Հարցազրույց հորեղբորս՝ Արմեն Ավետիսյանի հետ, պապիկիս՝ Սերգո Ավետիսյանի մասին

-Հորեղբայր, կպատմե՞ս, թե ինչպես է անցել քո մանկությունը Սերգո պապիկի հետ:

-Հաճելի, ուրախ, հիշողություններով ու տպավորություններով լի մանկություն եմ ունեցել հորս հետ: Ամենից լավ հիշում եմ, թե ինչպես էր հայրս ամեն ամառ մեզ տանում Սևանա լիճ, այնտեղ շա՜տ ուրախ էր անցնում: Վրան էինք կապում, քնում էինք այնտեղ և մնում մինչև օրվա վերջ:

-Գիտեմ, որ Սերգո պապիկը մասնակցել է Արցախյան ազատամարտին, իսկ կասե՞ս`որտե՞ղ է կռվել:

-Իմ հայրը գնացել է Մարտակերտ, Ասկերան, Ջաբրայիլ, էլ ո՞ր մեկն ասեմ:

-Իսկ դու քանի՞ տարեկան էիր, որ Սերգո պապիկը գնաց կռիվ:

-10-13 տարեկան երեխա էի: Հայրս շա՜տ խիստ, քաջ, ուժեղ կամքի տեր, հպարտ, նախաձեռնող, սեփական որոշումներում վստահ և, միաժամանակ, շատ բարի անձնավորություն էր:

-Պապիկը ե՞րբ որոշեց, որ պետք է գնա կռիվ:

-Երբ լսեց պատերազմ է, որոշեց, որ պետք է մասնակցի իր հայրենիքի պաշտպանությանը: 1989 թիվն էր:

-Ի՞նչ ապրումներ ունեիր, որ պապիկը գնաց կռիվ:

-Հպարտ էի, որ նրան զենք-զրահով էի տեսնում, որ երբ դուրս էի գալիս տնից, բոլորը մատնանշում էին՝ ասելով. «Սերգոյի տղան ա»,- ու ես դրանից ինձ լավ էի զգում:

-Իսկ ի՞նչ կասես նրա վերադառնալու և անհետ կորելու մասին:

-Նա ամիսը մեկ անգամ գալիս էր տուն, կիսվում իր տպավորություններով, պատմում, թե ինչպես են ոչնչացրել թշնամու տանկերը և այլ հրետանիներ: Հետո մեզ պատմել են, որ պայթյուն է եղել, և այդ ժամանակ հայրս անհետացել է:

-Դժվար չէ՞ր առանց հոր մեծանալը:

-Իհարկե դժվար էր, որովհետև միշտ զգում էի հորս կարիքը ամեն հարցում, ամեն տարիքում:

-Ո՞վ էր խնամում ձեզ պապիկի անհետ կորելուց հետո:

-Մեզ խնամում էին մեր հարազատները, հորաքույրներս, պապիկս և ուրիշ հարազատներ, որոնց շատ շնորհակալ եմ:

-Դու քո երեխաներին պատմո՞ւմ ես պապիկի սխրագործությունների մասին:

-Դե իհարկե, պատմում եմ, որ նրանք լավ ճանաչեն իրենց հերոս պապին: Բայց իմ պատմելուց երևի նրանք ոչինչ չհասկանան: Դե Սերգոն կհասկանա և պետք է հասկանա, քանի որ կրում է նրա անունը, իսկ փոքր երեխաս դժվար հասկանա, քանի որ դեռ ընդամենը 2 տարեկան է, բայց ես անպայման նրան էլ կպատմեմ, երբ մեծանա:

-Իսկ պապիկը որտե՞ղ է գնացել դպրոց:

-Մեր գյուղում՝ Գեղարքունիքի մարզիԿարմիրգյուղում: Լավ է սովորել: Դպրոցում նրան բոլորը սիրել են, պատմում էր, որ անգամ նրա դասի չգնալու համար իր դասղեկը եկել է մեր տուն, համոզել է, բայց չի կարողացել տանել դպրոց, բայց դե նա հաջորդ օրը ինքնակամ գնացել է:

-Ամենից լավ ի՞նչ էր կարողանում անել նա:

-Հայրս վերանորոգում էր մեր գյուղի մարդկանց փչացած հեռուստացույցները, կռվի դաշտում նաև տանկ է վերանորոգել:

-Մի քիչ պատմիր պապիկի մեդալների մասին:

-Հայրս ունի շատ մեդալներ, որոնք ես պահում եմ աչքի լույսի պես: Մեր գյուղի թիվ 1 դպրոցում կազմակերպել էին միջոցառում նվիրված հորս և եկել էին, որ մեզ հրավիրեն այդ միջոցառմանը: Մենք չմերժեցինք, գնացինք: Նրանք կազմակերպել էին նաև ցուցահանդես, որտեղ ցուցադրվում էին հորս մեդալները և նրա լուսանկարը, որը ես էի նվիրել նրանց, և այդ լուսանկարը այժմ փակցված է դպրոցի մի անկյունում, որը նվիրված է հենց հորս:

-Իսկ ինչո՞ւ ես որդուդ անունը հենց Սերգո դրել, որպեսզի նա է՞լ հորդ պես լինի:

-Որդուս անունը Սերգո եմ դրել, որպեզսի նա շարունակի հորս կիսատ թողածը, և նրա անունը միշտ անմար մնա և փոխանցվի նրա սերունդներին:

-Ի՞նչ ես կարծում, որդիդ նմա՞ն է պապիկին:

-Դե իհարկե, նման է, քանի որ նա էլ է հորս նման առույգ, ուժեղ և նպատակասլաց:

-Եթե հնարավորություն լիներ կյանքումդ մի բան փոխել, դու ի՞նչ կանեիր:

-Ես կցանկանայի հետ բերել հորս և մորս, քանի որ նրանք իմ կյանքում շատ թանկ մարդիկ են եղել և շարունակում են մնալ թանկ:

Հարցազրույց Ծաղկունք գյուղի հոգևոր հովիվ Տեր Նշան քահանա Սարգսյանի հետ:

-Տեր Նշան, ինչպե՞ս որոշեցիք դառնալ քահանա:

-1997թ.-ից մասնակցում էի Սուրբ Պատարագի Հռիփսիմե եկեղեցում, սկզբնական շրջանում պարզապես դա ցանկություն էր, որը կամաց-կամաց վերածվեց ճեմարան ընդունվելու ցանկության:

-Ի՞նչ հետաքրքիր դեպք կպատմեք ճեմարանում սովորելու տարիներից:

-Ճեմարանի ամեն օրը հետաքրքիր դեպքով է անցել: Բայց մի շատ հետաքրքիր դեպք կա (ծիծաղելով): Մի անգամ ճեմարանի երգչախմբով գնացինք Սբ. Գեղարդավանք` Պատարագը ձայնագրելու, և մեզ հետ հսկայական ուտելու պաշար էինք տարել: Ստացվեց այնպես, որ ստուդիայի աշխատակիցները ուշացան, մեր սովին զուգահեռ: Բացեցինք ավտոբուսի դռները և սկսեցինք ուտելիքը բաժանել: Ու գիտե՞ս ինչ եղավ, մարդիկ՝ անցորդները և զբոսաշրջիկները, մոտենում էին և հարցնում, թե ինչ արժե այս կամ այն ուտելիքը, և գումարի դիմաց առաջարկում վերցնել:

Լուսանկարը` Թերեզա Դավթյանի

-Դուք ամուսնացա՞ծ եք, կպատմե՞ք, թե ինչպես գտաք Ձեր կնոջը:

-Սովորում էի երրորդ լսարանում, երբ վերսկսեցի մտերմությունը դասընկերուհուս հետ, ով ի վերջո դաձավ իմ կինը:

-Հոգևորականների ո՞ր դասին չի կարելի ամուսնանալ:

- Մեր եկեղեցում չեն ամուսնանում միայն կուսակրոնություն ընդունած հոգևորականները: Դրանք են ՝ աբեղա, վարդապետ, եպիսկոպոս, արքեպիսկոպոս, պատրիարք և կաթողիկոս:

-Ինչպե՞ս եք համատեղում գործն ու ընտանիքը:

- Աստծու կամքով, երկուսն էլ սիրով և նվիրվածությամբ:

-Իսկ Ձեր ընտանիքը նո՞ւյնպես գյուղում է ապրում:

-Բնակվում եմ և՛ Սևան քաղաքում, որովհետև ծառայում եմ Սևանի տարածաշրջանում, և՛ նաև գյուղում:

-Ինչպե՞ս հարմարվեցիք գյուղական կյանքին: 

- Սովորականի պես, հոգևոր ծառայության բերումով:

-Իսկ եկեղեցին ե՞րբ է կառուցվել, ո՞ւմ կողմից:

-Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնի դիվանագետ Տ. Արշակ եպիսկոպոս Խաչատրյանի կողմից 2006թ. հոկտեմբերի 7-ին օծվել է Սբ. Սարգիս եկեղեցին: Բարեգործն է Աղաջանյան ընտանիքը՝ ծնունդով Ծաղկունք համայնքից:

-Այժմ ի՞նչ միջոցներով է գործում:

-Համայնքապետարանի և բարերարի անձնական միջոցներով:

-Իսկ Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք մեր գյուղի մասին, ինչպե՞ս հարմարվեցիք:

-Գյուղը իր ավանդույթներով և պատմություններով, սոցիալ-տնտեսական վիճակով չի տարբերվում հանրապետության մյուս գյուղական համայնքներից, և ես որպես հոգևորական պետք է ընդունեի ինձ բաժին հասած հոգևոր ծառայության վայրը:

Գյուղին հարմարվեցի գրեթե առաջին պահից սկսած: Դե ուրիշ ճար չունեի (ծիծաղելով), որովհետև տարածաշրջանի միակ գործող եկեղեցին՝ Սբ. Սարգիսը, գտնվում էր Ծաղկունք գյուղում:

-Մինչ ձեր գալը, ինչպիսի՞ն էր ժողովրդի հոգևոր վիճակը:

-Շատ ու շատ եկեղեցական և հոգևոր արարողություններից ոչ քաջատեղյակ: Հիմա փառք Աստծո, իմացությունն ու գիտակցությունը լավ հողի վրա է:

-Նոր սերունդը մեծերի համեմատ ավելի՞ աստվածավախ է, թե՞ ընդհակառակը:

-Այս հարցում տարբերություն չկա, աստվածավախությունը կա մարդկանց մեջ:

Երբ տուն վերադարձա, պապս հավաքում էր այգու ծառերի չորացած ճյուղերը:

-Մաքրվել է այգին, որ չորացած ճյուղերը հավաքել ես:

-Կարո՞ղ ես ինձ օգնել;

-Լսի’ր պապի, ուզում եմ ասես, թե ինչո՞ւ են քեզ ասում «Զարզանդ»:

-Դե, որովհետև շատ ավելի պահանջկոտ ու խիստ եմ եղել, քան հիմա: Հիմա դուք ինձ չեք լսում: Չգիտեմ` դա՞րն է փոխվել, թե՞ դուք եք ավելի չարաճճի դարձել:

-Պա՛պ, որ դու այդքան պահանջկոտ ես եղել, տատը ո՞նց է հավանել քեզ:

-Դե, եսիմ, հավանել է, էլի: Խստության հետ մեկտեղ, եղել եմ նաև կատակասեր: Հիշում եմ, որ ընկերոջս՝ Աշոտին, աղջիկ չէին տալիս իր տգեղ լինելու պաճառով: Իսկ նա աղջիկ էր հավանել և ուզում էր ամուսնանալ նրա հետ: Աշոտը ինձ առաջարկեց ներկայանալ իր փոխարեն: Երբ ընկերոջս ծնողները գնացին խնամախոսության, ինձ տարան իրենց հետ: Մինչ ծնողները զրուցում էին, ես աղջկան փախցրեցի և տարա ընկերոջս տուն:

«Ահա ընկերս, սա էլ քո հարսնացուն,  տես ինչ բացատրություն պետք է տաս նրան»: Ես տուն վերադարձա, մայրս զարմացել էր իմ պահվածքի վրա:

-Բա դու ինչպե՞ս ամուսնացար: 

-Ես տատիդ հավանել էի դեռ դպրոցում: Նա բարետես արտաքինով աղջիկ էր, սովորում էր գերազանց: Տատիկդ էլ ինձ էր հավանել, բայց չէր խոստովանում:

-Իսկ ինչպե՞ս իմացար, որ քեզ հավանել է:

-Երբ կանանց տոն էր լինում, նվեր անելիս տատդ չէր մերժում: Իսկ երբ սեր խոստովանեցի, չմերժեց. և մենք թաքուն ամուսնացանք;

-Թաքո՞ւն, ո՞նց, այ պապի, ոչ մեկ չիմացա՞վ:

-Էդ մեկն էլ չեմ ասի, դա իմ ու տատիդ գաղտնիքն է: Դու ինձ խոսեցնում ես, որ չաշխատե՞ս:

-Չէ՛ պապի, ինձ ուղղակի հետաքրքիր է քո անցած ճանապարհը:

-Էհ, իմ անցած ճանապարհը շատ դժվար է եղել: Այսօրվա նման ամեն ինչ այդքան հեշտ չի եղել: Մի կտոր հաց ստեղծելը շատ դժվար էր: Այդ պատճառով սկսեցի զբաղվել ձկնորսությամբ և խոհարարությամբ: Ես և կրտսեր եղբայրս ուռկան սարքեցինք և բոլորից թաքուն գնացինք ձուկ բռնելու: Վերցրեցինք նավակը և մտանք ծով (Սևանա լիճ): Սկսեցինք ձուկ բռնել: Ինչքան շատ էինք բռնում, այնքան ավելի ոգևորված գնում էինք խորքերը: Մի անգամ հենց գնացինք ծով, եղանակը վատացավ: Սկսեց ուժեղ քամի, և ծովն ալեկոծվեց: Մեր անզգուշության պատճառով եղբայրս ջուրն ընկավ: Ես մի կերպ փրկեցի նրան:

-Շա՞տ էիք վախեցել:

-Վախեցել էինք, բայց ոչ այնքան շատ, որ ես նորից չգնայի ծով: Ես արդեն մենակ էի գնում ծով և ավելի շատ ձկներ բռնում:

-Իսկ ի՞նչ էիր անում այդքան շատ ձկները:

-Վաճառում էի, չորացնում էի: Մի անգամ չափից ավելի շատ էի բռնել, և ոստիկանները տեսան:

-Բա քեզ ի՞նչ արեցին, պա՛պի:

-Ձերբակալեցին: Ինձ պատժամիջոց նշանակեցին. մեկ տարի տնային կալանք:

-Բա այդ ժամանակ ի՞նչ էիր աշխատում:

-Սկսեցի խոհարարությամբ զբաղվել:

-Ինչ դժվար է եղել քո կյանքը, պա՛պ:

-Հիշելը նույնպես դժվար է: Մի բաժակ ջուր բեր, շատ խոսեցի, կոկորդս չորացավ:

-Ա՛ռ պապի, ծովից եմ բերել, բայց մեջը ձուկ չկա:

-Դուռա՛կ, արդեն ձեռք ե՞ս առնում:

-Չէ պա՛պի, ուղղակի կատակեցի:

-Գնանք տուն, արդեն ցուրտ է, ճյուղերն էլ վերցրու, որ վառարանը վառենք:

Զարզանդ պապի ասածն ինձ համար օրենք է…

Հարցազրույց հորս` Հայկ Աբրահամյանի հետ:

-Հայրիկ, որտե՞ղ ես ծնվել:

-Ծնվել եմ Գեղարքունիքի մարզի Գետաշեն գյուղում, ջուլհակի ընտանիքում, հայրս նաև հողացործ էր: Ընտանիքում չորրորդ երեխան էի, սպասված երեխա էի, չնայած մայրս աղջիկ էր ուզում: Աղջկա անունը պետք է Հայկուհի դնեին, բայց որ տղա ծնվեցի, դրեցին Հայկ:

-Քո մանկությունից որևէ հետաքրքիր դեպք կարո՞ղ ես հիշել:

-Աղջիկս, թեև երբեմն կիսակուշտ էինք պառկում քնելու, հատկապես ձմռանը` կիսասառած վառարանի կողքին, միևնույնն է, կյանքը ջերմ էր:

Տատիկիս եմ հիշում, շատ անվախ կին էր, ու աչքի էր ընկնում աշխատասիրությամբ: Մի անգամ, հինգ կամ վեց տարեկանում, ինձ իր հետ տարավ հողամաս, որ ինքը կարտոֆիլը ջրի, իսկ ես մնամ իր կողքին: Հանկարծ նկատեցի, որ տատս վերցրեց բահն ու վազեց: Վեր թռա տեղիցս, որ տեսնեմ, թե ինչ է պատահել: Գայլ էր, փախչում էր, իսկ տատիկս հետևից բահով վազում էր: Տասը րոպե հետո վերադարձավ և բողոքեց, որ գայլին չի կարողացել բռնել:

-Ինչպիսի՞ն էիր դու դպրոցական տարիքում:

-Աշխույժ երեխա էի, լավ էի սովորում, հատկապես` ֆիզիկան: Նկարում էի, երբեմն փոքրիկ զարդեր քանդակում: Մի անաստված ուսուցիչ ունեինք, հենց մտնում էր դասարան, իր խռպոտ ձայնով գոռում էր` չշնչել: Մի օր իր հերթական «չշնչել»-ը գոռալուց հետո մոտեցավ ընկերոջս, ասաց.

-Այ տղա, շնչո՞ւմ ես:

Այս խեղճն էլ վախից, թե` չէ:

-Շան լակոտ, դու հիմի չե՞ս շնչում:

Այդ խիստ ու տարօրինակ ուսուցիչը ինձ շատ էր սիրում, դե, ես էլ երբեմն օգտվում էի դրանից:

-Իսկ որտե՞ղ ես ծառայել: 

-Ծառայել եմ հեռավոր Խաբարովսկում: Աշխարհի այդ ծայրում հազվադեպ էի նամակ ստանում ծնողներիցս:

-Իսկ որևէ արհեստի տիրապետո՞ւմ էիր մինչև բանակ գնալը: 

-Այո, հորեղբայրս սովորեցրել էր ինձ ուռկան գործել, սակայն մյուս եղբայրս` Արմենը, ավելի լավ էր գործում և արագ, նա հիանալի ձկնորս է:

-Քո ծառայությունը դեռ չէր ավարտվել, երբ մահացավ քո հայրը: Դրա մասին ե՞րբ իմացար:

-Ավարտեցի ծառայությունս ու ուղևորվեցի Հայաստան: Սիրտս կարոտ էր հողին, բացի այդ ուզում էի գրկել ծնողներիս ու եղբայրներիս, ովքեր միշտ ինձ հասած նամակների տակ նկարում էին: Ինձ դիմավորեցին հորեղբայրս ու քեռիս: Հայրս չկար: Հարցրի, չպատասխանեցին: Գյուղ հասնելուն պես ասացին, որ հայրս կաթվածից մահացել է, և ես հասկացա, որ առանց հորս դժվար կլինի բարակ ճյուղերով հաղթել քամուն:

-Պապ, իսկ ինչպե՞ս գոյատևեցիք «քաղցի» տարիներին:

-Դժվար էր: Ձմռանը անտառապահից թաքուն փայտ էինք բերում անտառից, ժամերով կանգնում էինք հացի հերթի ու «հո» անելով սպասում, թե այդ հազարավոր մարդկանցից հետո երբ կհասնի մեր հերթը: Իսկ հիմա արդեն տեսնում ես, ծառը արմատներ է ձգել:

-Հայրիկ, ի՞նչ կմաղթես մեզ` նոր սերնդին:

-Միշտ հավատացեք, որ ձմռանը կհաջորդի գարունը, գիշերվան` ցերեկը: Ամեն օր մի բուռ արև նվիրեք միմյանց, որ ոչ մեկը չմնա ստվերում: Եվ վերջապես, որքան կարող եք` ամուր գրկեք ձեր ծնողներին:

-Հայրիկ, դու արտասվում ես:

Պատասխան չկա: