Իմ երկրում Նուռ է հասնում,
Արյանս պես` կարմիր-կարմիր…
Ու ես գիտեմ, թե ինչու է հենց այդ գույնը տրվել նրան…
Պատճառն այն է որ նռնենու` թագապտուղ մեր այդ ծառի…
Արմատները խառնվել են, հանուն իրեն թափված արյանն ու ճյուղերով
Հիշողության բարձրացել են դեպի պտուղ,
Կարմրացրել հատիկները, բյուրեղները արցունքատես…
Բայց որքան էլ նուռը հատես,
Սերմը նրա մաքուր-մաքուր…
Սպիտակ է դեռ, անբիծ է դեռ..
Ժողովրդիս սուրբ սրտի պես…
-Մեր դովրովը, էն վախտին, վեր թուրքի ու հայի սահմանը պաց էր,-տատիկս է պատմում,- համ թուրքերը կին մեր կեղը, համ մենք քնինք ընդեղ` առևտուր անիլ: Մենք ընդեղան պամիդոր, խիյար առնինք, իրանք էլ մեզանի՝ ալիր, ցորեն, ղրդալի: Թուրքի կնանիքը էտ ձևի պաներըմը ըլարկոտ ին: Իրանք ըտենց պաներ չին բեջարըմ, կալի մեզանի ին թանգով առնըմ: Մենք միշտ իրանցի զգույշ ինք մնըմ: Դե, թուրքը մընմա թուրք: Վեր քընինք կայարանը՝ թուրքի բազարնիքը, իրանց րեխեքը կանչին` «էրմենի», «էրմենի», ու մեզ քարերով տին…
Տատիս ասածներից հետո ավելի համոզվեցի, որ հիմա էլ ոչ մի բան չի փոխվել՝ թուրքը մնացել ա թուրք (իհարկե, չմոռանանք 1915 թվականը): Հիմա էլ էդ երեխաները մեծացել, իրենց սերունդներին էլ նույն կերպ են դաստիարակել: Ուղղակի էն ժամանակվա քարերի փոխարեն հիմա ավելի ծանր ու վտանգավոր զինտեխնիկա են օգտագործում: Նույն մարտավարությունն է, նույն ցեղը: Կարող է` շատերիդ համար դա սովորական լինի, մտածելով, որ թշնամին նույնն է, հա համամիտ եմ: Բայց մեկ ուրիշ բան է դա հեռվից տեսնել կամ իմանալ, լրիվ ուրիշ բան` և՛ իմանալ, և՛ ականատես լինել, ինչպես հիմա մենք` Ներքին Կարմիրաղբյուրցիներս ենք և իմանում, և ականատես լինում:
Ամեն օր դպրոց գնալիս, կամ գիշերը քնելիս, կրակահերթերի աղմուկը լսելիս, որոնք հաճախ հենց գյուղին են ուղղված, մտածում եմ. երանի տատս սխալված լիներ…
Փետրվար, 2016
Ձմեռ է… Ցուրտն ու բուքը վրա են հասել: Փողոցներում մարդկային ոչ մի հետք չես գտնի: Կարծես գյուղը պատված լինի հավերժական սառույցով, իսկ այդ սառույցը «հալեցնողներ» են պետք: Չկան այդ «հալեցնողները»: Կարծում եմ, նրանք հիմա դեգերում են օտար ափերում: Ախր, այնտեղի սառույցները արդեն հալեցնողներ կան…
Կրկին քայլում եմ փողոցով: Մարդկային ոչ մի հետք: Գուցե այդ հետքերը ձյան տակ փնտրեմ: Ես հետքեր գտա, բայց դրանք նման չեն մարդկային հետքերի: Դրանք կենդանու հետքեր են: Ահա մի փոքրիկ փիսիկ կծկվել է մեր դարպասի մոտ: Դողում է: Գուցե քաղցած է: Լավ: «Փիսո, փիսո»: Ես կերակրում եմ նրան, նա արդեն չի դողում: Իր համար տաքուկ տեղ է գտել ու ննջում է: Իմ գլխում անընդհատ նույն միտքն է պտտվում. «Ո՞ւր են մարդիկ»: «Դա ամենևին քո գործը չէ »,-ասում է ուղեղս: «Ոչ, քո գործն է»,- ասում է սիրտս: Ասում են` միշտ պետք է սրտին լսել…
Ներս եմ մտնում տուն: Տատիկս նստել է բազմոցին և հայացքը հառել մի կետի: Աչքերը լցված են, շուրջը լռություն է տիրում: Միայն վառարանի կրակի ճարճատյունն է խախտում այդ հանդիսավոր լռությունը: Մի ավելի հզոր ձայն խախտեց այդ լռությունը:
-Տատ, ի՞նչա եղել:
-Է, բալա ջան, խոխորցս մհար եմ մտածըմ: Տեսնես` շտե՞ղ են, հի՞նչ են անըմ, լա՞վ են, թե՞ չէ: Օտարության մեջ ապրիլը փիս պանա, բալաս:
Ահա ինձ այդքան հուզող հարցի պատասխանը: Փաստորեն մարդիկ օտարության մեջ են: Մի պահ հիշեցի փիսիկին: Իմ մտածմունքը խախտեց տատիկիս ձայնը:
-Հեսա տու էլ կմեծանաս, օտարության մեջ կիլես, կգիդաս, էտ հինչ պանա:
Երկուսս էլ լռեցինք:Նորից լսվում էր կրակի ճարճատյունը:Եվ միայն դա էր խախտում մեր հանդիսավոր լռությունը:
-Ըհըը, լե մը պուճուր ցուրտն ընգավ, սա լետ խաստա ընգավ։
-Ադեե, մամ…
- Քիչ ձներմը թոլ-թոլ ըլի, էնքան էլ ասի։
-Հազիվ ձին ա էկել, ո՞նց չգնաս դռանը խաղ անես։
-Դե, որ լսըմ չես, ես ի՞նչ անեմ։
-Օֆֆ, մամ, կարո՞ղ ա գիդես ուշքս գնըմ ա լե հիվնդանալու հըմար։
-Ուշքդ գնըմ չի, բայց որ պադոշ ես, ասած բանը լսըմ չես, ուրեմն լավ ա ըլըմ։
-Պա, էդ ի՞նչ ես ասել, որ լսել չեմ։
-Ես, որ քի ասըմ էի` ամեն ռավոդ մի գդալ մեղր կի, դա տեղովը դեղ ա, դե՜ղ, չէ, դե բա` ո՞նց, ես միշտ գեշ բան եմ, չէ՞, ասըմ։
-Մամ, դե գիդես` մեղր չեմ սիրըմ, զոռո՞վ ա էդ անդերը։
-Մեղրը սիրըմ չես, հըսկացանք, բա կամպո՞տը, ղանչաք եմ անըմ, որ մինդ մի բաժակ կամպոտ խմեք, չէ, դե դուք պետք ա միշտ էդ զբլդի ջուրը խմեք, չէ՞, կամ գազով զադերը։ Իմ շաշ խելքն ասա, որ չըրչարվըմ եմ սրանց հըմար կամպոտ, ջեմ ու եսիմ ընչեր սարքըմ, թերեքնին լցնըմ։ Խալխը գժվըմ ա դեհե բաների հըմար, էնքան ա` մի բանկա բան տենու, մեջն ա ընգնըմ, սրանք ոնց որ կպածնի ըլին։
-Մամ ջեն, հըմի կռիվդ ո՞րն ա, երբ էլ բաց ես անըմ, խմըմ եմ, էլի։
-Կռիվս էն ա, որ էդ խանութի առնովի բաներն եք դվեր ածըմ, բայց տնական, արդար, մաքուր բաներիցը ֆոտ էլ չեք քաշըմ։
-Լավ, դե ի՞նչ ասեմ, գնա մի հատ մոռի կամպոտ բի, խմեմ։
-Մոռի կամպոտ չունինք։
- Բա փագե՞լ չէիր էս տարի։
-Փագել էի, բայց խմեցիք ոչ, Անժըկի քուլփաթին տվի, նրանք քղաքի ապրած են, գեղի բաների հըմար նղավըմ են։
-Լավ, մամ ջեն, գնա քու սրտովը մի բան բի, կխմեմ…
Տեքստս սկսում եմ երեք կաչաղակների մասին պատմելով, որոնք հայտնվում են պատուհանիցս այն կողմ, ծառի ճյուղերին, որը չգիտեմ, ով է տնկել, ով ջրել կամ ով մեծացրել:
Պատուհանները մարդու կյանքի պատմության մեծագույն բացահայտումներից են, պատուհանը ինքնին բացահայտում է: Հազարամյակներ առաջ գետնափոր տներին պատուհաններ չեն եղել, հետո եղել են փոքրիկ կլորները` մաքուր օդ կացարան բերելու համար: Ժամանակները փոխվում են, պատուհանները` ևս: Լավ, պատկերացրեք, թե չլինեին պատուհանները, մեր կյանքը արդյո՞ք նույնը կլիներ: Հա, միգուցե մաքուր օդ տանդ մեջ չէր լինի, սենյակումդ ու գուցե հոգումդ էլ լուսավոր չէր լինի: Մարդիկ չէին խոսի պատուհանների մասին, և որ հիմա ամենահետաքրքիրն է, ես չէի տեսնի այդ կաչաղակներին, որոնք փեղկի, ծառի ճյուղերի նստած են, որոնց արմատների մասին տեղյակ չեմ, ու կապույտ երկնքի հետ շատ իրական ու բնական բնանկար չին ստեղծի:
Մեր կյանքի լավագույն մասերը, կարելի է համարել դրանք, երբ նպատակներիդ կամ երազանքներիդ հասնելու ճանապարհին ես գտնվում: Հիանալի է, բայց մենք հիմնական գործը անելով մոռանում ենք այն գեղեցիկը, որը մեր կյանքի աղն է: Այդ նպատակներից մեկի իրագործման համար էլ ես հայտնվեցի Վայոց Ձորի մարզի Խաչիկ գյուղում: Վերադառնում եմ երեք կաչաղակներին, որոնց երևի դուք չտեսնեք, որովհետև հենց փորձում եմ նկարել, միասին թռչում-գնում են:
Տեքստիս շարունակությունը նվիրում եմ Խաչիկում գտնվող բոլոր այն տներին, որոնց միայն կտուրներն են նշմարվում ձյան հաստ շերտի տակից: Այն կտուրներին, որոնք երկար ժամանակ ծուխ չեն տեսել,մարդկային ձայն չեն լսել, չեն տխրել, բայց չեն էլ ուրախացել: Տուն տանող ճանապարհը` հանգիստ, բայց փակ: Ձյունն էլ մեղմ ու անշտապ է գալիս, գիտի` իրեն մաքրող չկա:
-Ժամանակ կար, ակումբում մեծ խաղեր, երեկույթներ էինք կազմակերպում: Բոլորս գնում էինք, ուրախանում: Հիմա, հիմա դասարանների մեծ մասում մի երկու հոգի են, գյուղի ժողովուրդը քչացել ա, ամեն մեկը իրա խնդիրն ունի, ամեն մեկը իրա տնով,-պատմում են խաչիկցիները:
Երեկոյան քայլքի ժամանակ ձայներ, որոնք ոչ այնքան հեռու գտնվող զորամասից էին գալիս, պարզ արձագանքում էին: Մայրամուտը Խաչիկից աննկարագրելի է, բայց փողոցներում մարդ չկա, վայելող չկա, միայն արձագանքը: Հա, ես իմ նպատակին կամաց-կամաց հասնում եմ, շուրջս եմ նայում վայելելու համար կյանքը. աղը քիչ է: Գրեթե վստահ եմ, որ նույն իրավիճակն է տիրում Հայաստանի համայնքների մեծ մասում: Տեքստս ավարտվում է, կարճ թելի նման, տխրած երկար չեմ գրում, կարծում եմ, որ կարդացողն էլ է տխրում:
Տեքստս ուզում եմ ավարտել: Շատ մարդիկ սիրում են Խաչիկն էնպես, ինչպես ես եմ սիրում իմ հարազատ քաղաքը: Ես չեմ ուզում, որ այստեղի դպրոցի դասարաններում երկու հոգի լինեն, չեմ ուզում միայն զբոսաշրջիկները վայելեն այս գեղեցկությունը, բայց միևնույն ժամանակ, ուզում եմ մասը լինել գյուղի ակումբում իրականացվող միջոցառումների: Վերադարձը հետընթաց չէ, վերադարձը հաղթանակ է: Այստեղ ձեզ սպասում են:
Փետրվար, 2016
Տատը երեկ էր մահացել։ Արդեն ծեր էր։ Բայց տատ էր։ Չոր բազմոցին պառկած նա մտածեց, որ եթե իր տատի երեխաներից ոչ մեկը մահացած չլիներ` ինքը հիմա մեկ հորաքույր կունենար, ու մեկի փոխարեն՝ երեք հորեղբայր։
Հորաքույրը ու հորեղբայրներից մեկը մահացել էին, երբ դեռ խոսել չէին կարողանում։ Իսկ մյուս հորեղբայրը մահացել էր, երբ ինքը նորմալ խոսել չգիտեր։
Տատն էր մահացել։ Տպավորությունը ծանր էր։ Ինքը հասկացավ, որ իր տատը արդեն ծերացել է, երբ առաջին անգամ մոռացավ շնորհավորել իր ծնունդը։ Նա ծեր էր, հիշողությունը արդեն վատ էր։ Իսկ լսողությունն ու տեսողությունը` ոչ։ Ամառային արձակուրդներին ինքը նստում էր գյուղի տան պատշգամբում ու գիրք կարդում։ Հետո գնում էր այգուց իրենց ամառային խնձորներից բերելու։ Տատը վերցնում էր գիրքը, կարդում մի քանի տող ու փակում այն` կորցնելով բացված էջը։ Ինքը այգուց գալիս էր, գտնում ընդհատված տեղը ու շարունակում կարդալ` տողերը համեմելով հյութեղ խնձորով։ Ինքը խնձորը ամբողջական էր ուտում։ Ու գիրք էր կարդում։ Խնձորից մնում էր միայն պոչը։ Պոչը դեն չէր նետում, դնում էր գրքի թերթերի արանքում։ Դա էջանիշ էր դառնում։ Իսկ տատը հանում ու դեն էր շպրտում։ «Խնձորի պոչը բա գրքի մեջ կդնե՞ն»։
Նա ծերացել էր։ Վերջնական համոզվեց, երբ սկսեց օրը միայն մեկ անգամ հաց ուտել և շատ անգամներ տալ նույն հարցը, պատմել նույն պատմությունը, ու ամեն անգամ սկսելուց առաջ ասել, որ այս պատմությունը ոչ ոքի չի պատմել։
Ինքը օրը մի անգամ հաց էր տալիս տատին ու մի անգամ էլ սուրճ։ Քաղցր, շատ քաղցր սուրճ։ Ամեն անգամ զարմանում էր, թե ինչպես կարելի է սուրճը շատ քաղցր խմել։ Կամ հակառակը` լրիվ դառը։ Ինքը լրիվ դառը խմում էր միայն, երբ գլուխը ուժեղ ցավում էր։ Սուրճը եփում էր գազօջախի վրա։ Երևի բոլոր մարդիկ սուրճ եփելու համար օգտագործում են լուցկու մեկ հատիկ, կամ երկու, կամ չեն օգտագործում, որովհետև իրենց գազօջախը կայծով է։ Իսկ նա մի բաժակ սուրճ եփելու ընթացքում սրճեփի տակ երբեմն մի ամբողջ տուփ լուցկու հատիկ էր այրում։ Հատ-հատ այրում էր։ Մինչև հատիկը վերածվում էր մի սև գծի, որը փշրում էր մատների ծայրով։ Ինքը հաճույք էր ստանում դրանից։ Հաճույք էր ստանում սուրճի եռալուց։ Տատին էր տալիս քաղցր սուրճը։ Հիմա էլ չի տա։ Ու էլ իր սուրճի մեջ էլ երբեք շաքարավազ չի ավելացնի․ իր գլխացավերը դարձել են ամենօրյա։
Նստում էր պատշգամբում, շարունակում կիսատ գիրքը։ Դժվար էր զուգահեռ հետևել երկու պատմության։ Իսկ տատը միշտ ինչ-որ բան պատմում էր։ Լինում էին դեպքեր, որ նա պատմությունը ավարտում էր, ու հենց վերջին խոսքով նորից սկսում նույն պատմությունը․․․
Բայց տատը երեկ էր մահացել։ Ու այսօր ինքը պառկած է տանը` բազմոցի վրա։ Ու շարունակելու է ապրել։ Ապրել այնպես, ինչպես բոլոր նրանք, որոնց տատը մահացել է։ Ապրել են բոլորը։ Ու բոլորից հետո էլ ապրում են․․․
Ամառվա շոգ օր էր։ Արևի դեղին ստվերները պատուհանի բացվածքից ներս էին ընկել, ու տունը մի քիչ դեղին էր դարձել։ Ու պատուհանից դուրս կանաչ ծառերն էին։ Էլի մի քիչ դեղին դարձած։ Ինքը պատուհանից դուրս նայեց։ Պատուհանի առջև լոբուտն էր։ Մայրը սիրում էր առավոտյան մտնել լոբուտը։ Ինքը չէր հասկանում այդ սիրո իմաստը։ Չէր էլ հասկանա, եթե մի օր ինքն էլ առավոտյան չմտներ այնտեղ։ Լոբիները` երկար, կանաչ, կամ` երկար ու մանուշակագույն կախված էին թփերից։ Ինքը դրանք երբեք չէր տեսել առավոտյան։ Հիմա դրանց վրա ցող կա։ Առավոտյան դրսում ամեն ինչի վրա էլ ցող է լինում։ Ծառերի տերևները ծանրացած են լինում։ Ինքը եկել է լոբի քաղելու։ Ուշքը լոբուտի մեջ մտած ծիրանի ծառի ճյուղերին է։ Նրանց վրայի դեռ կիսահաս պտուղները թթվաշ են։
Կանաչ ու երկար կամ` երկար ու մաուշակագույն լոբիները այս ժամին ավելի կանաչ էին, ավելի մանուշակագույն էին։ Մոր մատները մի քիչ ծռմռված էին։ Ու մի քիչ ծռմռված լոբիները քաղելուց հետո դրանք ճարպկորեն հավաքվում էին մի ձեռքում։ Հետո ձեռքը չէր կարողանում դրանք պահել ու լցնում էր մեջքին կապած փեշի մեջ։ Լոբիները երկար էին։ Կանաչ էին։ Առավոտյան` լոբուտի ներսից լոբուտին նայելիս, կանաչը աչքերը կուրացնում էր։ Երկնքի կապույտը կանաչ էր դարձել։ Մոր աչքերը ոչ կանաչ էին, ոչ կապույտ։ Իրենը սև էին։ Երբ լոբուտի միջից նայում էր առավոտվա երկնքին, դժվարանում էր տարբերել` կանա՞չն էր կապույտի վրա, թե՞ կապույտն էր կանաչի տակ։ Դրանք միասին էին` խառնված։ Մոր աչքերի մեջ էլ լոբուտը խառնվել էր երկնքին։ Բարձր, բարձր երկինքն ու կանաչ երկար լոբիները մոր աչքերում էին։ Ու մոր ամենասիրած գործը լոբի քաղելն էր։
Մայրը վաղ տարիքում էր ամուսնացել։ Տատի հետ լավ էր եղել։ Մայրը շատ բաներ անել տատից էր սովորել։ Այն մեկից, որը երեկ մեռավ, ու որի նկարը իրենց տան պատին կախեցին։
Վաղամեռիկ պապի նկարը կախված էր իր սենյակում` իր մահկաճալի հենց գլխավերևում։ Ինքը փոքր ժամանակ վախենում էր, որ պապի նկարը մի գիշեր իր գլխին կընկնի։
Հիմա չոր բազմոցին պառկած մտածում էր, որ ամռանը ինքը կարող է պատշգամբում գիրք կարդալ ու լսել մի պատմություն միայն։ Կարող է գրքի համար էջանիշ չդարձնել խնձորի պոչը։ Այս տխուր աշնան մեջ ամառային խնձորների մասին հիշելը փոքրիկ մեղք թվաց։
Աշունը կավարտվի։ Այս գյուղի բոլոր աշուններում ինչ-որ մեկը մահանում է։ Այս բոլոր մահացու աշունների արանքում գարնանային մի օր ծնվել էր ինքը։
Շատ ամառներ առաջ մահացել էր իր պապը։ Ու դա երևի առաջին ամառն էր, որի ժամանակ այս գյուղում երիտասարդ մարդ մահացավ։ Քանի՞ մարդ է աշխարհում մահացել ամռանը։ Ու նրանցից քանի՞սն են եղել 31 տարեկան։ Իր պապը նրանցից առաջի՞նն է եղել։ Ամառ է եղել։ Ու իր պապի հայրը սարից ոտքով Երևան է հասել` տղայի վերջին ժամերին։ Այդ պատմությունը լսելիս ինքը միշտ Գիքորին էր հիշել։
Ու այս աշունն էլ վերջանալու էր, ինչպես բոլոր այն ամառները։ Երբ 31 տարեկան մարդ է քաղցկեղից մահացել։ Երբ 31 տարեկան մարդ է կախվել։ Երբ 31 տարեկան մարդ է մեքենան ձորը գլորել։
Իր տատը ծերությունից էր մահացել։ Այս աշունը հաստատ անցնելու էր․․․
- Պապի՛, բա խի՞ են մեր գեղի անունը Բղանիս դրել։
- Դե, մեր գեղըմը վախտին տաք ջրեր են ըլըմ, դրան բաղնիս են ասելիս ըլըմ, էնա էդ անունից գեղի անունը դնըմ են Բաղնիս, հետո ժամանակի ընթացքըմ դառնըմ ա Բաղանիս։
- Պապ, բա ու՞ր են հմի էդ տաք ջրերը։
- Դե եսիմ, ժամանակի ընթացքըմ կորան, էլի, երևի… Ոչ մի բան հավերժ չի, մի օր կորչիլ տի, էլի (ժպտում է):
- Պա՛պ, լա լսե, բա մեր Հարսնաքարի անունը խի՞ են հենց էդ դրել։
-Ասեմ, բալես, ականջ արա… Վախտին մեր գեղըմ հրսանիք ա ըլըմ, մի սիրուն զույգ ա ամուսնանալիս ըլըմ, բայց հետո իմանըմ են, որ էդ աղջկան ուզըմ են ամուսնացնեն թուրքի հետ: Ի՞նչ անե էդ խեղճ աղջիկը։ Տենըմ ա, որ ուրիշ ճար չկա, էսա գալիս են իրա յեդեվիցը, վիրա կենըմ, փախչըմ սարը։ Բրձրանըմ ա սարը, տենըմ, որ հասնըմ են իրա հետևից. էլ ճար չկա։ Իրան սարից վերա գցըմ, որից յեդն էլ սարն անվանըմ են Հարսնաքար։
- Պապի՜,
- Ջանի՜։
-Պապ, բա ինչո՞վ եք զբաղվել գեղումը, դե որ կարենաք փող ըշխատեք։
- Շուտվանից էլ մեր գեղմ կով, ոչխար պահելն էր շատ։ Անասուն էինք պահըմ, հող էինք մշակըմ։ Հըմի ա, որ սաղ գեղը ուզըմ ա դուս էկած ըլի գեղիցը, գնան ուրիշ տեղ բախտները փորձեն։ Ճիշտ ա, էն վախտ էլ ըլետ դուս էկողնի ըլեին, բայց դե հըմի շտացել ա…
- Պա՜պ, բա մեր գեղըմ ի՞նչն ա հայտնի էղել, որ օրերից մի օր տուրիստ բան գա` տանենք ցույց տանք։
-Մեր գեղն ինքն իրանով արդեն հայտնի ա, ուր էլ որ գնան, մեր գեղի պես սիրուն տեղ գտնուլ չտին։ Վիզդ թեքըմ ես` հանդը իրա կանաչ ծառերով, բա որ գընըմ ես ճալու (գետակ), որքին նստըմ ես… Հրաշք չի՞, բա ի՞նչ ա։ Որ տուրիստ գա` մի փռան հաց ու պանիր վիկալ ու տար հանդըմը նստացրու շվաքի տակին, լա կտենուս` էլ ուզըմ ա՞ գնա, թե չէ…
-Մխիթա՜ր, Գրիգո՜ր, Մանե՜, Լիլի՜թ, Արմե՜ն, տյուս եկե՜ք, հալամոլա ենք հաղ անում:
Այսպիսի սկիզբ է ունենում ամառային արձակուրդը մեր Վահան գյուղում: Մի օր հավաքվեցինք ու սկսեցինք խաղալ: Քանի որ գրասենյակի բակում թաքնվելու շատ տեղ կա, էնտեղ խաղացինք: Այնտեղ Բլոենց տան մոտ թրիքի կույտ կար, որը շուտով պետք է տանեին: Էս Մխիթարը, ինչպես միշտ, հողաթափով էր եկել: Ես թաքնվել էի, և հենց նա տեսավ ինձ, ես ընկա նրա հետևից: Մխիթարը խառնված վազեց դեպի թրիքը: Վազեց, ոտքը դրեց թրիքի մեջ ու դուրս եկավ առանց հողաթափի: Սկսեցինք փնտրել: Զարմանալին այն էր, որ գոմաղբի կույտի մեջ չէր երևում ոչ մի հետք, բայց Մխոյի ոտքը թրիքոտ էր:
-Մխո, վե՞րդե ես տրել վետդ:
-Աաայ, ընդե:
Նայում ենք` հողաթափ չկա:
-Մխո, ստե՞:
-Չէ, ընդե:
Ու այսպես մեկ էնտեղ է ցույց տալիս, մեկ` էստեղ: Հո չի լացում, հո չի լացում…
Հետո եկավ Մխոյի եղբայրը` Հայկը:
-Մխո ջան, դուխդ չգցես, ես կգտնեմ: Ի՞նչ եք ծիծաղում:
Կողքի տանից դուրս եկավ Լյուդիկ տոտան.
-Դե վեր ասեմ` վեխճար ես, կասես` ասեց: Տենում չի՞ր, վեր ղաքիտ թրիք կա:
Զարմանալի բան, մի փոքրիկ թրիքի կույտում չկարողացանք մի հողաթափ գտնել:
-Տղեք, սպասեք գնամ կոշիկ հագնեմ գամ,- ասաց Մխիթարը:
-Մխո, կոշիկ հագի, որ ոտիցդ դուրս չգա:
Մխոն գնաց և արագ վերադարձավ: Մեկ էլ տեսնենք, գնացել ու մի ուրիշ հողաթափ է հագել եկել:
Դե վեր ասեմ` վեխճար ես, կասես` ասեց:
Դեկտեմբեր, 2015
-Րեխե՜ք, րեխե՜ք…
Րեխեքը՝
-Ինչ ա՞ լել…
-Հլա տեսեք, Մրղուզը ծընելա (ձնել)…
Էդ բառերը լսըմ եմ ամեն աշունքի վերջ, վեր արդեն ցրտըմա ու ամեն տրետ, վեր տենըմ ենք Մրղուզը ծնած ա, գիդըմ ենք, վեր մեր կոխքին մի ամսից ծուն դի կալ արդեն: Մրղուզը Մեափորի լեռնաշղթայի ամենապարցր գագաթն ա (պարցրությունը 2993 մետր): Մեր կեղիցը (Ներքին Կարմիրաղբյուր) մոտ 50 կմ հեռավորության վըրա: Կուճուր վախտվանից եմ գիդըմ Մրղզի մասին, որովհետև ով շատ տավար կամ վեչխար էր ունենըմ, տանըմ Մրղզի տակին պահըմ ին: Էն վախտ միշտ ասըմ ի՝
-Մա՜մ, արդեն հրևաննիքը տարել են սարըմը կովերը պահիլ:
Մենք էլ ինք սար ղրգըմ տավարը, բայց հրևանների հետ: Հմի էլ են Մրղզի տակին կովեր պահըմ: Կարունքը տանըմ են, աշունքի վերջ պիրըմ: Ու վենց վեր ավանդույթ ա ջահիլնիքը չեն քնըմ տավարը պահիլ: Իրանց տան տատին ու պապին են ղրգըմ: Վենց վեր հենց իրանք տատերը ու պապերն են ասըմ՝ տա ջահիլի տեղ չի: Չնայած վեր ամեն ամառային արձակուրդներին ում վեր թոռ ա ունենըմ՝ քնըմ ա տատի-պապի կողքին կենալ: Մեր ղոլըմը լեռը մենակ պարզ ղինակի վախտն ա ըրեվըմ: Մրղուզը վերին գրական Մուրղուզ են ասըմ, մեր հըմար Մասիս պես թակ ա:
Այ սենց մեր առօրյայի մի մաս կազմող մեր թանկ Մրղուզի մասին:
Դեկտեմբեր, 2015