Հարցազրույց «Առավոտ» թերթի գլխավոր խմբագիր Արամ Աբրահամյանի հետ

- Պրն. Աբրահամյան, շատերը չգիտեն, որ դուք մասնագիտությամբ երաժշտագետ եք: Ինչպե՞ս ստացվեց Ձեր կյանքում երաժշտությունից անցումը դեպի լրագրություն, ի՞նչը տարավ ձեզ «Ա1» ու դարձրեց Հայաստանի ամենահայտնի լրագրողներից մեկը:

- Ես ավարտել եմ կոնսերվատորիան 1983 թվականին: 1988թ. նույնիսկ թեկնածուական թեզ եմ պաշտպանել արվեստագիտությունից։ Այլևս ոչ մի տեղ չեմ ավարտել, ոչ մի բուհում չեմ սովորել։ Լրագրության մեջ ինքնուս եմ, ինքս ինձ կատարելագործել եմ։

Երբ ավարտեցի կոնսերվատորիան, ընկերս առաջարկեց, որ ես երաժշտական հաղորդում վարեմ։ Դա 1983 թվականին էր։ Երաժշտական հաղորդման մեջ ես էջ էի վարում պատանիների համար, կոչվում էր «Մեղեդի»։ Դա իմ մասնագիտության և լրագրության արանքում էր: Ես պետք է մինչև 16-17 տարեկան երեխաներին պատմեի որևէ կոմպոզիտորի մասին, կամ խոսեի որևէ ստեղծագործությունից։ Եվ ես հայտնվեցի այդ ժամանակվա միակ պետական հեռուստաընկերությունում, որտեղ լույսերը, տեսախցիկները, այդ ամբողջ մթնոլորտը, կարելի է ասել այդ մագիան, երբ դու որևէ բան ես ասում, և այդ ամենը հայտնվում է եթերում, գերեցին ինձ, ես շատ սիրեցի հեռուստատեսությունը։

Սկզբնական շրջանում ես վարում էի երաժշտական հաղորդումներ՝ մնալով երաժշտության մեջ: Երբ ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, մենք 1991թ. որոշեցինք ստեղծել մեր հեռուստաընկերությունը՝ որպես այլընտրանք պետական հեռուստաընկերությանը, որը կոչվեց «Ա1»։ Հենց այդ ժամանակ, կարելի է ասել, ես անցա մաքուր լրագրողական աշխատանքի։ Երաժշտությունից հեռացա։ 1991 թվականից մինչև այսօր բացառապես աշխատում եմ որպես լրագրող։

Երիտասարդ լրագրողի համար ինչ-որ սթրես, էքստրեմալ իրավիճակ է հարկավոր, որ նա կարողանա զարգանալ: Ցանկալի է, որ դա չլինի այն իրավիճակը, որը ես եմ տեսել՝ պատերազմ։ Չնայած ես տարիքով երիտասարդ չէի այդ ժամանակ, այլ երիտասարդ էի որպես լրագրող։ Եթե դուք ուզում եք զարգանալ որպես լրագրող, աստված չտա՝ պատերազմ լինի. հրդեհ, տարերային աղետ, ինքնաթիռի կործանում, այդպիսի դեպքեր եթե լուսաբանեք, դուք միանգամից կհայտնվեք իրադարձությունների հորձանուտում և ստիպված կլինեք լավ ռեակցիա, լավ կրեատիվություն ցույց տալ: Այս ամենը լրագրողի համար շատ մեծ փորձ կլինի, իհարկե, հասկանում ենք նաև, որ գործ ենք ունենում դժբախտությունների, մարդկային կյանքերի հետ։

Այդպիսի փորձ էր ինձ համար պատերազմը լուսաբանելը, երբ ես գործուղվում էի «Ա1»-ից։ Դա էլ նպաստեց իմ լրագրող դառնալուն։

Չգիտեմ, չեմ կարող ասել՝ որքանով եմ ես հայտնի։ Հիմա կան ավելի հայտնի լրագրողներ, քան ես եմ։

Ես ամեն օր իմ աշխատանքն եմ կատարում, աշխատում եմ համեստորեն և նույնը խորհուրդ եմ տալիս ձեզ։ Եթե դուք նույնիսկ շատ հայտնի դառնաք, և ձեզ համարեք սուպերաստղ, միևնույն է, պետք է շարունակեք աշխատել ձեզ վրա, սև աշխատանք էլ պետք է կատարեք. կոպիտ ասած, եթե քեզ տալիս են ստուդիան ավլելու առաջադրանք, դու չպիտի ասես. «Ա՜խ, ես աստղ եմ, աստղերն այդպիսի բան չեն անում»։

Պարզապես լրագրող, առանց հայտնիի, ինձ դարձրեց ամենօրյա համառ աշխատանքը։

Երբ առաջին քայլերս էի անում լրագրության մեջ, կային երեսուն տարվա լրագրողներ, որ ասում էին՝ ինչո՞ւ պետք է այս երաժշտագետն աշխատի որպես լրագրող։ Բայց ես դա նորմալ էի համարում, և կարծում եմ, որ լրագրող լինելու համար անհրաժեշտ չէ ավարտել լրագրության բաժինը։ Լրագրությունը մասնագիտություն չէ բառիս բուն իմաստով։ Բժշկից կամ իրավաբանից պահանջում են դիպլոմ, և զարմանալի կլիներ, որ մի մարդու տային դանակը՝ մարդկանց վիրահատելու համար, և նա չունենար բժշկի կրթություն, կամ իրավաբանին՝ առանց կրթության, թույլ տային մարդկային ճակատագրերը տնօրինել, բայց լրագրության մեջ այլ է։ Լրագրությունն ավելի շուտ մտածելակերպ է, ապրելակերպ, ապրելաոճ։ Եթե մարդ այրվում է որևէ պատմություն պատմելու կրքով, ապա նա կարող է լինել լրագրող, մնացած բաները, ինչ սովորեցնում են՝ ինչպես պետք է գրել, կամ հարցերը տալ, իհարկե, պետք են, բայց կարևորն այդ կիրքն է։ Ես ունեցել եմ աշխատողներ, ովքեր շատ զարգացած, ինտելեկտուալ են եղել, լեզուներ են իմացել, բայց այդ կիրքը չեն ունեցել։ Ես շատ եմ սիրում նրանց, բայց ի վերջո նրանք թողեցին-գնացին, որովհետև սա իրենցը չէր:

- Ձեզ կարելի է գտնել «Առավոտ» օրաթերթում, «Շանթ» հեռուստաընկերությունում, «Ա1+»-ում, Մանկավարժական համալսարանում: Այս բոլոր տեղերում Ձեր ընկերը լրագրությունն է: Մի տեղ Դուք սեփական վերլուծություններ եք անում տարբեր թեմաներով, մյուսում` հարցազրույցներ, համալսարանում ուսանողների հետ եք աշխատում. ո՞րն է Ձեզ ավելի հոգեհարազատ:

- Մարդկայնորեն «Առավոտն» ինձ ավելի հոգեհարազատ է. այդ թերթը ես չեմ ստեղծել, բայց կայացրել եմ: Այստեղ աշխատող մարդկանց գրեթե 99 տոկոսն իմ ընտանիքի անդամներն են: 1994-ից ես «Առավոտի» խմբագիրն եմ:

Իսկ մասնագիտորեն ինձ ավելի մոտ է «Շանթը»: Օպերատիվ ինֆորմացիա գրելը, որ հաղորդավարը կարդա, ռեպորտաժ պատրաստելը, շտկելը, որ այն հետաքրքիր լինի, և առավել ևս եթեր դուրս գալը մասնագիտորեն ինձ ավելի հետաքրքիր են:

Համալսարանում ցանկանում եմ իմ 30 տարվա փորձը փոխանցել ուսանողներին: Ոչ թե պատմել, թե «Մեղու» թերթն ինչ է գրել 19-րդ դարում, դա բոլորը կարող են ընթերցել համացանցում, նմանատիպ գիտելիքները հիմա բոլորին հասանելի են, այլ կոնկրետ իմ փորձը, աշխատանքը, որի հետ ես ամեն օր շփվում եմ, շփվել եմ, փոխանցել երեխաներին:

- Մի առիթով նշել եք, որ չեք ընդունում լրագրողի չեզոք լինելը. ոչ թե չեզոք, այլ հավասարակշռված նյութեր: Ասենք` քաղաքական լրագրողներն ունենան որևէ կողմնորոշում. արդյոք չի՞ խանգարի դա նրանց:

- Ոչ միայն լրագրողները, մարդը, եթե նույնիսկ մուրացկան է, պառկած է ինչ-որ փողոցում, էլի ունի քաղաքական կողմնորոշում: Չկա մարդ, որ չունենա քաղաքական կողմնորոշում:

Եթե լրագրող ես, այդ քաղաքական կողմնորոշումը պետք է հավասարակշռես: Ենթադրենք` ես Պուտինի երկրպագուն եմ: Իմ կողմնորոշմամբ` նրա բոլոր քայլերը հրաշալի են, բայց ես չպիտի այդպես գրեմ, ես պիտի քաղեմ, իմանամ նաև այն ինֆորմացիան, որն այդ մարդու դեմ է, քննադատում է նրա գործողությունները:

Չեզոք, երևի, միայն Աստված է: Մարդիկ բոլորն աչառու են, անաչառ մարդիկ չկան: Չեզոքությունն այն տերմինը չէ, որն այս պարագայում հարկավոր է:

Դու քո կամքով, գիտակցությամբ քո հայացքները պետք է հավասարակշռես այլ հայացքներով:

- Հարցազրույցներից մեկում նշել եք, որ երաժշտություն հասկանալն օգնել է Ձեզ լրագրության մեջ, հատկապես` դասական երաժշտությունը, որտեղ ամեն ինչ փոխկապակցված է, ներդաշնակ: Հիմա Ձեր լրագրողական ոճը, Ձեր նյութերը, ըստ Ձեզ, ո՞ր երաժշտական ոճին են նման:

- Ընդհանրապես երաժշտությունն ունի կառուցվածք` կա սկիզբ, զարգացում, եզրափակում, և եթե լավ երաժշտություն է, այդտեղ բոլոր հատվածները մեկը մյուսից են բխում: Սկիզբի տարրերը պետք է ինչ-որ ձևով ներթափանցեն մեջտեղի մեջ, ձևափոխվեն, զարգանան և ամփոփվեն վերջում: Ես այդպես եմ փորձում գրել, ու հատկապես իմ խմբագրականները, այդպես եմ փորձում խմբագրել նաև այլ նյութեր, որ դրանք ունենան ձև: Հաճախ խմբագրականներս գրում եմ վերջից, գրում եմ, այսպես ասած, վերջին ակորդները, վերջին տողերը, որից հետո ծնվում է սկիզբը:

Միայն դասական երաժշտությամբ խորհուրդ չեմ տա սահմանափակվել: Ոճն այդքան էլ էական չէ. կա և՛ լավ ռոք, և՛ լավ ջազ: Փոփ երաժշտությունն այդքան էլ չեմ հասկանում. ինձ համար դա մի քիչ միօրինակ է, ավելի կանխատեսելի: «Ա՜խ, ես տառապում եմ, որ դու ինձ չես սիրում». այս տեսակի, բովանդակության երգերն ինձ համար պարզունակ են:

- Շատ է խոսվում, որ Հայաստանում լրագրությունը վատ վիճակում է, հատկապես ծանր է համացանցային լրատվության դրությունը: Դուք ի՞նչ խնդիրներ եք տեսնում այսօրվա մեր լրագրության մեջ, ի՞նչն է պակասում լրագրողներին:

- Կարծում եմ` ընդհանրապես մեր հասարակությանը, և լրագրողներին, որպես հասարակության մի մաս, պակասում է բարությունը, իրար օգնելու, իրար ձեռք մեկնելու ցանկությունը, պակասում է հոգու շռայլությունը: Այդքան էլ համաձայն չեմ, երբ ասում են` պակասում է պրոֆեսիոնալիզմը: Մեզ մոտ, մանավանդ հիմա, շատ կան պրոֆեսիոնալ, երիտասարդ լրագրողներ, բայց նաև կա որոշակի չարություն, ինչ-որ մեկին ցավեցնելու, ինչ-որ մեկի վերքին աղ լցնելու ցանկություն: Կցանկանայի, որ այս երևույթները քչանային:

Գլխավոր հարցը համացանցային այս դարում այն է, թե ինչով է լրագրությունը տարբերվում ոչ լրագրությունից: Եթե դու լրագրող ես, փնտրում ես մի պատմություն և փորձում այն ներկայացնել ընթերցողներին, պետք է հասկանաս` ինչո՞վ ես տարբերվում սելֆի անող մի երիտասարդից, որ հետաքրքիր ժամանց է անցկացնում, սելֆիով, բլոգով կամ ֆեյսբուքյան գրառումով իր մասին է պատմում: Այս ամենի սահմանը գոյություն չունի, կամ կա, բայց շատ պայմանականորեն: Սահմանը կլինի այն ժամանակ, երբ այդ սելֆիական պահանջարկը հագենա:

Արևմուտքում սահմանազատված են դեղին մամուլն ու որակյալ լրագրությունը: Դեղին մամուլը բառիս դասական իմաստով, քանի որ հիմա, երբ չինովնիկի մասին որևէ վատ բան ես գրում, ասում են` դու դեղին մամուլ ես: Կոպիտ ասած` Քիմ Քարդաշյանի մասին մամուլը մի բան է, որը պետք է, որակյալ մամուլը` այլ: Կան սեփականատերեր, որ ունեն և՛ մեկը, և՛ մյուսը. չպետք է սրանցից որևէ մեկը ոչնչացնել, պարզապես հստակ սահմանազատել:

Դիտումների համար ստեր գրելը, բովանդակությանը չհամապատասխանող նյութերը կշարունակեն լինել, բայց լրագրությունից դուրս:

- Ջոն Սավոտսկին կազմել է հարցազրույց վարող լրագրողի «մահացու մեղքերի» ցուցակը: Ըստ Ձեզ` ընդհանուր լրագրության մեջ որո՞նք են այդ «մեղքերը»:

- Նախ` տարբերել լրատվությունը մեկնաբանությունից, վերլուծությունից: Երբ դու գրում ես` այսինչ բանը տեղի ունեցավ, պետք է քոնը չավելացնես, թեմայի մասին ամբողջական տեղեկություն հավաքես, ոչ թե գրես` այդ մարդը, մեկ է, վատն է:

Երբ գրես մեկնաբանություն, վերլուծություն, կարծիք, այդ ժամանակ կարող ես ասել այսինչ մարդը լավն է, վատն է, բայց դա էլ պետք է ինչ-որ կերպ հիմնավորես, ոչ թե քո էմոցիաներով շարժվես։ Ցավոք, հոդվածների, լրատվության մեծ մասը, որ կարդում ենք թերթերում և հատկապես կայքերում, համեմված են սեփական կարծիքով, էմոցիաներով, նաև քարոզչությամբ։ Սա արդեն լրատվություն չի համարվում։

Կարևոր է հակառակ կարծիքները լսելը։ Եթե մեկը, օրինակ, բողոքում է որևէ պետական մարմնից, և դու ներքուստ համաձայն ես, այնուամենայնիվ, հրապարակելուց առաջ պետք է անպայման դիմես այդ պետական մարմնին, լսես նաև նրան ու երկու կարծիքները միաժամանակ տեղադրես քո հոդվածում։

Ինձ համար, որքան էլ զարմանալի թվա, կարևոր է այն, որ մենք՝ լրագրողներս, վեճերի մեջ չմտնենք իրար հետ։ Այսինքն ես չփորձեմ ինքնահաստատվել գործընկերներիս նսեմացնելով։ Ես անկախ եմ, դու անկախ չես, ես գրագետ եմ, դու գրագետ չես. այս բոլոր խոսակցությունները տգեղ են և, կարծում եմ, որ ընթերցողներին չպիտի հետաքրքրեն մեր հարաբերությունները։ Պետք է փորձել լինել այդ ճահճից ավելի բարձր։ Եթե նույնիսկ դու ինձ մեղադրում ես անկախ չլինելու մեջ, ես չպետք է քեզ նույն կերպ պատասխանեմ։

Լրագրությունը պետք է ստեղծի ազնիվ, լուսավոր, մաքուր մթնոլորտ, որը, իհարկե, հիմա պակասում է։

- Վերջերս հրատարակվեց Ձեր առաջին գիրքը` «Գերմանական կվինտետը», որը երաժշտական թեմայով էր: Կարելի է ասել` ի վերջո Ձեր ներսի երաժշտագետն ըմբոստացավ: Ինչպե՞ս առաջացավ գիրք գրելու միտքը:

- Գիրք գրելն էլ է լրագրություն: Սա էլ է պատմություն մարդկանց մասին, մոտեցումն ավելի շատ լրագրողական է, քան գիտական: Ինչպես ես պատմում եմ, օրինակ, ֆուտբոլային խաղի կամ ԱԺ նիստի մասին, այդպես ես պատմում եմ այն ամենի մասին, ինչին ես լավ տիրապետում եմ. մասնագիտորեն ինձ համար դա երաժշտությունն է: Հետաքրքիր պատմություններ, հետաքրքիր դրվագներ կոմպոզիտորների կյանքից և ստեղծագործություններից. սա էլ է լրագրություն:

Կամաց-կամաց արդեն հաջորդ գրքիս պլաններն եմ կազմում. այն նույնպես լինելու է կոմպոզիտորի մասին:

Հանրային հեռուստաընկերությունում ես վարում էի «Պարականոն» հաղորդումը` կրկին կոմպոզիտորների մասին: Ես շրջում էի պատկերասրահում, ցույց էի տալիս նկարներ և խոսում էի երաժշտության մասին: Ցավոք սրտի, այդ հաղորդումը փակվեց, և ինձ մոտ ինչ-որ այլ ֆորմատով այդ հաղորդումը շարունակելու միտք առաջացավ. այդ ֆորմատը գիրքն էր: Տարիներ շարունակ իմ վարած հաղորդումները տեքստերի հետ միասին 20%-ով տեղ գտան այս գրքում:

Կարծում եմ` 19-րդ դարն ընդհանրապես երաժշտության համար ամենապտղաբեր, ամենահետաքրքիր ժամանակահատվածն էր և այդ շրջանում գերմանական երաժշտությունն առաջինն էր: Այս գրքում ամփոփված են իմ ամենասիրելի կոմպոզիտորները:

- Գիրքը նվիրված է դիրիժոր Դավիթ Խանջյանի հիշատակին: Ինչո՞ւ հենց նա:

- Կոնսերվատորիայում կար մի առարկա, որ կոչվում էր սինֆոնիկ պարտիտուրների ընթերցում: Դավիթ Խանջյանն այդ առարկան էր մեզ դասավանդում: Չափազանց չափված-ձևված, նրբազգաց մարդ էր և շատ լավ դիրիժոր: Ղեկավարում էր մեր ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը: Ես երբ ավարտեցի, ցավոք սրտի, կես տարի անց նա մահացավ: Ընդամենը 40 տարեկան էր: Շատ մեծ հաճույք է, երբ ոչ միայն լսում ես երաժշտությունը, այլև պատկերացնում ես, տեսնում ես, թե որ գործիքը որտեղ է գտնվում: Դավիթ Խանջյանն այդ հաճույքը պարգևեց, և հենց դա էր պատճառը, որ գիրքը որոշեցի նվիրել նրան:

- Վերջում մի քանի բլից հարցեր, որոնք նաև շատերի համար խորհուրդներ կլինեն. հարցերից կհասկանանք նաև, թե Դուք ի՞նչ եք սիրում:

 - Ի՞նչ կարդալ:

- Իմ սիրելի գրողը 20-րդ դարի անգլիացի գրող Սոմերսեթ Մոեմն է: Նրա գրքերն եմ հաճախ կարդում: Ցավոք, կարողանում եմ կարդալ միայն արձակուրդների ժամանակ և կիրակի օրերին:

Սիրում եմ կարդալ լուրջ գրականություն, որ ինձ ինչ-որ բան է տալիս, հնարավորություն է տալիս ինքնակատարելագործվելու: Ես ներբեռնում եմ նաև, այսպես կոչված, աուդիոգրքեր և մետրոյում կամ որևէ տեղ գնալիս ճանապարհին այդպես եմ լրացնում գիրք կարդալ չկարողանալու բացը:

Պետք չէ հալած յուղի տեղ ընդունել «7 քայլ, և դուք կդառնաք միլիոնատեր» վերնագրով գրքերը: Ավելի շուտ` ոչ թե միլիոնատեր, այլ յուրահատուկ, լավ մարդ դառնալու նպատակ է պետք ունենալ: Հիմա Աստվածաշունչ եմ կարդում, լսում եմ սաղմոսները հենց նշածս վերջին նպատակով:

Իսկ ընդհանրապես կարևոր չէ, թե ինչ ժանրի գիրք եք կարդում, կարևոր է, որ կարդաք գիրք, ո՛չ թե կայք, ֆայլ, այլ գիրք: Ֆայլն ավելի մակերեսորեն եք կարդում, իսկ գիրքը կարդում եք ավելի անալիտիկ, բովանդակության մեջ խորանալով, գործի մեջ է մտնում նաև երևակայությունը:

- Ի՞նչ լսել:

- Ես ամենից շատ, բնականաբար, դասական երաժշտություն եմ սիրում, բայց սիրում եմ նաև «Բիթլզ» և «Ռոլինգ Սթոունզ», հնարավոր է` երիտասարդների համար դա մի քիչ «բիձայական» ճաշակ է: Սիրում եմ ջազմեն Օսկար Փիթերսոնին: Երբեմն նույնիսկ թեթև երաժշտություն եմ լսում, օրինակ, շվեդական մի խումբ կար` «Աբբա»:

Ինչ լսելը հիմնականում կախված է տրամադրությունից:

- Ի՞նչ դիտել:

- Հիմնականում սերիալներ եմ դիտում, բայց ոչ մեր` հայկական, ոչ էլ հնդկական: Երբ ազատ եմ լինում, ամերիկյան սերիալներ եմ նայում:

«House of Cards», որտեղ մեծ վարպետությամբ խաղում է Քեվին Սփեյսին: Շատ լավ դերասան, անկախ նրանից, թե ինչ մեղադրանքներ են հնչում նրա հասցեին:

Վերջերս էլի մի ամերիկյան սերիալ էի նայում, կոչվում է «Suits»:

Սերիալներն ինձ օգնում են նախ հանգստանալ և հասկանալ այն մշակույթը, որ կարողացել է ստեղծել շատ բարձր արժեքներ:

Հարցազրույցը վարեցին՝
Անի Հարությունյանը, Անի Կիրակոսյանը

Անվանա Բաղդասարյանը ծնվել է Մալիշկա գյուղում: 1958-ից 1968 թվականներին սովորել է Մալիշկայի թիվ 2-րդ միջնակարգ դպրոցում, ավարտելուց հետո անցել է աշխատանքի Ջերմուկի ջրերի գործարանում որպես բանվորուհի:

-Ես երկու տարի Ջերմուկի ջրերի գործարանում աշխատելուց հետո տեղափոխվեցի Գորիս՝ ուսումս շարունակելու: Մեծ ցանկություն ունեի Պատմության և Փիլիսոփայության ֆակուլտետ ընդունվելու, բայց ստացվեց այնպես, որ ընդունվեցի Գորիսի գյուղտեխնիկումը: Սովորելուն զուգընթաց գրել եմ  բանաստեղծություններ, պատմվածքներ, որոնք լույս են տեսել Եղեգնաձորի «Վերելք» թերթում:
Ավարտելով գյուղտեխնիկումը, ստացա ագրոնոմ կազմակերպչի որակավորում: Ավարտելուց հետո վերադարձա Մալիշկա, այդ ընթացքում մի քանի առաջարկ ստացա գյուղերում բրիգադիր, գյուղատնտես աշխատելու համար, սակայն ծնողներս թույլ չտվեցին:

Անսպասելի աշխատանքի առաջարկ ստացա Եղեգնաձորի պրոֆտեխուսումնարանից: Ընդունելով առաջարկը ես աշխատանքի անցա ուսումնարանում: Եվ այսպես ութ տարի շարունակ ես դասավանդեցի ուսումնարանում: Աշխատելու տարիների ընթացքում շարունակեցի իմ ստեղծագործական գործունեությունը, «Վերելք» թերթի խմբագրությանը նյութեր, հոդվածներ էի ուղարկում տարբեր մարդկանց կյանքի, աշխատանքի և այլնի մասին:
90-ականների ցուրտ ու մութ տարիները մեծ հետք թողեցին մարդկանց կյանքի վրա: Այդ ընթացքում տրանսպորտի բացակայության պատճառով ուսանողները չէին կարողանում գալ դասերի, և այդ պատճառով խմբերը փակվեցին: Ես ցավ էի զգում՝ տեսնելով, թե ինչպես հարյուրավոր լավ սովորող երեխաներ զրկվում են սովորելու հնարավորությունից:

Այդ տարիներին ես նույնպես կորցրի իմ աշխատանքը և սկսեցի աշխատել Մալիշկա գյուղի մեր տնամերձ հողամասում: Շատ էի սիրում ծաղիկներ մշակել, այդ իսկ պատճառով սկսեցի այգում տարբեր տեսակի ծաղիկներ աճեցնել, նաև բերքատու ծառեր տնկեցի:
Սիրում եմ գարունը իր կանաչապատ դաշտերով ու ծաղկած ծաղիկներով: Պահ է գալիս, որ մտքով նորից սկսում եմ ստեղծագործել, բայց գրի չեմ առնում:
Ես մինչ օրս շարունակում եմ մշակել մեր տնամերձ հողամասը, ամեն տարի մի քանի նոր տնկի եմ այգում ավելացնում: Եվ դեռ քանի ապրում եմ, դա ինձ համար հաճելի զբաղմունք կմնա:
Այսօր անձրև է գալիս, անձրևի կաթիլները ծառի ճյուղերից սահելով իջնում են ցած, հողը սիրում է անձրևի խոնավությունը զգալ: Ակամա հիշում եմ իմ մանկությունը, որ լի էր ուրախությամբ: Հիշում եմ իմ առաջին գրած քառատողը.

Հայրս նման է
Մի վարար գետի,
Իսկ մայրս անտես,
Փոթորկվող ծովի…

Հիմա ծնողներս չկան, և այդ քառատողը ոչ միայն իմ առաջին ստեղծագործությունն է եղել, այլ մինչ օրս դաջվել է իմ հիշողության ծալքերում:

«Մուլտիպլիկացիան չունի սահմաններ»,-
մուլտիպլիկատոր Ստեփան Անդրանիկյան

Մեկ տարի առաջ մեզանից հեռացավ մուլտիպլիկատոր Ստեփան Անդրանիկյանը: Շատ տարիներ առաջ նա «Մանանա» կենտրոնի հյուրն էր:  Ստեփան Անդրանիկյանը մեր կողմից վաղուց սիրված մուլտֆիլմերի («Վին պինգվինը», «Կախարդական լավաշը», «Լիլիթ» և այլն) նկարիչ-ռեժիսորն է և գեղարվեստական ֆիլմերի («Նռան գույնը», «Մենք ենք, մեր սարերը» և այլն) բեմադրող նկարիչը: Այսօր ձեզ ենք ներկայացնում Ստեփան Անդրանիկյանի հետ «Մանանա» կենտրոնի հանդիպում-հարցազրույցը, արված 2003 թվականին:

-Ինչպե՞ս է ծագել և զարգացել մուլտիպլիկացիան Հայաստանում: 

-Առաջին մուլտը նկարահանվել է 1937 թվականին կինոռեժիսոր Լևոն Ատամանովի կողմից: Նա ազգությամբ հայ էր, բայց բնակվում էր Մոսկվայում: Համո Բեկնազարյանը` «Հայֆիլմի» այն ժամանակվա տնօրենը, հրավիրում է նրան Մոսկվայից և առաջարկում մեր կինոստուդիայում մուլտֆիլմ նկարել: Եվ ահա, նրա նկարած մուլտֆիլմն էլ` «Շունն ու կատուն», եղավ առաջինը մեր իրականության մեջ: Մուլտֆիլմը, իհարկե, սև ու սպիտակ էր, ինչպես և այն ժամանակվա բոլոր ֆիլմերը:

Առաջին հայկական գունավոր մուլտֆիլմը նկարվեց 1940-41 թվականների ընթացքում: Վերնագիրն էր` «Կախարդական գորգը»: Հայկական առաջին գունավոր մուլտֆիլմի ռեժիսորը նույնպես Լևոն Ատամանովն էր: Հայրենական պատերազմի ժամանակ վերջինս գնաց ճակատ, և գործն ընդհատվեց: 1956թ. մուլտֆիլմեր սկսեց նկարել Վալենտին Պոդպոմոգովը, որը տաղանդավոր նկարիչ էր («Ջութակը ջունգլիներում», «Լուրդալուր» և այլն): Ես ինքս մուլտֆիլմեր սկսել եմ նկարել 1940-ականներին: Ողջ գործունեությանս ընթացքում նկարել եմ մոտ տասը ֆիլմ` մեծ մասը երեխաների համար: Նկարահանածս վերջին գործը «Անհնչելին» է` Վրթ. Փափազյանի համանուն ստեղծագործության սյուժեի հիման վրա:

-Ձեր առաջին մուլտֆիլմը ո՞րն էր:

-Առաջին մուլտֆիլմը կոչվում էր «Արևի հարսնացուն», որը կառուցված էր մի լեգենդի, հորինվածքի վրա: Համամիութենական կինոփառատոնում այն արժանացավ երկրորդ մրցանակի: Նաև` ինձ տվեցին Ստալինի անվան մրցանակ:

-Ե՞րբ Դուք հասկացաք, որ ուզում եք հենց մուլտֆիլմի նկարիչ դառնալ, ինչպե՞ս հասկացաք, որ հենց մուլտֆիլմ եք ուզում նկարել և ոչ մեծ կինո: 

-Ես ոչինչ էլ չհասկացա իրականում, ուղղակի միանգամից սկսեցի գործել: Երկար տարիներ ես աշխատել էի մեծ կինոյում` որպես նկարիչ-բեմադրող: Մոտ 30-32 ֆիլմերի համագործակցել եմ: Երբ Վալենտին Պոդպոմոգովը թողեց մուլտֆիլմի բնագավառը, մենք նկարահանող խումբ չունենինք, մասնագետներին Մոսկվայից էինք հրավիրում մեծ մասամբ: Գալիս էին շատ լավ մուլտիպլիկատոր-վարպետներ, նկարում էին ֆիլմը և թողնում- գնում: Իսկ մենք մասնագիտական կադրեր չունեինք այս ասպարեզում: «Հայֆիլմի» տնօրենն առաջարկեց ինձ մուլտֆիլմ նկարել: Պետք է ասեմ, որ ինստիտուտից դեռ ինչ-որ չափով կապված էի նկարչության բնագավառի հետ: Ես ավարտել եմ Մոսկվայի կինոինստիտուտը: Մենք անցել էինք «Մուլտիպլիկացիոն կինո» առարկան, և ես գիտեի, թե ինչպես է դա արվում, մանավանդ որ, ինքս նկարիչ էի: Կնոջս հայրը` Ալեքսանդր Իվանովը, մուլտիպլիկացիոն կինոյի հայտնի ռեժիսոր էր: 1930-ական թվականներին է սկսել նկարել («Կվարտետ», «Ներկված աղվեսը», «Կուկուրուզնիցա». վերջինը հատուկ Նիկիտա Խրուշչովի պատվերով է արել): Իվանովն անընդհատ ձգում էր ինձ դեպի իր կողմը, ուզում էր, որ ավարտելուց հետո մնամ Մոսկվայում և աշխատեմ իր հետ մուլտիպլիկացիայի բնագավառում: Եվ ահա, երբ «Հայֆիլմից» ստացա մուլտֆիլմ նկարելու առաջարկ, համաձայնեցի: Այդպես էլ նկարեցի «Արևի հարսնացուն»: Բայց մի մուլտֆիլմով կանգ չառա: Հետո նկարեցի «Վին պինգվինը», «Կախարդական լավաշը», «Լիլիթը» (Ավ. Իսահակյանի պոեմի հիման վրա) և այլն: Հիմա շատ հազվադեպ են ցուցադրվում այս ֆիլմերը, այսօրվա հեռուստատեսությունը ողողված է արտասահմանյան մուլտֆիլմերով, որոնք շատ հաճախ մեր երեխաներին այնքան էլ հասկանալի չեն: Մեր ֆիլմերը շատ լավն էին, դրանք երեխաների մեջ սերմանում էին բարության գաղափարը, չարի և բարու պայքարը, որտեղ բարին անպայման հաղթում է:

-Իսկ ինչպե՞ս ծնվեց «Կախարդական լավաշի» մտահղացումը: 

-Կա մի շատ հետաքրքիր գրող` Աշոտ Սահրադյան, որը նաև իմ ընկերն է: Նա ապրում է Մոսկվայում: Մի անգամ, երբ Հայաստան էր եկել, նստած զրուցում էինք, ասաց` ես ունեմ մի պատմվածք լավաշի մասին, և պատմեց ինչ-որ բաներ: Այնպես ստացվեց, որ միասին էլ սցենարը գրեցինք: Սյուժեն պարզ է: Նաղաշը մեծանում է առանց հայրիկի. հայրը զոհվել է պատերազմում: Մայրը լավաշ էր թխում սրա-նրա տանը, և ամեն անգամ թխելիս նրան էլ մի լավաշ էին տալիս, և այդպես էլ ապրում էին: Երբ Նաղաշը նորածին էր, մայրը նրան լավաշի մեջ է փաթաթում` բարուրի փոխարեն: Սա խորհրդանշական է. Նաղաշը հացի մեջ է, հացով է մեծացել: Նաղաշը ճամփորդում է աշխարհով մեկ, փնտրում է իր բախտը և չի կարողանում գտնել: Բայց բախտավոր լինելու համար պետք է ապրես քո երկրում, քո երկրի համար ստեղծագործես, հաց թխես, և այդ հացը լինի քեզ ու քո շրջապատին օգտակար: Այն ժամանակ պանդխտությունը հայերի ցավն էր, շատերը գնում էին Հայաստանից: Այդ առումով մուլտֆիլմը շատ արդիական է նաև այսօր: Հիմա էլ կան շատ նաղաշներ, որ գնացել են դեռ երեխա հասակում, չեն վերադարձել, և նրանցից շատերը մոռացել են իրենց արմատները: Ֆիլմի իմաստը նրանում է, որ ավելի լավ է ապրես քո հայրենի հողի վրա` թո՛ղ մի քիչ դժվար ապրես, բայց քաղցր է հայրենի հողը: Չգիտեմ` ինչքանով հանդիսատեսն ընկալեց մուլտֆիլմի բուն իմաստը, բայց մեր հիմնական նպատակը մեկն էր` բացատրել, որ բախտը կարող է հենց հայրենիքում լինել:

-Ի՞նչ է կատարվում այսօրվա հայկական մուլտիպլիկացիայում: 

-Հայկական մուլտիպլիկացիայում այսօր չունենք արարիչ ստուդիա: Քաոսային վիճակում է արդի մուլտիպլիկացիան: «Հայֆիլմի» տնօրենն ինձ առաջարկել է վերականգնել ստուդիան, բայց պայմաններ չկան: Միայն ցանկությունը քիչ է: «Դու սկսիր,- ասում է,- մենք կանենք»: Բայց ինչպե՞ս սկսել: Չէ՞ որ դրա համար էլ միջոցներ են հարկավոր: Կար ժամանակ, որ «Հայֆիլմը» նկարում էր տարեկան 10-15 մուլտիպլիկացիոն ֆիլմ: Իսկ հիմա բազա չկա, ամեն մեկն իր համար է աշխատում, մուլտֆիլմերը պատվերով են նկարվում` հիմնականում գովազդների, երբեմն էլ, երաժշտական տեսահոլովակների տեսքով, բայց դրանք արվեստ չներկայացնող գործեր են: Ի դեպ, նշեմ, որ հիմա գործող այդ մասնավոր կինոստուդիաների աշխատակիցներից շատերը իմ նախկին աշակերտներն են` Ռոբերտ Սահակյանց, Ստեփան Գալստյան: Այժմ Արման Մանարյանը նկարում է «Սասունցի Դավիթ» մուլտֆիլմը, շատ լուրջ ֆիլմ է: Բայց նա մուլտֆիլմի նկարիչ չէ, մուլտիպլիկատոր չէ, Վարդան Գալստյանն է նրան օգնում այդ հարցերում: Այդ մասշտաբի ֆիլմ նկարելու համար հարկավոր է 8-9 հոգի, բայց, փաստորեն, նկարների վրա ընդամենը մեկն է աշխատում, դրա համար էլ գործը դանդաղ է առաջ գնում:

-Իսկ ինչպիսի՞ն պետք է լինի մուլտիպլիկացիոն ֆիլմի ռեժիսորը: 

-Անիմացիոն ռեժիսորը պիտի անպայման նկարիչ լինի: Դա առաջին նախապայմանն է: Լավ ռեժիսորն ինքը պիտի նկարի, կադրավորումներն անի: Կա նաև մասնագիտություն` մուլտիպլիկացիոն կինոյի նկարիչ, իհարկե: Այս տարի Թատրոնի և կինոյի ինստիտուտում հավաքվել է մի 10 հոգանոց կուրս: Նրանք սովորում են հենց այս մասնագիտությունը: Ես նրանց դասավանդում եմ, սովորեցնում, շատ լավ գիտակցում եմ, որ միայն ամենաընդունակները հետագայում կդառնան մուլտիպլիկացիոն կինոյի ռեժիսորներ: Մուլտիպլիկացիոն կինոն այն բնագավառն է, որը չունի սահմաններ` կատարելու իմաստով: Ամեն ինչ կարելի է նկարել մուլտիպլիկացիոն կինոյում, ամեն առարկա կարելի է կենդանացնել, շարժել: Դա կախված է այն բանից, թե ով է անում տվյալ ֆիլմը, ինչքանով է նա ընդունակ, ինչքանով է նրա երևակայությունը զարգացած, ինչքանով վառ երևակայություն ունի, ըստ այդմ էլ նա կարող է նկարել մուլտֆիլմ` սկսած ամենահասարակ բաներից մինչև բարդ սյուժեներ:

-Ձեր ուսանողների մեջ Դուք տեսնո՞ւմ եք պոտենցիալ, կարո՞ղ են նրանք հետագայում լավ մուլտիպլիկատորներ դառնալ: 

-Ես նրանց հետ ընդամենը երկու ամիս է, ինչ աշխատում եմ: Դեռ բավարար չափով չեմ ճանաչում, որ կարողանամ ամբողջական պատկերացում կազմել նրանց ապագայի մասին: Կան երկու-երեք հոգի, որոնց մեջ նշմարվում է մուլտիպլիկացիոն կինոյի նկարչի ջիղը, բայց մյուս յոթի առումով դեռ ոչինչ պարզ չէ: Աշակերտ պատրաստելը շատ դժվար ու պատասխանատու գործ է:

-Ինչպե՞ս եք վերաբերվում արտասահմանյան մուլտերին: Կա՞ն նրանց մեջ լավ ֆիլմեր, ձեր կարծիքով: 

-Իհարկե, շատ կան: Արտասահմանյան երկրներում մուլտը մեծ զարգացում է ապրում: Մանավանդ, Ճապոնիայում: Այնտեղ հիմա անցել են մուլտֆիլմեր նկարելու համակարգչային եղանակի, հին եղանակները շատերն արդեն չեն ընդունում: Ճապոնիան տարեկան 800 մուլտֆիլմ է նկարում նորագույն մեթոդներով: Դիսնեյի մուլտերի մեջ կան շատ լավերը ` «Բեմբին», «Միկի Մաուսի արկածները»: Նրա ֆիլմերն իսկապես հիացմունքի են արժանի` ուրախ, երեխաների համար չափազանց հետաքրքիր:

-Ինչպե՞ս է նկարվում մուլտֆիլմը, ինչի՞ց են սկսում: 

-Երբ կա գաղափարը, պատրաստի սցենարը, սկսում են նկարել: Ռեժիսորը ողջ ֆիլմի համար ըստ սցենարի անում է կադրանկարներ` մոտ 300-350 կադր 10 րոպեանոց մուլտֆիլմի համար: Եվ այդ կադրերի հիման վրա նկարիչ-բեմադրողը ամեն նկարը մի քիչ մեծացնում է, և կադրն սկսում է շարժել: Փուլերով նկարելիս շարժում ենք ստանում: Մեկ վայրկյանում գնում է 24 կադր, այսինքն` 24 նկար պետք է նկարել, որպեսզի մեկ վայրկյան շարժում լինի: Ուրեմն` քանի կադր պետք է նկարել 10 րոպեանոց ֆիլմի համար… Սկզբում նկարվում է ֆոնը և հետո վրայից դրվում է պերսոնաժը և շարժվում: Նկարիչը ստեղծում է պերսոնաժը, մուլտիպլիկատորն էլ շարժում է նրա պերսոնաժը: Կենդանիների պերսոնաժները մուլտերում մարդկանց են հիշեցնում: Մինչև իսկ թփերին, քամուն կարելի է մարդկային կերպարանք տալ և շարժել: Առավել դժվար է ստանալ պերսոնաժների շարժումը, որովհետև պերսոնաժը, առանց փոխելու իր արտաքին տեսքը, պետք է շարժվի, քայլի, սահուն պետք է լինեն նրա շարժումները:

-Ձեր կարծիքով, որո՞նք են անիմացիայի լավագույն դպրոցները: 

-Հիմա ստուդիաները շատ-շատ են, և դժվար է առանձնացնել մի որևէ ստուդիա: Դժվարանում եմ ասել, թե որին կարող եմ նախապատվություն տալ… Շատ լավն են ֆրանսիական մուլտերը:

-Ո՞վ է Ձեր սիրած մուլտիպլիկատորը: 

-Որպես բարձրակարգ մասնագետ` գնահատում եմ Վլադիմիր Կուշինիրովին: Նա աշխատել է ինձ հետ «Արևի հարսնացուն» մուլտֆիլմում, ձիերի կռիվն է արել, այն պատկերը, երբ կրակները Արևից պոկվում են, դառնում ձիեր և իջնում ներքև: Շատ տաղանդավոր նկարիչ է, պատկերն էլ հոյակապ է արված: Կան շատ մուլտիպլիկատորներ, որոնց հետ չեմ աշխատել, մոտիկից չեմ ճանաչում, բայց շատ եմ հավանում նրանց գործերը: Օրինակ` Ռոման Կաչանովը, որը շատ բարդ ֆիլմեր է նկարել: Նա թե՛ որպես մուլտիպլիկատոր, թե՛ որպես ռեժիսոր շատ լավն էր: Շատ լավ ռեժիսոր է եղել Խիտրուկը («Վիննի Թուխ»):

-Կա՞ արդեն նկարահանված այնպիսի մուլտֆիլմ, որը Դուք չեք նկարել, բայց շատ կուզենայիք ինքներդ այն նկարած լինել, ասեիք` ափսոս, որ ես չեմ արել: 

-Դժվար հարց է: Չէ, այդպիսի բան դժվար թե լիներ:

-Ի՞նչ կիսատ, չիրագործված պլաններ ունեք: 

-Առաջին հերթին` նշեցի` դասավանդում եմ Թատրոնի և կինոյի ինստիտուտում: Դա շատ դժվար և պատասխանատու գործ է: Բացի այդ, ես նկարիչ եմ. ամեն օր աշխատում եմ արվեստանոցում, նկարում: Վերջերս Նկարիչների տանը կազմակերպվել էր իմ անհատական ցուցահանդեսը` միայն դիմանկարներն էին ցուցադրվում: Հետագայի համար պլանավորում եմ էլի ցուցահանդես բացել:

Այս անգամ հարցազրույց վարեցի Կապանի Ալ. Շիրվանզադեի անվան պետական դրամատիկական թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար, դերասան Արթուր Գաբրիելյանի հետ:

-Արթուր, ինչպե՞ս սկսվեց ձեր ու թատրոնի սիրավեպը:

-Սկսվեց սրանից շատ-շատ տարիներ առաջ, երբ իմ՝ Երևանի Դ.Վարուժանի անվան դպրոցում ստեղծվեց «Առլեքին» թատրոն-ստուդիան: 8-րդ դասարանում էի, միշտ մաթեմատիկայի դասերից փախչում էի, գնում և փորձերն էի նայում: Հետո 9-րդ դասարանում ես էլ ստացա փոքրիկ դերեր, ու իմ հրապուրանքը դարձավ ճակատագիր, կյանքի ուղի, նպատակ: Դա երևի եկավ լրացնելու իմ մանկության տարիների մեծ հրապուրանքը, երբ մութ ու ցուրտ տարիներին, երբ դեռ մանկապարտեզի տարիքի էի, իմ մայրը գրեթե ամեն շաբաթ ինձ տիկնիկային թատրոն էր տանում:

-Իսկ ինչպե՞ս հայտնվեցիք Կապանի թատրոնում:

-Կապանի թատրոնում հայտնվեցի 2012 թվականին զինորական համազգեստով իմ կուրսղեկի՝ Հրաչյա Աշուղյանի շնորհիվ: Նա ասել էր Կապանի թատրոնի տնօրեն Կամո Արզումանյանին, որ իր ուսանողը ծառայում է Կապանում, և Կամո Արզումանյանի ցանկությամբ և գրությամբ նախարարից ստացվեց հրաման՝ ինձ թույլատրել մասնակցել թատրոնի փորձերին և ներկայացումներին, թատրոնի գործունեությանը: Ու ծառայության ավարտից հետո, Կամո Արզումանյանից ստացա հրավեր որպես դերասան աշխատել թատրոնում: Ես շատ էի կապվել թատրոնի հետ, ու քանի որ ինձ հետ կապվել էր նաև թատրոնի ողջ ստեղծագործական անձնակազմը, մնացի Կապանի թատրոնում:

-Գիտեմ, որ Ձեզ կոչում են Արտիստ: Որտեղի՞ց առաջացավ այդ մականունը:

-Արտիստ ինձ առաջինը կոչեց ծառայակից ընկերս, և այդպես դարձավ մականուն: Ճիշտն ասած, սկզբից ինձ համար վախեցնող մականուն էր՝ կրել այդ մեծ կոչումը, հատկապես, երբ բոլորը համընդհանուր ինձ Արտիստ էին դիմում: Իսկ հիմա, փառք Աստծո, դերերովս կարողանում եմ արժանի լինել այդ պատասխանատու կոչմանը:

-Թվեք ձեր մարմնավորած լավագույն կերպարներին:

-Սիրում եմ իմ բոլոր դերերը: Դրանք իմն են, իմ ստեղծածը, ես եմ արարել, միս ու արյուն տվել և առանձնացնել մեկը մյուսից չեմ կարող: Յուրաքանչուր կերպարում մեկը մյուսից յուրահատուկ զգացում, հաճույք եմ ստացել: Սիրում եմ բոլոր կերպարները. թե Կուլիգին՝ Օստրովսկու «Ամպրոպում», թե Գաբրոն՝ Շիրվանզադեի «Եվգինեում», Համհարզ՝ «Գարեգին Նժդեհում» և այլն:

-Դասավանդում եք Երևանի Թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի Գորիսի մասնաճյուղում, ինչպիսի՞ կադրեր կան այնտեղ:

-Այո: Գորիսի մասնաճյուղի դերասանական արվեստ բաժնում հուսադրող է իրավիճակը: Այսօրվա ուսանողներից արդեն երկուսը խաղում են թատրոնի խաղացանկային ներկայացումներում: Կրթական առումով մասնագետների կարիք չունենք. լավագույն մասնագետներն են դասավանդում: Գորիսի մասնաճյուղի շրջանավարտներից երեք հոգի արդեն աշխատում է թատրոնում: Ի դեպ, նրանցից մեկը շուտով կզորացրվի և կմիանա մեզ: Նաև ունենք Կապանի արվեստի դպրոց, որի սաները կապված են թատրոնի հետ:

-Իսկ ձեր երազանքների կինը ինչպիսի՞ն է:

-Ինձ համար չկա մտացածին ինչ-որ իդեալական կերպար: Ընդամենը մեկ բան է պետք. լինի իմը հոգով, մտքով, մարմնով: Լինի իմ ընկերը, իմ կինը, իմ սրտակիցը, իմը:

Ահա այսպիսի անկեղծ զրույց Արթուրի հետ: Կհանդիպենք շուտով նոր կյանքի պատմությամբ:

Մարգո Ղուկասյան (1927 - 2013), հայ արձակագիր, լրագրող։ ՀԽՍՀ վաստակավոր ժուռնալիստ։ Աշխատել է «Պիոներ կանչ» թերթում և «Գարուն» ամսագրում: Հրապարակվել են գրողի ստեղծագործությունների մի քանի ժողովածուներ, որոնց մի մասը թարգմանվել են այլ լեզուներով: Վերջին գիրքը կոչվում է «Անվերնագիր…1915 թ.», որը հեղինակել է 80-անց հասակում, երեք տարվա ընթացքում^:Նրա անունը գուցե երիտասարդ սերնդին ծանոթ չլինի, մինչդեռ անուրանալի է նրա դերը հայ լրագրողական, հրապարակախոսական մտքի զարգացման գործում: Մարգո Ղուկասյանը պարզ ու անմիջական էր, սիրով էր շփվում հատկապես երեխաների, պատանիների և երիտասարդների հետ, գրում էր հատուկ նրանց համար, փոխանցում իր մասնագիտական հմտությունները: Տարիներ շարունակ «Մանանա» կենտրոնի բարեկամներից մեկն էր, հաճախակի այցելում էր պատանի թղթակիցներին, վարպետության դասեր անում: Այսօր ձեզ ենք ներկայացնում 2006 թվականի հանդիպումը՝ նրա նոր հրատարակված՝  «Քարակերտ հրաշքներ» ակնարկների ժողովածուի կապակցությամբ:

-Ինչքա՞ն ժամանակում եք հավաքել Ձեր վերջին` «Քարակերտ հրաշքներ» գրքի նյութերը և ինչպե՞ս եք հավաքել:

-Մոտ 40 տարի հավաքել եմ այդ նյութերը: Իսկ պատճառն իմ մասնագիտությունն է: Ավարտելով Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետը` որպես լրագրող աշխատել եմ մանկական «Պիոներ կանչ» թերթում: Իսկ մանկական թերթում աշխատել, նշանակում է` անընդհատ գնալ երկրի շրջանները, ծանոթանալ դպրոցի վիճակին, գյուղին, երեխաներին, բնությանը: Եվ ուր գնում էի, միշտ ուսումնասիրում էի տեղի բնությունը և ճարտարապետական հուշարձանները: Մի գաղտնիք էլ բացեմ. իմ ամուսինը ճարտարապետ է, և մեր տանը ճարտարապետության մասին միշտ շատ է խոսվել: Մենք ունեինք հայկական, ինչպես նաև աշխարհի ճարտարապետության և նշանավոր հուշարձանների մասին շատ գրքեր և ալբոմներ, որոնք անընդհատ իմ աչքի առաջ են եղել, և երբ տեսնում էի մեր հուշարձանները բնության մեջ` չէի կարողանում անտարբեր անցնել դրանց կողքով: Սկզբում պարզապես գրառումներ էի անում, իսկ հուշարձանների մասին գրել սկսել եմ մոտավորապես սրանից 30-35 տարի առաջ:

-Ձեր գրքում նկարագրել եք շատ գեղեցիկ ու հին եկեղեցիներ: Իսկ ինչպե՞ս եք վերաբերվում նորակառույց եկեղեցիներին: Արդյո՞ք նույնն են զգացումները թե հինավուրց, և թե նորակառույց եկեղեցիների դեպքում:

-Ճիշտն ասած, ոչ, նույնը չեն: Երբ առաջին անգամ մտա Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ տաճարը, ինձ թվաց, թե մարզահամերգային համալիր եմ մտել: Մեր եկեղեցիները փոքր են, շատ մտերիմ են, երբ մտնում ես, միանգամից ամփոփվում ես պատերին, նայում ես գմբեթին, և այն շատ մեծ է թվում, չնայած որ դրսից փոքր է երևում: Մատուռներ կան, ուր նույնիսկ երկու հոգուց ավել մարդ չի կարող տեղավորվել, բայց երբ մտնում ես ներս, հոգևորի հետ ես շփվում: Երբ առաջին անգամ թոռնիկիս` Շողիկին, տարա Ծաղկաձորի Սուրբ Հարություն եկեղեցին և ասացի. «Շողիկ ջան, սա Սուրբ Հարությունն է»: Ասաց. «Տա՛տ, Սուրբ Հարությունի՞կը»: Այ, այդքան փոքր է: Ներսում 3-4 հոգի հազիվ տեղավորվի: Ես կուզենայի, որ շատ անգամներ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ մտնելով` ժամանակի ընթացքում իմ վերաբերմունքը փոխեի, բայց առայժմ, ճիշտն ասած, հարազատությունը դեռ այնքան չեմ զգացել: Նորքի 5-րդ զանգվածում էլ մի նորակառույց եկեղեցի կա` Սուրբ Սարգիսը: Ասեմ, որ դա ինձ ավելի շատ դուր եկավ: Նախ շատ մեծ չէր, հետո` քարերի գույնը մուգ էր: Մեր եկեղեցիների համարյա մեծ մասը մուգ գույնի քարերով են` սև, մուգ շագանակագույն, կարմիր, նույնիսկ Սպիտակավոր եկեղեցի ունենք, որը սպիտակ քարերով չէ կառուցված: Դա հայկական եկեղեցուն բնորոշ չէ:

-Անչափ մեծ են Ձեր ստացած տպավորություններն այս կամ այն հուշարձանը նկարագրելիս: Դուք երկրորդ անգամ գնացել- թարմացրե՞լ եք Ձեր հիշողությունները, թե՞ ուղղակի գրառումներն են օգնել: 

-Գրառումներն, իհարկե շատ են օգնում: Օրինակ` Մակարավանքում հարյուրավոր թռչուններ կան քանդակված, բայց այդ հարյուրավոր թռչուններից ոչ մեկի գլուխը չկա, բոլորինը քարով ջարդել են: Դա մի սարսափելի տեսարան է: Մի անգամ որ տեսնես ու գրի առնես, այլևս երբեք չես մոռանա: Բայց կան հուշարձաններ, ուր բազմիցս եմ եղել, որպեսզի շատ ավելի ճշգրիտ դարձնեմ ուսումնասիրություններս: Օրինակ` Ծաղկաձորի Կեչառիսի հուշահամալիրը. 11 տարի ընտանիքով` հայրը, որդին և թոռը, աշխատել են այդ հուշարձանի վրա, և այդ 11 տարիների ընթացքում մի քանի անգամ հատուկ Ծաղկաձոր եմ գնացել, որպեսզի հետևեմ աշխատանքների ընթացքին: Վարպետների հետ զրուցել եմ, իրենց խոսքերը գրի եմ առել: Այսպիսով, 11 տարի շարունակ ես հետամուտ եմ եղել այդ աշխատանքներին, վարպետների կյանքին, տեսել եմ` ինչպես են քարը մշակում, ինչպես են կառուցում և այլն: Միանգամից հնարավոր չէ ամեն բան տեսնել: Ցանկացած հուշահամալիր 10-րդ անգամ էլ գնաս, միշտ մի նոր բան կտեսնես:

-Հիմա մեր քաղաքի արտաքին տեսքը փոխվում է, Դուք այդ երևույթին ինչպե՞ս եք վերաբերվում, ո՞րն է ճիշտը` նորացնել` պահպանելով հի՞նը, թե՞ ուղղակի նոր հատակագծեր գծել և նոր շինություններ կառուցել: Խոսքը վերաբերում է առաջին հերթին քաղաքի կենտրոնում կատարվող փոփոխություններին` մասնավորապես, Հյուսիսային պողոտային: 

-Այժմ մեր մշակույթն աղավաղվում է: Երբ ինչ-որ մեկը շենքի առաջին հարկը վերցնում է և, ասենք, խանութ է բացում, անմիջապես այն ուրիշ գույնի քարով, ներկով երեսպատում է, որպեսզի ուշադրություն գրավի: Սա պարզապես սարսափելի է: Չէ՞ որ երբ շենքին նայում ես, պետք է ամբողջությամբ տեսնես: Ինչ վերաբերում է Հյուսիսային պողոտային… Օպերայի շրջակայքում չի կարելի ոչինչ կառուցել, Օպերան հայկական ճարտարապետության այնպիսի մի մարգարիտ է, որ չէր կարելի նրա հետ այդպես վարվել: Մի կողմից` այդ գաճաճ սրճարանները, որոնք չորս կողմից վրա են տվել, մյուս կողմից էլ` Հյուսիսային պողոտան, որի կառուցման ոչ մի մասշտաբներ չեն պահպանվում: Չի կարելի Օպերայի հենց հարևանությամբ կառուցել նրանից երկու անգամ բարձր շենք, դրանով իսկ ստորացնելով կոթողը: Օպերայի մուտքի մոտից երբ նայում ես շուրջդ, այնպիսի տպավորություն է, կարծես Օպերան խեղդվում է:

-Քանդվածներից ամենաշատը ո՞ր շենքի համար եք ափսոսում:

-Ես ափսոսում եմ քանդված բոլոր շենքերը և բոլորի համար էլ պայքարում եմ:

-Իսկ ինչպե՞ս կարելի է պայքարել:

-Այ, վերջերս ցույց արեցին երիտասարդները, երբ Աբովյանի վրա մի շենք պիտի քանդեին: Ահա այդպիսի ակցիաներ, ցույցեր են կազմակերպվում: Դուք ինքներդ էլ կարող եք մեծերի դեմ պայքարել: Չէ՞ որ ձեր շրջապատում էլ եք տեսնում: Կարելի է հոդվածներով հանդես գալ, հնարավորության դեպքում, ելույթներ ունենալ ռադիոյով, հեռուստատեսությամբ, մարդկանց ուշադրությունը հրավիրել խնդրի վրա, որպեսզի նրանք էլ ձեզ հետ պայքարեն:

-Իսկ ինչպիսի՞ն է ձեր վերաբերմունքը Երիտասարդական պալատը քանդելու գաղափարի վերաբերյալ:

-Գիտե՞ք, դա ուրիշ հարց է: Տարիներ առաջ այն օդանավից լուսանկարվել է, և պարզվել է, որ բլրի տակ ճաք կա: Ասում են, որ այդ շենքի վերանորոգումն ավելի շատ ծախս կպահանջի, քան այն քանդելն ու նորից կառուցելը: Բայց ասեմ, որ մեր ճարտարապետությանը շատ խորթ շենք է դա:

-Դուք ունե՞ք աշակերտներ, հետևորդներ կամ տեսնո՞ւմ եք այսօրվա լրագրության մեջ այնպիսի դեմքեր, որոնք շարունակում են Ձեր գործը: 

-Ի դեպ, ես մի քանի տարի դասավանդել եմ համալսարաններում և իմ փորձը հաղորդել ուսանողներին: Բացի դրանից, որոշ հոդվածներ էլ եմ գրել ժուռնալիստիկայի մասին, թե ինչպես պետք է ուսումնասիրել նյութը, ինչպես մոտենալ, որ չկեղծվի, այլ հնարավորինս ճշգրիտ ու գեղեցիկ լինի: Ճիշտն ասած, շատ լրագրողներ կան, որ խոստովանում են, որ ես ստեղծել եմ մի ուրույն լրագրողական դպրոց, և նրանք համարում են, որ ես իրենց ուսուցիչն եմ: Ես 10 գրքի հեղինակ եմ և մոտ 430 հրապարակում եմ արել: Սկսած 1967-ից` հրապարակել եմ իմ հոդվածները, բացի դրանից, նաև արտասահմանի հայկական մամուլում եմ տպագրվել: Վերջին 10-20 տարում էլ հոդվածներս թարգմանել են ռուսերեն, գերմաներեն, անգլերեն, վրացերեն: Եվ քանի որ ես այդքան գրել եմ, և մարդիկ էլ, մասնավորապես, երիտասարդ լրագրողներն էլ կարդացել են, կարելի է ասել, որ ես նրանց որոշակի բան կարողացել եմ տալ:

-Իսկ կա՞ն այնպիսի գրողներ, որոնց Դուք եք Ձեր ուսուցիչը համարում: 

-Մենք ունեինք հայազգի ռուս լրագրող` Մարիետա Շահինյան: Մոտ 40 տարի առաջ, երբ Եվպատորիայում հանգստանում էի, գնացի այնտեղի գրադարանից գրքեր վերցնելու, Մարիետա Շահինյան վերցրեցի` «Նամակներ Եվրոպայից»: Այդ նամակներում նա պատմում է այն երկրների մասին, որտեղ եղել է, յուրաքանչյուր երկրի մասին մեծ էսսեներ ու ակնարկներ է գրել, օրինակ` Իտալիայի երաժշտական կյանքի մասին, կամ` մի չեխ կոմպոզիտորի մասին և այլն: Երբ ես գիրքը կարդացի, ապշեցի, թե որքան հետաքրքիր ու խորը հրապարակախոսական գործեր էին դրանք: Ես հասկացա, որ եթե հրապարակախոսը կյանքը լավ ուսումնասիրի և կարողանա իր այդ ուսումնասիրածը լավ ձևով էլ շարադրել, ապա նրա ստեղծագործությունը գեղարվեստական գործի արժեք կունենա: Ընդհանրապես, եթե հրապարակախոսության մեջ մտնում է գեղարվեստականության տարրը, ապա դրա արժեքը մեծանում է: Ես միշտ ուշադրություն եմ դարձրել, թե Մ.Շահինյանը պրոբլեմին ինչպես է մոտենում, ինչպես է ուսումնասիրում այն և ինչպես է լուսաբանում: Պետք է խոստովանեմ, որ նրա բոլոր հոդվածներն էլ շատ մեծ տպավորություն են գործել:

-Այ, ձեր հոդվածներում տեսնում ենք, որ Դուք մեծ մասամբ Ձեր ամուսնու հետ եք ճամփորդել. Դուք` Ձեր նոթատետրով, ինքը` իր լուսանկարչական խցիկով: Չե՞ն պահպանվել, արդյոք, այդ լուսանկարները: 

-Քանի որ իմ ամուսինը ճարտարապետ է, և ինքը ճարտարապետի հայացքով էր նայում, ավելի ճիշտ էր նկարում: Երբ գիրքը հրատարակվում էր, ես շատ էի ուզում, որ մեծ թվով լուսանկարներ տեղ գտնեին այնտեղ, բայց գրքի համար այնքան քիչ գումար էր հատկացված, որ չհաջողվեց: Բայց այդ լուսանկարները կան:

-Ի դեպ, դուք գրում եք ինքնատիպ ոճով և շատ պարզ ու հանգամանալից եք շարադրում Ձեր միտքը: 

-Ես 17 տարի մանկական թերթում եմ աշխատել: Այդ տարիներին ձգտել եմ երեխաների համար ամեն ինչ գրել պարզ, ճշգրիտ, հասկանալի և գրավիչ: Ես դրա վրա հատուկ աշխատել եմ: Եվ հիմա էլ, երբ գրում եմ, իմ ոճի մեջ այդ պարզությունը պահպանվել է: Չէ՞ որ ցանկացած բարդ թեմայի մասին էլ կարելի է հասկանալի, բոլորի համար մատչելի լեզվով գրել: Ես այդպես եմ կարծում:

-Ի՞նչ կարծիք ունեք ժամանակակից հայ լրագրության մասին:

-Մենք ունեցել ենք և հիմա էլ ունենք շատ լավ լրագրողներ: Բայց ասեմ, որ այժմյան մամուլն այնքան էլ լավ վիճակում չէ: Երբեմն գրում են անհիմն, ոչ շատ մտածված, ցանկանում են ցնցող բաների մասին գրել և տպում են երբեմն շատ տգեղ բաներ: Ես սա չեմ ողջունում: Բայց, համենայնդեպս, ներկայիս լրագրության մեջ ակտիվություն կա:

-Ի՞նչ հատկանիշներ պետք է ունենա լրագրողը: 

-Երբ ես գնում եմ դասախոսելու, ասում եմ, որ լրագրողին նմանեցնում եմ ուսուցչի և բժշկի հետ: Ուսուցիչը մտնում է դասարան, 30 հոգի է նստած, պետք է այնպես անի, որ այդ 30 հոգուն կառավարի, սովորեցնի, իսկ լրագրողը, երբ վերցնում է գրիչը, պետք է իմանա, որ նրան հազարավոր մարդիկ են կարդալու, և պատասխանատու է բոլորի առաջ: Բժիշկն էլ քննում է հիվանդին, նշանակում է անհրաժեշտ բուժումը: Գրողն էլ ինչ-որ մի պրոբլեմի մասին է խոսում, որը ազդում է ընթերցողի հոգու վրա: Ուրեմն, առաջին հատկանիշն այն է, որ լրագրողի պատասխանատվությունը շատ բարձր պետք է լինի: Լրագրողը պետք է լինի սպորտսմենի նման: Պետք է միշտ պատրաստ լինի գնալ այն թեժ կետերը, որտեղ ինչ-որ բան է կատարվել, ուր անհրաժեշտ է: Պետք է միշտ պատրաստ լինի հաղթահարել դժվարությունները: Բացի այդ, լրագրողը պետք է ազնիվ լինի, չխեղաթյուրի փաստերը:

Հանդիպումը կայացել է «Մանանա» կենտրոնում, 2006թ: