Հետաքրքիր մարդիկ խորագրի արխիվներ
Կյանքը շահած
Ժորա պապը
-Ի՞նչ ասեմ,- խորը շունչ քաշելով` ասաց Ժորա պապը,- դժվար է հիշել մանկությունը, եթե հիշեմ` կսկսեմ երազել, եթե երազեմ, մանկությունս հետ բերող կլինի՞:
Պապը ծնվել է համաշխարհային պատերազմի տարիներին այն գյուղում, որ մինչև այսօր հերոսներ է տալիս` Հրազդան քաղաքի Աթարբեկյան գյուղում (այս գյուղին ուրիշ անուն չի սազում):
Ժորա պապի խորը կնճիռներից արդեն իսկ երևում են 74 տարվա հետքերը՝ լի դժվարությամբ ու, միևնույն ժամանակ, երջանկությամբ:
-Չորրորդ դասարան էի, հորիցս թաքուն թողեցի ուսումս ու սկսեցի աշխատել կոլխոզում: Յոթ երեխա էինք, ապրել էր պետք, ի՞նչ անեի: Բայց իսկապես՝ սուտը քառասուն օր է տևում, հայրս իմացավ ու բարկացավ: Ես էլ՝ ի՞նչ, և՛ ուզում էի աշխատել, և՛ սովորել: Ստիպված գնացի գիշերօթիկ դպրոց: Ախր, այստեղ էլ բախտս չբերեց. յոթերորդ դասարանում էի, բանակ տարան: Դե, Ժորա ջան, երեք տարի արի ու ծառայի: Անցան երեք տարիները: Վերադարձա տուն ու տեսա հերոս հորս, որն արդեն մեկ ոտքով էր: Վիրավորվել էր պատերազմում, բժիշկներն էլ փրկելու համար մի ոտքը կտրել էին: Երևի մեկ օր էլ չէր անցել, հայրս թե. «Ժորա ջան, ժամանակն է, որ ամուսնանաս»: Ընկերս ինձ ծանոթացրեց իր բարեկամուհիներից մեկի՝ Գոհարի հետ: Ո՞վ կմտածեր, որ հենց Գոհարն է դառնալու իմ կյանքի ամենամեծ նվերներից մեկը: Աստծուց այնքան շնորհակալ եմ Գոհարի համար:
Հորիցս հետո ես դարձա քույր-եղբայրներիս հայրը. երկու ընտանիք իմ ուսերին էր: Սկզբում դժվար էր, հետո, փառք Աստծո, անցա աշխատանքի տրիկոտաժի գործարանում, ու ամեն բան իր տեղն ընկավ:
Պապը եղել է քաղաքի լավագույն ֆուտբոլիստներից մեկը:
-Աշխատանքից տուն էր գալիս թե չէ, դուրս էր գալիս ֆուտբոլ խաղալու,- ծիծաղում է կինը:
Պապն իրեն երջանիկ է համարում.
-Ունեմ ամեն ինչ՝ ընտանիք, երեխաներ, թոռներ ու ծոռներ: Սրանից էլ մեծ երջանկություն կա՞:
Ես անձամբ եմ տեսել նրա բանաստեղծությունների տետրը՝ հաստ ու լի էջերով, բայց պապն ասում է՝ ես բանաստեղծ չեմ:
Ամենամեծ երազանքը, որ ունի ընկերոջս պապը, խաղաղությունն է հայրենիքում:
-Բախտից այնքան գոհ եմ, միայն խաղաղություն եմ ուզում:
Ուռուտ գյուղի հերոսը
Իմ հերոսը Սամվել պապիկս է, որի մասին իմացա մորս տատի՝ Ծաղկանուշ տատիկի հետ ունեցած հետաքրքիր զրույցի ժամանակ:
Ծաղկանուշ տատիկը պատմում էր իր եղբոր՝ Սամվել Թաթոյանի մասին:
Նախ պատմեց Սամաթի (Սամվելի) մանկության տարիներից: Սամվել պապիկը ծնվել է 1920 թվականին Ուռուտ գյուղում: Նրան մեծացրել է խորթ մայրը՝ Ծաղկանուշ տատիկի մայրը: Չնայած դրան, նա շատ է սիրել իր մայրիկին:
-Սամվելը շատ խելացի էր,- պատմում է տատիկս,- գերազանցիկ է եղել, նույնիսկ 9-10-րդ դասարաններում ժամանակ առ ժամանակ դասավանդել է ուսուցիչների փոխարեն: Իսկ 10-րդ դասարանում եղել է ակումբի վարիչ: Դպրոցը ավարտելուց հետո գյուղի տղաների հետ միասին գնացել է Երևան՝ ինստիտուտ ընդունվելու: Քննությունները հանձնելուց հետո Սամաթ պապիկն ընդունվել է համալսարան:
Ուսումը դեռ չավարտած՝ Սամվել պապիկը զորակոչվել է բանակ: Երեք տարի ծառայությունից հետո պետք է վերադառնար և շարունակեր իր ուսումը: Սակայն, երբ հաջող ծառայության ավարտին մնացել էր ընդամենը երեք ամիս, սկսվել է չարաբաստիկ պատերազմը:
Պատերազմի երկուսուկես տարիների ընթացքում Սամաթը մեծ համբավ է ձեռք բերել: Նրա մասին նույնիսկ գրել են թերթերում:
Սամվելի ուղարկած նամակներից իմացանք, որ զորաջոկատը պետք է անցներ Դնեպր գետը, որպեսզի պաշտպաներ Կրեշատիկ գյուղը: Եվ հենց այդ գյուղն էլ պաշտպանելու ժամանակ զոհվել են մեր հերոսfները:
Այդ պահին տատիկս այլևս չկարողացավ շարունակել իր խոսքը, որովհետև արցունքները խեղդեցին նրան: Նա կախեց գլուխը, իսկ ես դադարեցի հարցեր տալ: Քիչ հետո նա շարունակեց խոսել և պատմեց, որ ինքն այցելել է գերեզմանին և իր աչքերով տեսել է հերոսների անունները՝ գրված հուշաքարերին: Տատիկն ասում է, որ զինվորների ավագը եղել է Սամաթ պապիկը՝ կապիտանի կոչումով:
Տատս ասում է, որ դեպի Կրեշատիկ տանող ճանապարհը անվանել են Սամվել Թաթոյանի անվամբ: Ուռուտ գյուղի դպրոցը նախկինում կրում էր նրա անունը:
Կիսատ պատմություն
Տրտմության ճանապարհին սև հագնես, թե կարմիր՝ հոգսը քո ուսին է…
Մի օր ընտանիքով նստած էինք, երբ պապիկս պատմեց մի պատմություն, որն ինձ շատ վշտացրեց:
-Կյանքը փոխվեց, երբ վրա հասան Հայրենական մեծ պատերազմի դառը ու դաժան տարիները: Զինվորական համազգեստ հագան մոտ 600 նորատուսցիներ, ռազմաճակատում օգնելու համար տքնաջան աշխատեցին կանայք ու մանուկները։ Ծանր ու արյունահեղ մարտերում նորատուսցիները վաստակեցին հարյուրավոր շքանշաններ ու մեդալներ։
Զարմանալի էր, բայց պապիկը հիշում էր զոհված 213 հերոսների անունները և թվարկում․
-Ադամյան Գևորգ, Ալոյան Պողոս, Ալոյան Օհան, Այվազյան Լևոն…
Հասանք 172՝ Պողոսյան Հարութ, այդ մարդը պապիկիս հայրն էր։ Եվ պատմությունը կիսատ մնաց պապիս արցունքների պատճառով։ Պապիկիս հայրը գնացել էր պատերազմ և չէր վերադարձել։ Ես չհասցրեցի իմանալ ամբողջ պատմությունը, բայց լռեցի, որ չարթնացնեմ պապիկիս դառը հիշողությունները…
Կինոյի շենքը կամ Լադոն
Եթե կարդում ես հոդվածս ու որևիցե անգամ եղել ես Աբովյանում, կամ առնչություն ես ունեցել Աբովյանի հետ, ապա համոզված եմ, որ լսել ես «Կինոյի շենք» արտահայտությունը: Իսկ բոլոր նրանց, ովքեր նոր են լսում, ասեմ, որ այնտեղ կինոթատրոն չկա, այլ պարզապես Աբովյանի կենտրոնական մասն է։
Շատ աբովյանցիներ անգամ չգիտեն, թե ինչու է կոչվում «Կինոյի շենք», իսկ ես իմ հետաքրքրությունը բավարարելու համար, սկսեցի հարցուփորձ անել տնեցիներին։
Ցանկացած աբովյանցի ամեն օր առնչվում է «Կինոյի շենք»-ի հետ։ Ես դեռ փոքր հասակից հետաքրքրվում էի, թե ինչու են ասում կինոյի շենք, իսկ ավելի լուրջ «հետաքննություն» սկսեցի վերջերս։ Ինչպե՞ս կինոյի շենքը սկսեց գործել, ինչպիսի՞ գործունեություն էր ծավալում ու թե ինչո՞ւ կինոյի շենքն այսօր դարձավ տոնավաճառ։
«Հարցաքննեցի» մայրիկիս ու հայրիկիս։ Հիշում եմ, թե ինչպիսի ոգևորվածությամբ էին պատմում՝ մեկը մյուսին հերթ չտալով։ Անգամ հսկիչին՝ Լադոյին էին հիշում, իսկ այն հարցին, թե ո՞ղջ է արդյոք Լադոն հիմա, մեծ ոգևորությամբ պատասխանեցին, որ Թբիլիսիում է։
-Հիմնականում հնդկական ֆիլմեր էին ցուցադրում,- կարոտով ասաց մայրիկս,- եղել է ֆիլմ, որը երկու անգամ եմ գնացել դիտելու։
-Երկիրը քանդվեց, կինոթատրոնն էլ փակվեց։ Այժմ «կինոյի շենք»-ի տեղում տոնավաճառ է գործում, բայց թե՛ հին, և թե՛ նոր աբովյանցին ասում է «կինոյի շենք»,- կարծես հիշելով հին Աբովյանը, ասաց հայրիկս։
Այս զրույցից հետո մտածում եմ՝ ինչ լավ կլիներ, որ հիմա Աբովյանում գործեր կինոթատրոնը, երեկոյան ընկերներով պարապ կանգնելու փոխարեն կգնայինք կինո, քաղաքում կլիներ մշակութային կյանք։
Լադոն էլ կվերադառնար Թբիլիսիից:
Մեկ մարդու մեջ մի քանի կյանք
Զրուցակիցս իր կյանքի վաղ տարիներն անցկացրել է քրեական աշխարհում, միջին տարիքը՝ կռվի դաշտում, հետո տարագրության մեջ, և 75-րդը՝ Սպիտակ-Երևան, Վանաձոր-Սպիտակ ճանապարհի վրա, որպես երթուղայինի վարորդ: Խոսքս ծնունդով Լոռու մարզի Ջրաշեն գյուղից, այժմ Վանաձորում բնակվող՝ Ռոբերտ Հովհաննիսյանի մասին է:
Ռոբերտ Հովհաննիսյանը ծնվել ու հասակ է առել մշեցիների Ջրաշեն գյուղում: Իսկ ինչպես գիտենք, լեռնցիները շատ շուտ են հասունանում և իրենց լեռների պես հզոր են լինում: Մեր հերոսն էլ է այդպիսին:
Ակտիվ ու չարաճճի տղան, ով դեռ հազիվ էր 14-ը բոլորել, մի օր վեր է կենում ու, տնից փախչելով, հասնում է Երևան:
-Լսել էի՝ Երևանում կարող ես ուզածիդ պես լավ ապրել:
Երևանում աշխատանք է գտնում և, քանի որ ունենում է իր տարիքին ոչ համապատասխան, ավելի մեծի տեսք և ֆիզիկական ուժ, կարողանում է համոզել, որ չափահաս է և ընդունվում է աշխատանքի:
Որոշ ժամանակ անց նրան նկատում են այն ժամանակ քրեական աշխարհում հայտնի «Գվարդիա» անվամբ խմբի անդամները և առաջարկում են համալրել իրենց շարքերը: Դե, պատանուն էլ ի՞նչ կար որ, արյունը եռում էր երակներում: Միանում է նրանց…
-Չէի կարողանում կտրվել այդ կյանքից այնքան ժամանակ, մինչև խոսեցի մորս հետ…
Նրա մայրը, իմանալով այդ ամենի մասին, եկել էր և խնդրել տղային, որ թողնի այդ «զենքի կյանքը» և վերադառնա տուն:
-Շատ վտանգավոր կյանք էր. իմ ընկերների մի ոտքը բանտում էր, մյուսը՝ գերեզմանում:
Եվ քանի որ ինքն ամենից շատ մորն էր սիրում, ճանապարհում է մորն ու ասում, որ մի շաբաթից տանը կլինի: Այդպես էլ անում է մինչև Արցախյան ազատամարտի սկսվելը: Սկսվելուն պես՝ դառնում է դրան մասնակից մինչև ավարտը: Հրամանատար էր: Կռվում էր անձնուրաց, բայց ավելի շատ խոսում է մարտընկերների մասին, պատմում կռվող տղերքի մասին, որոնք անգամ երկու գնդացրով էին կռվում, սրտնեղվում, որ շատերը դժվարանում էին՝ ծխելու պատճառով և այլն…
-Զինվորի ոգին հրամանատարից է կախված: Նա է թև տվողը կամ թևաթափ անողը… Կռվի դաշտում զինվորին ճառեր պետք չեն, պետք չէ զինվորին շարք կանգնեցնել և սկսել դասախոսություն: Նրան ընդամենը մեկ-երկու բառ է պետք՝ ոգևորելու և կռվելու ուժ տալու համար… Մի կարևոր բան էլ կա՝ ազգի ֆիդային իրավունք չունի որևէ կուսակցության անդամ կամ հետևորդ լինելու, նրա միակ գաղափարը պետք է լինի հայրենի հողն ու հանուն ազգի միավորվելու կոչը: Իսկ պետությունը պարտավոր է կռված մարդուն ապահովել գոնե հասարակ ապրելու պայմաններով: Բայց, մեղմ ասած, դա չի լինում. քանի ինձ հետ կռված տղերք կան, որոնք երկու գնդացրով ու կանգնած դիրքից էին կռվում, տնակներում ու անբարեկեցիկ պայմաններում են ապրում…
Պատերազմից հետո նրանք, ովքեր նախկինում այդքան նվիրված էին հայրենի հող ու ջրին, բռնում են օտար երկրների ճամփան՝ հանապազօրյա հացը վաստակելու համար: Երկրե երկիր անցնելով ու ամեն աշխատանք կատարելով՝ հասկանում է, որ լավագույն տեղը հայրենիքն է ու վերադառնում է Հայաստան…
Վաղ տարիքից վարորդական փորձ ուներ. անգամ գվարդիականների ուշադրությանն արժանացել էր «Маз» մակնիշի մեքենա «առևանգելու» շնորհիվ, ինչը ծիծաղով է հիշում.
-Ազնվորեն`գողանալու միտք չունեի. մի քանի շրջան եմ կատարել ու բերել, կանգնեցրել իր նույն տեղում…
Նաև այլ երկրներում էլ էր բեռնատար մեքենա վարել: Պատմում է այդ ժամանակներից ևս մի դեպք, այս անգամ ծիծաղի փոխարեն արցունքներով.
-Մայրս մահացած ժամանակ էլ ինձ օգնության հասավ… Գիշեր էր, ես բեռնատարովս ճանապարհ էի ընկել, մի տեղ կայանել էի հանգստանալու համար ու քնով էի ընկել: Երազումս տեսնում ու լսում էի, որ մայրս ձայն է տալիս, թե այրվում ես, վե՛ր կաց, այրվում ես… Վախեցած վեր թռա ու տեսա, որ մեքենայի հետ խնդիրներ էին առաջացել, և եթե այդպես մնար, կայրվեր կամ կպայթեր…
Այնուհետև աշխատանքի է անցնում «Սպիտակ-Երևան» երթուղային գծում՝ որպես վարորդ: Որոշ ժամանակ անց՝ «Սպիտակ-Երևան» երթուղին փոխարինում է «Վանաձոր-Սպիտակ»-ով, և արդեն 15 տարի է այդ ճանապարհն անցնել-դառնալն է իր աշխատանքը, ինչն իր համար զուտ աշխատանք չէ, այլ մարդկանց հետ շփման ու ինչ-որ կերպ նրանց օգնելու միջոց:
Այդ տարիների ընթացքում համ ու հոտով, հումորով բազմամյա փորձով այդ մարդը կարողացել է արժանանալ մարդկանց սիրուն ու հարգանքին: Իր երիտասարդ ուղևորների հետ էլ կիսվում է իր բազմամյա փորձով ու խրատներով:
Եթե մի օր Սպիտակում կամ Վանաձորում լինեք, ապա անպայման հանդիպեք նրան և կհամոզվեք այս ամենում: Կամ հետևեք 17.am-ին և շուտով կտեսնեք նրա մասին պատմող, մեր նկարահանած վավերագրական ֆիլմը:
Ոչ միայն զենքով, այլև արվեստով․․․
Միշտ ցանկացել եմ նկարել իմանալ, բայց չեմ կարողացել: Հիշում եմ միայն, որ միշտ ցածր էի ստանում նկարչություն առարկայից, որովհետև չէի կարողանում գեղեցիկ նկարել: Վերջերս մի միտք էր ինձ տանջում` նկարիչներ ծնվո՞ւմ են, թե՞ դառնում: Սկսեցի որոնել մեկին, ով լավ նկարում է ու կպատմի, թե ինչպես սովորեց նկարել: Ուրախությամբ նշեմ, որ երկար չփնտրեցի։ Պարզվեց եղբորս ընկերը նկարիչ է, բայց նաև պարզվեց, որ բանակում է ծառայում, այն էլ` Ղարաբաղում: Տխրեցի, մտածեցի, որ հարցազրույցը չի ստացվի, բայց փորձեցի նրա ընտանիքի անդամների հետ կապնվել: Նախ զրուցեցի նրա ընտանիքի անդամների հետ։ Եղբայրը պատմեց Վահե Բաղումյանի մասին, ցույց տվեց նրա նկարները: Զարմացած նայում էի։ Փաստորեն`նկարիչ ծնվում են, որովհետև այն նկարները, որոնք ցույց էին տալիս, նկարել էր փոքր ժամանակ: Հարցազրույց լիարժեք չկարողացա անել, քանի որ տղան ծառայում էր, բայց նրա ասած քիչ տեղեկությունները, լսածս ու տեսածս կփորձեմ ներկայացնել:
Հաճախել է Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի պետական քոլեջը: Բանակում այժմ մասնակցում է համաբանակային մրցույթների, պատվոգրեր ունի: Մինչ բանակ գնալը դասավանդել է Սուրբ Ստեփանոս կենտրոնի կազմակերպած լուսանկարչական դասընթացներում: Իր սաների հետ մասնակցել է տարբեր մրցույթների, գրավել է մրցանակային տեղեր: Մինչ բանակ գնալը ունեցել է նաև անհատական ցուցահանդես Երևանի բնության պետական թանգարանում: Վահեն մանկուց է սիրել նկարել: Վահեի եղբայրը հիշում է, որ երբ ծնողները հարցրել են Վահեին, թե ինչ է ուզում դառնալ, նա լուռ նրանց դեմքին է նայել, բայց մի օր, երբ ծնողները տանը չեն եղել, վերցրել է մայրիկի շպարի պարագաները և սկսել է նկարել: Երբ ծնողները եկել ու տեսել են Վահեի նկարը, հասկացել են` որդին նկարիչ է դառնալու և տարել են նկարչության դասերի: Ծնողներն ասացին, որ դպրոցում էլ ամբողջ օրը նկարում էր։
-Վահեն որոշել է դառնալ գեղանկարիչ ու այդպես էլ անելու է,- ասաց եղբայրը: Երազում է արտասահմանում բարձրագույն կրթություն ստանալու մասին, տեսնենք` ինչպես կլինի: Ամեն դեպքում, նա նկարիչ դառնալու համար է ծնվել: Մի օր ինձ ասաց, որ բանակում ծառայելով հասկացել է, որ ոչ միայն զենքով, այլև արվեստով և մշակույթով պետք է հայրենքիդ ծառայես: Այդպես էլ անում է:
Թեպետ էդպես էլ չկարողացա զրուցել Վահեի հետ, բայց հասկացա, որ իրոք տաղանդավոր մարդիկ շատ կան։ Իսկ ես չէի իմանա Վահեի մասին, եթե չլիներ իմ հետաքրքրասիրությունը: Տաղանդավոր մարդ դառանալու համար շատ աշխատել է պետք և սիրել այն գործը, ինչով զբաղվում ես: Վահեն սիրում է նկարել, իր նկարներից երևում է, թե ինչ սիրով են դրանք նկարված:
Պարզապես ճանապարհին
Սովորական օրերից էր: Գնացել էի համալսարան և առաջարկ ստացա մասնակցել «Երգ-երգոց» հաղորդման նկարահանումներին։ Իհարկե, չմերժեցի։ Ամեն ինչ շատ լավ ու հաճելի անցավ։ Վերջացնելուց հետո մենք քայլում էինք, հանկարծ մի մեքենա կանգ առավ․
-Երեխե՛ք, ո՞ւր եք գնում, եկե՛ք՝ տանեմ։
Դե ով լիներ, որ ուրախությամբ չհամաձայներ, երբ առաջարկողը ոչ ավել, ոչ պակաս Սասուն Պասկևիչյանն էր։ Մենք շատ էինք, բայց բոլորս տեղավորվեցինք և սկսեցինք զրուցել․
-Համալսարանի կողմից երկու աղջիկ էին իջնում, կանգնեցրեցին մեքենան, իրենց թվաց տաքսի է, հետո տեսան, որ տաքսի չի, ասացի․ «Եկեք, եկեք, երեխեք, ո՞ւր եք գնում»: Բա՝ Վարդաշեն: «Կակռազ իմ ճանապարհի վրա է»։ Երկու աղջիկ էին, որոնցից մեկը հիմա իմ կինն է։
Քանի որ հաղորդումը նվիրված էր Ռուբեն Մաթևոսյանին, և ինքը մեզ տեսել էր այնտեղ, սկսեց խոսել:
-Ռուբիկը վեց երգ է երգել իմ երգերից․ երեքը Չարենցի տաղերից է, մեկը՝ Սիլվա Կապուտիկյանի, երկուսն էլ իմ գրած բառերով է։ Ռուբենի նման երգիչ չկա,- ասաց նա և մեզ տվեց իր այցեքարտը։ Այնտեղ գրված էր, որ լրագրող է: Մենք ասացինք, որ մենք էլ ենք սովորում ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում, և մեզ հետաքրքիր է, թե ինքը ինչ գործունեություն է ծավալել այդ ոլորտում։
-Ես 1997 թվականին տուրիստ էի եկել և համալսարանում ժուռնալիստիկայի բաժնի երեխաներին նկարել եմ ու հաղարդում եմ պատրաստել։ Ես ունեի իմ հեռուստաժամը Լոս Անջելեսում։ Այն ժամանակ ձեր դեկանը ինձ շատ սիրելի Գառնիկ Անանյանն էր։ Ես Լոս Անջելեսում քսանչորս տարի եմ ապրել և ամբողջ ժամանակ եղել եմ մամուլի ասպարեզում։ Սկզբից թերթերում էի, հետո խմբագրի տեղակալ էի։ 1988 թվականի երկրաշարժից հետո ես որոշեցի հիմնադրել հեռուստաժամը, բայց կյանքում ոչ կամերա էի բռնել, ոչ էլ մոնտաժ անել գիտեի։ Հետո սովորեցի։ Մինչ հայրենիք վերադառնալս այդ հեռուստաժամը գոյություն ուներ։ Երեխեք ի՞նչ տարբերություն ոգու և հոգու միջև: Երբևէ մտածե՞լ եք։ Հոգին բոլոր կենդանիների մեջ կա, իսկ ոգին լրիվ ուրիշ բան է։ Եթե դուք կարդաք կամ ուսումնասիրեք Կտակարանը, այնտեղ այդ մասին կա։ Մուսան ինքը ոգի է (կարողանո՞ւմ եմ միտքս բացատրել), որովհետև շատերին ասում եմ՝ մուսան ի՞նչ ա, կարո՞ղ է «մարշրուտնի տաքսի է՝ եկավ ու գնաց։ Մուսան ոգի է։ Հիմա դուք լրագրողներ եք, չէ՞, դա շատ բարդ մասնագիտություն է: Ես դժգոհ եմ ներկայիս լրագրողներից, բայց ներողամտորոն եմ դժգոհ, որովհետև ես չգիտեմ որևէ լրագրողի, որ ինչ ուզենա՝ թույլ տան ասի։ Այ, այդպիսի մեծ, շատ մեծ լրագրող էր Արմեն Հովհաննիսյանը, ով մեր ռադիոյի և հեռուստատեսության երաժշտական հաղորդումների գլխավոր խմբագիրն էր և դասախոսում էր նաև մանկավարժականի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետում: Նա ինչ ուզում էր՝ ասում էր։ Ներկայիս լրագրողները չեն կարողանում ասել, որովհետև կհանեն գործից, և վերջ։ Ես քսանհինգ տարի է, երբևէ չեմ ասել «Անկախ Հայաստան»։ Ի՞նչ անկախություն: Անկախություն հռչակվել է, բայց անկախ չենք ի ողբերգություն մեզ, որովհետև մեզ չեն թողնի, որ անկախ լինենք։
Ուրեմն 1988 թվականի հուլիս ամսին Լոս Անջելեսում ես հանդիպեցի Համո Սահյանի, Վահագն Դավթյանի և Սիլվա Յուզբաշյանի հետ: Երեք ժամանոց հարցազրույց վարեցի Համո Սահյանի հետ, որը տպագրվել է Լոս Անջելեսի «Ասպարեզ» թերթում: Հարցրեցի․ «Ի՞նչ կարծիքի եք ակնկալվող անկախության մասին»:
«Ի՞նչ անկախություն, մեզ ո՞վ թույլ կտա, որ մենք անկախանանք: Մեր անկախությունը կլիներ նրա մեջ, որ թողնեին գոնե մեր մշակույթը զարգացնենք, մեր ուզած գործարանը կառուցենք»։
Հետո անմիջապես փոխեց խոսքը։
- Ի՞նչ է կոչվում լավ երգ։ Ինչպե՞ս եք հասկանում։ Հիմա ասենք՝ մեկը զարգացած դոկտոր է, իսկ մյուսը քառասուն տարի պանիր է վաճառել: Նրանը իմ «Ախպերս, ջան, ջան, ջան» երգն է։ Հիմա նա ասում է՝ դա է լավը, իսկ պրոֆեսորը ասում է Սայաթ-Նովան։ Ուրեմն լավ երգի գլխավոր նախապայմանը երաժշտության և բառերի համահունչ լինելն է: Այսինքն, երգի մեջ պետք է երաժշտությամբ արտահայտես բանաստեղծության ասելիքը, ընդ որում, ես շեշտում եմ բանաստեղծության ասելիքը, ոչ թե բառակույտը։ Այսօր հայ երգեր գրողները շատ անգամ չեն հասկանում ինչ են գրում։
Ես մեկնել եմ Ամերիկա 1980 թվականին և վերադարձել եմ 2004 թվին, բայց այդ ընթացքում մի 30 անգամ գնացել-եկել եմ: Դա չէ խնդիրը: Այն տարիներին երգի ձայնագրությունը ընթացք ուներ․ այսինքն, երգիչը սովորում էր, այնուհետև գործիքավորում, փորձեր, ձայնագրություն և այլն: Այն ժամանակ ամեն ինչ պետական էր, իսկ հիմա ես, և ոչ միայն ես, յուրաքանչյուր երգահան կամ կոմպոզիտոր շանս չունի երգ ձայնագրելու: Ես հենց հիմա առնվազն մի վաթսուն երգ ունեմ ավարտած, որ չեմ կարողանում ձայնագրել։ Պատճառը փողն է։ Օրինակ, մի երգ կա, որ շուրջ քառասուն տարի առաջ եմ գրել, գրել չէ, ստեղծել (գրել բառը չեմ սիրում), և չեմ կարողանում ձայնագրել։
Սասուն Պասկևիչյանը պատմեց մեզ, որ նախկինում ակորդեոն է նվագել, հիմա էլ դաշնամուր է նվագում, բայց չունի ոչ մի երաժշտական կրթություն, չգիտի ոչ մի նոտա։ Մեր այն հարցին, թե որն է իր ամենասիրած ստեղծագործությունը, ասաց․
-Ստեղծագործությունները երեխաների են նման: Ոնց որ մարդիկ իրենց բոլոր երեխաներին են սիրում, այնպես էլ ես՝ իմ ստեղծագործությունները։ Նայած ինչ, նայած ոնց, տարբեր բաներ կան էլի․․․
Հետո ավելացրեց, որ Աշտարակում ստեղծել է «Վերնատուն 2»-ը, որի նպատակն էր՝ միավորել արվեստագետներին։
Արդեն մեր կանգառն էր, զրույցը վերջացավ, մենք հրաժեշտ տվեցինք անվանի երգահանին: Իջանք մեքենայից, իրար նայեցինք. Ահա և քեզ մի մեծ ու կարևոր դաս, որ տեղի ունեցավ ոչ թե լսարանում, այլ ավտոմեքենայի մեջ, պարզապես ճանապարհին:
Մալիշկայի տարեգիրը
Լուսանկարը՝ Մուշեղ Կուրեխյանի
Այս պատմության հեղինակը պատերազմի վետերան Գրիշա Հովհաննիսյանն է: Նրա 90-ամյա կինը՝ Օվսաննան, ամուսնու գրածի հիման վրա պատմում է Մալիշկա գյուղի պատմությունը: Բայց մինչ պատմությանն անցնելը տիկին Օվսաննան պատմում է ամուսնու մասին:
-Ամուսինս բանակ է գնացել 1939 թվականին: 1941 թվականին պետք է վերադառնար, բայց հայրենական պատերազմի սկսելու պատճառով մնաց այնտեղ վեց տարի: Այդ տարիների ընթացքում նա տեսել է Լենինգրադի շրջափակումը: 1945 թվականին ձախ թևի վիրավորմամբ վերադարձել է տուն: Գրիշայի հետ պատերազմ գնացածներից շատ քչերը հետ եկան: Իսկ նա գալուց հետո նշանակվեց ռազմագիտության ուսուցիչ, հետո ռայկոմի բաժնի վարիչ: Երկու տարի անց ազատման դիմում գրեց ու ազատվեց վարիչի պաշտոնից, որից հետո սովորեց և ավարտեց պատմության հեռակա բաժինը ու 40 տարի աշխատեց որպես պատմության ուսուցիչ: Այդ տարիների ընթացքում նա շատ է գրել, իր գրած մի հոդվածի համար արժանացել է մրցանակի:
Գրիշա Հովհաննիսյանը իր գրածը վերնագրել է «Մալիշկան անցյալում»:
«735 թվական: Ողբերգական մի տարեթիվ Եղեգյաց գավառի համար: Օգոստոսի կեսերին՝ ուշ երեկոյան, ժայթքեց Դալիթափան, ու լավան իր կրակե բոցերի մեջ առավ տասը հազար բնակչություն ունեցող Մոզ ավանը: Բնակչության գերակշռող մասը մնաց քարե կառկառների տակ, միայն շատ քիչ ընտանիքների հաջողվեց փրկվել: Փրկվածները բնակություն հաստատեցին Մոզից հյուսիս-արևմուտք ընկած բլրի լանջին: Բնակիչները շաբաթներով, ամիսներով ահ ու սարսափի մեջ էին: Եվ մեկը մյուսին հանդիպելիս, հրաբխի թողած սարսափի հետևանքով, ձեռքը մեկնելով հրաբխից ավերված Մոզ ավանին, ասում էին. «մե-ել-իշկա»: Եվ այդ բառը հաճախ էր կրկնվում:
Հեռու-մոտիկ գյուղերից գալիս էին փրկված բնակիչների մոտ՝ տեսնելու ողբերգական վիճակը: Նրանք նույնպես լսում էին բազմիցս կրկնված բառը և արտասանում էին Մալիշկա: Այդ օրվանից նոր բնակավայրը անվանում են Մալիշկա:
Անցնում են տարիներ, ավելանում է բնակչությունը: Կառուցվում են երկհարկանի շինություններ: Բնակիչները փորձում են ամեն ինչ նմանեցնել Մոզ ավանին:
Գյուղի անվանակոչման մասին կան շատ կարծիքներ: Ըստ դրանցից մեկի՝ Մալիշկա անունը դրվել է 1828 թվականից հետո, այսինքն՝ բնակչության՝ այնտեղ հաստատվելուց հետո: Այդ կարծիքը ճիշտ չէ: Մալիշկա անունը եկել է դարերի խորքից, նորեկները այն իրենց հետ բերել են Պարսկաստանից: Զարմանալի ոչինչ չկա: Մեզ, մեր որդիներին հայտնի է, որ մեր պապերը գաղթել են Սավրայից, Սալմաստից, Արդաբիլից, որ մեր պապերի նախնիներին Շահ Աբասը գաղթեցրել է հարևան գյուղերից:
1832 թվականին Արևմտյան Հայաստանից Մալիշկա է գաղթել Մխոն իր եղբոր՝ Սերգեյի հետ: Սկզբում նրան չեն ընդունել, իսկ հետո, Ռոսափի միջամտությամբ, որը ազդեցիկ մարդ էր ու մեծ հարգանք ուներ բնակիչների շրջանում, թույլատրում են մշտական բնակություն հաստատել:
1903 թվականին Մալիշկա է գալիս Խաչատուր անունով մի անձնավորություն: Ամեն գիշեր նա գիշերում էր մեկի տանը և տվյալ տանը եղած երեխաներին սովորեցնում էր այբուբենը: Նրանից գրաճանաչություն սովորեցին Վարդան Նազարյանը, Սուրեն Սարգսյանը, Գրիգոր Ղազարյանը, Սուրեն Արզումանյանը և այլք»…
Լուսանկարը՝ Մարի Բաղդասարյանի
Ամուսնու գրածը կարդալիս Օվսաննա տատիկի աչքերը լցվեցին արցունքներով: Թերթելով ամուսնու գրածները՝ նա շատ հուզվեց: Նաև ասաց, որ իր վեց թոռները այժմ ծառայում են բանակում:
-Իմ թոռներին և մնացած զինվորներին առողջություն, հաջողություն, անփորձանք ծառայություն և խաղաղություն եմ մաղթում:
Տիկին Օվսաննան երկար նայում էր ամուսնու՝ Գրիշա Հովհաննիսյանի գրածներին և հազիվ շարժելով շուրթերը՝ կարծես փորձում էր կարդալ ու վերհիշել ամուսնու ձեռագիրը: