Հողը երեխայի պես գրկում է ոտքերդ ու ասում՝ ինձ մենակ մի թող։

Դուշման Վարդան

Ինձ մենակ մի թող… Չէ՞ որ քոնն եմ ես, քո մոր պես անգին, հոգուդ պես ծանոթ, անցյալի պես հին ու երեկվա պես մոտ, ինձ մենակ մի թող…

Վաչիկը լսեց հողի կանչը, մնաց մինչև վերջ։

Վաչիկ Անդրանիկի Ղարիբյանը ծնվել է 2001թ հոկտեմբերի 8-ին Գեղարքունիքի մարզի Լանջաղբյուր գյուղում։ Սովորել է տեղի միջնակարգ դպրոցում։ Շատ ընկերասեր, խելացի ու կենսուրախ երիտասարդ էր։  Մայրը պատում է.

-Դպրոցում ինչ չարաճճիություն էլ աներ, միևնույն է, ժպիտը դեմքին տուն էր գալիս և ասում. «Մամ, ծնողական ժողով է, կգաս խնդրում եմ»։

Վաչը, ինչպես կոչում էին նրան ծնողները, իրենց միակ որդին էր։ Իսկ իրենց դուստրը՝ Վաչի կրտսեր քույրը, հպարտանում էր եղբոր ցանկացած փոքր թվացող ձեռքբերմամբ ու հաջողություններով։

9-ամյա կրթությունն ավարտելով՝ Վաչիկն ուսումը շարունակել է Գավառի պետական Գյուղատնտեսական քոլեջի համակարգչային շահագործման բաժնում և, 2 տարի սովորելով, ստացել է տարկետման հնարավորություն, որպեսզի ընտանիքի հետ մեկնի Ղազախստան։ Բայց երբ հասավ իր ծառայության տարին, նա ցանկացավ հետ վերադառնալ, որպեսզի զորակոչվի Հայոց բանակ։

Չնայած որ հնարավորություն ուներ մեկ տարի հետո ծառայության անցնել, Վաչիկն այնուամենայնիվ վճռում է.

-Ուզում եմ ընկերներիս հետ գնալ, որ միասին էլ հետ գանք։

Ծնողները չհանդիմանեցին տղայի ընտրանքը և շուտով նրան ուղարկեցին Հայաստան։

2020թ. հունվարի 9-ին Վաչիկը զորակոչվում է բանակ։ Ծառայում էր Լեռնային Ղարաբաղի Մարտակերտի շրջանի Ներքին Հորաթաղ գյուղի մերձակայքում գտնվող զորամասի դիվիզիոնում, որպես հրետանու վարորդ, սակայն պատերազմի ընթացքում, իրավիճակից ելնելով, իր վրա է վերցրել այլ պարտականություններ ևս։

Ընտանիքի անդամները պատմում են, որ Վաչիկը միշտ գոհ է եղել  ծառայությունից, իսկ սեպտեմբերի 27-ին ադրբեջանաթուրքական հարձակման ժամանակ նրանց փոխանցել է.

-Մի անհանգստացեք, մեզ մոտ ամեն ինչ լավ է, ես մեծերի հետ եմ։

Մարտական գործողությունների ընթացքում նա խոցել է 2 տանկ և 1 շտապ օգնության մեքենա։ Մեկ ամիս մարտնչելով՝ Վաչիկը վիրավորվեց գրադի հարվածային ալիքի հետևանքով, ստանալով ներքին օրգանների տարբեր վնասվածքներ։ Առաջին օգնություն ստացել է Ստեփանակերտի Հանրապետական հիվանդանոցում, ապա տեղափոխել են Երևանի Միքայելյան վիրաբուժական կենտրոն։ 8 ժամ տևած վիրահատությունից հետո երկու օր գիտակից վիճակում է եղել, տեսել և ճանաչել է մորը, սակայն 13 օր կյանքի ու մահվան կռվում Վաչիկը չդիմացավ և նոյեմբերի 7-ին միացավ հայոց անմահ հերոսներին։

Պատերազմի ավարտից հետո ծառայակից ընկերները պատմել են, որ հերոս Վաչը պատերազմի օրերին եղել է Մատաղիսի դիրքերից մեկում, մոբի ծառայողների հետ։ Նրա մասին հիշելիս ասել են.

-Մեր ժուլիկ, ժպտերես Քյավառն էր։

Հավերժ փառք ու խոնարհում մեր հերոսներին, ովքեր մեր մեջ միշտ ներկա են, ովքեր պարզապես լսեցին հողի կանչը ու չցանկացան նրան մենակ թողնել…

Սաքոն ա, Մոսոյի տղա  Սաքոն, հոպարի Սաքոն
2018թ․
Արցախյանում զոհված հորեղբորս մանկության ընկերը՝ Մոսոն, արդեն 26 տարի հունվարի մեկը մեր տանն էր սկսում, ընկերոջ հորն ու եղբորը մենակ չթողեց, ինքն էլ անհիշելի ժամանակներից ամսվա կեսը դիրքերում ա լինում, մինչև էսօր։ Իրեն էստեղ բոլորն են ճանաչում. հաղթանդամ, ուժեղ մարդ ա կամանդիրը, բայց ամեն անգամ հյուրասենյակում կախված հորեղբորս նկարին նայելիս, աչքերը թրջվում են դեռ։
-Հը՞ն, կամանդիր, ի°նչ կա սահմաններին, էս օրերին հո շատ չե՞ն  կրակում:
-Մի օր` լավ, մի օր` կեշ, Վարդան ջան:
-Մամիկո°ն,  լսել եմ` Գերմանիա ես քյացել, վե՞նց զատերին էտ  նեմեցնին:
-Լավն էին, հոպար:
-Հա, ասում են` լավ երկիր ա: Քյացեք, քյացեք, մենք էլ տենանք` ինչ ենք անում: Քյանք, երկու ժամից պիտի պոստ դյերեմ, ռավետը սմենափոխ ա:
Զանգ.
- Հա, իմ  հընգեր Մամիկոնին  հիշում իր, չէ՞, իրա հոր տանն եմ: Բա վե°նց դենք դյերի պոստ, վեր ճամփեքը փակ ա:
Հեռուստացույցը․
-Սիմբա, խնդրում եմ կրկնիր, «Ակունա մատատա»:
-Բայց դա ի՞նչ է նշանակում, Տիմոն:
-Անհոգ եղիր:
-էհ՜, գնացի…

2021թ․
Էս հունվարի մեկին ու երևի արդեն մյուս բոլոր, հոպարը մեր տուն  չի գա:  Ինքն էլ իր  Սաքոյի ընկերներին կսպասի, որ չպիտի իրեն մենակ թողնեն։

Իսկ ներքևինը գիտե՞ք` որ Սաքոն ա:
Իմ լավ ընկեր, Վանի լավ ընկեր, իրա մամայի ու տատիկի լավ ընկեր Սաքոն: Սաքոն ընկեր էր ծնվել,  էս աշխարհում  իրա դերը ընկեր լինելն էր։ Աշխարհը էս տեսակի վերջին ու միակ Սաքոյին  կորցրեց, սև հումորով, աշխարհին անծանոթ ուրիշ բարությամբ։

Էս նկարում Իմ կամերային նայող Սաքոն, նոր առած նոր շորերով գործի էր եկել, ասաց. -Նկարի` էջիս նկարը փոխեմ,- տվեցի ապարատը, նայեց ասաց․
- Էն ա, լավ էլ սիրուն եմ, իմանայի շուտ-շուտ նոր շորեր կառնեի…

«Նոր շորերով սիրուն նկարդ»   բոլորիս էջերում հիմա կա…

Ժամկետային զինծառայող Արմեն Մինասյանը ևս դասվեց այն հերոսների շարքին, ովքեր իրենց կյանքը տվեցին հանուն հայրենիքի։ Արմենը ծնվել է 2001 թվականի հուլիսի 6-ին Վարդենիկ գյուղում։ Մանկուց եղել է աշխույժ։ Սովորել է տեղի Ռ․ Հովհաննիսյանի անվան թիվ 1  հիմնական դպրոցում, ապա Վարդենիկի կրթահամալիրում։

-Եղբայրս շատ էր ուրախացել բանակ զորակոչվելու առթիվ, ոգևորված էր։ Հիշում եմ՝ ընկերներով ասում էին, որ ցանկացած տղա անպայման պիտի ծառայի։ Մեխակավանում (Ջեբրաիլ) էր ծառայում։ Ամեն օր զանգում էր, բայց ծառայությունից  համարյա ոչինչ չէր պատմում, միշտ ասում էր, որ «ամեն ինչն էլ տղու համար ա»։ Ամբողջ ծառայության ընթացքում միակ օրը, որ չի զանգել, հոկտեմբերի 29-ն էր․․․,- հիշում է Արմենի եղբայրը՝ Խաչիկը։

Չարաբաստիկ դեպքը տեղի է ունեցել հոկտեմբերի 30-ին․

-Իրենց ուզեցել են Ջեբրաիլից  տեղափոխել կա՛մ Ստեփանակերտ, կա՛մ Շուշի։ Քառասուն հոգի են եղել, տասական խմբերով նստել են մեքենաները, որ գնան, հենց այդ պահին էլ ԱԹՍ-ն նկարել ու հարվածել է։ Ամբողջ քառասուն հոգանոց խմբից  երկուսն են ողջ մնացել»,- մանրամասնում է Խաչիկը։

Եղբոր խոսքերով՝ Արմենը շատ նպատակասլաց էր, բազում նպատակներ ուներ, որոնք այդպես էլ անկատար մնացին․

-Նպատակադրվել էր բանակից գալուն պես ավտոէլեկտրիկ դառնալ։ Բացի դա էլ, ընկերոջ հետ որոշել էին կահույքի արտադրամաս բացել։

Ընկերուհի ուներ, շատ էին սիրում իրար։ Ասում էր. «Դատարկ գրպանով ի՞նչ ամուսնանալ, սկսեմ աշխատել` կնշանվեմ»։ Այս ու մի շարք այլ նպատակներ եղբայրս իր հետ վերև տարավ,-եզրափակեց Արմենի եղբայրը։

Արմենի դասընկերները ցավով, բայց հպարտությամբ են հիշում․

-Արմենը շատ ընկերասեր էր։ Բոլորին օգնության ձեռք էր մեկնում, ինչքան բարդ իրավիճակ էլ, որ լիներ, այնպես էր անում, որ ճիշտ լուծում տրվի։ Շատ ուշադիր էր հատկապես դասարանի աղջիկների հանդեպ, ասում էր, որ իր քույրերն են ու ամեն հարցում աջակցում էր նրանց։

Այն խոսքը, որ ասում են․ «Տարիքը միայն թիվ է», Արմենի մասին էր։ 19 տարեկան էր, բայց շատ մեծահասակներից  հասուն էր դատում։

-«Վերջին զանգ»-ին Արմենը  մեր դասարանի հոգին էր,-փաստում են դասընկերները,- ամբողջ պատասխանատվությունն իր ուսերին էր վերցրել ու պատվով կարողացավ տակից դուրս գալ։ Մինչև հիմա մեր դասարանի ելույթը հիշելիս, ցանկացած մարդ, ով ներկա է եղել, առաջին հերթին Արմենին է հիշում, հետո՝ մնացածիս։

Մեր վերջին էքսկուրսիայի գիշերը՝ տուն վերադառնալիս, հասանք Սևանավանք, իր ձեռքով խարույկ վառեց։ Հենց այդ խարույկի շուրջն էլ բոլորին հարցրեց, թե ինչպես են դասավորելու իրենց կյանքը դպրոցից հետո։ Երբ հասավ իր խոսելու հերթը, ասաց, որ կծառայի, կգա ու էլի իր ընկերների կողքին կլինի։ Տղաներին էլ՝ առանձնահատուկ դիմելով, հորդորեց, որ բանակում ամեն քայլը մտածված անեն։

Հետո դառնալով մեր դասընկերուհուն՝ Լիանային, խնդրեց, որ իր սիրելի բանաստեղծությունը՝ Պ․Սևակի «Ես օգնեցի բոլորին, ես ինձ միայն չօգնեցի․․․»-ն ասմունքի։

Եզրափակելով Արմենի մասին զրույցը, նրա  դասընկերուհին՝ Նաիրան, ընդգծեց․

-Ուսուցիչները Արմենին շատ էին սիրում, Արմենն էլ՝ դպրոցն ու ուսուցիչներին։

Շատ խելացի էր, արագ էր ընկալում։ Մեկ անգամ կարդալով կարողանում էր իրեն հանձնարարված նյութը վարժ ու հստակ ներկայացնել։ Ուսուցիչները հենց դրա համար էլ էին բարկանում, ասում էին, որ եթե կարողանում է, ինչու՞ անընդհատ չի սովորում։ Ինքն էլ իր հերթին շատ էր ամաչում իր՝ չսովորելու փաստից, մինչև ասում էր, որ դասին պատրաստ չէ, հոգին դուրս էր գալիս։ Արմենի նման եղբայր, դասընկեր ու մարդ չկար, Արմենի նման երկրորդը չկա։

Սաք, լսու՞մ ես։

Ո՞նց ես էդտեղ։ Գիտե՞ս, էն օրը եկել էինք ձեր տուն։ Ես, Կարինեն, Անին, Վանը։ Մեզ մի տղա միացավ, անունը չեմ հիշում, ոնց որ վիրտուալ ընկերներ եք եղել սկզբում: Բարի տղա էր երևում, հարցնում էր` դեռ Սիթիզենո՞ւմ ենք աշխատում, թե՞ չէ։ էդ օրը Սիթիզեն պիտի գնայի` դիմում գրելու, «հավի փթիրներից» էլ ոչ մեկս էնտեղ չենք)։ Հիշո՞ւմ ես, մի աղջիկ երեխա եկել էր Սիթիզենի շինհրապարակ: Տեսավ` ես եմ, ոչ թե դու, էնպես էր նեղվել: Ասում էր` բայց ես էն տղու համար էի եկել։ Դե լավ, մեղքս ի՞նչ թաքցնեմ, ինձնից ու աղջիկների մեծ մասից սիրուն ես։ Մի ամաչի, դու էլ գիտես։ Հա, ի՞նչ էի պատմում, գալիս էինք ձեր տուն։ Ճանապարհին մտանք Գրանդ Քենդիից միկադո առանք։ Վանն ասաց, որ ձեր տան ճանապարհին մենակ էդ Քենդին ա ու գրիլանոց ա։ Վերջին անգամ ձեր տուն էինք եկել, երևի հիշում ես, Մերին ու Վանը հավի գրիլ առան: Էդ փողերը կիսատ-պռատ հավաքեցինք, կես փողը իրենց վրա մնաց։

Իրարից ու քեզնից խոսելով հասանք տան մոտ։ Ձերոնք չգիտեին, որ գալու ենք, բայց չզարմացան: Մամադ ասաց, որ մեզ հիշում է։ Բերաններս կծմծելով տուն մտանք։ Կջղայնանաս, բայց չէի կարողանում ինձ պահել։ Առաջինը թղթից սարքած էն մեծ սիրուն կենդանիները տեսա, որ դու էիր սարքել, լրիվ մոռացել էի` ինչ տաղանդավոր ես ո ւ ինչ լավ ձեռք ունես։ Բայց սենյակդ աչք չէի կարողանում գցել սկզբում: Գիտեի, որ նայեմ, արդեն կարող ա ձենով լացեմ, բայց մամայիդ մոտ ամաչում էի, ինքն էլ, տատիկդ էլ շատ ուժեղ ու ձիգ են։

Մամադ սեղան դրեց։ Սիրուն չրեր էր սարքել։ Երևի մամայիդ ես քաշել ձեռքի շնորհքով։ Այսինքն, երևի չէ՝ հաստատ։ Հիշեցինք, ոնց էիր Սիթիզենում դիմակահանդեսի համար մամայիդ ստիպել կախարդի թիկնոց կարել ու ինչ լավ գավազան էիր սարքել։

Հետո ամենահամով ու լավ հոտով թեյը խմեցինք։ Սեղանից նորմալ օգտվել ենք, որ իմանայիր բան չենք կերել, հաստատ կջղայնանայիր։ Հիշու՞մ ես, ասել էիր` ռուսերեն քեզ համար գիրք կարդամ, հենց վերադառնաս: Հետո էլ, թե բա` բայց հաց կուտեմ, նոր կկարդաս, որովհետև եթե տանջվել, ապա միայն կուշտ փորով։ Հետո Ճամբարակից վիդեոներ նայեցինք, մամադ փաստորեն չէր տեսել: Խոստացանք ուղարկել: Լավ հիշեցի, հեսա կուղարկեմ։

Ճամբարակը գեշ տեսար: Լուրջ, ինքը խոր ձմռանն ա սիրուն, էդտեղից երևո՞ւմ ա։

Քիչ-քիչ արդեն էդքան դժվար չէր սենյակդ նայելը։ Աթոռիդ զինվորական վերարկուդ էր: Մամադ պատմեց, որ լվացքի փոշի ես ուզել, որ շորերդ ու սպիտակեղենդ լվանաս դրանով, որ տան հոտ գա: Շատ Սաքոյական ա հնչում)։  Գրքերդ մահճակալի կողքին շարված էին: Սիրում էիր գրքեր առնել ու չկարդալ: Դեն Բրաուն էլ ունեիր, չէ՞: Մի օր վերցնելու եմ, խոստանում եմ, խնամքով կկարդամ ու կվերադարձնեմ:

Ընկերդ քո իրերը բանակից ուղարկելուց ճմրթված գիրք էլ էր ուղարկել: Անունը չհիշեցի, բայց իհարկե, ինչ որ սարսափ ժանրի բան էր: Ոնց էլ կարդում էիր, դեռ զարմանում եմ։

Մամադ ասաց էլի նստենք, բայց ուշ էր:  Որոշեցինք գալ էնտեղ, ուր մարմինդ է: Վանը պատմեց, որ ասել ես` ինձ գանձ մի ասա. գանձը թաղած ա լինում: Չգիտեմ` ինչու ենք սենց բաներ հիշում, դրամատիկ երանգ ա տալիս, դու կհավանեիր։

Վանը մեծավարի մեզ բերեց մարմնիդ մոտ: Ծաղիկները մոտս էին: Սիրուն բացել, համաչափ շարել եմ, չբողոքես: Հետո Վանը ասաց խունկ ծխենք, բայց ոչ մեկս չպատասխանեցինք: Բոլորս էլ մտածում էինք, որն ա դրա իմաստը: Բարձր քննարկեցինք, շրջանառվեց մանրէներ սպանելու վարկածը, բայց ամեն դեպքում հասկացանք, որ ձևական բաներ ոչ դու ես սիրում, ոչ մենք, ու չծխեցինք։

Ինչ ընկեր ունես, չէ՞: Բոլորիս կյանքում մի Վան պետք ա։ Վանն էլ ա շատ կարոտում, գիտե՞ս: Ամեն ինչով ու ամեն հարցով ձերոնց կողքին ա: Լավ ես ընկերներ ընտրում։

Լսիր, տարօրինակ հարևաններ ունես: Հենց դիմացիդ հարևանի մոտ ճոճանակ նստարան կար, գերեզմաններ կային, որ նույնիսկ արձանը կար էդ մարդու։

Մի քիչ խոսեցինք, քննարկեցինք, թե մահվանից հետո ինչ ա լինում: Գրքի վերջին էջին մենակ դու ես հասել: Էս դեպքում բոլոր պատասխաններն ունես, բայց չես ասում, բայց ոչինչ, չենք նեղանում։

Չգիտեմ` էլ ինչ պատմեմ: Շատ ենք կարոտում, քեզնից «Պուխ» ածականը միշտ հետս ա: Ու քանի որ ամենալավ տարբերակը հաջորդ կյանքի գոյությանը հավատալն ա, կհանդիպենք հաջորդ կյանքում, փղիկ։

Շատ դժվարությամբ եմ կարողացել գրիչը ձեռքս առնել, որ գրեմ թե ինչ էինք զգում, ոնց էինք սրտի արագ թփթփոցով ապրում ու ոնց էինք կամաց շնչում, որ հանկարծ  լուրերից ոչ մի բառ կիսատ չլսենք։ Գիտեմ, որ մեր զգացածը ոչ մի բան էր սահմանում կանգնած զինվորի  զգացածի համեմատ։ Գիտեմ, որ սահմանին կանգնածները  ուրախանում էին, որ այս անգամ էլ զգացին խրամատի խոնավ հողի բույրը, ուրախանում էին, որ էս անգամ էլ պայթող արկերի բաժինը չեն դարձել ու մեկ անգամ  ևս հնարավորություն է ընձեռնվել տեսնելու իրենց ընկերներին, նրանց անքուն աչքերը, ծխից ու մրից սևացած երեսները։ Ու յուրաքանչյուրը մի պահ կտրվում է պայթող արկերից, մրոտ երեսներից,  անքուն աչքերից  ու մտովի տեղափոխվում է տուն, ուր բոլորը սպասում են իրեն։

Պատերազմը ավարտվեց մեծաթիվ զոհերով ու բոլորիս հոգիներում թողեց խորը ու անբուժելի վերք։ Պատանիներ, ովքեր  հանուն հայրենիքի չխնայեցին իրենց կյանքը ու գիտակցաբար նետվեցին մահվան գիրկը։ Այդ խիզախներից էր նաև մանկությանս ընկեր Սոսը, ում հետ մինչև ուշ գիշեր պահմտոցի էինք խաղում։ Մոտ տասը տարի կլիներ, որ չէի տեսել նրան,  բայց տարիները չէին փոխել այն  գեղեցիկ, հմայիչ ու ընկերասեր երիտասարդին։  Դեռ պատերազմի օրերին տեսնում էի Սոսի մայրիկին լացակումած ու թախծոտ աչքերով, միշտ ուզում էի մոտենալ ու հարցնել, թե ինչ նորություն կա տղայից, բայց ոչ մի անգամ համարձակությունս չէր հերիքում։  Մի օր ուժ գտա իմ մեջ ու գրեցի Սոսի քրոջը՝ Արաքսին ու խնդրեցի, որ ինձ պատմի եղբորից։

Պատմում է Արաքս Փորքաշյանը.

-Սոսն  իմ հերոսն է, իմ հպարտությունը: շատ ուշադիր, հոգատար ու բարի տղա էր։ Օգնում էր բոլորին իր ուժի չափով, ուներ ընկերական մեծ շրջապատ, որտեղ իրեն սիրում ու հարգում էին բոլորը։  Տանը չորս երեխա էինք, բայց նա էր մեր միջի յուրահատուկը, բոլորը նրան սիրում էին, բայց երբեք երես չի առել այդ սիրուց: Միշտ հավասարակշված էր ու լուրջ։ Հորս օգնականն էր, որտեղ հայրս էր` այնտեղ ինքն էր, մորս  պարծանքն էր, ու հետը շատ էր կապված: Այնպիսի մի տոն չի եղել, որ ծաղիկը ձեռքին տուն չմտնի ու չշնորհավորի։ Երբ լրացավ Սոսի տասնութ տարեկանը, ծանուցում ուղարկեցին, որ ծառայի Հայոց բանակում:

Տասն օրով  զինվորական արձակուրդ էին տվել, պետք է գար տուն, բայց․․․

Բայց չեկավ, ասել էր, որ չի պատրաստվում դիրքում կանգնած ընկերներին մենակ թողնել ու գալ տուն։

Ամեն անգամ  խոսելիս  ասում էր. «Քուրս, հանկարծ չնեղվեք, լուրեր մի նայեք, ինչ ասում են` սուտ ա, ոչ մեկին մի հավատացեք, ամեն ինչ լավ ա լինելու»:

Շատ դժվար եմ կարողանալու համակերպվել այն մտքի հետ, որ էլ չի գալու, չի զանգելու ու ասի, որ լուրեր չնայեմ, որովհետև բոլորը խաբում են։ Դժվար եմ կարողանալու համակերպվել, որ տանը սեղան նստելիս չի զբաղեցնելու իր պատվավոր տեղը ու լուրջ դեմքով կատակներ անելու  ու սեղանի մոտ այդ պատվավոր տեղը միշտ բաց է մնալու, ականջներս էլ կարոտ այդ կատակներին։

Ափսոսում  եմ, որ մեր վերջին խոսակցության ժամնակ  չեմ ձայնագրել ոգևորող խոսքերը, որ ամբողջ կյանքում  գոնե ձայնից կարոտս առնեմ։ Շատ եմ կարոտում, կարոտիս չափ ու սահման չկա։

Սոսի ընկերներից մեկն էլ ինձ պատմեց, որ չի ուզում անցյալով խոսել նրա մասին:  Ուղղակի չի ստացվի, միայն կասեմ`  լավ եղբայր է իր քույրերի համար, հիանալի  տղա,  ով գիտի` իրեն ինչպես պահի շրջապատում:  Սոսը շատ կատակասեր է, բայց դրա հետ մեկտեղ` լուռջ։

Սոս Արարատի Փորքաշյանն  ապրել է Աբովյան քաղաքում, ծառայել  Մադաղիսում:  Հոկտեմբերի 9-ին պատերազմի թեժ մարտերի ժամանակ ստացել է բեկորային վնասվածք, հիվանդանոց տեղափոխելու ճանապարհին մահացել։ Տանեցիներին ասել են, որ մահացել է։ Մի քանի օր անց ասել են, որ վիրավոր է ու գտնվում է հոսպիտալում, ծնողներն ու հարազատները ուրախացել են ու մտածել, որ աշխարհում հրաշքներ լինում են։ 57 օր փնտրելուց հետո իմացել են, որ մահացել է հոկտեմբերի 9-ին։  Ամբողջ Աբովյան քաղաքը հավատում էր հրաշքին ու  մինչև օրս էլ սպասում Սոսին։

…Պատերազմից առաջ ինձ թվում էր, թե հստակ գիտեմ այս հարցի պատասխանը, մինչդեռ հիմա նայում եմ այդքան հարազատ դարձած հողին ու զգում եմ տաք կարմիրը… Այո՛, հիմա ամեն ինչ զգում ու ապրում եմ այլ կերպ: Բոլոր հայերի կյանքը տակնուվրա արեց այս պատերազմը: Քանի՜ ճակատագիր փոխեց, քանի՜ երազանք կործանեց, հոգի ու մարմին հաշմեց, ծիծաղներ մարեց ընդմիշտ… Այս որքան փորձություններ վիճակվեցին իմ ազգին… Սակայն ես հավատում եմ, որ ի վերջո ոտքի ենք կանգնելու, մեր հաղթ գլուխը հպարտորեն է նայելու աշխարհին: Իմ ազգը միշտ պայքարել է կրոնի ու լեզվի համար, միշտ գոյատևել է ի հեճու՛կս… Երևի հայի մարմնում հատուկ գեն կա, որը միշտ առաջ է մղում ու զորացնում է…

Անհնար է երևակայել, թե ինչ էր կատարվում մեր ընտանիքներում այս պատերազմի ընթացքում: Հորեղբայրս պահեստազորային զինծառայող է, սեպտեմբերի քսանյոթի առավոտյան զանգեց հայրիկիս ու ասաց, որ իր ընտանիքը պետք է տեղահանվի, սակայն տատիկս ու պապիկս ոչ մի կերպ չէին համաձայնում հեռանալ… Ասես արմատապիրկ ծառեր՝ նրանք չէին կարողանում կտրվել իրենց հողից: Հորեղբորս որդին ծնվեց, հորեղբայրս մեն մի օրով կարողացավ իջնել դիրքերից… Պատերազմի վերջին օրերին ահազանգ ստացանք: Զանգողը հայրս էր: Մայրս միանգամից սկսեց լաց լինել… Իմացանք եղելությունը. եղբայրս ծանր վիրավորվել էր: Կյանքը կարծես կանգ առավ… Ուշքի գալուն պես հասկացա, որ արցունքներս կաթում են գետնին… Քեռիս նույնպես պահեստազորային զինծառայող էր: Այս ողջ ընթացքում մեկ րոպե անգամ հանգիստ լինելն անհնար էր… Քանի՜-քանի՜ ջահել զինվորներ այլևս երբեք կարոտով չեն փարվի իրենց մայրերին, շատերի կյանքի անբաժան ընկերը դարձավ հաշմանդամության սայլակը… Զինվորները պատմում են, որ ամենուր թշնամու դիերն էին՝ հենց ոտքի տակ: Չեմ կարողանում հասկանալ, թե ինչ հոգևոր ուժ էր պետք այս ամենի միջով անցնելու համար: Երանի աշխարհում չլինեն պատերազմներ:

Հեռացած տղերքը մեզ հետ են: Առյուծասիրտ Մոնթեն ու նրանցից ամեն ոք շարունակելու է ապրել, քանի կանք մենք…

… Հողը ինձ համար հիմա ավելի հարազատ ու նվիրական է, քանի որ այնտեղ է մեր հերոսների արյունը: Հողը այսուհետ միայն հող չէ՝ ապրեցնող ուժ է ու պատասխանատվություն…

Գագարինի «Կանթեղ» գրական ակումբ