Իմ հարցազրույցը մի նկարչի հետ է, ով այժմ բնակվում է Արմավիրի մարզի Ակնալիճ գյուղում: Այդ նկարիչը 37-ամյա Հակոբ Հակոբյանն է:

-Որտե՞ղ եք ծնվել:

-Ծնվել և մեծացել եմ Արթիկ քաղաքում, իսկ այժմ ապրում եմ Ակնալճում:

-Ինչպե՞ս Արթիկի ցուրտ եղանակից հետո հարմարվեցիք Ակնալճի շոգին:

-Դժվարությամբ, բայց դե ստիպված էի: Մորս հարազատներն այստեղ էին, և ստիպված տեղափոխվեցինք:

-Որտե՞ղ եք հաճախել դպրոց:

-Ես դպրոց գնացել եմ Արթիկում, սովորել համար հինգ դպրոցում: Լավ եմ սովորել, բայց ամենից լավ տիրապետել եմ գրականության և նկարչության առարկաներին: Այդ իսկ պատճառով աչքաթող եմ արել մնացածը, որի համար շատ եմ ափսոսում:

-Արթիկի հետ կապված հուշեր կպատմե՞ք:

-Իմ մանկությունը  շատ լավ է անցել Արթիկում, կարոտով եմ հիշում այդ  օրերը: Հիշում եմ, 12 կամ  13  տարեկան էի, բակի երեխաների հետ գնում էի մեր շենքին հարակից զորամաս՝ վերցնում զինվորական համազգեստ, դուրս գալիս հրապարակ և մեր քայլերով զարմացնում անցորդներին: Որոշ մարդիկ ապշած մեզ էին նայում և ուրախության ճիչեր արձակում, ծափահարում, այդպիսով ավելի ոգևորելով մեզ: Շատ մեծ կարոտով եմ հիշում այդ օրերը:

-Դպրոցից բացի այլ տեղ սովորե՞լ եք: 

-Իհարկե: Սովորել եմ Արթիկի գեղարվեստի ուսումնարանի նկարչության բաժնում: Ես դեռ շատ փոքր էի, երբ ծնողներս նկատեցին մեծ սերս դեպի նկարչությունը, իսկ այժմ այդ ամենը ես նկատում եմ տղայիս մեջ: Ես իմ բացթողումներն ու կիսատ երազանքները շարունակելու եմ տղայիս միջոցով:

-Եղե՞լ է ժամանակ, որ հիասթափվեք նկարչությունից:

-Հիասթափությունը համարում եմ նկարչի առաջին ու գլխավոր թշնամին, սակայն բոլորի պես ես էլ հիասթափության պահեր եմ ունեցել: Նույնիսկ փորձել եմ մասնագիտությունս փոխել, բայց ծնողներս ինձ հետ են պահել այդ քայլից, որի համար անչափ շնորհակալ եմ իրենց:

-Իսկ այժմ աշխատո՞ւմ եք Ձեր մասնագիտությամբ:

-Այո, աշխատում եմ: Մասնավոր խմբակներ ունեմ: Ես ինքս էլ հասկանում եմ, որ որոշ երեխաներ դժվարությամբ են ներկեր ձեռք բերում:  Աշխատավարձս քիչ է աշխատանքիս դիմաց, բայց դե չեմ տրտնջում:  Մեծ սիրով եմ գնում աշխատանքի, քանի որ տվածս օդում չի մնում: 14 երեխաներից 6-ը լավ են նկարում, դա մեծ ցուցանիշ է: Ես հպարտանալու տեղ ունեմ:

-Դուք գյուղում ճանաչված նկարիչ եք, պատվերները շատ են, գյուղում համար առաջինն եք Ձեր մասնագիտությամբ: Արդյո՞ք գյուղից դուրս ունեք այդ ճանաչումը:

-Ցավոք՝ ոչ: Ես միայն գյուղով եմ բավարարվել: Գյուղից դուրս  ճանաչում ունենալու համար պիտի փոխեմ բնակավայրս, որի համար բավարար միջոցներ չունեմ:

-Ձեր կարծիքով մեր հանրապետությունում գնահատվո՞ւմ է նկարչի գործը: 

-Ինչպես մեր երկրում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում  բոլոր գործերը  և գնահատողներ կան, և ՝ոչ:

-Նկարիչների համար հե՞շտ է  նկարչական պարագաների ձեռք բերումը:

-Ցավոք՝ ոչ: Նկարչություն ասելով պետք չէ հասկանալ կտավ, ներկ, վրձիններ: Հազար ու մի բան  է հարկավոր, որոնք բավականին թանկ են:

-Ի՞նչ միջոցներ եք ձեռնարկում Ձեր աշակերտների պատկերացումը դեպի գույներ ընդլայնելու համար:

-Հիմնական միջոցն այն է, որ իրենց աչքերով տեսնեն բնությունն իր ողջ հմայքով, չէ՞ որ աշխարհի միակ անթերին բնությունն է:

-Ձեր կարծիքով նկարիչներն ունե՞ն ընդհանուր մոտեցում դեպի գույները:

-Ամեն նկարիչ ունի իր ոճն ու ճաշակը, որին համապատասխան գույներ է ընտրում: Ամեն նկարիչ նկատում է իր սրտի զգացածը: Նկարիչները չեն կարող նույն բանը բոլորով զգալ և նկարել:

-Ի՞նչ եք կարծում, եթե հիմա Արթիկում ապրեիք, տաղանդավոր աշակերտներ կունենայի՞ք:

-Այո, իհարկե, տաղանդավորներ ամենուր կան, բայց  քանի դեռ այստեղ եմ՝ Ակնալճում, աշակերտներիս չեմ փոխի հարյուրավոր նկարիչների հետ:

-Ավելացնելու բան ունե՞ք:

-Կուզեի նշել, որ փոքր տարիքում, երբ հաճախում էի նկարչության, ուսուցիչներս ինձ լավ խորհուրդներ էին տալիս, որոնք հիմա օգտագործում եմ իմ աշխատանքի ժամանակ: Կարծում եմ, շատ մեծ է ուսուցչի դերը:

Հարցազրույց մեր հարևանուհու՝ ուկրաինուհի Օլգա Ֆյոդորի Չմերի հետ…

-Օլգա տատիկ, դուք սլավոնական արմատներ ունեք: Որտե՞ղ եք  ծնվել:

-Ծնվել եմ Ղրիմում, որի համար հիմա կռիվ է ընթանում, հետո ծնողներս տեղափոխվել են Դոնբաս` Դոնեցկ քաղաք, ու այնտեղ էլ ապրել եմ: Մենք երեք քույր էինք, մի եղբայր: Իրար հետ շատ խաղեր ենք խաղացել, պարան, բռնոցի, ռեզին… Մանկությունից շատ բան չեմ հիշում:

-Իսկ դպրոցական տարիներից ի՞նչ կպատմեք:

-Մի բան, որ իմ մեջ շատ էր տպավորվել. ավարտական քննությունների ժամանակ աղջիկներով ու տղաներով շրջում էինք Մակեևկայի փողոցներով: Ամենայն մանրամասնությամբ նայում էինք ամեն մի անկյուն, որ բակում որ գեղեցիկ, բացված, անուշահոտ  ծաղիկներ կային, մտապահում էինք տեղը և երեկոյան՝ իննից հետո մկրատներն առած իջնում էինք քաղաք. տղաները կտրում էին ծաղիկները, աղջիկները՝ հավաքում: Էդպես հաջորդ օրը ծաղիկները տանում էինք դպրոց ու ուսուցիչներին էինք նվիրում քննություն տալուց առաջ: Արշավներ էինք կազմակերպում, սիրով գնում էինք տեսարժան վայրեր…

-Ինչպե՞ս եղավ, որ եկաք Հայաստան հարս:

-Հարս ոնց են գնում, սեր է լինում, որ հարս ես գնում: Մակեևկայում, երբ սովորում էի իններորդ դասարանում, ծանոթացա մի զինվորի հետ: Նրա ծառայությունն ավարտվում էր այդ ժամանակ: Նա եկավ Հայաստան, ես մնացի այնտեղ, երկու տարի էլ սովորեցի, եկավ` ամուսնացանք ու եկանք Ագարակ: Ես գիտեի` պիտի հարս գնամ Երևան, որ իմանայի գյուղ պիտի գամ, չէի գա, բայց չեմ փոշմանել:

-Ինչպե՞ս ընդունեցին ագարակցիները:

-Ագարակում ինձ շատ լավ ընդունեցին՝ հետաքրքրությամբ: Բոլորը խոսում էին` վա՜յ, Հայկազը ռուս է բերել, վա՜յ, Օլգան է՝ Հայկազի կինը: Մեկ-մեկ հարևանները գալիս էին, որ ինձ տեսնեին… Ջրի աղբյուրն այն ժամանակ գյուղի կենտրոնում էր. ամաններն առած գնում էինք ջրի:  Բոլոր կանանց ուշադրությունն իմ վրա էր…

-Դուք չգիտեիք ոչ մի բառ հայերեն ու եկաք Հայաստան: Հիմա հրաշալի հայերեն կարդում և գրում եք: Ինչպե՞ս սովորեցիք հայերեն: Դժվար չէ՞ր…

-Հայերեն սովորելը դժվար չէր: Բոլորն այստեղ հայերեն էին խոսում: Ես բերում էի «Սովետական Հայաստան» թերթը: Նստում էի, նայում էի «ս» ուրեմն` «с», «ո» ուրեմն` «о», ու այդպես սովորում էի: Մի փոքրիկ աղջիկ կար մեր թաղում, գալիս ասում էր. «Տոտա, հաց ու պանիր դուռում արա, տուր`ուտեմ»: Ես էլ հարցնում էի ամուսնուս.  «Айказ, что значит հաց ու պանիր դուռում արա, տուր` ուտեմ»: Ինքն էլ ասում էր. «Xлеб с сыром xoчет»: Այդպես ինձ ու ինձ սովորեցի հայերեն:

-Օլգա տատիկ, իսկ Մակեևկայի ձեր թաղում ի՞նչ էին պատմում պատերազմից:

-Իմ հայրը ևս պատերազմի մասնակից է եղել: Պատերազմի ժամանակ կորցրել է ոտքը, արժանացել է «Կարմիր աստղ» շքանշանի: 1945թ. մարտի ութին ծնվել եմ ես, իսկ մայիսի 9-ին պատերազմն ավարտվել է: Ես հիշում եմ, որ այնտեղ բոլոր տները նկուղային էին: Ասում էին, որ պատերազմն այնտեղ ևս հասել է, ու ֆաշիստները բոլոր տները կրակի են տվել: Պատերազմից հետո բոլորը խոսում էին պատերազմի տարիների սովի մասին՝ որ ծառի տերևներ էին ուտում, որ խոտն առանց մաքրել ուտում էին… Շատ դաժան բան է պատերազմը…

Ուզում եմ, որ խաղաղություն լինի, որ առողջություն լինի: Դա որ լինի` ամեն բան կլինի:

Հարցազրույց հայրիկիս` Ռաֆիկ Գևորգյանի հետ: Հայրս 1988թ-ի դեկտեմբերի 7-ին տեղի ունեցած երկրաշարժի հետևանքով տեղափոխվել է Արմավիրի մարզ, գյուղ Ակնալիճ:

-Պապ, որտեղի՞ց ես արմատներով:

-Աղջիկս, արմատներով մշեցի եմ, սակայն պապերս գաղթել են Սպիտակ, և ես ծնունդով Սպիատկից եմ: Հին ժամանակներում Սպիտակը` իմ ծննդավայրը, անվանել են «յայլա»: Մարդիկ այնտեղ գնացել են ամառանոց, բայց կամաց-կամաց մարդիկ մշտական են բնակվել այդտեղ, և ժամականակի հետ ավելացել են շատ ընտանիքներ: Հետագայում տեղանքն անվանել են Սպիտակ, իսկ իմ գյուղը, որտեղ ծնվել և մեծացել եմ, եղել է Կաթնաջուրը:

-Ինչպե՞ս է անցել մանկությունդ այնտեղ:

-Մանկությունս անցել է շատ լավ, ինչպես բոլորի, այնպես էլ ինձ համար, իմ ծննդավայրը ամենից լավն է: Եվ իմ մանկության տարիների հիշողությունները կապված են այնտեղի հետ: Ես դպրոց հաճախել եմ Կաթնաջրում, այնուհետև հաճախել եմ Սպիտակում գտնվող ուսումնարանը, այնտեղ սովորել եմ վարորդի մասնագիտությունը: Ուսումնարանս արդեն ավարտել էի, և ինձ 1988թ-ի դեկտեմբերի 8-ին պետք է տանեին բանակ, բայց դրանից մեկ օր առաջ տեղի ունեցավ ավերիչ երկրաշարժը:

-Կպատմե՞ս այդ օրվա մասին:

-Նախ ասեմ, որ Ղարաբաղյան շարժման տարիներն էին: Դեկտեմբերի 6-ն էր, ժամը 5-ի մոտերքը: Ես ընկերներիս հետ գտնվում էի կողքի գյուղում, հանկարծ ինչ-որ բան ասես ցնցվեց մեր ոտքերի տակ: Մեզ թվաց, թե ինչ-որ բան պայթեցրեցին, բայց այնտեղ գտնվող մեծերը ասացին , որ երկրաշարժ է: Մոտ 4-5 բալ կլիներ, բայց մեծ վնասներ չկային: Հաջորդ օրը առավոտյան ժամը 11-ին մի քանի րոպե պակաս տեղի ունեցավ սարսափելին, երկրաշարժը հողին հավասարեցրեց Հայաստանի հյուսիսային շրջանները:

-Առաջին քայլը քո կողմից ո՞րը եղավ:

-Ես ընկերներիս հետ գյուղում էի, առաջին հերթին վազեցի տուն, որտեղ տատս էր: Նա հազիվ էր կարողացել դուրս գալ տանից: Տատիկիս տարա մի ապահով տեղ, վազելով գնացի դպրոց` փոքր քրոջս հետևից: Նա ողջ և առողջ էր, սակայն շատերը մնացել էին փլատակների տակ: Քրոջս տարա տատիկիս մոտ: Մայրս և մյուս քույրս գտնվում էին Կիրովական քաղաքում` գնացել էին ինձ համար բանակի պարագաներ գնելու, երբ նրանց էլ տեսա, հանգիստ էի արդեն:

-Ի՞նչ դեպքերի ես ականատես եղել:

-Աղջիկս, ավելի լավ է այդ հարցիդ չպատասխանեմ: Քանի որ այդ օրերին այնքան բան եմ տեսել, որ ասեմ, վստահ եմ, որ կվախենաս: Միայն կասեմ այն, որ չորս բոլորս քանդված շենքեր էին, մարդիկ այս ու այն կողմ էին վազում` փնտրելով հարազատներին: Ամենուրեք լսվում էր լացի ձայներ, աղմուկ-աղաղակ: Շատերը գտել և շատերը կորցրել էին ընտանիքներին, և այդ հուզված ձայները, մարդկանց անկառավարելի քայլերը… Ուղղակի անբացատրելի էր: Ես մինչև օրս հիշում եմ այդ ամենը, և մոռանալ հնարավոր չէ:

-Ի՞նչ էիր զգում հարազատներիդ գտնելով:

-Ամեն հարազատիս գտնելով` ասես նորից ծնվում էի, հասկանում, որ ես ապրում եմ, որ կյանքը դեռ շարունակվում է : Ամենքին գրկում էի ու Աստծուց շնորհակալ լինում, որ նրանք կան, որ ես կամ:

-Լքեցի՞ք գյուղը նույն օրը:

-Ոչ: Այդ օրը երեկոյան հորեղբորս տղաները, իմանալով դեպքի մասին, եկել էին: Խոտերից պատրաստել էինք մի փոքրիկ հոլիկ, որտեղ ամբողջ գիշեր վախենալով նստել էինք: Ցուրտ էր, հազիվ կարողացել էինք ծածկոցներ գտնել: Հաջորդ օրը տատիկիս և քույրերիս տարան Աշտարակ` հորեղբորս տուն, իսկ ես և մայրս մնացինք գյուղում: Մոտ մեկ շաբաթից եկան իմ և մորս հետևից: Մորս ճանապարհելով` մնացի գյուղում, քանի որ լքել գյուղս չէի պատրաստվում:

-Ինչո՞ւ չէիր ցանկանում լքել գյուղը:

-Լքել, ինչպե՞ս, ի՞նչ սրտով: Այդ օրերին ցանկանում էի գյուղացիներիս կողքին լինել: Մեկս մյուսիս պետք է օգնեինք: Իմ գյուղից գնալը կնշանակեր, որ ես փախչում եմ և մտածում միայն իմ մասին: Իսկ հետո բոլորի նման ես նույնպես գնացի գյուղից ընտանիքիս մոտ` Աշտարակ:

-Ինչպե՞ս գտաք տուն Ակնալճում:

-Գալով Աշտարակ, ծանոթների միջոցով իմացանք, որ Ակնալճում կան պետական տներ, որոնք բնակեցված չեն: Եկանք Ակնալիճ և մնացինք այստեղ:

-Ինչպե՞ս ամեն ինչ սկզբից սկսեցիք:

-Սկզբում` ոչինչ չէինք ցանկանում անել: Վախը սրտներումս ապրում էինք, բայց ժամանակի հետ մեկտեղ հասկացանք, որ ամեն ինչ շարունակվում է, կյանքը դեռ առջևում է: Ամեն ինչ շատ դժվար էր, բայց մեծ ջանքերի շնորհիվ հասանք լավ արդյունքի:

-Պապ, դու ասում էիր, որ այդ օրերին բանակ պիտի գնայիր: Գնացի՞ր:

-Աղջիկս, բանակս հետաձգվել էր: Ես արդեն 26 տարեկան էի, այդ ժամանակ մայրդ արդեն մեր տանն էր, բայց գնացի ծառաության անցա որպես տանկիստ:

-Դժվար չէ՞ր այդ տարիքում ծառայության անցնելը:

-Էհ, բալես, ծառայելու համար տարիքը կապ չունի, բոլորի համար էլ սկզբում դժվար է, բայց սովորում են, ես նույնպես սովորեցի: Մայրդ տանը ինձ էր սպասում, և ես իմ պարտքը տալով եկա և հասա ընտանիքիս:

-Կցանակնա՞ս ինչ-որ բան ավելացնել:

-Միայն մի բան եմ ցանկանում ասել, աղջիկս , որ այն, ինչ ես եմ տեսել, չտեսնի և ոչ մի սերունդ: