mariam tonoyan

Երեկ Հերման Հեսսեի ծննդյան օրն էր

Հերման Հեսսե

Աղոթք

Թող հույսս ինձնի՛ց կորցնեմ, Աստվա՛ծ, և ոչ Քեզնից,

Թող ճաշակեմ մոլորյալի ողջ վիշտն ու ափսոսանքը,

Թող տառապանքի բոցերն իմ մեջ թրթռան,

Եվ կրեմ ամեն անարգանք։

Մի՛ օգնիր դիմանալ, մի՛ օգնիր կատարելագործվել,

Ընդհակառակը՝

երբ ամեն բան կոչնչացնեմ իմ մեջ,

ցույց տուր ինձ, որ Դո՛ւ էիր դա,

Որ Դու՛ ես ծնել բոցն ու տառապանքը,

քանզի թե անգամ կործանվել կամ մեռնել ուզեմ,

մեռնել միայն Քո մեջ կարող եմ։

 

Քեզ նու՞յնպես ծանոթ է սա

Քեզ նու՞յնպես ծանոթ է սա.

Երբեմն ցնծության ուղիղ մեջտեղում՝

Ուրախ դահլիճում տոնի ժամանակ,

Դու հանկարծ լռել, հեռանալ ես ուզում։

 

Հետո թախտին ես պառկում դու անքուն,

Հանց մեկը՝ բռնկված բութ ցավով սրտի,

Եթերանում է ծխի պես քրքիջ, խնդություն,

Ու լալիս ես դու, անդադար լալիս…

Մի՞թե ծանոթ է նաև քո սրտին։

 

Բհագավատ գիտա

Պառկել եմ դարձյալ ժամեժամ անքուն,

Անմեկին վիշտ է պատել իմ հոգուն։

 

Աշխարհում տեսա մրրկվող կրակ ու մահ,

Տառապող, մեռնող, փտող անմեղներ հազար։

 

-Տե՛ս,-հնչեց իմ մեջ ձայնն հիշողության

Ժամին այդ մռայլ մենության։

 

Եվ մերժեցի ես պատերազմն իմ սրտում,

ինչպես անմիտ ցավերի կույր Աստծուն։

 

Այն ինձ փոխանցեց խոսքը խաղաղության

Աստվածների հնագույն գրքից հնդկական.

 

«Պատերազմն ու խաղաղությունը հավասար են կշռում,

Քանզի հոգու կայսրությանը մահը չի դիպչում։

 

Խաղաղության նժարը բարձրանա, իջնի,

Աշխարհի վիշտը, մեկ է, չի պակսի։

 

Ուստի պայքարի՛ր, մի՛ պառկիր այդպես,

Աստծո կամքն է, որ ուժերդ լարես։

 

Թե անգամ պայքարդ հազար հաղթություն տանի,

Աշխարհի սրտին այն հետք չի թողնի»։

 

Ես մարդկանց գիտեմ…

Մանկությունն այնքան խորն է ապրում որոշ հոգիներում,

Որ նրանցում  կախարդանքը լիովին չի փշրվում

Ապրում են կուրության մեջ՝ երազներով լցված,

Ու չեն յուրացնում ժամանակի լեզուն։

 

Վա՜յ նրանց, թե մի փորձանք  սարսափեցնի

Ու հանկարծ վառ իրականությամբ արթնացնի,

Մանկան հավատից, երազից վտարված՝

կնայեն անպաշտպան զազրանքին կյանքի։

 

Ես գիտեմ մարդկանց՝ պատերազմից զարթնած,

որ դեռ իրենց կյանքը կես չարած,

տառապում են արդեն վախով ու դողով,

մոլորվում ամեն ցնորում անթափանց։

 

Թվում է, թե այս անհույսների մեջ

Մարդկությունն իր արնախում հողերն է փնտրում,

Իր դաժանությունն ու փախուստը հոգու՝

սարսռում, ամաչում գիտակից դառնալ։

 

Գերմաներենից թարգմանեց` Մարիամ Տոնոյանը

Milena Abrahamyan

Մխրճված օրեր

-Փախիր, հիմար:

-Ես վազում եմ, ոչ թե փախչում:

Այնուհետև կնստես և շունչ կքաշես։ Կհիշես այն օրերը, որոնք երբևիցե չես կարողացել հիշել, այդ գրողի տարած օրերը, որ կրկնվում էին, կարծես ծրագրավորված էին մի էժանագին հանճարի կողմից։

Ու կփոխվեն հայացքները, որ դաջվել էին դեմքիդ վրա։ Երբ դեմքիդ որևէ մաս ես փոխում, դեռ երկար ժամանակ է ցավում, արնահոսում և քոր գալիս, և ուզում ես մի կոճակի միջոցով ամեն ինչ հետ տալ, որովհետև արդեն սովոր էիր տգեղին ու տհաճին։ Իսկ այստեղ միանգամայն ուրիշ հայացք, ի՞նչ ասել է` դժվար է, դա պարզապես անհեթեթություն է, դու պարզապես կվերանաս, և չի մնա ոչինչ։

Հա, ես դաժան եմ, խոստովանեցի, հետո ի՞նչ, միևնույնն է, շարունակելու եմ, որովհետև նախորդը չեմ ուզում, շատ էր օտար, դե հարազատ դեռ չունեմ, պետք է նորը ստեղծեմ։ Ցավոտ է, բայց զգում եմ։

Հետո կպառկեմ, չէ, է, շատ ձանձրալի է, կպարեմ։

-Վեր կաց, հիմար, պարի՛ր։

-Ես ապրում եմ, ոչ թե պարում։

Հետո կայրվես ու կգոռաս մինչև շնչահեղձ լինելդ։ Շատ տիպիկ է։ Ուրեմն փակիր աչքերդ ու անհետացիր։ Կորցրու քեզ։

-Կորի՛ր հիմար։

-Ես կորչու՞մ եմ։

-Ոչ, դեռ նոր ես հայտնվում, ամուր բռնվիր։

-Որտեղի՞ց։

-Այն լույսից, որ շողում է ներսումդ։ Բռնվեցի՞ր։

-Ես գտա ինձ։

Մահ իմացեալ՝ անմահություն

«Ես պիտի մասնակցեի պատերազմին, մա՛մ, որ հետո երեխաներիս ու թոռներիս պատմելու բան ունենամ…»:

Այսպես էր ասել տանկիստ Կարեն Շահինյանը, ով հոկտեմբերի 2-ին՝ Ջրականի թեժ մարտերի ժամանակ վիրավորվելուց հետո առաջին անգամ զանգահարել էր մորը: Բայց ստացած գլխուղեղային կոնտուզիան, իր կարծիքով, ոչինչ էր: Վերքերը ավելի էին բորբոքվում, երբ մայրական խնամքում գտնվելիս ամեն օր լսում էր զինակից ընկերների զոհվելու մասին:

Կարեն Արտակի Շահինյանը ծնվել է 1998 թվականի մայիսի 4-ին Գեղարքունիքի մարզի Մարտունու շրջանի գյուղ Զոլաքարում։ 2 տարի անց ընտանիքը տեղափոխվել է Սևանի շրջանի գյուղ Ծովագյուղ, որտեղ էլ հաճախել է դպրոց: Աչքի է ընկել խելացիությամբ, մաքրությամբ ու հոգատարությամբ: Սիրում էր «Մաթեմատիկա» առարկան և մեծ սիրով մասնակցում բոլոր մաթեմատիկական մրցույթներին: Դասարանում լավագույններից էր։ Դեռ մանկուց սիրում էր մեխանիկայով զբաղվել, մանր դետալներով, լուցկիների հատիկներով մեքենաներ և եկեղեցիներ հավաքել։ Հետաքրքրվում էր տեխնիկայով և ինքնուրույն ուսումնասիրում էր դրանց կառուցվածքը։ Երբեք չէր ասում «չեմ կարող», «չգիտեմ». միշտ կարողանում էր հաղթահարել բոլոր խոչընդոտները։ Ռուսաստանի Դաշնության Կրասնոյարսկ քաղաք տեղափոխվելով՝ Կարենն աշխատել է որպես վարորդ՝ տիրապետելով տեխնիկայի բոլոր տեսակներին։ Չլսելով ծնողների աղերսանքը՝ 2019 թվականին վերադարձել է Հայաստան՝ զինված ուժերում ծառայելու նպատակով։

 

Ծառայությունն անցել է Արմավիրի՝ Մարշալ Բաղրամյանի անվան ուսումնական զորամասում՝ մասնագիտանալով որպես տանկիստ-մեխանիկ։ Այնուհետև տեղափոխվել է Կուբաթլու, իսկ պատերազմի ժամանակ եղել է Ջաբրայիլում։ Հոկտեմբերի 2-ին գրավված տարածքներից հետ է վերադարձրել իր և իր ընկերների տանկերը, որի ժամանակ էլ ծանր վիրավորումից ստացել է գլխուղեղային կոնտուզիա և այրվածքներ։

Կարենը հեռախոսազրույցի ժամանակ պատմել էր, թե ինչպես իրեն հոսպիտալ տեղափոխող բժիշկը իր հագուստներից տվել էր Կարենին, քանի որ իրենն ամբողջովին այրված էր։ Ապաքինվելու նպատակով մեկ շաբաթ անցկացրել է նաև տանը։ Այդ ընթացքում Կարենն իմացավ բժշկի մահվան մասին և շատ ծանր ապրումներ ունեցավ։ Ծառայակից ընկերների, հրամանատարների կորուստը Կարենին դարձրել էին ինքնամփոփ, լռակյաց։ Միակ սփոփանքը քրոջ դուստրն էր՝ Սոֆին, ում տեսավ առաջին ու վերջին անգամ։ Պատերազմի արհավիրքից փրկված Կարենն այնքան քնքշորեն էր համբուրում Սոֆիի փոքրիկ ձեռքերը, խաղում նրա հետ։

-Քույրերի համար շատ էր անհանգստանում: Էդպես էլ մեծ քրոջ աղջկա համար էր անհանգիստ: Ասում էր միակ երազանքն այն է, որ վերջապես տեսնի Սոֆիին,- պատմում է մայրը:

Ռազմաճակատ վերադառնալիս Կարենն ասաց. «Կարևորը ես եկա ու բոլորիդ տեսա»։

Հոկտեմբերի 21-ին Կարենը կրկին վերադարձավ առաջնագիծ։ Իր զինակից ընկերների հետ խոցեց թշնամական 4 տանկ և նոյեմբերի 7-ին հարազատներին արդեն էկրաններից էր ժպտում՝ Զինուժի տեսահոլովակում, որտեղ պատմում էր տանկերի խոցման մասին՝ «Սովորություն էր արդեն դառնում մեր մոտ, սպասում էինք հաջորդը գա, որ հաջորդին խփենք»։ Բայց երկու օր անց՝ նոյեմբերի 9-ին, մասնակցելով Շուշի քաղաքի ազատագրմանը, ընկավ հերոսի մահով։

-Կարենին բոլորը սիրում ու հարգում էին՝ հրամանատարներից մինչև շարքային զինծառայողը: Շատ լավ ընկեր, ով բոլորին հասնում էր, օգնում ու լուծում բոլորին անհանգստացնող խնդիրները,-պատմում է հրամանատար Քաջիկ Արշակյանը:

Կարենը մարտական առաջադրանքների կատարմանը նպաստող հմուտ, նախաձեռնող, համարձակ գործողությունների, երկրի սահմանները պաշտպանելիս ցուցաբերած ծառայությունների համար հետմահու պարգևատրվել է «Մարտական ծառայություն» մեդալով։

Ծովագյուղի Մուրացանի անվան միջնակարգ դպրոցում մայիսի 4-ին դասարան անվանակոչվեց Կարեն Շահինյանի անվամբ: Այս օրը նաև Կարենի ծննդյան օրն էր. նա կդառնար 23 տարեկան…

Կարենը դարձավ հավերժ զինվոր, ով իմացյալ մահով անմահացավ։

Milena Abrahamyan

Երեք վայրկյան ընդամենը

Մատներս արդեն դիպչում են գնացքի բաց դռանը, վայրկյան առ վայրկյան ավելի են ուժգնանում քայլերս, հետո անցնում վազքի, ձեռքս ձգվում է այնքան ուժեղ, որ թվում է, թե մկաններս չեն դիմակայի ու մի պահ ամեն բան կվերանա։ Սակայն հանձնվել չեմ պատրաստվում ու հասկանում եմ, որ ինչ֊որ տեղ թերագնահատել եմ գնացքի մեխանիկական արագությունը։

Արդեն լսվում է այն ահաբեկիչ ձայնը, ներսումս ամեն ինչ խառնվում է…

Թվում է, թե այսօր կյանքիս առաջին օրն է, չգիտեմ ինչից սկսել, որ ոտքով քայլ առաջ անել, որ հնչյունով ուզածս երաժշտությունը ստեղծել, որ աչքով նկարս ուսումնասիրել։ Բայց ես չեմ մտահոգվում, ի վերջո մի բան կլինի, չէ՞ որ մենք բոլորս «ապրում» ենք։ Եվ ո՞վ է մեզ այսքան երկար խաբել։

Բայց համենայնդեպս գիտակցությանս մի փոքրիկ բայց շատ կարևոր հատված ինձ միշտ ասում է…

Հիշի՛ր, երբ կանգ առնես, գետինը ճահիճ է դառնալու, ճանապարհդ անտեսանելի, ոտքերդ այլևս չեն շարժվելու, միտքդ կորցնելու է արարելու ունակությունը։

Բայց հայացքը կյանքի դեմքին միշտ մնում է անփոփոխ… Բայց քայլերը աշխարհի մեջ միշտ մնում են անկայուն։

Ու սկսում ես մոռանալ… Մոռանալ այն վառ երազանքների մասին, որոնք դու մի օր պետք է ցույց տայիր աչքերիդ… Ցույց տայիր, որպեսզի ուղեղդ նույնպես հավատար սրտիդ։

Եվ իսկապես: Մոռացիր ու ապրիր նորից։ Կորցրու ու գտիր նորից։ Բաց թող ու գրկիր նորից։ Բայց կանգ մի առ։

Ու այս բոլոր մտքերի հետ մի պահ թվաց, թե կանգ առա, որովհետև թմրած մարմինս այլևս չէի զգում, բայց հենց այդ պահին էլ երեք քայլ ետ մնացի, ախր, պարզապես մտածեցի ու անդրադարձը տեսա վախիս մեջ։

Ու հենց այդպես էլ ապրում ենք մի ամբողջ կյանք, որն ընդամենը երեք վայրկյանի արժեք ունի:

Սակայն մարդիկ սովորել են ապրել կարոտով, ապրել` անգիտակ մնալով սեփական կյանքից, ապրել` անտես մնալով աշխարհի սիրուց, ապրել` մերժված լինելով կարոտի հույսից…

Ու բոլորն ունեն նույն երեք վայրկյանը, ոմանք` մի քիչ կարճ, ոմանք` մի քիչ երկար…

Հիմա ինձ թվում է, թե ապրում եմ կյանքիս երեք վայրկյանը, կյանքս այնտե՞ղ է, թե՞ ներս մտնեմ, սեղմեմ ժամանակի «ստոպը», թե՞ ոչ: Եթե ոչ,  ուրեմն` 1…2…3…

Իմ կյանքի միակ առեղծվածը իմ ձեռագիրն է

Ժամանակակից հայ գրականությունը հանրաճանաչության խնդիր ունի։ Շատ ժամանակակից հայ գրողներ ապրում և ստեղծագործում են մեր կողքին, ներկայացնում մերօրյա կյանքը տարբեր տեսանկյուններից, սակայն նրանց քչերը գիտեն։ Ժամանակակից գրականության մի մասնիկն է Սյուզաննա Նավասարդյանը, ում համար դժվար է բառերի ու մտքերի ճիշտ ընտրությունը, քանի որ ուզում է ընթերցողների հետ անմիջական կապը պահպանել, իր խոհերի ու ծայրահեղությունների մասին նրա խոսքը հնչում է  որպես անկեղծ խոստովանանք.

«Նախ մի բան պիտի ասեմ՝ ես սովորական մարդ եմ, որի զգացածն ու մտացածը, սակայն, անսովոր են շատ հաճախ։ Ես սովորական մարդ եմ, ում երբեմն այնպիսի անսովոր հայացքով են նայում, որ ինքը սկսում է մտածել՝ որևէ առեղծված է թաքցնում բոլորից։ Բայց…ոչ։ Ի սեր Աստծո, ես ոչինչ չեմ թաքցնում։ Իմ կյանքի միակ առեղծվածը (որի հետ անդադար հարց ու պատասխանի մեջ եմ) իմ «ձեռագիրն է»։ Աստված ինձ տողեր է ուղարկում։ Առաջին անգամ սա զգացի, երբ մի գիշեր արթնացա խորը քնից ու սկսեցի թուղթ ու գրիչ փնտրել մթության մեջ։ Աստվածատուր տողերը չի կարելի կորցնել։ Ու ես սկսեցի շնորհակալ լինել Բարձրյալին, որ ինձ սիրել է այնքան, որ… կարողանում եմ գրել։ Ընթերցողի հետ ունեցած կապը իմ հերոսի համար բարձրագույն գնահատանք է, լավին ու բարձրին ձգտելու անբեկելի տենչը»։

Կյանքին սթափ հայացքով նայող Սյուզաննան ոգևորվում է, երբ իրեն արձագանքում են, երբ ասում են, որ լավ է գրում, բայց նա իրեն գրող չի համարում, որը բացատրեց, թե ինչու։

«Ես խենթանում եմ, երբ կարողանում եմ իմ բառերով շատերի սրտից խոսել ու շատերի սրտին դիպչել։ Գերբնական սիրուն պահ է, երբ ընթերցողն ինքն է որոշում գրել քեզ, կապվել հետդ, պատմել իր զգացածն ու ապրածը։ Պիտի խոստովանեմ, որ բոլորին հիշում եմ, որովհետև խորը տպավորվում են մեջս։ Հետո իրենք արդեն իրե՛նց են գտնում իմ տողերում։ Բարձրագույն գնահատանքն է, որին արժանացել եմ երբևէ՝ ընթերցողի սերն է։ Սակայն երբեք ինձ գրող չեմ համարել, թեպետ միշտ թաքուն լավ եմ զգացել ինձ, երբ հիշել եմ մերոնց պատմածը՝ ատամհատիկիս արարողությանը գրիչն եմ ընտրել։ Երևի թե ամեն ինչ հենց այդտեղից սկսվեց և իհարկե՝ հայրիկի մասին դպրոցական շարադրությունից, որը կարդալիս արցունքներս հաղթեցին ինձ։ Երբեք ինձ գրող չհամարելուս պատճառն իմ քսան տարիներն են, որովհետև ես Պետրոս Դուրյանը չեմ և ոչ էլ Մեծարենցը (իմ ամենասիրելի գրողներն են), որ քսան տարեկանում կարողանամ հանճար ցույց տալ ընթերցողին։ Հետո… Կարծում եմ՝ գրող պիտի կարգվել, և կարգողը ոչ այլ ոք է, քան ընթերցողը։ Մի շարք բարդույթներ հաղթահարելով՝ մի օր որոշեցի մի փոքրիկ գրվածք ընթերցողի դատին ներկայացնել։ Սակավամարդ լսարան ունենալն այնքանով է լավ, որ չես խճճվում տարակարծությունների մեջ։ Ստորև թողնում եմ այն տողերը, որոնք ձեզանից շատերին գուցե ծանոթ են․․․»

… Ուզում եմ աշուն,

Անձրև եմ ուզում,

Ուզում եմ աշնան շունչ,

Զգալ, թե ինչպես է քամին գրկում,

Մոռացված մի պատմություն երգում։

Ու լալիս է աշունն իմ մեջ

Ու թրջում է աչքերս անվերջ,

Աշունն ապրում է իմ մեջ։

Ա՜խ, այդ երգը հին օրերի

Ինձ դարձրել է աշնան գերի…

Սյուզաննան նշեց, որ  բանաստեղծությունը շուտով չորս տարեկան կդառնա։ Առաջինն է, որ խենթ տրամադրության մեջ հրապարակել է և չի փոշմանել, որովհետև նրան ասել են, որ տաղանդավոր է։ Մինչև այժմ Սյուզաննան  խուսափել է իրեն բնութագրելուց, բայց շատ է սիրում  այն պահը, երբ  իր գրածները  կարողանում է սիրել ու կարդալ։

Գեղեցիկ պատկերամտածողության հետ միասին, կա նաև ընդվզում, երբեմն՝ ցավ, դժվարություններ, որը ըստ Սյուզաննայի, չի ընկճում իրեն, այլ հակառակը՝ ապրեցնում է, զորացնում։ Բռնկուն բնավորությունը, անհամբերությունը ու անպատասխան ինչուները շատ են խանգարում իմ հերոսին, որոնց մասին խոսելիս նրա խոսքը հնչում է որպես խոստովանանք.

«Բռնկուն բնավորությունն ու անհամբերությունը հաճախ ստիպում են ուղղակի ջնջել կամ այրել այն տողերը, որոնցում մի ստորակետ չեմ դրել։ Այո՛, ծայրահեղությունից ծայրահեղություն են ձգվում իմ ծայրահեղությունները։ Հիմա չափածոների մեջ կետադրություն չեմ անում, որովհետև ուզում եմ՝ ավելի՜ ազատ լինեն, թռչե՜ն, ընթերցողի աչքերից դեպի սիրտ գնան։ Ես միշտ խոսում եմ հետս։ Սա մենակ չմնալու կամ մարդկանց մեջ չգժվելու համար շատ լավ հնարք է։ Ես միշտ հարցեր եմ տալիս ինձ։ Սա ինքնաճանաչման ու ներքին անդորրության հասնելու իմ տարբերակն է։ Իմ ամենամեծ հարցը` ինձ, կյանքին, աշխարհին, Բարձրյալին ու քեզ՝ ինչու՞… Սկզբում պատասխաններ էի փնտրում։ Հետո հասկացա, որ այս ինչուները մեր կյանքն են կազմում, այս ինչուները մեր ապրածի բաղկացուցիչ մասն են ու եթե չլինեն, առաջ շարժվելու, պրպտելու, նոր բան գտնելու ու ճանաչելու ցանկություն չի լինի։ Այդ անպատասխան ինչուները մի օր պատմություն են դառնում։ Հին գզրոցից մի օր կհանենք մեր ինչուները, կսրբենք ժամանակի փոշին ու ծերացած մատներով, հուշացած տեսիլքներով, ուշացած ժպիտներով կթերթենք մեր պատմությունը։ Ես շատ պիտի ուզեի, որ մեր հարցերը պատասխան գտնեին առանց որևէ լուրջ առճակատման կյանքի հետ։ Եվ ես դա վստահաբար կուզեի, եթե մի օր ուժասպառ ստիպված չլինեի ընդունել, որ կյանքն ինքնին առճակատում է (կռիվ, պատերազմ, պայքար, անվանեք ինքներդ)։ Ես կերտում եմ մի «ինչու»-ի պատմություն, որը գուցե պատասխանի նաև քո՛ ինչուներին, սիրելի՛ բարեկամ։ Պիտի խոստովանեմ, որ եթե կարդում ես այս տողերը, ուրեմն կարդում ես ինձ, որովհետև․․․ Տողերիս մեջ բացարձակ անկեղծություն է (ինչպես արդեն գիտեք՝ աստվածատուր են)։

Երբ ես աշխարհ եկա՝ հետս մի մեծ տրցակ «ինչու» բերեցի։ Հետո վերցրի հարցերս, հույզերս, հայացքներս ու ստեղծեցի աշխարհս այնպես, որ հնարավորություն ունենամ ձեր աշխարհին նայել ի՛մ աչքերով։ Անհրաժեշտություն եղավ ոչինչ աչքաթող չանել ու վրիպակներ թույլ չտալ, և ես համբուրեցի Բարձրյալի՝ իմ սիրտն ամուր պահող ձեռքերը։ Երբ ինձ գտա Աստծո մեջ, երևացի նաև աշխարհի երեսին։ Երբ Աստծուն գտա իմ մեջ,  աշխարհը երևաց իմ երեսին։ Ու այսօր ես գրում եմ այն, ինչ թելադրում է Աստված, լսում է սիրտս ու փոխանցում միտքս։ Ես միջնորդ եմ Աստծո, սրտիս ու մտքիս միջև»:

Որպես սրտի աղոթք

Հողմավար հոգիս թող քոնը լինի,

Մոլորված միտքս քեզ թող լսի։

Ճիշտ ուղին կյանքի,

Սխալն իմ վարքի,

Սուրն իմ մտքի

Ցույց տուր ինձ հիմա…

Սյուզին 20 տարեկան է, սովորում էր Բրյուսովի  պետական համալսարանի՝ թարգմանության և միջմշակութային  հաղորդակցության ֆակուլտետի գերմաներեն միջմշակութային հաղորդակցության բաժնում, բայց տուրիզմի հանդեպ ավելի մեծ հետաքրքրություն ունենալու պատճառով՝ փոխեց ֆակուլտետը։ Մոտ ժամանակներս իր գրվածքները մի գրքով կտպագրի, որն էլ կներկայացնի  իր սիրելի ընթերցողի դատին։

meri avetisyan

Հայ թատրոնն այսօր

Յուրաքանչյուր շղթա բաղկացած է օղակներից, և այդ օղակներից  նույնիսկ մեկի բացակայությունը խախտում է շղթայի համաչափությունը: Այդպիսի մի շղթա է պետականությունը, որի օղակներից մեկն էլ հանդիսանում է մշակույթը: Որքան ամուր է պետականությունը, այնքան ամուր ու ազդեցիկ է արվեստը և մշակույթը: Դեռևս  Քրիստոսից առաջ հինգերորդ դարում թատրոնը  ծնվեց և  իր բուռն արտահայտումը ստացավ Հին հունական քաղաքակրթության զարգացման շրջանում: Թատրոնը, որպես արվեստի ճյուղ, արմատավորվեց, զարգացավ ու իր մեջ ներառեց արվեստի մյուս բնագավառները: Այլ կերպ ասած, թատրոնը  արվեստների միավորումն է, և թատրոնն է իր ինքնաարտահայտման բնույթով ունակ մարդու հասցնել հոգևոր ինքնամաքրման, մաքրագործման, կամ ինչպես Հին հույները կասեին. «Կատարսիսի»:  Թատրոնը  յուրաքանչյուր դարաշրջանում  արտահայտվեց յուրովի: Թվում էր, թե քսաներորդ դարասկզբին կվերանա թատրոն ասվածը, քանի որ զարգանում էր ֆիլմ արտադրությունը: Սակայն թատրոնի արմատները ավելի խորն են և նույնիսկ հիմա` քսամեկերորդ դարում, արդի թատրոնը իր դրսևորման յուրահատկությամբ շարունակում է գրավել հանդիսատեսին:

Առհասարակ թատրոնը մնայուն արժեք է, ճկուն է` կարողանում է որսալ իրեն անհրաժեշտը, դա կարող է լինել նորարարություն, գաղափար կամ մեկ այլ բան: Թատրոնը  հասարակության արատները ծաղրողն ու քննադատողն է, բայց միևնույն ժամանակ, ամեն ինչ կենցաղից ավելի բարձր կերպով ներկայացնելու արվեստը: Բեմում փոքրիկ մարդկային խնդիրը դառնում է համամարդկային և հուզում բոլորին, նույնիսկ մարդասպանին կարող են կարեկցել և ընդունել, որովհետև մենք տեսնում ենք նրա հոգու շերտերը: Սակայն բեմում ամեն ինչ պայմանական է, կեղծ  և պատրանք: Միևնույն ժամանակ գրավիչ, հետաքրքիր և մարդկային, ահա թե ինչն է թատրոնի հավերժական լինելու գաղտնիքը:

Ըստ թատերագետների քսանմեկերորդ դարասկզբում թատրոնը անցումային փուլում է: Մեզ մոտ` Հայաստանում, թատրոնն ետ է մնացել իր ժամանակաշրջանից: Չենք կարող ասել, որ չունենք թատերագետներ, սակայն նրանք  չեն ստանում համարժեք պետական աջակցություն, նրանց ստեղծագործությունները գրեթե չեն բեմադրվում: Պետությունը հարկ եղածի  պես չի խրախուսում թատրոնի կամ առհասարակ մշակույթի զարգացմանը, ամեն ինչ բարձիթողի վիճակում է: Բացակայում է արդի թատրոնի մատուցման ձևը, որոշ պետական թատրոններ դեռևս նախորդ դարերի  ցուցադրման ոճն է  և կարծես թե չեն ընդունում նորը: Ցավոք,  քիչ է նաև երիտասարդ սերնդի ներգրավվածությունը:  Մարզերում սահմանափակ են ներկայացումները, և կարելի է ասել, ոչինչ  չի նպաստում թատրոնի հետագա աճին: Այնինչ պետք է թատրոնը վերելք ապրելուց բացի ներկայացներ ժամանակաշրջանը, օգներ ժողովրդին հաղթահարելու անցած արհավիրքները և խոսեր նրանց անունից : Ոչ թե մնար նույն տեղում. դա վտանգավոր է, որովհետև ուժեղը միշտ հաղթում է թույլին, իսկ մենք հիմա թուլացել ենք  և պիտի վախենանք  օտար մշակույթների  ազդեցությունից, քանի-որ վտանգ  կա սեփականը կորցնելու: Իսկ սեփական մշակույթքը ու ազգային արժեքները կորցրած ժողովուրդը միաձուլվելուց բացի դառնում է ոչ ոք և մնում պատմության քառուղիներում:

Մշակույթի հետ մեկ տեղ անկում է ապրում նաև կրթությունը: Ժամանակակից Հայ իրականության մեջ  ամենինչ գնում է լճացմանը , ինչը և սարսափելի հետևանքների կարող է հանգեցնել: Սակայն մենք ունենք ազգային գենոֆոնդ: Մեր ժողովուրդը ստեղծագործող է, արարող  և իմաստուն: Այդ ժողովրդի անհատներն են  մեր վաղվա քաղաքակրթության ու մշակույթի զարգացման միակ հույսը, նրանք պիտի  ամբողջ աշխարհին ներկայացնեն մեր դարավոր մշակույթը և ստեղծագործ ժողովրդի  ամուր կամքն ու գաղափարները:

Հայրենյաց անմահ պաշտպանը

Սեպտեմբերի 27-ին սկսած Արցախյան գոյամարտում շատերը ընկան։ Նրանցից յուրաքանչյուրը այս փոքր հայրենիքի մի մասն էր կազմում։ Պատերազմը ոչ ոքի չխնայեց, այն իր հետ տարավ ամենաթանկը՝ բազում մարդկային կյանքեր։ Այդ քաջերի թվում էր նաև Գագարին ավանի նվիրյալներից Ալիկ Իշխանի  Պետրոսյանը, ծնված 1982 թվականին։ Ավարտել է տեղի միջնակարգ դպրոցը, այնուհետև  2000 թվականին անցել է զինվորական ծառայության։ Ալիկի հայրը և եղբայրը նույնպես եղել են զինվորական։ Այս պատերազմին հայրը նրա հետ չէր (մահացել էր հիվանդությունից), սակայն նրա հետ էր եղբայրը, ում աչքի առաջ Ալիկը կատաղի մարտեր էր վարում, և հանուն իր զինվորների ապահովության, առանց ետ նայելու, առաջ էր գնում։ Հենց այդ պայքարի արդյունքում էլ ընկավ։ Ալիկի մասին իր հիշողություններով կիսվեց նրա եղբայրը՝ Էրիկ Պետրոսյանը, ով եղբոր հետ կատաղի մարտեր է վարել Մատաղիսում:

-Ալիկը շատ նվիրված էր հայրենիքին, հայրենիքի հանդեպ սերը մանկուց է եղել՝ պատերազմի դաշտում կռիվ տվող  մեր հոր օրինակը ունեցել ենք միշտ մեր աչքի առջև, այդպես էլ  դաստիարակվել ենք և մենք։ Մեր հայրը լավ կերպար էր մեզ համար, և դրա համար մենք նրա գործը շարունակեցինք։ Ալիկը եղել է դասակի հրամանատար, մինչև վերջին պահն էլ մտածում էր իր ազգի, հայրենիքի, ընտանիքի ու հայ զինվորի մասին։ Ալիկը ավելի քան երեք պատերազմի  է մասնակցել, 2016 թվականի Քառօրյա պատերազմին, 2020 թվականի հուլիսյան մարտերին և 2020 թվականի սեպտեմբերի 27֊ին սկսված պատերազմին, որի ժամանակ էլ զոհվեց։ Մենք կռվում էինք Մատաղիսում, հենց առաջնագծում, և հոկտեմբերի 4-ին եղբայրս` իմ աչքի առաջ, կատաղի մարտեր վարելու ժամանակ քաջաբար ընկավ։

2002 թվականին, երբ Ալիկը վերադառնում է ծառայությունից, որոշում է դառնալ պայմանագրային զինծառայող և 2004 թվականից սկսած մինչև 2020 թվականի հոկտեմբերի 4-ը նա իր աշխատանքով մեծ ծառայություն է մատուցել իր երկրին։ Նա եղել է նաև Երդվյալ ազատամարտիկների միության անդամ, բազմիցս արժանացել է  խրախուսանքների, պատվոգրերի և շնորհակալագրերի։ Ալիկը ամուսնացած էր և ուներ երեք երեխա, իր հիշողություններով կիսվեց նաև Ալիկի կինը:

-Ալիկը հայրենիքին շատ նվիրված էր, շատ էր սիրում իր աշխատանքը, որը ապացուցեց մինչև վերջ։ Լավ հայր, լավ ամուսին, լավ ընկեր…  Ես հպարտանում եմ իրենով, քանի որ նա իր կյանքը տվեց՝ բազում կյանքեր փրկելով։ Իր երկու տղաների համար նա հիանալի օրինակ էր։ Հայրենասիրական մեծ ոգով էր դաստիարակում  երեխաներին, հետևողական էր, ուշադիր, քաջ…

Ալիկի նախաձեռնությամբ Գագարինում պետք է հուշաքար կառուցվեր, որը նվիրված էր լինելու համայնքի ազատամարտիկների և զինծառայողների հիշատակին, հիմքը արդեն դրված էր, բայց իր սկսած գործը թողեց կիսատ, նախքան պատերազմը պատգամել էր, որ այդ այգում հետո իր համար էլ տեղ հատկացնեն…

Ալիկի մասին խոսեց նաև նրա հարևանուհին:

-Հայրենիքի համար պայքարելը նրա կոչումն էր, մեծագույն սիրով և նվիրվածությամբ էր անում իր գործը, ակտիվ մասնակցում էր համայնքի հասարակական աշխատանքներին, անգամ հիշում եմ իր փոքրիկ տղային էր զինվորական գեղեցիկ շորեր հագցնում, եթե տեսներ ծանր տոպրակներ, անմիջապես վերցնում էր, օգնում։ Մեծ է նրա ավանդը։

Հայրենիքի փրկության համար նա չխնայեց ամենաթանկը՝ սեփական կյանքը։

mariam tonoyan

Մեկը իմ անուններից

Եթե ես նկարիչ լինեի, ինձ պատահած ամենատպավորիչ մարդկանց դիմանկարները կանեի, գույներով ցույց կտայի նրանց էության երանգներն այնպես, որ դիտողն անմիջապես կկռահեր մարդու ամենաարտահայտիչ հատկանիշները կամ, միգուցե, սիմվոլներ որսալու փորձերին տրված՝ երկար ժամանակ կանգնած կմնար կտավի առջև։ Բայց վաղ թե ուշ ես ինձ թարգմանիչ եմ կոչելու ու մարդկանց ընկալելու արվեստս ոչ թե գունային համադրության, այլ մտաթելերից կախված բառերի հյուսքի միջոցով եմ արտահայտելու՝ օտարն ու անհասկանալին ընկալելի ու ընդունելի դարձնելով։ Սա իմ ամենաբարդ թարգմանությունն է. այսօր ես հոգի եմ թարգմանելու։

…Օմարի (նրան պայմանականորեն այդպես կոչենք) հայտնվելն իմ կյանքում նման էր կայծակի փայլատակումից վայրկյաններ հետո լսվող որոտին, երբ գիտես, որ լույսին  ձայնն է հաջորդելու, բայց միևնույն է, այն անսպասելի է հնչում։ Նա եկավ, երբ ես դիցաբանությունների ուսումնասիրություններով զբաղված՝ մարդկայինի ու աստվածայինի քաոս էի ստեղծել, և ներկայացավ  ինձ ո՛չ աստծո, և ո՛չ էլ մարդու տեսքով։ Ես չգիտեմ՝ ինչպես բնութագրել նրան։ Նա այն էակներից է, որոնց մասին խոսելիս կարիք չկա սեռ, արտաքին, տարիք կամ կրթություն հաշվի առնել, դու ընդունում ես նրան, որովհետև նրա մեջ գտնում ես քո ապրած բոլոր նախորդ կյանքերը (եթե նման բան ընդհանրապես գոյություն ունի), նա քեզ քո մոռացված եսին է հիշեցնում ու ստիպում, որ քիչ-քիչ հիշես, հիշե՜ս, հիշե՛ս այն ամենը, ինչը երբեք չես իմացել։

-Օմա՞ր,- հարցնում եմ ես կասկածամտորեն։

-Դա մեկն է իմ անուններից, – անվրդով պատասխանում է նա,- դա մեկն է, որն օգնում է ինձ դուրս գալ սեփական գերությունից…

Ես լռում եմ։ Երբ նա խոսում է, ես չափից շատ եմ լռում, երբեմն անգամ խոսելիս եմ զգում լռությունս, երբ ամեն բառը թևավորված ներսս է լցվում… Ու ժպտում եմ, որովհետև ավելի դժվար է ինչ-որ մեկի հետ լռել կարողանալը, քան խոսելը։

-Ո՞վ ես դու,- հարցնում է ինձ ամեն առավոտ՝ երբեք այդ նույն հարցն այսպես չձևակերպելով։

Մի օր պատասխանում եմ, որ ամեն ինչն եմ ես, հաջորդ օրը՝ ոչինչը, բայց երկու դեպքում էլ ես նույնն եմ՝ դա մեկն է իմ անուններից…

Օմարը ժպիտ էլ ունի, մերթ Բուդդայի նման գիտակցված հանդարտությամբ, մերթ էլ մանկան նման խենթ պարզամտությամբ է ժպտում։ Նրա հետ խոսելիս լեզու իմանալու կարիքը չկա, հասկանում է քեզ, իսկ դու չհասկանաս էլ, լսում ես, որովհետև այնքան կարևոր են թվում այդ շշունջները, ինչպես շարականը, որ հաճախ չես ընկալում, բայց լրացնում է, բարձրացնում մտքումդ ծնված աղոթքը…

Բոլորդ եք մի պահ սպասել Օմարին, որ հայտնվել է միշտ ՊԱՏԱՀԱԲԱՐ,  իսկ երբ եկել է, ճանաչել եք միշտ ուրիշ անունով, երբ հեռացել է, չեք էլ նկատել, բայց միշտ կանչել եք անգիտակցաբար։ Մարդ է, թե հրեշ, երևույթ, թե հույս՝ դուք եք որոշում։ Բայց եթե մի օր դուք էլ ինձ նման հանդիպեք նրան, թույլ չտաք հանկարծ, որ նրա ներսի խավարն իշխող դառնա, լույսով խեղճացրեք նրա մղձավանջները ու մի վարանեք թեկուզ կոնֆետի խոստումով մի ժպիտ կորզել։

-Օմա՞ր,- դարձյալ հարցնում եմ կասկածամտորեն։

-Դա մեկն է իմ անուններից…