Բռնի՛ր ձեռքս ու արի: Արի՛, որ կետադրենք իրար, կետադրենք իրարով, կետադրենք կյանքը: Ես միշտ էլ սիրել եմ ստորակետ դնել քեզանից հետո ու առաջ, որ առանձնանաս, որ վերաբերականի նման միշտ էլ անկարևոր մեկը մնաս, որ նախադասության անդամ չդառնաս, որ այդպես էլ ողջ կյանքումդ եղանակավորես, իսկ դու ավելորդ մնաս:

Իսկ դու միշտ բութ ես դնում, որ ստորադասես մեզ, որ դու գերադաս դառնաս, իսկ ես կախվեմ քեզանից: Կամ էլ հեռացնում ես մեզ հատկացուցիչի ու հատկացյալի նման, մեր մեջ խցկելով ավելորդ բառեր, ավելորդ հեռավորություն:

Չհամարձակվես ինձ շեշտել, ու ոչ էլ անունս կբացականչես, քեզ պահիր ձևականություններդ, որ քեզ փակագծերի մեջ չառնեմ ու հարկ եղած դեպքում դուրս չշպրտեմ: Չեմ ուզում, որ ինձ մեծատառ գրես, ուզում եմ հասարակ լինել, չտարբերվել: Ոչ էլ կկրճատես կամ կուլ կտաս ինձ քո հապավումներում:

Ես քեզ չակերտների մեջ եմ առնում, որ ուղղակի կերպով մեջբերեմ, քեզնից հետո էլի ստորակետ դնեմ, հետո գծիկով նոր կյանք սկսեմ:

Ու բավական է այդ գրողի տարած բազմակետերով շարունակես պահել այն, ինչ չկա: Ատում եմ այդ անորոշությունը, ատում եմ այն բոլոր միջակետերը, որոնցով երբևէ հավասար ենք եղել:

Ջնջում եմ բոլոր նշանները, գրողի ծոցը թող գնա այդ հուզականությունը: Մի պահ դադար տուր ու դիր վերջակետ: Կյանքն ավարտվեց, իջեցրե՛ք վարագույրները:

Ուզում եմ պատմել մեր գյուղի կանանց մտածմունքի մասին տոն օրերին: Լսելով նրանց խոսակցությունը, չես կարող անտարբեր անցնել: Հիմա կանանց մի մասը գեղեցկության սրահներում են, մի մասը տանը իրենց նվեր ստացած ծաղիկներն են ծաղկամանի մեջ դնում, իսկ մյուս մասը դրսում արևի տակ, քարին նստած մտածում է, թե պարտքերը ոնց է փակելու, երբ է դաշտի աշխատանքները սկսվելու և նման շատ այլ բաներ:

-Էս ծխելու օրենքն էլ հանեցին, էլի չպրծանք: Իմ մարդը շատ-շատ ա ծխում: Ամսեկան 60 հազարից ավել գնում ա էդ պապիրոսի վրա: Մեր գրպանը կծակե՞ր էդ փողը: Օֆ, չգիտեմ: Երեկ տղես էր զանգել (ծառայության մեջ է գտնվում Մատաղիսում), ասում եմ` ո՞նց ես, հա ասում ա՝ լավ եմ, լավ, բայց հազում էր: Երեխուս վրա իլլաջ չկար: Ես էդ զգում էի, հիվանդ էր (այդ ասելով`փորձում էր զսպել արցունքները, բայց արևի լույսը մատնում էր՝պսպղացնելով դրանք):

-Դե հիմա ոչինչ, օդ ա փոխել, ընդեղ ցուրտ էլ ա, առավոտները էդ ցրտին վազելուց ա մրսել, երևի: Կդզվի, հո տենց չի՞ մնա (փորձում էր հանգստացնել նրան հարևանուհիներից մեկը):

Փողոց մտավ առևտրականի մեքենա, որին պարտք էր նստած կանանցից մեկը: Հասավ նրանց, կանգնեց.

-Հը՞, չունե՞ս:

-Չէ, Վազգեն ջան: Մնա՝ թոշակին (մեքենան գնաց): Օֆ, էսքան տունը նստել կլինի՞: Երբ ա էս դաշտի գործերը բացվելու: Թոշակին մի հատ տենամ կարա՞մ ինձ լաթիկ առնեմ՝ դաշտի մեջ հագնելու համար, սրանք լրիվ հալից ընկել են:

-Հա, քեզ մարտի 8-ի նվեր արա (ասաց մայրս):

-Հա՜, բախտավոր ինձ: Մի տարի եմ մարտի 8-ին լավ նվեր ստացել` ոսկու կոմպլեկտ, վարկով առած էր, տարանք գրավ դրեցինք, գնաց, կորավ:

Կանանց մի մասը իր հոգսաշատ մարտի 8-ը նշում է այսպես:

Երբ դու գնացիր կամ քեզ տարան ծառայության, ես 16 տարեկան էի։ Իմ աչքին դու արդեն այնքան մեծ էիր, հասուն։ Արդեն 18 տարեկան. ա՛յ, տարիք եմ ասել, է՜։ Չափահաս է, իր գլխի տեր, տղան այնքան է մեծացել՝ արդեն բանակ է գնում։ Դու ինձ համար մեծ էիր, քանի դեռ ես ինքս 18 տարեկան չէի դարձել։ Դու չգիտեիր, որ քո 18-ից ես վախենում էի, իսկ իմ 18-ում ես դեռ չեմ կարողանում հասկանալ՝ վանիլայի՞ն պաղպաղակ եմ սիրում ես, թե՞ շոկոլադե։ Քո 18-ում դու արդեն զենքի ծանրությանն էիր վարժվել։

Ինձնից լավ ես հիշում, երևի, այն օրը, երբ իմացար, թե որտեղ ես ծառայելու։ Առաջինը ինձ էիր զանգել, դու ես ասել. դե, ծնողներդ էդտեղ էին, իսկ հաջորդ կարևոր մարդը կարծես թե ես էի։ Թեյիս մեջ շաքարավազը դեռ չէր հալվել, երբ ասացիր: Գիտեի՝ Արցախ։ Ես էլ գիտեի, բայց էդ ո՞վ էր ականջիս շշնջացել, որտե՞ղ էի կարդացել՝ չգիտեմ, չեմ հիշում, բայց գիտեի։ Թեյս չհասցրեց սառչել, երբ ես վերջնական հարմարվել էի տարածությանն ու հեռու լինելուդ։

Օրերն անցում էին, կամ մենք էինք մի կերպ անցկացնում, երբեմն վազում էին, չէինք հասցնում, բայց արդեն մեկ տարվա ծառայող էիր: Հիշո՞ւմ ես, ասում էիր՝ էլ «մալադոյ» չեմ, սերժանտ եմ, սերժա՛նտ, կպատկերացնեի՞ր։ Մտքումս ասում էի՝ հա, չես հավատա, բայց կպատկերացնեի. չգիտեմ՝ ո՞ւմ կտավում էի տեսել, ո՞ր հեղինակի տողերում էի կարդացել, որ այդքան շոշափելի պատկերացնում էի։ Մի տեսեք՝ տղան այնքան է մեծացել, որ սերժանտ է ստացել, վաստակել, դարձել։

Մինչ դու բանակում էիր, ես կրկնվող օրեր քիչ եմ ունեցել. դրանք պարապմունքներիս օրերն էին, իսկ դու ամեն օր նույնն էիր ապրում գրեթե, դեժավյուները սովորական օրերդ էին արդեն։ Քո գնալուց հետո ես հայոց լեզվի հետ ավելի երկար էի մնում իմ սենյակում։ Ասել էիր՝ քիչ «ստեղ-ընդեղ» կգնաս, ուշադիր կլինես։ Լինում էի։ Մինչ դու կեսօրդ շարային հրապարակում էիր անցկացնում, ես հասցրի ի վերջո «հախճապակի» բառը ճիշտ գրել սովորել, դերբայական դարձվածքը գտնել, կետադրել։ Ես հասցրի անձնագիր ստանալ, գործերս տանել համալսարան, 3 քննություն տալ ու ընդունվել, հասցրի ևս երկու անգամ դիտել «Փախուստ Շոուշենկից» ֆիլմը, իսկ դու ամեն օր նույն շարայինին ու կրակայինին էիր գնում։ Սեպտեմբերին ես առաջին անգամ ինձ ուսանող զգացի։ Դու, երևի, հերթական պարապմունքդ էիր անցկացնում։

Իմ կյանքում փոփոխություններն ամեն օր էին կատարվում։ Զգում էի, որ խոսելիս ավելի շատ էի ես պատմում, իսկ դու միշտ՝ դե, ոնց գիտես, նույնը։ Էլի, նորից, կրկին։

Բան չմնաց գալուդ: Արդեն 20 տարեկան ես, իսկ ես այնքան եմ, որքան դու գնում էիր։ Տեսա՞ք՝ տղան այնքան է մեծացել, որ արդեն պարտքը կատարած տուն է գալիս։ Իմ կողքով էլ 2 տարին հենց այնպես չի անցել, այնքան եմ մեծացել, որ համալսարանում դասերս ավարտելուց հետո ինքնուրույն գալու եմ քեզ դիմավորելու։

Ամենաշատ հիշողություններն իրենց մեջ պահպանում են երգն ու երաժշտությունը: Բույրն էլ ունի հիշողություն, բայց կարճատև: Մարդկանց տեսնելիս էլ ես հիշում, բայց դեմքերը հոգնեցնում են: Երգերն էլ են ինչ-որ ժամանակ հոգնեցնում (երբեմն՝ երբեք), բայց մարդկանց չես կարող ընդհատել, կամ քո սիրելի պահից 100 անգամ կրկնել իրենց խոսելը, անջատել ու հեռախոսիդ հետ շպրտել սեղանին, ականջակալ միացնել, որ ոչ ոք չլսի քո հիշողությունը: Երգն իր մեջ ամփոփում է բույրն էլ, մարդկանց էլ, տեղանքն էլ: Աչքերդ փակում ես ու տեսնում չորս տարի առաջ միայն հինգ օր տեսած մարդկանց. մեկի աչքերի գույնը լավ չես հիշում ու քո պատկերացումներով ես լրացնում, մյուսի քիթը փոքր էր` մեծացնում ես, բայց դու ես ու քո հիշողությունները, իսկ բոլորը չէ, որ լավ են հիշում ամեն ինչ:

Լսում ես ու զգում, որ քթիդ թեթև դիպչում է ինչ-որ ժամանակ ինչ-որ կանգառում սպասող տղայի օծանելիքը. դու էլ էիր ամեն առավոտ սպասում նույն կանգառում, դրա համար էլ լավ ես հիշում:

Տարիներով չլսածդ երգերը նորից լսելիս հասկանում ես, որ չես մոռացել, անկախ քեզնից բառերը քթիդ տակ երգում ես: Երգում ես ու հիշում ինչ-որ սրահներ, սենյակներ ու փողոցներ, որ ինչ-որ ժամանակ երգն այնտեղ ես լսել ու երգել:

Մեկ-մեկ այնպիսի երգեր են մտքովս անցնում, որ ուզում եմ րոպե առաջ լսել: Երևի ոչ թե երգի պահանջն է, այլ հիշողությունների:

Ավելի շատ լսեք ձեր հին երգերը, թեկուզ դրանք ձեր ներկա ես-ի ճաշակով չեն, թեկուզ դուք փոխվել եք ու ձեզ համար այդ երգերը բարձրաձայն լսելն ու ձեր պատին կիսվելն ամոթ է հիմա, բայց մեկ է, ձեր ամենալավ հիշողությունները դրանց մեջ են: