Լուսանկարը՝ Ջեմմա Պետրոսյանի

-Բարև, տա՛տ։ Զանգե՞լ էիր:

-Հա։ Ասում եմ՝ պիտի հարսիկենց հետ գնանք թփի, կգա՞ս։

-Դե, չգիտեմ, պարապմունքի եմ ու չեմ հասցնում։

-Շուտ ենք գալու, արի՛, համ մի քիչ կցրվես, համ էլ կօգնես։

-Հըմ, հիմա հասկանում եմ՝ ինչի ես ուզում, որ գամ, տա՛տ ջան։

Համաձայնելով ու վստահ լինելով, որ ժամանակը արագ է անցնելու, գնացի նրանց հետ։

Հա, մոռացա նշել. գնալու էինք Արմավիրի մարզի Արևիկ գյուղը։ Ինչպես ասում էր տատս՝ դա իր քաղաքն է։ Հիմա կմտածեք՝ էդ ո՞նց գյուղը դարձավ քաղաք։ Ասեմ։ Տատս բազմիցս պատմել է, որ երիտասարդ ժամանակ թատրոն, կինո գնալիս ոչ թե գյուղից են դուրս եկել, այլ իրենց գյուղում գտնվող ակումբում են հավաքվել: Հաճախ դրսում վրան են խփել ու ողջ գիշեր ուրախացել։ Անցնեմ մեր թուփ հավաքելուն…

Դե, ինչպես գիտեք, ամեն հայ ընտանիքում, մանավանդ՝ գյուղական, ինչպես ասում են՝ իրենք են տեսնում իրենց գլխի ճարը: Այդ իսկ պատճառով ամռանը կամ աշնանը հավաքում ենք ձմռան համար նախատեսված պաշարը, որպեսզի ձմռանը կարողանանք օգտվել այն ամենից, ինչն ունեցել ենք ամռանը, ուղղակի՝ արդեն ոչ թարմ վիճակում։ Ամեն տարի մի 5 հոգով հավաքվում, գնում ենք տատիկիս հայրենի գյուղը, որը հարուստ է խաղողաշատ այգիներով: Երբ մտնում ես գյուղ, քեզ թվում է՝ մի անծայրածիր խաղողի այգի ես մտել։

-Տա՛տ, բա ինչքա՞ն ժամանակ է, որ էս գյուղում խաղողի այգիներ են մշակում։

-Դե, ինչ ծնվել-չեմ ծնվել՝ կար։ Մի վախտ, երբ քո տարիքին էի, էդ հարցը ինձ էլ էր հետաքրքրում: Մամայիցս հարցրի, ասեց, որ ինքը այստեղից չի եղել ու չի փորձել հետաքրքրվել։ Պապայից հարցրի, ասեց՝ ինչ հիշում եմ, կա։ Ես էլ որոշեցի պապիկիս հարցնել, չնայած՝ ջղային պապ ունեի: Ի վերջո, պապս ասաց, որ ժամանակին ծիրանենիներ, տանձենիներ, գիլասենիներ, և այլ մրգերի ծառեր էլ են ունեցել, ձմռան ցրտին ու մութ տարիներին բոլորը կտրել վառել են։ Ու քանի որ ամեն տարի ի վիճակի չեն եղել նորից սերմեր առնելու, տնկել են խաղողի մովեր (թփեր) ու խնամքով հետևել: Էդպես մեկը մյուսից սովորելով՝ կարողացել են բավականին մեծ ու լայնատարած այգիներ սարքել։

-Բա խաղողից բացի ուրիշ բան չէի՞ն կարում դնեն։

-Կարում էին, ոնց չէին կարում, ուղղակի՝ ասեցի չէ, եկամուտ ստանալու լավ տարբերակ էր: Ամեն տարի սերմի, սելափոնի ու նմանատիպ այլ բաների փոխարեն համապատասխան դեղեր գնելը, խաղողի վազերը բուժելը:

-Իսկ խաղողի հետ միասին ուրիշ բաներ էլ են, չէ՞ ցանում։

-Դե հա, ոնց չէ: Ամեն մարդ իրա տան համար ցանում ա ամեն ինչ էլ՝ իրա օրվա հացը վաստակելու համար, հո չի՞ գնալու հարևանից ուզի։ Դու չե՞ս տեսել, որ համ «շեմուշկա» են ցանում, համ վարունգ են դնում, համ էլ մի երկու առու «պամիդոր», բիբար, սոխ, ու ըտենց, էլի։

-Հա, բայց էդ երկու առվով ի՞նչ փող պիտի առնեն։

-Ա՛յ բալա, էդ հո ծախելու համար չեն դնում։ Դնում են, որ համ ուտելու բան ունենան, համ էլ կարողանան «զակատներ» (պահածոներ) փակել, որ ձմռանը իրենց երեխեքը կուշտ փորով ու հանգիստ քնեն:

-Բա դուք էն ժամանակ այդքան մեծ ընտանիքով ո՞նց եք ապրել (տատիկիս ընտանիքում բացի իրենից ևս ութ երեխա են եղել)։

-Է՜, բալա ջան,- նեղսրտեց տատս,- ո՞նց պիտի ապրեինք: Մերս ու հերս, Աստված հոգիները լուսավորի, կաշիներից դուրս գալով աշխատում, տանջվում, պահում էին մեզ: Մենք էլ ինչով կարում՝ օգնում էինք։ Ճիշտ է, շատվոր էինք, բայց խիղճներս հանգիստ, օրվա հացով ապրում էինք։

Տատիկիս տխուր հայացքը նկատելով՝ այլևս չշարունակեցի: Այս խոսակցությունից հետո չհասցրինք նկատել, թե ինչպես անցավ ժամանակը, թե ինչպես թուփ քաղեցինք, այդ անձրևոտ եղանակին հասանք տուն և, ի վերջո, թե ինչքան բան իմացա այդ գյուղի մասին: Երանի թե այս տարի էլի գնանք թփի, այս անգամ ոչ թե ինձ կհամոզեն գնալ, այլ ես կհամոզեմ, որ ինձ հետ գան թփի:

Բարև՛։
Անունս Անի է։ Անի անունով սովորաբար կոչում են աղջիկներին, ու դեռ Անի անուն ունեցող տղայի չեմ հանդիպել, փառք Աստծո։ Սա կենսագրություն չի լինելու, ոչ էլ անվան բացատրություն։ Սկզբի համար ուզում էի ինձ չճանաչողներին մի փոքր փաստել, որ աղջիկ եմ։

Հասարակության մի զանգված ունի հստակ սահմանված օրենքներ ու կարծրատիպեր՝ կապված աղջիկների հետ։ Փորձիր դուրս գալ այդ սահմանումներից, ու քեզ կհամարեն տարօրինակ։ Հա, ուրախ եմ, որ քեզ էլ մի տեսակ չի հուզում՝ ինչպիսին կհամարեն քեզ։

Չէ, սա ոչ էլ շրջապատի կարծիքի ու դրա ազդեցության մասին է։

Ես աղջիկ եմ, ու ինձ չեն հետաքրքրում ռոմանտիկ ֆիլմերը։ Դրանք մի տեսակ ճնշող են։ Ու ընդհանրապես, մեր օրերում ռոմանտիկան, երջանիկ ավարտները քչացել են, դժվարացել։ Դժվար է հասնել ֆիլմային happy end-երի։ Ռոմանտիկ ֆիլմեր նայելով մեզ համար այդպես էլ երազանք է մնում «կինոյի սիրուն տղեն կամ աղջիկը»։ Բայց ռոմանտիկան քննադատելու համար չեմ եկել։

Մենք ունենում ենք որևէ իդեալ, կամքի ուժի օրինակ, ամեն անգամ հուսահատվելիս հիշում ենք նրան ու հաճախ ուժ ստանում։ Օրինակներ գտել եմ ֆուտբոլում, ֆիլմերում, դերասանների մեջ։ Ֆուտբոլից խոսել եմ, էլի եմ խոսելու, հա՛, միշտ։ Այսօր կարծես թե ուզում եմ պատմել մարտաֆիլմերից։

Ես աղջիկ եմ, ու «պուպսիկ» դերասանների խաղն ինձ չի գրավում։ Ես իմ դերասաններին գտել եմ դեռ մանկուց, երբ Ջեկի Չանի, Բրյուս Լիի, Ստալոնեի ֆիլմերի ժամերն ու օրերը գրում էի տան պատերին՝ երևացող մասում, որ բաց չթողնեմ։ Ես մեծացել եմ Ռեմբո ու Ռոքքի Բալբոա նայելով։ Ժամանակի ընթացքում ես հասկացա, որ մարտաֆիլմերը միայն մարդկանց սպանել չեն սովորեցնում. կարողացիր պայքարել, դժվարություններ հաղթահարել, վիրավորվել, ընկնել, կարողացիր բարձրանալ։ Հասկացա, որ Ռոքքի Բալբոան նայելիս փշաքաղվելը սովորական է դառնում, որ Ստալոնե անունը որպես պատասխան հնչելու է այս հարցին՝ ո՞վ է քո սիրելի դերասանը։

Չեմ գրում Ստալոնեի կյանքը պատմելու համար, բայց երբ հիասթափվում ես ու մտածում՝ փակ դռներին վերջ չկա, հիշի՛ր, որ Սիլվեստրի կյանքը կործանման վտանգի տակ է դրվել հենց լույս աշխարհ գալու առաջին օրից։ Բժիշկներն անզգուշաբար վնասել էին նրա ծնոտային մկաններն, ու նա դեմքի մասնակի կաթված էր ստացել։ Իսկ դու շարունակի՛ր, շարունակի՛ր կյանքդ բարդացնել ամենահասարակ երևույթների պատճառով։ Տարիներ շարունակ նրա դեմքին շրխկացրել են բոլոր դռները՝ ասելով, որ նա երբեք դերասան չի դառնա։ Նայի՛ր նրան ու հասկացի՛ր վերջապես, որ քո կյանքն ամենավատը չէ, դու ունես հնարավորություն, ունեցիր նաև կամքի ուժ։

Ես չէի եկել երկար խոսելու։

Թույլ տվեք երկրորդել մի քանի խոսք «Rocky 6» ֆիլմից. «Ո՛չ ես, ո՛չ դու, ո՛չ էլ որևէ մեկն այս աշխարհում այնքան ուժեղ չի հարվածում, որքան կյանքը։ Կարևոր չէ, թե ինչպես ես հարվածում դու, այլ՝ ինչպես ես ընդունում հարվածը, ինչպես ես շարժվում առաջ։

Որոշել ես գնալ՝ գնա՛։ Եթե գիտես քո արժեքը, գնա՛ ու վերցրո՛ւ քո հասանելիքը, բայց պատրաստ եղիր հարվածներին դիմակայելու…»։

Ես գիտեմ՝ դու պատրաստ ես, ուրեմն՝ գնացի՛նք։

Հայրական գերդաստանս բավականին ահագին մեծ է: Երբ հավաքվում ենք, ու պապիկս ու իր յոթ երեխաները՝ Զարուհին, Հայկը, Քրիստինեն, Սուրենը, Սամվելը, Տիգրանն ու Եսթերը, սկսում են պատմել իրենց մանկությունը, չարաճճիությունները, չգրել ուղղակի չի ստացվում: Տան մեծը՝ Զարուհի հորաքույրս, տատիկիս օգնականն էր ու վեց երեխաների երկրորդ մայրը, աջ ձեռքը:

Հորաքույրներս ու հորեղբայներս պատմում են, որ չնայած հորաքրոջս խստությանն ու պահանջկոտությանը, շատ է սիրել կատակել:

Մի անգամ Զարուհին իր մոտ է կանչում փոքրիկ Եսթերին.

-Եսթիկ, արի հլը…

-Հա, Զար…

-Սովա՞ծ ես, խորոված չե՞ս ուտի:

-Իյա, Զար, էդ ի՞նչ հարց ես տալիս, ո՞նց չեմ ուտի:

Փոքրիկ Եսթերը կանգնում է ավտոտնակի մեջտեղում, փակում աչքերը ու արդեն պատկերացնում, թե ինչպես է ուտելու այդքան սպասված խորովածը:

Իսկ մսի փոխարեն Զարուհին պղպեղ ու սմբուկ էր խորովում, և իրոք դա խորոված էր, չէր ստում:

Վերջապես խորովածը պարաստ էր: Եսթերը բացում է աչքերը ու լաց լինելով գնում:

Մտածում եք՝ ինչ վատ վերջացավ, չէ ՞:

Անցել էին տասնյակ տարիներ: Երկուսն էլ ամուսնացած էին, ու Զարուհին դեռ հիշում էր քրոջ արցունքները:

-Եսթիկս, հագնվի՝ տեղ ենք գնում:

-Ո՞ւր, Զարս:

-Խորոված ուտելու:

Խորոված ուտելու՝ ամենաթանկարժեք ու բարձրակարգ ռեստորաններից մեկում:

Ուղղակի հիանում եմ այն սիրով, որ կա Սեդրակյանների գերդաստանում: Տարիների ընթացքում նրանք ոչ թե ամեն մեկն իր հոգսերի եջ մոռացել է մյուսներին, ընդհակառակը, ավելի են մտերմացել իրար հետ, և ընտանիքը դարձրել իսկական գերդաստան:

Գյուղում ապրելու ամենամեծ առավելությունը քաղաքից չլինելն է, իսկ քաղաքից լինելու միակ առավելությունը՝ քաղաքից լինելը:

Երբեք չեմ փայլել երաժշտական ունակություններովս, թեև ինձ մեծ երգչուհի էի համարում ՝ սանրը ձեռքիս: Չնայած երաժշտական լսողությու չունենալուս, մայրս միշտ ինձ դաշնակահար էր պատկերացնում, տատս էլ ՝ քանոնահար: Երևի, եթե գյուղում չլինեի, ստիպված կլինեի նոտա սովորել ու որևէ գործիք նվագել, բայց գյուղս փրկեց ինձ:

Ի պատասխան իմ անտաղանդ կերպարի, գյուղում շատ երեխաներ կան, որոնք արվեստի հետ մեծ առնչություն ունեն: Իմ միակ տաղանդը՝ քիչումիչ գրելն է, և թունդ սուրճ պատրաստելը:

Ու այդ շատ ու շատ երեխաներ՝ զարգանալու ու կատարելագործվելու հնարավորությունից զրկված լինելով, իրենց տաղանդը ներդնում են դարպասներին կավիճով նկարելու ու դպրոցական հանդեսներին՝ բերանը բացել-փակելու մեջ:

Երևի կհամաձայնեք, որ դպրոցում երեխաները ոչ միշտ են իրենց ազատ դրսևորում , ու շատ տաղանդներ մնում են անհայտ: Հենց այս տաղանդներին որոնելու ու բացահայտելու ձգտումով էլ մի երկու ընկերներով որոշեցինք գյուղում զարգացման կենտրոն բացել:

30 տարվա ստաժավոր ուսուցիչներից հետո 15 տարեկան աղջկան «ուսուցչի» դերում դժվար է պատկերացնել: Խնդրել եմ, որ ինձ ազգանունով կամ «ընկեր»- ով չդիմեն. ինձ իմ անունը դուր է գալիս:

Կենտրոնի անունը բավականին ոգևորիչ է Շենիկի «ՏնաՇեն» ակումբ: Երեխաների թիվը գնալով շատանում է, ու դրան նպաստում է ծրագրի անվճար լինելը: Ակումբում աթոռներ չունենք, մենք նստում ենք բարձերին, խոսելուց կանգնել պետք չէ, իսկ ձեռքի փոխարեն՝ մատ ենք բարձրացնում:

Մենք գտել ենք գյուղի երեխաներին «դաշնակահար» ու «քանոնահար» դարձնելու մեր բանաձևը: Դրա համար նոտա սովորել պետք չի, պարզապես պետք է հավատալ ու չսահմանափակել մեզ գյուղի ներսում, ինչու չէ՝ ձգտել քաղաքին, բայց լինել գյուղացի: