anush hovhannisyan

Օպտիմալացվո՞ւմ ենք

Ահա արդեն տևական ժամանակ է խոսակցություններ ենք լսում դպրոցների օպտիմալացման մասին: Առաջ նման խոսակցություններին ուշադրություն չէինք էլ դարձնում, սակայն հիմա ամեն մի նման լուրից իրար ենք խառնվում, փորձում հասկանալ՝ ինչ է դա, որովհետև այդ լուրերը սկսել են նաև մեզ առնչվել: Ասում են՝ մեր դպրոցը ևս փակվելու է: Պարզաբանումներ ստանալու նպատակով որոշեցի հարցազրույց վարել մեր՝ Արմավիր քաղաքի թիվ 4 ավագ դպրոցի տնօրեն Անի Քալաշյանի և փոխտնօրեն Լիլիթ Եփրեմյանի հետ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ընկեր Քալաշյան, վերջերս շատ են խոսում դպրոցների օպտիմալացման մասին, կարո՞ղ եք ներկայացնել՝ ինչ ծրագիր է դա:

-Օպտիմալացման ծրագրին մենք բախվեցինք, երբ կոնկրետ մեզ վերաբերվեց դա: Ծրագիրը իրենից ներկայացնում էր այսպիսի մի սխեմա` դպրոցներ էին փակվելու: Գումար խնայելու հարց էր միգուցե այստեղ: Որոշ դպրոցների փակվելուց հետո խնայված գումարը ուղղորդվում է մեկ այլ դպրոց ավելի բարելավելու և կրթության որակը բարձրացնելու համար:

-Լուրեր են պտտվում, որ մեր դպրոցը նույնպես փակվելու է: Ի՞նչ կասեք այդ մասին: 

-Նախ ասեմ, որ այդ լուրերը շատ ցավոտ է լսելը: Այո, մեր դպրոցը արդեն փակվելու առաջ է կանգնած: Դպրոցը 50 տարվա պատմություն ունի, կայացած է որպես ավագ դպրոց, ունի գրեթե 300 աշակերտ: Իմ կարծիքով այն չի կարող փակվել, քանի որ բավականին լավ ցուցանիշներ ունենք: Քաղաքում կա 2 ավագ դպրոց, և մեր դեպքում աշակերտների թիվը բավարար է: Սակայն մեզ ասացին, որ կա մի այսպիսի տարբերակ. ավագ դպրոցից դառնալ հիմնական: Ինչքանո՞վ է նպատակահարմար. մենք արդեն կայացել ենք որպես ավագ դպրոց, ունենք լավ մասնագետներ և ունենք աշակերտներ, ովքեր բավականին բարձր ուսման առաջադիմություն ունեն:

-Փակվելուց հետո ո՞ւր պետք է գնան աշակերտները և ուսուցիչները: 

-Առաջարկ կար, որ փակվելու դեպքում աշակերտները ուսուցչական կազմի հետ միասին տեղափոխվեր քաղաքի մյուս ավագ դպրոցը: Աշակերտների համար բավականին դժվար էր համակերպվել այդ առաջարկին: Բազմիցս դժգոհություններ լսել ենք, բայց տեղափոխության դեպքում նրանց հետ կապված ոչ մի խնդիր չի լինի:

-Կլինե՞ն ուսուցիչներ, ովքեր կկորցնեն իրենց աշխատանքը այս որոշումից հետո: 

-Տեղափոխության արդյունքում աշակերտները հաստատ չեն տուժի: Ուսուցիչների հարցն է անորոշ, քանի որ չգիտենք. արդյո՞ք բոլորը նոր դպրոցում աշխատանք կունենան, թե ոչ: Ուսուցիչներ կան, ովքեր արդեն մոտ են կենսաթոշակային տարիքին, և հնարավոր է, որ նրանք կորցնեն աշխատանքը:

-Դպրոցից դուրս մենք շատ խոսակցություններ ենք լսում, թե ինչու պետք է փակվի, կամ որ հաստատ փակվելու ենք…

-Մեզ էլ են այդ խոսակցությունները հասնում, և շատ վատ են անդրադառնում բոլորի վրա: Առայժմ ոչ մի բան հավաստի չէ: Մենք դիմել ենք կրթության նախարարություն: Մեզ ասել են, որ շարունակենք մեր աշխատանքը, սակայն խոսակցությունները չեն դադարում: Ինչ խոսք, բավական ճնշող մթնոլորտ է:

Սակայն մենք շարունակում ենք աշխատել, նույնիսկ ավելի է աշխուժացել դպրոցի առօրյան: Այս տարի բավական հաճախ տեղի են ունեցել տարբեր միջոցառումներ, խմբակներ ենք ստեղծել, որոնք անվճար են, աշակերտները սիրով հաճախում են: 50 տարվա դպրոցը չի կարող հենց այնպես փակվել կամ տարբեր խոսակցությունների պատճառով դադարեցնել աշխատանքը:

-Իսկ դուք ինչպե՞ս եք գնահատում այս որոշումը, և արդյո՞ք այլ կերպ հնարավոր չէր լուծում տալ այս հարցին: 

-Չգիտեմ, հստակ ոչինչ չեմ կարող ասել: Ինչ խոսք, երկրում կա ֆինանսական խնդիր, բայց դպրոցների հաշվին կատարել փոփոխություն, միջոցներ խնայել, ըստ իս, ճիշտ չէ: Նույնիսկ պատերազմի տարիներին դպրոցները չեն փակվել, ընդհակառակը, դպրոցներ են կառուցել, ինչպե՞ս կարելի է հիմա, այս խաղաղ պայմաններում փակել: Կապ չունի՝ դա մեր դպրոցն է, թե մեկ այլ. խնդիրը նույնն է: Եթե մի քաղաքում կառուցել են 10 դպրոց, ուրեմն դրա անհրաժեշտությունը եղել է, և պետք չէ վերցնել ու հենց այնպես փակել դրանք կամ միավորել:

Զրույցը շարունակում եմ փոխտնօրեն Լիլիթ Եփրեմյանի հետ:

-Ի՞նչ եք մտածում դպրոցի փակման հարցի շուրջ: 

-Դպրոցը փակելու վերաբերյալ ասեկոսեները մեզ են հասել մասնավոր խոսակցությունների մակարդակով, այդ պատճառով դժվարանում եմ մեկնաբանել այդ լուրերը: Իսկ ընդհանրապես դպրոց փակելու երևույթը, որպես այդպիսին, անվստահություն հայտնելու և վաղվա օրը կասկածի տակ դնելու առիթ է տալիս:

-Դուք դպրոցի աշակերտներից շատերի հետ եք շփվում, կասե՞ք ինչպես են նրանք արձագանքում այդ հարցին: 

-Աշակերտները այդ լուրերը լսելով ընկճվել էին, սակայն այժմ լավատեսորեն են տրամադրված` հույս ունենալով, որ այդ խոսակցությունները այդպիսին էլ կմնան:

-Իսկ ուսուցչական կազմը ինչպիսի՞ դիրքորոշում ունի այս հարցի շուրջ: 

-Ուսուցչական կոլեկտիվի դիրքորոշումը ներկայացված է ՀՀ վարչապետին ուղղված նամակում:

Ես էլ այս դպրոցի աշակերտ եմ և հիմա նույնպես տագնապած եմ այս լուրերից: Մեկ տարի է, տեղափոխվել ենք ավագ դպրոց, երկար ժամանակ հարմարվում էինք նոր միջավայրին, նոր դասընկերներին, և հիմա, երբ պատկերացնում ենք, որ փակվելու դեպքում նորից նույնը պետք է անցնենք, բոլորս էլ նեղսրտում և բարկանում ենք: Կարծում եք՝ հե՞շտ է:

Արագիլները

Լուսանկարը՝ Սեդրակ Սեդրակյանի

Պապիկս ականատես է եղել մի շատ ցավալի դեպքի և իր ֆեյսբուքյան էջում գրառում է կատարել:

Ինձ շատ է հուզել պապիկիս պատմությունը, ուստի որոշեցի 17-ի ընթերցողներին ներկայացնել պապիկիս գրառումը:

«Փոքր ժամանակ ես կարդացի մի պատմություն, թե ինչպես է արագիլը իր ձագերին պաշտպանելու համար նետվում կրակի մեջ և այրվում իր ձագերի հետ միասին։ Սա ինձ մի ուռճացված պատմություն էր թվում, մինչև որ ինքս ականատես եղա հենց նման մի դեպքի:
Սկսեմ ամենասկզբից։ Մեր գյուղում շատ արագիլներ կան, և ամեն անգամ դրանց մոտով անցնելիս նկատելի էր նրանց հոգատարությունը թե՛ միմյանց, և թե՛ իրենց դեռ նոր սկսվող ընտանիքի հանդեպ։ Զույգերը միասին էին հոգ անում բույն պատրաստելու համար և հերթով նստում էին ձվերի վրա ու համբերատար սպասում ապագա ճուտիկների լույս աշխարհ գալուն։ Նրանք իրենք էին իրենց տան կենդանի կտուրը։ Նրանք և՛ գիշեր, և՛ ցերեկ անդադար հսկում էին ձվերը՝ իրենց թևերով ծածկելով ու պաշտպանելով քամուց, ցրտից, անձրևից և նույնիսկ կարկուտից։

Ծնվեցին ցանկալի ձագերը, և հիմա էլ նրանցից մեկը մնում էր ձագերի մոտ, իսկ մյուսը գնում կեր փնտրելու։ Այսպես ձագերը բավականին մեծացան, բայց դեռ թռչել չէին կարողանում, մինչև որ կատարվեց ամենասարսափելին։
Երեկ երեկոյան ուժեղ քամի էր, և հանկարծ լույսերը մարեցին։ Ինձ հետաքրքրում էր վթարի պատճառը, և դուրս եկա փողոց։ Մթության մեջ, հեռվում հրդեհ նկատեցի և իմ քայլերն արագ ուղղեցի դեպի օդի մեջ երևացող կրակը։ Վառվում էր արագիլի բույնը։ Պատճառն արդեն հասկանալի էր։ Արագիլի բույնը գտնվում էր էլեկտրասյան կատարին։ Կարճ միացումից հրդեհ էր բռնկվել, և վառվում էր չոր ցախերից հյուսված արագիլի միակ ապաստանը։ Կրակը շատ էր ուժգնացել, և այնտեղ հավաքված համագյուղացիները ամեն ինչ անում էին կրակը մարելու համար, քանի որ տեսնում էին մոր թևերի տակ կուչ եկած, կրակի մեջ այրվող ձագերին։ Տասը մետր բարձրության վրա դույլերով կրակ մարելը այնքան էլ հեշտ գործ չէր, մանավանդ գիշերով՝ մթության մեջ, ու նաև այն, որ ջուր ձեռք բերելու համար հոսանք էր անհրաժեշտ, որը նույնպես չկար։ Բայց արագիլներին փրկելու պայքարը չէր դադարում։ Արագիլների մայրը ոչ մի վայրկյան չէր լքում ձագերին և իր թևերով ծածկած այրվում էր իր ձագերի հետ միասին։ Վերջապես դեպքին մասնակցություն ունեցավ մի նախնադարյան, հնամաշ հրշեջ մեքենա։ Արագիլի բույնը կրակախառը փլուզվեց ներքև։ Եվ դրանից հետո միայն, այրված ոտքերով ու իրանով մայր արագիլը թռչեց վեր և անդադար պտտվում էր հեռագրասյան շուրջը՝ գուցե անհանգստանալով իր երկու ձագուկների ճակատագրով, որոնք ցավոք արդեն սատկել էին։ Թե ինչ եղավ այրված ոտքերով մայր արագիլի հետ՝ էլ չիմացա, քանի որ շատ մութ էր, բայց մի բան հասկացա, թե ինչ մեծ սեր ու նվիրում կար այդ թռչնակի սրտում, որը մինչ վերջին վայրկյանը, այրվում էր իր ձագերի հետ միասին։ Ակմայից խորհում էի, թե որքան մարդիկ կան աշխարհում, որ մի արագիլի սիրտ ու նվիրում էլ չունեն»:

Սեդրակ Սեդրակյան

narek hakobyan

Ինչն է ինձ հուզում

Երբեք այս թեմայով, նյութ չեմ գրել միայն այն պատճառով, որ չեմ խորհել, թե ինչն է ինձ հուզում: Նախ սկսենք նրանից, որ ես իմ կյանքը չեմ պատկերացնում առանց ընթերցանության, գրքերի և ֆիլմարտադրության: Ճիշտ է, ես դեռ կայացած ռեժիսոր չեմ և ոչ էլ այնքան ֆիլմեր եմ նկարահանել, որ ինձ կարելի է Օսկար տալ:

Ես ստանդարտներից դուրս մարդ եմ: Չեմ մտածում ինչպես իմ հասակակիցներից շատերը: Իմ պատկերացումները, աշխարհայացքը, նույնիսկ երաժշտությունը տարբեր են: Ինձ հաճախ են ասում, որ դու ընտրել ես քեզ բնորոշ մասնագիտություն:

Կինոն իմ մեջ արթնացրեց երևակայական, հոգեբանական, փիլիսոփայական մեծ զգացում:

Իսկ ինչ կարող եմ ասել, գրքերի մասին: Դրանք իմ երկրորդ աշխարհն են, որտեղ ես եմ և իմ գրքի հերոսները: Ուրիշ ոչ ոք:

Ինձ նաև հետաքրքրում է սցենարական արվեստը: Ունեմ բազում աշխատանքներ՝ թե կարճամետրաժ, թե լիամետրաժ ֆիլմերի սցենարներ, թե՛ պիեսներ և փոքրիկ բեմադրություններ:

Ի դեպ, նշեմ նաև, որ ունեմ նկարահանած առաջին կարճամետրաժ ֆիլմը, որի ռեժիսորը և սցենարիստը ինքս եմ: Ֆիլմը կոչվում է «Օտար լույսը»: Ներկայացրել եմ Ավրորա միջազգային կարճամետրաժ ֆիլմերի մրցույթին:

Մեծ երազանքս է՝ ֆիլմեր նկարահանել՝ Տիգրան Մեծի մասին, «Սամվել» պատմավեպի և հայկական վիպաշխարհի հիման վրա:

Մի խոսքով, ինձ հուզում է կինոն:

Սարդարապատ

Այսօր Սարդարապատի հերոսամարտի օրն է, և իմ զրուցակիցն է պատմաբան Սարինե Մարտիրոսյանը, ով նախկինում աշխատել է Սադարապատի հերոսամարտի հուշահամալիրում գտնվող Հայաստանի ազգագրության և ազգային-ազատագրական պայքարի պետական թանգարանում որպես ավագ գիտաշխատող: 

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ինչպե՞ս և ե՞րբ սկսեց հերոսամարտը

-Հերոսամարտը տեղի է ունեցել 1918թ-ի մայիսի 22-ից մինչև 28-ը: 1918թ մայիսի 21-ին, երբ թուրքական զորքերը գրավեցին Սարդարապատ գյուղն ու կայարանը, հայկական ուժերը անցան հակահարձակման հաջորդ օրը` 22-ին , կայարանը հետ գրավեցին 23-ին: Ոնց որ Ավարայրի ճակատամարտում, այնպես էլ Սարդարապատում դրված էր հայերի լինել թե չլինելու հարցը. եթե պարտվեինք, այդ գարունը կլիներ հայերի համար վերջինը: Բայց այն դարձավ համաժողովրդական պատերազմ: Բոլոր կուսակցությունները, բոլոր խավերը մի կողմ դրեցին տարաձայնությունները, դարձան մի բռունցք և կարողացան հակահարված տալ և Սարդարապատում, և Ղարաքիլիսայում, և Բաշ Ապարանում: Ճիշտ է, Ղարաքիլիսայում պարտություն կրեցինք, բայց այդ պարտությունից հետո թուրք Վեհիբ փաշան խոստովանեց, որ հայերը այդ կռվում ապացուցեցին, որ կարող են համարվել աշխարհի լավագույն զինվորները:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ի՞նչ իրավիճակ էր տիրում այդ օրերին Հայաստանում

-Այդ ժամանակ ծանր պայմաններում էր Հայաստանը: Առաջին աշխարհամարտից հետո մնացել էր մենակ, ու հենց այս պատերազմը մենք հաղթեցինք մեն-մենակ: Ստեղծվել էր Անդրկովկասյան սեյմ, որի մեջ մտնում էին և Հայաստանը, և Վրաստանը, և Ադրբեջանը: Ու երբ 1918թ մայիսի 26-ին Անդրկովկասի սեյմը լուծարվեց, մայիսի 28-ին անկախ հռչակվեց Հայաստանը: Փաստորեն հերոսամարտը բերեց հանգեցրեց անկախության:

Թուրքերը նաև ուզում էին Արաքսի երկու կամուրջներով՝ Կարակալայի ու Մարգարայի, մտնեին Հայաստան, ու շրջափակման մեջ կընկներ Հայաստանը: Սակայն մենք կարողացանք պայթեցնել այդ կամուրջները և թույլ չտալ թուրքերին, որ հասնեն իրենց ուզածին:

Այդ ժամանակ նաև մեր կողքին էր 5000-անոց քրդական ջոկատը` եզդիների ջոկատը, Ջհանգիր Աղայի գլխավորությամբ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ե՞րբ կառուցվեց Սարդարապատի հուշահամալիրը

-Հուշահամալիրը կառուցվեց 1968 թվականին՝ Սարդարապատի հերոսամարտի 50 ամյա տարելիցին նվիրված: Ճարտարապետն է Ռաֆայել Իսրայելյանը: Այդ ժամանակ Հոկտեմբերյանի շրջկոմի քարտուղարն էր Վլադիմիր Դարբինյանը, ով անձամբ ղեկավարեց շինարարությունը և շատ աջակցեց, որ կառույցը իրականություն դառնա:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում կառույցը

-Համալիրը մեր հերոսամարտի և ընդհանրապես ամբողջ հայ ժողովրդի հերոսության խորհրդանիշն է: Սկզբնական շրջանում, որքանով ինձ հայտնի է, ճարտարապետը ցանկացել է զանգերի փոխարեն սուր տեղադրել, բայց քանի որ այն ժամանակ Խորհրդային Միության կազմում էինք, արգելեցին սուրը, և ընտրվեցին զանգերը: Զանգերը խորհրդանշում են այն իրավիճակը, երբ ամենածանր պահին բոլոր եկեղեցիների զանգերը հնչել են և ի զեն կանչել ժողովրդին: Այնտեղ կան նաև ցուլերի, արծիվների քանդակներ, որոնք նույնպես հզորություն են խորհրդանշում: Պատին ներկայացված են հայոց պատմության մի շարք դրվագներ, և ամենակարևորը թանգարանն է, որը առաջին ազգագրության թանգարանն էր Հայաստանում:

Թանգարանը ինքնին շատ հետաքրքիր կառույց է, որը նման է հայկական բերդի: Թանգարանի շենքը պատուհան չունի, այն լուսավորվում է երդիկներից: Թանգարանում կա երկու ցուցասրահ. մեկը նվիրված է հենց մայիսյան հերոսամարտերին, իսկ մյուսը՝ ազգագրությանը: Հերոսամարտերին նվիրված սրահի վերևում հենց հազարաշեն երդիկի օրինակ է, կարծես մեկը մյուսի մեջ հյուսված լինեն: Իսրայելյանը երկու պատուհան է թողել, որոնցից մեկը նայում է Արագածին, իսկ մյուսը՝ Արարատին:

Թանգարանի առաջին տնօրենը եղել է Աշոտ Բարսեղյանը: Հյուրերը այնքան շատ էին լինում, որ անգամ հերթեր էին գոյանում:

-Ի՞նչ եք կարծում, այցելուների թիվը նվազել է

-Այն ժամանակ ավելի շատ էր, հիմա էլ են գնում, երբ Հայաստան զբոսաշրջիկ է գալիս, անպայման Սարդարապատ պետք է այցելի: Կարծես Սարդարապատը մեր այցեքարտը լինի, ինքնուրույն հաղթանակի խորհրդանիշ:

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

Լուսանկարը՝ Անուշ Հովհաննիսյանի

-Ձեզ որպես հայոց պատմության ուսուցչուհի բավարարո՞ւմ է գրքերում գրվածը հերոսամարտի մասին

-Կարելի էր ավելի շատ գրել, բայց հիմա կան հոսքային դասարաններ` բնագետներ, պատմաբաններ և այլն, պատմաբանների համար կարելի է ասել, որ նյութ կա հետաքրքիր: Հաշվի առնելով աշակերտների հետաքրքրասիրության աստիճանը, երևի բավարար է, իսկ ով ցանկանում է ավելին իմանալ, կկարդա և կօգտվի այլ գրականությունից:

-Ըստ ձեզ, ի՞նչ է պետք անել, ուրպեսզի աշակերտները էլ ավելի իմանան ու կարևորեն Սարդարապատի հերոսամարտը

-Ի՞նչ է պետք: Ընդամենը հայրենասիրական ոգի: Պետք է մարդը հայրենասեր լինի, որպեսզի ձգտի ավելին իմանալ իր պատմության մասին ու ոգևորվի այդ պատմությամբ, մանավանդ Սարդարապատի հերոսներով: Այնտեղ մասնակցել են այն ժամանակ շատ երիտասարդ, հետո արդեն մարշալ Բաղրամյանը, Ակսել Բակունցը, գրականագետ Ղափանցյանը, Ղուկաս Ղուկասյանը:

-Իսկ հիմա ավագ դպրոցականները որքանո՞վ են հետաքրքրված Հայոց պատմությամբ:

-Ցավոք սրտի, այդ հոսքային բաժանումը , որ կատարվում է, յուրաքանչյուրը կենտրոնանում է իր մասնագիտական առարկաների վրա, ու ավելի քիչ է ուշադրություն դարձնում մյուս առարկաներին, այդ թվում նաև պատմությանը, եթե իհարկե, բնագիտական հոսք չէ:

Բայց անկախ ամեն ինչից, կազմակերպվում են էքսկուրսիաներ դեպքի Սարդարապատի թանգարան, և կապ չունի արդեն՝ որ հոսքի դասարան է, բոլորն էլ այցելում են թանգարան, տեսնում են, իմանում են, և ինձ թվում է, որ անպայման իր ազդեցությունն ունենում է:

Այս նոր սերունդը հայրենասեր է: Ինչքան էլ զայրանան, ինչքան էլ մտածեն՝ վատ երկրում ենք ապրում և այլն, միևնույնն է, հայրենիքը վատը լինել չի կարող: Կարող է կառավարությունը, իշխանությունը վատ լինել, բայց ոչ հայրենիքը: Ամենաշատ դժգոհող երիտասարդները անգամ չեն կարող պատկերացնել, որ հաջորդ պահին կարող են հերոս դառնալ, որովհետև պահն է թելադրում, թե իրենք ոնց իրենց կդրսևորեն: Յուրաքանչյուրիս գենի մեջ նստած է հայի ռազմական ոգին` հայրենիքը պաշտպանելու, ոչ թե ուրիշի տարածքը գրավելու, ու այդ գենը արթնանում է այդ պահին: Ինչքան էլ չսովորի իր պատմությունը, միևնույն է, զենք է վերցնելու իր հայրենքը պաշտպանելու է:

anush hovhannisyan

Գնում են

2:30 էր: Շտապում էի տանից դուրս գալ, քանի որ պայմանավորվել էի հարցազրույցի համար: Դուրս եկա կանգառ, որպեսզի երթուղայինով շուտ հասնեմ Արմավիրի մյուս ծայրը: Իսկ երթուղայինը ուշանում էր, կամ միգուցե դա իմ շտապողականության արդյունքն էր: Վերջապես եկավ, բարձրացա, զբաղեցրի իմ ամենասիրած տեղը` ամենավերջում պատուհանի մոտ, դրեցի ականջակալներս ու հարմար տեղավորվեցի, բայց երաժշտության ձայնը շատ կամաց էր, որպեսզի լսեի մարդկանց խոսակցությունը. միգուցե մի հետաքրքիր պատմություն ծնվեր: Դե, դա էլ ապագա լրագրողի հետաքրքրասիրության արդյունքն է:

Վարորդը ինչ-որ մեկի հետ էր վիճում, գոռգոռում էր այնպես, որ երաժշտության ձայնը բացարձակ խոչընդոտ չհանդիսացավ լսելու համար:

Հանկարծ ընթացքը դանդաղեց, ու մեքենան կանգ առավ ավտոկայանում: Պետք էր ինչ-որ մեկին սպասել, իսկ ես արդեն ուշանում էի: Բարկացած պատուհանից դուրս էի նայում, երբ աչքս ընկավ քիչ հեռվում խմբված մարդկանց: Երկու ավտոբուս էին կանգնած, մարդիկ շրջապատել էին այն, հետո սկսեցին գրկախառնվել, մի քանիսը անգամ լաց եղան, չհասկացա՝ ինչ էր կատարվում: Այսքան ժամանակ ապրում եմ այս քաղաքում ու չգիտեի, թե ինչ վայր էր դա, ու ինչու էին մարդիկ հրաժեշտ տալիս իրար: Բարձրախոսը թույլ չտվեց, որ հարցս մնար անպատասխան.

-Դեպի Ռուսաստանի Դաշնություն գնացող ուղևորներին խնդրում ենք տեղավորվել…

Այ, հիմա ամեն ինչ պարզ էր: ԱՐՏԱԳԱՂԹ: Ամեն անգամ, երբ այդտեղով անցել եմ, միշտ նկատել եմ մարդկանց բազմություն, բայց կարևորություն չեմ տվել: Մտածել եմ. Դե, ավտոկայանն է, մարդիկ գյուղերից են գալիս կամ գնում: Եվ ահա, հիմա ինձ համար ամեն ինչ պարզ էր:

Վարորդը գործի դրեց շարժիչը, ու մենք հեռացանք, կարծես կիսատ թողնելով այդտեղ գտնվողների պատմությունները: Գնացինք, առանց հեռվից հրաժեշտ տալու մեր կողքին ապրող մարդկանց, մեր համաքաղաքացիներին, ովքեր քաղաքի շունչն էին, բայց թողնելով այն գնում են շատ հեռու՝ չիմանալով, թե ուր և ինչի հետևից:

Քաղաքս քիչ-քիչ դատարկվում է, փողոցները սակավամարդ են դարձել, շատացել են շենքերը, որոնց վրա «Տրվում է վարձով կամ վաճառվում է» ցուցանակներ են փակցրած:

Երթուղայինում լռություն տիրեց: Վարորդն էլ չէր գոռգոռում: Կարծես վախենում էր, որ իր գոռգոռոցից նեղացած, մի քանիսն էլ ճամպրուկները կհավաքեն… Ուզում էի հանել ականջակալներս ու ասել՝ ես չեմ գնա, կմնամ ու կապացուցեմ, որ ինչքան էլ մեր քաղաքը խամրի ու թվաքանակով քչանա, մի օր մեր շնորհիվ հաստատ կփայլի ու կլցվի մարդկանցով: Չասացի…

milena sedrakyan

Վերջինզանգյան վարկերը

Տասնչորս տարեկան եմ, բայց արդեն զգում եմ, որ  Հայաստանի վիճակը օրեցոր վատանում է, և հիմա առանց ամաչելու խոսելու եմ ժողովրդի սրտից:

Ինձ սխալ չհասկանաք, ես ոչ մի խնդիր չունեմ, փառք Աստծո, ծնողներս ինձ ամեն ինչով ապահովել են: Բայց երբ նայում եմ շուրջս, հայրենակիցներիս, լռել չի ստացվում:

Լավ, վերջին զանգը հասկացա, վերջին դասն էլ մի տեղ ընդունեցի, բայց ի՞նչ է նշանակում մանկապարտեզներից սկսած, առաջին դասարանից մինչև չորրորդ դասարան՝ ավարտել, ավարտել ու անվերջ ավարտել, այդպես էլ չավարտելով:

Լավ, բա վե՞րջը: Այս տեմպերով ո՞ւր ենք հասնելու: Ինձ թվում է՝ սահմանը վաղուց հատել ենք:

Ախր, ժողովուրդն էլ է մեղավոր: Ո՞ւմ ենք ինչ ապացուցում, ոչ ոք չգիտի:

Իսկ այդ միջոցառումների համար ի՞նչ պիտի անի: Էլ ի՞նչ անի, վարկ պիտի վերցնի: Երկու օր կուրախանան և ամբողջ տարին լացեն:

Ինչպե՞ս չխոսեմ, ինչպե՞ս չգրեմ, երբ տեսնում եմ, թե հասակակիցներս ինչ միջոցներով են մասնակցում միջոցառումներին և ինչ ձևերով են բերում գումարը՝ պարզապես իրենց վատ չզգալու համար:

Լավ, մի քանի հարցադրում անեմ, թող իշխանությունները մտածեն:

Ինչո՞ւ է երկրի ամենակարևոր աշխատանքին մասնակցող մարդը ստանում նվազագույն աշխատավարձ, երբ պետք է առավելագույնս վարձատրել մի մարդու, ով երեխաներին ուսուցանում է: Խոսքս, իհարկե, ուսուցիչների մասին է:

Առաջ երազում էի դառնալ ուսուցչուհի, հիմա հարց ունեմ.

Ինչո՞ւ եք կոտրել երազանքներս, ու ինչո՞ւ է պատանին արդեն ապագա մասնագիտությունների ցուցակից ջնջել ուսուցչի մասնագիտությունը:

Դե, պատասխանեք, սպասում եմ:

arpine hovhannisyan

Պապս

Պապիկիս ես չեմ տեսել:  Երբ ծնվեցի,  նա վաղուց արդեն չկար: Չգիտեմ` էդպես է թե ոչ,  բայց ես նախընտրում եմ հուսալ, որ նա իր երազած անդորրը գտել է այնկողմնային աշխարհում:

Պապս ծննդով մշեցի էր, ըստ հորս  պատմածների, նյարդային ու դյուրաբորբոք մարդ էր:  Ընտանեկան ջերմություն ասվածը շատ վերացական էր նրա ընկալումներում: Աչքերի խորքում տիեզերական ցավ ու վիշտ  ամբարած կոշտ ու կոպիտ մարդ էր պապս:
Պատմության անիվը գլորվել, գլորվել ու պապիս Մուշից Գյումրի էր հասցրել:  Ընտանիքի կրտսեր զավակը լինելու բերկրանքը վայելել էդպես էլ  չստացվեց:  1914 թվականին ծնված մանուկը երբեք էլ չհասկացավ, թե ինչպես ,որ քամու թեթև ձեռամբ ինքը մի օր հայտնվեց  Արաքսի այս ափին` Գյումրու մանկատներից մեկում, ու «որբ»  խարանը ճակատին ապրեց գրեթե ութ տասնամյակ:
Հորս պատմելով` պապս մինչև կյանքի վերջ չի ներել իրեն որբանոցի խոնավ ու կիսամութ սենյակում թողած ընտանիքին:  Նրանց մասին խոսել երբեք չի ցանկացել: Իսկ երբ զավակները սկսել են համոզել՝ փորձ կատարել գտնելու կորսված գերդաստանը` պապս,  որբ ու անուսում Արիստակ պապս, մեկեն սկսել է անիծել թե ծնողներին, թե զավակներին,  թե անվերջ ու անդադրում պտտվող աշխարհի վարքն ու կարգը…
Կորուսյալ հայրենիքի մասին մտածելու ոչ ժամանակ կար, ոչ ցանկություն: Ապրելու,  գոյատևելու ու ապրեցնելու հարցն էր օրակարգում: Հացի հարցը:
Մի արհավիրքի բաց վերքից արյունը չդադարած` մյուսն եկել ու ծանր-ծանր թակել էր երկրի դուռը:  Պատերազմ էր:  Հայրենական: Մեծ: Ինչ ածական սիրտդ կուզի` դիր,  միևնույն է , ոչ մի կերպ չես կոծկի այդ բառի սարսափելի իմաստը: Երբեք:
Արյան դաշտ տանող քարավանում պապս էլ էր հայտնվել:  Կռվել էր ավելի շատ Աստծո, քան թշնամու դեմ, բայց չէր զոհվել: Ծանր հիվանդությամբ ու հիշողություններով վերադարձել էր:  Վերադարձել էր մեծ ու սարսափելի աշխարհում սեփական փոքր ու տաքուկ անկյունը ստեղծելու,  ապրելու, ոչ գոյատևելու համար:
Հինգ զավակ ունեցավ: Ոչնչով աչքի չընկնող, աշխարհի ամենասովորական հինգ զավակ:
Ողջ կյանքում կիսատ-պռատ լինելու զգացումը նրան հանգիստ չտվեց:
Տարիների հեռվից նրա մասին մտածելիս ինձ մի պահ թվում է, թե ես կարող էի դառնալ այն միակ մարդը,  ով կհասկանար այդ խեղճ մարդուն, կխոսեր ու կլռեր նրա ցավի ու ուրախության մասին: Թերևս, ինձ միայն թվում է:
Ամեն անգամ նրա գերեզմանաքարին նայելիս ինձ հանգիստ չի տալիս նրա կոպերից առկայծող միակ բառը.
-Ինչո՞ւ…

anush mkrtchyan

Երբ 15 տարեկան ես ու ամեն ինչի հավես ունես

(Պատասխան Մարիամի ու Վահեի նյութերին)

Եթե հիշում ես, բայց դժվար թե հիշես, անցած անգամ ասում էի, որ պիտի կյանքի ամեն վայրկյանը ապրենք: Ապրելու համար իմաստ գտնել պետք չի, որովհետև ինչքան շատ փնտրես, էդպես էլ չես գտնի հիմնական նպատակը, ավելի լավ է, քո համար ապրես:

Վահեն ու Մարիամը լիքը հավես մեկնաբանությունն էին տալիս, 17 և 18 տարեկան լինելու ու ոչ մի բանի հավես չունենալու հետ կապված: Չգիտեմ, երբ հասնեմ 17, հետո էլ 18 տարեկանի, գուցե մի նյութ էլ ես գրեմ, ոչնչի հավես չունենալու մասին, բայց փառք Աստծո, ես 15 տարեկան եմ ու ամեն ինչի հավես ունեմ:

Եթե մայրիկիս հարցնեք, կասի որ ես, անպոչ գդալի պես, ուր հասնի, ինձ մեջ եմ գցում: Չէ, չափից դուրս հետաքրքրասիրությունը չի պատճառը, ուղղակի անընդհատ քնել, արթնանալ, լվացվել, հագնվել, գնալ դպրոց, գալ տուն, հաց ուտել , դաս անել, հետո նորից քնել, այ սրանից եմ հոգնել:

Մի մտածիր, որ աչքերիս վարդագույն ակնոցներ են, կարևորը վարդագույն հոգին է: Մի քիչ փիլիսոփայեցի, լավ, էս հեչ:

Ո՞ւր էինք հասել, հա, հիշեցի: Ես մտածում եմ, որ էն՝ քնել, արթնանալ, լվացվել… -ը մարդ պիտի սիրելով ու հավեսով անի: Մի մտածիր, որ ես միշտ էդպես եմ անում, բայց ինքս ինձ համոզում եմ էդպիսին լինել, որ հետո չասեմ՝ «Կյանքս անցավ, բան չհասկացա»…

Փողոցում քայլող պապիկին ուղղակի նայելուց, կարելի է մոտենալ, բարևել, գլխարկի ձևն ուսումնասիրել, հետո անցնել, ու մինչև քո ուզած տեղը հասնելը, մտածել, որ իրեն առանց գլխարկ ավելի կսազեր, կամ էլ այդպես ավելի լավ էր:

Ամեն անգամ խանութից ձու գնելուց, ինքդ քեզ նորից ու նորից հացնել. «Հա՞վն է ձվից, թե՞ ձուն հավից»: Ու երբ վաճառողուհին ընդհատի միտքդ, ուղղակի վճարել ու դուրս գալուց բացի, բարի առևտուր մաղթիր, ու դուռը կամաց փակիր, որ հետևիցդ չասեն. «Կամա՛ց, գոմի դուռ չի»:

Գրելու ու պատմելու շատ հավես կա, որովհետև 15 տարեկան եմ ու ամեն ինչի հավես ունեմ:

jemmapetrosyan

Ինչպե՞ս օգնեմ

Փորձեցի հարցազրույց վերցնել պապիցս՝ Հենրիկ Պետրոսյանից։ Պապիս արդեն 77 տարեկան է, ու ինձ թվում է, թե այլևս պետք է հող չմշակի, բայց ինչքան փորձում ենք նրան այդ ամենից հեռու պահել, հիվանդանում է, ու մեզ այնպես է թվում, կարծես մենք ենք այդ հիվանդության պատճառը, այդ իսկ պատճառով այլևս չենք փորձում կտրել իրեն իր սիրած գործից։

 Երբ գնացի պապիկիս տեսակցության, արդեն հողամասը ամբողջությամբ մաքրել էր ու պատրաստվում էր առուները քաշել։ Ճիշտ է, պապիկս բավականին մեծ է, բայց շատ ուժեղ ու դիմացկուն է։ Չի կարող մեկ օր ապրել առանց իր այգու և բանջարանոցի։ 

-Պապ ջան, բարև, ո՞նց ես:

-Լավ եմ, բալես:

Չնայած նրան, որ վատ էլ լինի՝ չի ասի, քանի որ գիտի՝ ամեն ինչ անելու ենք, որպեսզի չթողնենք այլևս գործ անի։

-Էս դասի՞ց ես գալիս:

-Հա, պապի ջան, ասացի՝ գամ-տեսնեմ՝ ոնց ես: Համ էլ ինչո՞վ կարող եմ օգնել:

-Բան էլ չկա, Ջեմ ջան։ Սաղ արել եմ: Մնում ա գնամ՝ սածիլ ճարեմ, որ բերեմ սածիլեմ։

-Այ պապ ջան, դեռ շուտ չի՞:

-Դե չէ, հեսա արդեն մարդիկ դաշտերը կդնեն: Էս հողն ի՞նչ ա, որ շուտ չդնեմ: Ամեն տարի ուշ եմ դրել, էս տարի էլ թող շուտ լինի, որ դուք էլ օգտվեք։ Թե չէ՝ էլ ում համար եմ տանջվում։

-Պապ, ինչի ես, հը՞ն, էսքան շատ տանջվում, քո համար կեր-խմի, ֆռֆռա, էլի։

-Է՜, բալա ջան,- ասաց մի տեսակ հոգոց հանելով:

-Հը՞ն, պապ ջան։

-Այ բալա ջան, ես չեմ ուզում մեռնել, ու որ չաշխատեմ՝ հաստատ մեռնելու եմ։

-Պապի ջան, ինչի՞ ես ըտենց ասում, մենք քո կողքին ենք՝ թոռներդ, տղաներդ, աղջիկդ, հարսներդ։ Թող մենք անենք:

-Այ բալա ջան, որ էդ չանեմ՝ ո՞նց եմ ապրելու։ Կամ սաղ օրը տունը նստած՝ ի՞նչ եմ անելու։ Ի վերջո, չի կարելի, չէ, սաղ օրը տունը նստած։ Հա, ինչքա՞ն կինո կամ սերիալ նայեմ։ Հոգնում եմ, չէ՞։

-Բա չե՞ս հոգնում հողերի մեջ տանջվելուց։ Մանավանդ, որ գիտես՝ օգուտ չկա։ Որ գիտես՝ նորմալ ջուր չկա, կամ էլ, որ նորմալ բերք չի տալիս էս անբերքատու հողը։

-Այ բալա ջան, ինչ ունեմ-չունեմ՝ իմն ա։ Կարո՞ղ ա իմ հողը թողեմ, գնամ ուրիշինը մշակեմ։ Եթե իմը կա, էլ ինչի՞ ուրիշի հողը հարստացնեմ, ինչի՞ ուրիշի հողում տանջվեմ: Հենա, էլի իմ հողում կանեմ, հողս կմշակեմ, հայաթներս կկանաչապատեմ ու թեկուզ մի բան էլ, որ դուք ձեր ձեռքով քաղեք, ես արդեն բավարարված կզգամ: Կզգամ, որ անիմաստ չեմ տանջվում, որ իմ թոռները կարողանում են օգտվել իմ արդար քրտինքով ձեռք բերած բերքից։

-Հիմա ի՞նչ, շարունակելու ես կռի՞վ տալ էս հողերի հետ։

-Քանի կամ, քանի դեռ շնչում եմ ու գոյություն ունեմ ու քանի դեռ կարում եմ՝ ոտի վրա եմ, պիտի աշխատեմ։

Էսպես էլ չշարունակեցի։ Մեկ է, անիմաստ է: Ամեն անգամ բոլորս մեր հերթին փորձում ենք իրեն այս տանջալի հողերից հեռու պահել, բայց… Չնայած ես մի կողմից հասկանում եմ պապիկիս։ Ի՞նչ անի նա, երբ բացի դրանից ուրիշ զբաղմունք չունի։ Հիմա այս ամենից ու այս խոսակցությունից հետո ոչ թե պապիս փորձելու եմ հեռու պահել հողերից, այլ փորձելու եմ օգնել ու ամեն ինչ անել, որ գոնե այս հողերով ապրի և ուրախանա։