, ճրագի լույսի տակ սովորելով, գնացել է Երևան և ընդունվել Խ. Աբովյանի անվան պետական մանկավարժական համալսարան: -Ես հիմա ասես մեռած լինեմ, աչքերս քոռցե, բան չտենամ:

-Գիտե՞ք այնպիսի աշակերտների, ում դուք դասավանդել եք, և նրանք Ձեր ճանապարհով են գնացել: 

-Մեր մոտ Ավետիքն էր շատ սիրում լեզու: Գիշեր-ցերեկ գրքեր ուներ, բերում կարդում էր: Էն ներքի թաղերն էլ կան: Մանուկյան Մարատն էր: Նույնիսկ իմ աղջիկն էլ՝ Գայանեն (թոռնուհին): Գայանեն լավ լեզու գիտի: Աղջկերքի մեջ էնի շատ լավ գիտի: Իմ մասնագիտությունով Հովհաննեսն ա (քանի որ ընկեր Ադամյանը ինձ չէր ճանաչում, բնականաբար չիմացավ, որ Հովհաննեսը իմ հարազատ հորեղբայրն է, ես էլ չընդհատեցի նրան): Քանի տարի ա Բլխեր (Շենավան) դաս ա տալիս: Որ սիրտ ունենայի՜, բալա ջան: Ինձնից մի նեղվի: Տենում ես իմ հալը: Հետո մի հատ աղջիկ էլ կար Հարթավանում: Քանի տարի դաս կիդեր: Բայց թույլ էր: Էնի ըսկի իրա անուն գրել չգիտի: Էնի տղաներով ա զբաղված: Մեր դպրոցում Ավետիքի երեխեքն էին ընդունակ, ինքն էլ էր ընդունակ:

1952 թվին ընդունվա համալսարան: Վեց տարի սովորեցի: Էն Մարգարյանի մոտ կարաս գնաս: Էնի նայած լավ ա, ոչինչ: Ոչ թե լավ ա, նա ինձնից փոքր ա: 10-16 տարի փոքր ա: Նա դեռևս մի 10 տարի կապրի: Նրա փեշը բռնի: Լավերից նա ա մնացել: Քեզ մի քիչ ուղղություն ցույց կտա: Իմ գրքերուց էնի տարավ, միջև հիմա հլը չի տվել: Դու լավ մարդու աղջիկ ես: Ես քեզ կօգնեի:

-Ի՞նչ տարբերություններ կան Ձեր ժամանակվա երեխաների և ներկա սերնդի միջև:

-Էն վախտ լռություն կար: Ավետիքն էր: Շուտ մահացավ, շուտ: Կարճ տևեց նրա կյանքը: Մենք պլաններ ունեինք՝ ուր գնայինք: Էն լճափ գնայինք: Ավետիքի հետ գնայինք ամենուր, բայց Աստված չթողեց: Դու Մարգարյանի մոտ գնա: Էդ երկուսի: Մեկ էլ Հովհաննեսի: Հովհաննեսն էր գալիս ինձ մոտ, խորհուրդներ հարցնում, գրքերս կարդում: Առաջվա մանկավարժներից Ղարաքիլիսեն կար, Բլխեր: Հիմա ոչ մեկը չկա: Մենակ Ավետիքը լավ լեզու գիտեր, էն էլ էդպես կարճ տևեց: Ես էլ լալ ու կյառ եմ դարձել: Տենում ես, Անուշ ջան: Ես սիրով քեզ կօգնեի, բայց վիշտս ծանր ա: Գիտես՝ կին չունեմ, անտեր: Ի՞նչ անիմ, ինչպե՞ս ապրիմ, ինչպե՞ս շնչիմ: Որ նույնիսկ չկարողանամ սափրվեմ, Անուշ ջան: Էդպես: Սրանք որ գրել ես, էս հարցադրումնե՞ր են: Ինչ սիրուն գրել ես, աչքերս լավ չի տեսնում (ասելուց հետո վերցրեց տետրը ձեռքիցս և առանց ակնոցի կարդաց հարցերը):

-Ձեր աշակերտներից կա՞ն մարդիկ, որ հիմա հայտնի են դարձել:

-Գրիգորյան Լյովան: Գլխավոր բժիշկ ա: Իրա սեփական հիվանդանոցն ունի: Ես էն վախտ հազար կտոր գիրք ունեի, իսկ հիմա մի կտոր գիրք կա: Մեր տան լրիվ գրքերը սաղ տարած: Իմ կինս էլ մահացավ, ես էլ թոռոմա: Իմ գրքերը սաղ տարած, թալանած:

-Ինչպիսի՞ն էր Ձեր վարվելաձևը աշակերտների հետ: 

-Բարի եմ եղել, շատ լավ հասկացրել եմ, սովորեցրել եմ: Առանց ինձ ոչ մի տեղ չէին գնա, Անուշ ջան: Լավ, գերազանց սովորեցրել եմ: Էդքան հաց չէի ուտում, մի կտոր հաց չէի առնի, ուտեի, որ գիրք առնեի: Գրքերս սաղ գողցան ավազակները:

-Ինչո՞վ եք տարբերվել մյուս ուսուցիչներից: 

-Լեզվի ճոխությամբ: Լեզու ես շատ լավ գիտեմ: Ես լավ կարդացել եմ ու բացատրել եմ: Ով եկել ա գյուղ, խոսացել եմ: Թաղման տեղերին իմ նման խոսող չկար, եթե ուզում ես իմանաս: Այ, դրանով եմ տարբերվել: Սեր ունեի, սեր: Գիշեր-ցերեկ կարդում էի, սեր ունեի, Անուշ ջան:

-Կպատմե՞ք Ձեր դպրոցական և ուսանողական կյանքից: 

-Է՜, այ քու տունը շեն, էտի ըսկի Կամոն չկռնա պատմա (այդպես էլ չկարողացա իմանալ՝ ով է այդ Կամոն): Ասեմ, որ ուսանողական 6 տարիներին սովորածիցս 6 րոպե չմոռցա: Ինչքան գիրք կար էդ գրադարանները, ես բոլորը կարդացի, Անուշ ջան: Հետո եկան ուսանողական տարիները, արդեն ավելի պարտաճանաչ դարձա, ավելի շատ դժվարություններ եղան: Հա, մեր շրջանից մեկը կար՝ Քերոբյան Քերոբ: Մեր դպրոցի դիրեկտորն էր: Չնայած էտի էս եռսուն տարի ա՝ մեռել ա: Մեր էս գյուղի դպրոցի հիմնադիրն ա: Մեր դպրոցում էդ վախտ տեղացի դիրեկտոր չի եղել: Ես որ գնացել եմ դպրոց, հիշում եմ՝ Սաման անունով կին կար: Մահացել գնացել ա: Մադաթյան Մադաթ, Մադաթյան Սերոբ: Հիմա մարդ չկա, կենդանի են Ռազմիկը, Մարգարյանը: Կարաս՝ Չապաևի մոտ գնա: Էն էլ լեզու լավ գիտեր, լավ զբաղվում ա, կարդում ա, գրում ա:

-Ինչպիսի՞ն կուզեիք տեսնել մեր լեզուն, մեր երկիրը: 

-Մեր լեզուն լավն ա, մեր լեզուն փառահեղ է և մի քանի ածականներ կկպցնես՝ կգնա, էլի: Մեր հայոց լեզուն լրիվ անաղարտ, մաքուր, լավ լեզու է: Բոլորը սիրել են: Մեր լեզուն աշխարհի հարուստ լեզուներից մեկն է: Հարուստ:

-Ինչպիսի՞ն էր երկիրը 1940-ական թվականներին:

-Վայ, ցավով, ցավով: Հայրենական պատերազմը սկսվավ 1941 թվականին, ավարտվեց 1945-ին: Ես պատերազմ չեմ եղել: Ես պատերազմ չգնացի, որովհետև մեր տանից 3 հոգի գնացին և զոհվեցին: Մենակ ես մնացի պուպու (միայնակ):

-Ովքե՞ր էին: 

-Իմ հայրը և հարազատ եղբայրները: Անհայտ կորան, գնացին ու գնացին: Մեր գյուղում ամենից շատ մեր տանը վնաս եղավ: Լավ չանցավ, էլի, կյանքս: Էս վերջին տարիներին էլ կնոջս մահը: Գիշեր-ցերեկ լաց եմ լինում, Անուշ ջան: Ինչի՞ հիմա Ավետիքը չըլներ, նստեինք ավտոն, քշեինք: Ղարաքիլիսա քշեինք, Աթմագյուղ, ուտեինք, խմեինք, ուրախանայինք, վերադառնայինք: Արդեն 90-ն անց եմ: 1927 թվին եմ ծնվել:

-Ի՞նչ սիրած գրողներ եք ունեցել: 

-Է՜, ծով ա: Թումանյան, Չարենց, Իսահակյան, Նարեկացի… Ամենից շատ Թումանյան եմ սիրել. նրա հայերեն բանաստեղծությունները: Է՜, կյանքս գնաց, բան չհասկացա: Հազար կտոր գիրք ունեի, էդ էր…

Ես այլևս հարցեր չտվեցի, թեև շատ էի պատրաստվել այդ հարցազրույցին: Մի բան ընկեր Ադամյանն անընդհատ հիշում էր ցավով. իր գրքերը, վաղ մահացած ընկերոջն ու սիրելի կնոջը…

Տարիներ առաջ գարնանային արևոտ մի օր ես որոշեցի ձնծաղիկ հավաքելու գնալ՝ մայրիկիս նվիրելու: Հետաքրքրասիրությունս շարժեց մի անծանոթ մարդ, ով հովանոցի տակ կանգնած նայում էր հեռուները: Մոտեցա նրան, և տեսա, որ  նկարում էր մեր գյուղի զարթնող բնությունը: Ձնծաղիկներն այնքա՜ն գեղեցիկ էին:

Այդ օրվանից ես սկսեցի հաճախակի տեսնել այդ անծանոթին:

Նա ժամերով կանգնում էր ու անվերջ նկարում՝ նույնիսկ եթե շատ շոգ էր կամ շատ ցուրտ: Շուտով նա արժանացավ գյուղացիների համակրանքին, վայելեց թե մեծերի եւ թե փոքրերի հարգանքը: Նրան սկսեցին կոչել նկարիչ Հակոբ: Հիշում եմ, երբ նրան տեսնում էի նկարելիս, իմ գույնզգույն մատիտները վերցնում և վազում էի նրա մոտ, փորձում էի ինքս էլ նկարել:

Գուսանագյուղցիները շատ են հարգում իրենց նոր համագյուղացի նկարիչ Հակոբին և համարում են, որ նա մեր գյուղի պատվավոր նկարիչն է:

Հարցազրույց նկարիչ Հակոբ Հովհաննիսյանի հետ

-Նախ, կուզենայիք պատմեք Ձեր մասին. ինչպե՞ս որոշեցիք զբաղվել նկարչությամբ:

-Դե, ես բոլորի նման փոքր ժամանակից նկարչական դպրոց եմ գնացել՝ Գյումրիի Մերկուրովի անվան նկարչական դպրոց: Երևանում էլ եմ սովորել, հետո սկսել եմ նկարել: Երկար տարիներ ապրել եմ ՌԴ-ում, շատ երկար՝ մի  20-22 տարի, հետո եկա Գյումրի 2003թ., իսկ ավելի ուշ այս գյուղը՝ Գուսանագյուղ, ու շատ սիրեցի, ցանկացա այստեղ ապրել և նկարել:

Նկարում եմ, ցուցահանդեսների եմ մասնակցում: Շատ եմ սիրում այս գյուղը, գյուղացիներին: Ինձ համար Գուսանագյուղը ոգեշնչող է: Ես էստեղից եմ ստանում իմ էներգիան: Էստեղ կա նկարչական խորհուրդ, երեխաներին եմ դասավանդում՝ շատ լավն են: Այս գյուղը իմ մանկության կորցրած գյուղն է: Ես որ փոքր էի, իմ ծնողները թույլ չէին տալիս գնալ իմ տատիկ-պապիկի մոտ: Երբ եկա այստեղ, ասես հետ բերեցի իմ կորցրած տարիները և իմ մանկությունը վերապրեցի:

-Իսկ դուք այս գյուղի՞ց եք եղել արմատներով:

-Ոչ, իմ տատիկն ու պապիկը Ջաջուռ գյուղից էին: Երբ եկա էստեղ, շատ նմանություն գտա, ցանկություն առաջացավ ապրել այստեղ, և տուն գնեցի:

Այստեղ ես հիմնականում բնանկար եմ նկարում, քանի որ բնանկարն է ամենից շատ ինձ հուզում, բայց առաջ ես շատ ժանրերով էի նկարում, իսկ հիմա դա է ամենից շատ  ինձ հուզողը:

-Ասացիք, որ հիմնականում բնանկար եք նկարում, և մեր շատ հայ նկարիչներ, որ բնանկար են նկարում, հենց Շիրակից են: Բայց Շիրակը առանձնապես գունառատ չէ: Ինչո՞վ դա կբացատրեք:

-Շիրակը գունառատ է, դուք դա չեք նկատում: Գիտե՞ք ինչու: Դուք նկարիչ չեք: Գունառատը հարաբերական է: Շատ միստիկ, հետաքրքիր մարզ է Շիրակի մարզը: Եթե դուք ունենայիք նկարչի աչք, ապա կտեսնեիք, որ լույսը, տարածքը և ռելիեֆը շատ հետաքրքիր են: Էստեղ լավ նկարիչներ են եղել՝ Մինաս Ավետիսյան, Հակոբ Հակոբյան, Անանիկյան… Որ էստեղ խաղող չկա, դա չի նշանակում, որ էստեղի բնությունը վատն է: Շիրակի մարզը շատ խորհրդավոր տարածք է: Եթե մի քիչ շատ ման գաք, ուսումնասիրեք, կհամոզվեք, որ նկարչական իմաստով այն գեղեցիկ տարածք է: Ավետիք Իսահակյանն էլ է էստեղից, պոետ Աշոտ Ավդալյանն էլ: Գյուղում աշնանը, վաղ գարնանն է սիրուն, նույնիսկ էս ցեխոտ փողոցները սիրուն են: Ուղղակի դա պետք է տեսնել:

-Մինասին հենց նայում ենք, ամբողջությամբ վառ, պայծառ գույներ են: Իսկ Շիրակում այդ գույները չես հանդիպի: 

-Ես անձամբ շփվել եմ Մինաս Ավետիսյանի հետ: Դա գիտե՞ք ինչից է: Էդ վառ գույներով չի, որ Մինասը լավ նկարիչ է, կարելի է վառ գույներով նկարել, բայց վատ նկարել: Դրանից չէ, որ Մինասը, Սարյանը լավ նկարիչներ են: Նրանց հակառակ, կա Մարտին Պետրոսյան: Դուք տեսե՞լ եք նրա նկարները: Նա փառահեղ նկարիչներից է: Կան բաներ, որ կախված է ընդհանուր գունային համադրությունից, նկարչի տեսակից: Էնպես որ, ոչ միայն Սևանում կարելի է հանգստանալ, այլ նաև այստեղ: Պարզապես դա տեսնել ու զգալ է պետք:

Էս տարածքը շատ խիստ է: Ոչ միայն բնությունը, մարդիկ էլ են այս բնության պես խիստ: Արարատյան դաշտավայրում ուրիշ են: Էստեղի բարբառը, լեքսիկոնը ուրիշ է: Ինչ մնում է տարածքին, այն շատ սիրուն է նկարչական առումով: Դուք որ նկարիչ լինեիք, կհասկանայիք: Էդ կարմիր-կապույտ գույները, որ Մինասը տեսել է, նույն գյուղն է, ուղղակի նկարիչը մի քիչ ուրիշ տեսակ է տեսնում սառը-տաք հարաբերությունները: Սառը կապույտի տեղը նա կարող է դնել ուրիշ գույն, տաքի տեղը, ասենք, դեղին: Տեսնել միայն նկարելով դա քիչ է: Նկարը պիտի զգաս, դա ֆոտո չէ: Արտանկարելը ուրիշ է: Նկարիչը վերարտադրում, իր միջով է անցկացնում, նկարում է զգալով: Մինասի նկարների մեջ էնտեղի բնությունը էդպես չի: Սարյանը, երբ որ նկարել է, կինը ծիծաղել է, թե կարմիր ծառ կամ դեղին գետ կա՞:

-Կպատմե՞ք ձեր նկարչական խմբի մասին: Ինչպե՞ս եք երեխաներին հավաքել, ի՞նչ եք սովորեցնում:

-Նկարչական խումբը դպրոցի երեխեքն են, իրենց ցանկությամբ են գալիս: Նկարում ենք, մեկ-մեկ ներկայացումների ու ցուցահանդեսների, նկարահանումների ենք գնում: Իրենք շատ են սիրում նկարել, տարբերվում են քաղաքի երեխաներից: Կապված են բնության հետ, առանց երկմտելու կարող են նկարել, օրինակ, կով, ոչխար: Իսկ քաղաքի երեխեքը չեն կարող: Նրանք պիտի նկարեն գրքերից, մուլտերից: Շնորհալի, ակտիվ ու տաղանդավոր են մեր երեխեքը: Նրանք ակադեմիական կրթություն չեն ստանում, նրանք փոքրերն են: Նրանցը մինչ ակադեմիականն է, այսինքն, շեշտը դրված է երևակայության վրա: Մենք իրենց չենք սովորեցնում համաչափություն, գունատեսություն, ծավալի հասկացություն: Կարևոր չէ, թե նրանք ոնց են նկարում: Կարևորն այն է, թե նրանք ոնց են մտածում ու ինքնաարտահայտվում: Ակադեմիական կրթության ժամանակ, օրինակ, շեշտը դրված է, թե ոնց են նկարում խնձորը, կճուճը, չափը, ձևը, գունային համադրությունը… Ամեն ինչ նշանակություն ունի: Տարբերությունը դա է փոքրերի ու մեծերի մեջ:

-Իսկ երեխաների մեջ կա՞ն այնպիսիք, որոնք հետագայում նկարչությամբ կզբաղվեն: 

-Հիմա դա չի երևա. նրանք առաջին անգամ են շփվում ներկի, գույնի, վրձնի հետ: Դա նրանց հեքիաթային մանկությունն է: Կարող է նկարիչ չդառնան, բայց նրանց մեջ ճաշակ է ձևավորվում: Նկարիչ դառնալու համար խմբակները կարևոր չեն: Լավ է իմանաս նկարչության մասին: Արամ Խաչատրյանը ավարտել է ֆիզիկայի ֆակուլտետը, բայց հետո սովորել է կոնսերվատորիայում: Քչերի մոտ կստացվի էդ համապատասխանությունը: Իմ կորցրած մանկությունը ես վերականգնել եմ գյուղ գալով: Եթե հայրս թողներ, որ ես գնայի-գայի գյուղ, ես էդ պակասը չէի զգա: Իմ մեջ կարոտը դեպի գյուղ մնացել էր: Երաշխիք չկա, որ երեխաները կդառնան նկարիչներ: Ոչ ոք չի ծնվել ինչ-որ մասնագետ դառնալու համար, այն ընտրում են տարիների ընթացքում: Ընտրությունը բարդ բան է:

-Դժվար չէ՞ր քաղաքից գյուղ տեղափոխվել, հարմարվել:

-Գիտե՞ք ես ինչ քաղաքներում եմ ապրել: Ես ապրել եմ Ս.Պետերբուրգում 22 տարի: Էնտեղ աշխատում էի: Էս գյուղը ձեր պատկերացրածը չի, որ ես տեսնում եմ: Էական չի սոցիալական վիճակը, հարմարությունը: Ստեղծագործող մարդու համար քիչ բան է պետք. քաղաքից դուրս հանգիստ տեղ ապրել, ստեղծագործել: Ես մենակ չեմ. ինձ նման շատ կան հասարակ մարդիկ, ու շատ լավ է էստեղ ապրելը:

-Իսկ ստեղծագործելու առումով ո՞րն է քաղաքի և գյուղի տարբերությունը:

-Քաղաքում կարող է ձեր նման մի քանի խումբ մոտենա, ճանաչի քեզ, ուզենա զրույցի բռնվել: Իսկ էստեղ քիչ են գալիս, և ինձ համար դա լավ է: Շատ ես ուզում մնալ մենակ՝ ինքդ քեզ հետ, զբաղված ես, ունես աշխատելու ժամանակ ու ստեղծագործելու: Քաղաքում բարդ է: Հոգնել եմ քաղաքում ապրելուց:  Քաղաքում ես մասնակցում եմ ցուցահանդեսների, շփվում եմ այլ նկարիչների հետ ու նորից վերադառնում իմ գյուղ:

-Ձեր կարծիքով Դուք գտե՞լ եք ձեր կոչումը որպես նկարիչ:

-Ես փոքր հասակից՝ 5-6-րդ դասարանից նկարել եմ մեծ սիրով: Ամեն ինչ շատ բարդ է. պետք է ասելիք ունենաս ու ցանկություն, թե չէ ոչ մի բան չի լինի: Եթե նորից ծնվեի, կնկարեի նորից: Կան բաներ, որ քո մեջ պիտի լինի, ոչ թե սովորեցնում են: Պիտի ազատ մնաք, որպեսզի դուք էլ գտնեք ձեր մասնագիտությունը: Գործը միայն փող աշխատելով չէ: Շատ պոետներ չեն սովորել: Շիրազը չի սովորել. նա բանասեր չէր: Լավ մասնագիտությունը լավ մարդն է՝ անկախ նրա պաշտոնից: Նա լավատես է, ուրախ է ամեն լավ բանի համար:

-Երբ մենք ներս մտանք, հայ-ճապոնական ցուցահանդեսի պաստառ տեսանք: Համագործակցո՞ւմ եք տարբեր ազգերի նկարիչների հետ:

-Ցուցահանդես եղավ Տոկիո-Երևան: Սկզբում մեր ցուցահանդեսն էր, հետո իրենք եկան Հայաստան՝ մասնակցեցին: Նրանք մոտ 20 հոգի էին: Մենք մասնակցում ենք զանազան ցուցահանդեսների Եվրոպայում, Ճապոնիայում, Ամերիկայում: Կապ չունի, թե որտեղ է ապրում նկարիչը: Մի ռուս գրող կար՝ Սոլժենիցինը, նրան քաղաքական հայացքների համար ժամանակին վտարեցին Խորհրդային Միությունից: Գնաց Ամերիկա, հետո հեռուստատեսությամբ ցույց տվեցին: Մի խուլ տեղ էր ապրում, էս իմ ապրած տեղը ավելի լավ էր. ոչ պարիսպ կար, ոչ բան: Հեռվում դրված էր տեսախցիկ, որ չմոտենային տանը… Կիսափլված տան մեջ էր ապրում: Պարիսպը փշոտ ծառեր էին:

-Իսկ Ձեր կարծիքով հայ նկարիչները տարբերվո՞ւմ են այլազգի նկարիչներից և ինչո՞վ:

-Իհարկե, այո: Մենք անգամ փոքր Հայաստանի մեջ ենք տարբերվում իրարից: Ասացի, չէ՞, Շիրակի մարզն ու Արարատյան դաշտավայրը օրինակ: Ամերիկայի, Եվրոպայի և Հայաստանի նկարիչներն էլ բնականաբար տարբերվում են իրարից մշակութային առումով:

Հարցազրույցը վարեցին՝ Մերի Հարությունյանը, Արթուր Սահակյանը, Դիանա Շահբազյանը, Լիլիթ Կարապետյանը 

Հարցազրույցը գրի առավ՝ Մերի Հարությունյանը