Արդեն հոգնել եմ այս օնլայն կյանքից։ Առանց այն էլ համացանցը և սոցիալական կայքերը ամենուրեք մեզ հետ են։ Առանց այս ամենի՝ մեզ համար չկա հետաքրքրություն։ Չնայած ամենօրյա դասերին և ընթերցանությանը՝ համցանցն էլ իր նշանակությունը ունի։ Բայց հիմա այն սկսել է ինձ շատ հոգնեցել։ Հիմա ստիպված ես չեմ գնա համալսարան, որովհետև դասերս արդեն օնլայն եմ անում, կարիք չկա գրադարան գնալու, հիմա օնլայն եմ կարդում գրքերը և ընկերներիս, որոնց վաղուց չեմ տեսել, հիմա էլ չեմ կարող տեսնել, կամ ավելի վատ՝ կարող ես տեսնել, բայց ստիպված եք միմյանց հեռվից բարևել ու անցնել, որովհետև կորոնավիրուսի պատճառով դու նրանց հետ էլ պետք է օնլայն շփվես և գրկելու սմայլներ ուղարկես։ Այն օրից, երբ դադարեցին դասերը և առհասարակ հայտարարվեց արտակարգ իրավիճակ, օրերս անցնում են միօրինակ։

Հիշում եմ՝ ամեն առավոտ, երբ շտապում էի կանգառ, սպասում իմ տրանսպորտին, հաճախ չէի հասցնում, լարված մյուսին էի սպասում։ Հետո համալսարանում տեսնում էի ընկերներիս, քննարկում դասերը, գնում գրադարան և դասերս վերջացնելուց հետո կրկին շտապում կանգառ ու անհանգստանում, որ տրանսպորտս մի քիչ ուշացավ։ Իրականում ինձ համար մի փոքր դժվար է երկրորդ հերթը, բայց կարոտում եմ այդ օրերը, քանի որ ամեն ինչ այնքան հանկարծակի փոխվեց։ Հիմա ես չեմ շտապում կանգառ և չեմ սպասում տրանսպորտի, արթնանում եմ քնից և միանգամից նստում համակարգչի առաջ, հեռախոսս՝ ձեռքիս, որ ոչ մի դաս բաց չթողնեմ։ Ընկերներիս միայն ձայներն եմ լսում դասի ժամանակ, դասախոսիս լավ է՝ գոնե տեսնում եմ լսելուց բացի։ Օնլայն գրքեր արդեն դադարել եմ կարդալ, քանի որ անհնար է օրվա վերջում հեռանալ համակարգչի մոտից և չբողոքել տեսողությունից։

Ահավոր է հատկապես այն երևույթը, երբ նայում եմ պատուհանից ու դրսում ամայություն է։ Պատուհանը անգամ բացելիս, քույրս տագնապում է՝ ասելով․

-Օֆ, փակի, վիրուսը տուն կգա։

Հոգնել եմ կորոնավիրուսի մասին արդեն կարդալուց։ Ուզում եմ դուրս գալ, մարդկանց տեսնել, դիպչել ու զգալ, որ առաջվանն է կրկին։ Վայր դնել հեռախոսս ու հեռանալ համակարգչի դիմացից, որ գնամ՝ համալսարանում բուռն քննարկումերով անցկացնենք դասը և հետո, թեև շատ հոգնած, բայց հաճելի օրվա ավարտից հետո վերադառնամ տուն։ Եվ վերջապես ընկերներիս տեսնելուց կարողանամ գրկել, ոչ թե զուտ ձեռքով անեմ և ասեմ.

-Չմոռանաս չաթ մտնել։

Հոգնել եմ այս օնլայն կյանքից ու մեկուսացումից։ Ուզում եմ, որ բոլորս վերադառնանք մեր բնականոն կյանքին։

Գիտե՞ք, վերջերս սկսել եմ շատ հաշվել. 1…20…56…90…194…235..․ Հաշվում եմ ժամ առ ժամ նոր վիրուսով վարակվածների թիվը, հաշվում եմ վիրուսի տարածման արագությունը, իմ վարակվելու հավանականությունը, հնարավոր հետագա զարգացումները, անգամ ամեն նոր լուսացող առավոտ՝ մտածելով,  որ շատերի համար դա վերջինն է։

Սկսել եմ հաշվել իմ անմիտ քայլերը, օրինակ, սովորականից մեկ ժամ ուշ արթնանալը, որի պատճառով  կորցնում եմ մեկ ամբողջ ժամ՝ հանգստանալու վրա ծախսելով, երբ մեկ ժամվա ընթացքում հազարավոր կիլոմետրեր այն կողմ մեկն իր վերջին արտաշունչն է անում։ Հաշվում եմ, թե քանի անգամ եմ կոպտում քրոջս մեկ ժամում, թե մեկ ժամում քանի անգամ եմ մերժում մորս խնդրանքն անմիջապես կատարել, նույն ժամանակահատվածում քանի վարժություն եմ գրում շտեմարանից՝ առանց գլուխս թղթից բարձրացնելու ու հարազատներիս ժպտալու։ Բայց այդ մեկ ժամը, ամեն դեպքում,  հաստատ կարելի էր ավելի լավ օգտագործել՝ գրկել մայրիկին, զրուցել քրոջս հետ նրա երազանաքների մասին, սուրճ պատրաստել հորս համար կամ շախմատ խաղալ եղբորս հետ, հիշել ամենահին ծանոթներից մեկին  ու զրուցել հետը, հաշտվել բարեկամիս հետ ու ներել ընկերոջս, և առհասարակ չափսոսել բառերը՝ նկարագրելու համար կարոտդ ու սերդ…

Այս իրավիճակում, երբ ամբողջ աշխարհը ասես կաթվածահար է, երբ նմանարիպ շատ մեկ ժամեր ունեք տանը անցկացնելու համար, խնդրում եմ, մտածեք, որ մեկ ժամը չափազանց շատ է միայն աշխատելու ու գլուխդ ինչ-որ հաշվարկներով ծանրաբեռնելու համար։ Կյանքը չափազանց փխրուն է՝ քո զամբյուղն անընդհատ փողով ու գիտելիքով լցնելու համար։ Երբեմն կարելի է չզլանալ ու քո զամբյուղից մարդկանց ժպիտ,  ուրախություն, հիշողություն, անգամ կյանք նվիրել։ 16.558 մարդ կհամաձայներ այս մտքի հետ, եթե արդեն մահացած չլինեին։ Կհամաձայնեն նաև 400.000 վարակվածները, ովքեր վախենում են կիսատ ապրել իրենց կյանքը ու կառչել են ժամանակից՝ լրացնելով իրենց բացթողումները ու պարզապես ձգտելով ապրել։ Անշուշտ, նրանք հիմա գնահատում են ջերմ գրկախառնությունները, որոնք հիմա վտանգավոր են դարձել, հիմա նրանք պատրաստ են ներողություն խնդրելու, ում նեղացրել են, պատրաստ են ներելու՝ առանց նախապես ծանրութեթև անելու, որովհետև, ի՞նչ իմանաս, գուցե այդ մարդկանց կյանքն է՞լ է հետհաշվարկի մեջ, ու չներված լինելը ավելի է ծանրացնում շնչելը…

Հա, երբ հիվանդ ես, հասկանում ես, թե կյանքում որքան ես սխալվել, որքան անարժեք խոստումներ ես տվել, քանի մարդու տեսնելիս ես ճանապարհդ թեքել՝ երկար ու ձանձրալի զրույցի չբռնվելու համար, բայց ում զրույցներին հիմա, գուցե, կարոտում ես, ինչ սովորական են եղել քեզ համար հարևանների հետ սուրճ խմելը, երեխայիդ հետ զբոսնելը կամ գնումներ կատարելը, հավաքվելը հարազատներիդ շրջանակում կամ պատարագի ժամանակ աղոթելը։

Հիմա,  երբ ամեն ինչից ասես զրկվել ենք, հիմա, երբ այս փորձությունը երկնքից է կախվել ու կոկորդդ բռնած ուզում է, որ դու ապրել սովորես ի վերջո, կամ գնահատես ունեցածդ, առողջ եղիր, և մտածիր համաճարակի վերացումից հետո քո հետագա կյանքի մասին, որպեսզի կյանքից զզվելու փոխարեն օգտագործես յուրաքանչյուր մեկ ժամդ այնպես, որ երբեք չափսոսես։

Ֆրանսիական օրագրի էջերում արդեն գրում եմ Հայաստանից՝ իմ սիրելի բազմոցին նստած, կողքս բաժակ ու ուտելիք, ոնց միշտ։ Մինչ այդ՝ 2 ամիս շարունակ մենք շատ զգոն էինք և ուշադիր, դրան զուգահեռ շատ ազատ խոսում էինք դրսում հայերենով ու քննարկում էինք բոլոր կողքիններին։ 2 ամիս ես շատ վստահ էի, որ եթե վերցրել եմ դրամապանակս ու միջի քարտերը, ուրեմն դուրսը չեմ մնա։ Փարիզյան օրագիրը վարելու համարյա ողջ ընթացքում մենք անընդհատ շտապում էինք ինչ-որ տեղ. ես հիմնականում ուշանում էի աշխատանքից, բայց ինչ-որ հրաշքով ժամանակին հասնում։ Էդ ընթացքի համար հատուկ քաշել էի ֆրանսիական ստեղնաշար, որ ավելի հեշտ գրեմ բառերը, ու վարժեցնում էի ինքս ինձ, որ «մ» տառը ներքևի տողում չէ, այլ վերջակետի փոխարեն։

Ինքնաթիռով թռնելու 3-4 ժամվա ընթացքում էս ամեն ինչը պիտի հետևում թողնեինք ու նոր համակարգով ապրեինք։ Էսօր դեղատանը զգացի, որ կողքից հասկանում են, թե ինչ եմ խոսում հայերեն։ Երեկ նկատեցի, որ տուն մտնելու համար նախ մուտքի, հետո նաև դռան բանալի է ինձ պետք։ Իսկ օրինակ, երբ Փարիզում էի (պիտի մի տեղ ասեմ էս արտահայտությունը), իմ սենյակի դուռը քարտով էր բացվում։ Հիմա շտապելու տեղ չունեմ, գործից չեմ ուշանում, որովհետև տնից եմ աշխատում։ Ստեղնաշարս միշտ հայերենի վրա է դրված, որովհետև վերջ, էլ ի՞նչ ման գամ ֆրանսերենով, էլ ո՞ւմ համար գործ անեմ էդ լեզվով։

Ընդհանուր առմամբ, լիքը մանր բաներ են փոխվել, ու չպիտի անսովոր լինի, որովհետև քանի տարի էսպես եմ ապրել, մնացածն էլ իրենց սովորական կյանքն են ունեցել։ Բայց հիմա ամեն առավոտ հաստատ ամեն մեկս մտածում է, թե սենյակակիցը ոնց քնեց։ Ինձ էլ Մերին չի արթնացնում, մնացել եմ իմ հույսին։ Վստահ եմ, որ հանրակացարանի փոքր քառակուսիներից հետո բոլորիս տները պալատ են դարձել։ Էնտեղի տեսածներից հետո՝ մեր խոհանոցը ամենամաքուրն ու ամենասիրունն է իմ աչքին։

Բայց եկեք հանրակացարանից դուրս գանք, քաղաքով անցնեք։ Եթե շեֆիս, մամայիս, մորաքրոջս կամ ուրիշ մեկին թվում է, որ ես զզվում եմ Փարիզից, կամ որ առհասարակ չեմ հավանել, չէ, ժողովո՛ւրդ, նման բան չկա։ Փարիզը քաղաք էր մնացած բոլոր քաղաքների նման։ Մի քիչ ավելի կեղտոտ, մի քիչ ավելի սիրուն շենքերով, մի քանի ավելի հրաշալի կառույցներով ու բերանը բաց մնալու թանգարաններով։ Փարիզի տեմպը շատ հարմար էր իմ կյանքի տեմպին․ ոչ շատ արագ, ոչ էլ հոգնեցնող դանդաղ։ Փարիզի շենքերը իմ վերարկուների պես բեժ էին, ու ես մտածում էի, որ սազում եմ քաղաքի պատերին։ Փարիզում մենք լիքը նոր բաներ ենք սովորել, սովորել ենք թեկուզ հենց իրեն` քաղաքին, նոր հմտություններ ենք զարգացրել, լեզու ենք բացել, ձրի գնացել ենք աշխարհի ամենաճոխ թանգարանները, տնօրենների հաշվին հաց ենք կերել իրենց տված տալոններով, մնացել ենք անձրևի ու կարկուտի տակ, գնացել ենք ուրիշ քաղաքներ, ուրիշ երկրներ, լսել ենք «ֆրանգլերեն» ու փոշմանել դրա համար, ինձ անգամ հայհոյել են դրսում, որ փող չեմ տվել մուրացկանին։ Հանդիպել ենք հայերի, լսել ենք հայկական մունաթ, կարոտել ենք Հայաստանը, ուզեցել ենք հետ գալ։ Կերել ենք համով, կերել ենք ֆասթֆուդ, կերել ենք անկապ, դրսում, տանը, ռեստորանում։ Երգել ենք հայկական ռաբիզ, ոչ ռաբիզ, տխուր կամ ուրախ երգեր։ Փորձել ենք ինտեգրվել միջավայրին, համակերպվել ենք էն մտքի հետ, որ կիրակի խանութ չենք կարող գնալ, փակ են։ Ինձնից հեռախոս էին փորձում գողանալ, հետ եմ խլել սեփական հեռախոսս ինչ-որ չաղ պապիից։ Հայերեն գոռացել եմ վրան, գիտեմ, որ չի հասկացել բառերը, բայց միտքը պարզ էր։

Փարիզում մենք տարբեր բաներից անընդհատ զարմանում էինք ու ասում, որ սրանից հետո երևի ամեն ինչ տեսել ենք արդեն, էլ ո՞ւր ավելի։ Բայց ամեն անգամ կար ավելին։

Տեսել ենք անսահման սիրուն բաներ՝ շենքեր, նկարներ, պատկերասրահներ, ցուցադրություններ, թեմատիկ ու առանց թեմայի սուվենիրներ։ Առել ենք ահավոր շատ նվերներ, կռահել ենք համարյա բոլորի չափսերը, ապրենք։ Դժվար էր ինչ-որ պահերի, բայց հաստատ արժեր, թե չէ` էլ ե՞րբ պիտի հասցնեինք ուրիշի հաշվին էսքան ման գալ։

Ճամփորդական օրագրերը միշտ ավարտ են ունենում, անընդհատ չես մնա ճամփորդ։ Ես իմն ավարտել եմ փետրվարի 29-ին, երբ իջա ինքնաթիռից։ Վերջին էջերին նայում եք հիմա։ Խոստացել եմ, որ մոտ ժամանակներս էլ տեղ չեմ գնա, որ կարոտս առնեմ։ Բայց եթե մի բան մտքիս գա, նոր օրագրում կհանդիպենք։

Bien à vous,

Փարիզից նոր եկածներ`

Անուշ Դավթյան

Անետա Բաղդասարյան

Մարիամ Նալբանդյան

Երկնքի մի ճերմակ պատառ պոկվեց, ընկավ գյուղի այն տան կտուրին, որտեղից ճիչեր էին լսվում։ Փոքրիկ, նիհար, գունատ տղան սարսափած քարացավ իրենց տան շեմին՝ ցախը գրկում պինդ պահած։ Ճակատը քրտնեց ձմեռվա ցուրտն արհամարհելով, շուրթերն սկսեցին թրթռալ ու աչքից մի կաթիլ արցունք փախավ։ Դանդաղ սահեց արցունքների սովոր այտի վրայով ու պարանոցի վրա ճամփա բացելով հասավ հագուստին ու կլորիկ մի բիծ թողեց վրան։ Ցուրտ քամին անցավ հագուստի միջով, հրեց բիծը շորի վրայից ու ավելի ներս մտցրեց, հոգու խորքերը տարավ, մոլորեցրեց ներսում ինչ-որ տեղ։ Տղան նայեց հագուստին. լավ է, բիծը էլ չի երևում։

Մեկ րոպե չտևած դադարից հետո ցախը ձեռքից բաց թողեց, ներս վազեց ու հեկեկացող մոր գիրկն ընկավ։ Տեսավ, որ մոր հագուստի վրա արցունքի բծերը շատ են, մոր աչքերը ավելի թաց են, քան իրենը, իսկ հոր միայն բաժակն է թաց և շուրթերը, որ սարսափելի բառեր են դուրս թողնում։ Եվ տղան ատեց ամեն բան, որ հագուստի վրա կլորիկ, թաց հետքեր է թողնում՝ ձյունը, անձրևը, արցունքները, և ատեց նա քամին, որ հետքերը չորացնում է, վերացնում է աչքից, բայց չի հանում հագուստի տակից, չի վերացնում…

….Երկնքի մի ճերմակ պատառ պոկվեց, ընկավ երիտասարդի ուսին։ Նա արագ, մի շարժումով մաքրեց ուսի ձյան փաթիլը և ցախը գրկած ներս մտավ՝ ժպտալով դեռատի տիկնոջը։

Ձմեռային, ճերմակ երկինքն էլ չէր պատառոտվում։ Գյուղի այն տան տանիքին ձյան հետքեր չկային, իսկ կտուրից տաք ծուխ էր ելնում։

Դպրոցը ավարտեցի, հիմա արդեն ուսանողուհի եմ: Ուզում ես ինքս իմ մեջ որևէ բնավորության գիծ կամ մի բան նկատեմ, որ այս ընթացքում փոխվել է, բայց ապարդյուն։ Սկզբից դա ինձ մի փոքր անհանգստացնում էր, բայց հետո հասկացա, որ ես կառչած եմ  այն երեխայից, որ ապրում է իմ մեջ։ Ամեն կերպ փորձում եմ պահել նրան և բաց չթողնել։ Երբ արդեն դառնում ես չափահաս, էլ ավելի է մեծանում պատասխանատվությունը այն ամենի նկատմամբ, ինչ դու անում ես։ Այնպես չէ, որ առաջ ես չէի կարողանում պատասխան տալ արարքներիս համար, պարզապես, եթե անգամ մի բան այն չէր լինում, հաճախ էի լսում հետևյալ արտահայտությունը.

-Դե երեխա ա…

Իսկ հիմա էլ այդպես չէ: Շատ բաներ են փոխվում, զգում եմ, որ դժվարություններ կան, որոնց միջով  պետք է մենակ անցնեմ։ Սակայն հետաքրքիրն այն է, որ կյանքումս հայտնվում են այնպիսի մարդիկ, որոնք մտածում են այնպես, ինչպես ես, կամ գոնե կիսում են այդ ամենը ինձ հետ։

Մեծանալ է պետք, բայց արդյո՞ք դա ինձ համար է։ Գրեթե ամեն օր ես կրկնում եմ այդ խոսքերը: Հիմա հասկացել եմ, որ քանի դեռ ապրում է իմ մեջ աշխույժ երեխան, ես նրան վանդակի մեջ չեմ դնի: Կան արարքներ, որոնք ես անելով իհարկե գիտակցում եմ, մի փոքր մանկական է: Սակայն ուրախալին այն է, որ իմ շրջապատում ինձ հենց այդպես են սիրում և չեն փորձում փոխել։

Մնաց 18 օր, կամ էլ ընդամենը 18 գիշեր, որ կքնենք ոչ մեր հարմար անկողիններում, այլ հանրակացարանի բատուտ-բարձերին ու տարօրինակ մատրասներին։ Էդ ամբողջ ընթացքում Մարիամն ու Անետը նորից ու նորից ոտքի տակ են տալու Փարիզը, որովհետև նպատակ ունեն էստեղ տեսնել հնարավորինս շատ բան ու  այցելել հնարավորինս շատ թանգարաններ։ Քանի ասել եմ թանգարան, պատմեմ մի դեպք, որ մաման կարդալուց չասի, թե ես տանն եմ նստում անընդհատ, ու եթե ինքը իմ փոխարեն լիներ Փարիզում, անդադար ման էր գալու։ Թեկուզ հանրակացարանի կողքի փողոցներով, թեկուզ «էդ կեղտոտ թաղամասերով», քանի որ․

-Մաքուր փողոց գտե՛ք, էդտեղ քայլե՛ք։

Մի խոսքով՝ գնացի թանգարան։ Երևի ֆրանսերենս թանգարաններում ու խանութներում դրամարկղի մոտ ավելի շատ է բացվում, քան աշխատանքի տեղը, ուր պիտի պարտադիր ֆրանսերեն խոսենք։ Հիմնականում ոչ մի խնդիր չի առաջանում, բայց վերջին գնալուցս փաստաթուղթ ուզեցին, ավելի կոնկրետ՝ վիզաս։ Բախտներս բերեց, որ ոչ մի բան չկար մոտներս, թե չէ եթե ցույց տայինք, լրիվ փաթեթն առնել էր տալու՝ որպես ոչ ԵՄ երկրի ներկայացուցիչների։ Հիմա էլ ասացին, որ վճարենք, եթե նկար չունենք։ Բայց երևի շատ խեղճ տեսք ունեինք ես ու Մերին, կամ էլ աշխատողը 20 ու 15 եվրոյից առանձին երկու հատ 12 չէր կարողանում ստանալ, էսպես երկար նայեց, ասաց` ձրի մտեք, լավ։ Էդ անգամը գնում էինք Նապոլեոնի գերեզմանը տեսնելու, ուր համատեղությամբ նաև զենքերի ու համաշխարհային պատերազմների թանգարաններն են։ 2-րդ համաշխարհայինով անցնելիս անընդհատ սպասում էի 1945 թիվը գա, որ ասեմ «45 թիվն էր, մտանք Բեռլին», ու սենյակը իրոք նվիրված էր հենց Բեռլինին։ Ամեն սենյակ նվիրված էր մոտ 2-3 տարվա, ու ամենուր դրված էին այդ ժամանակների զինվորների ու գեներալների հագուստները, անձնական իրերը։ 1943-ի մոտ էր կարծեմ, որ Կոկա-կոլայի շիշ գտանք ամերիկացի զինվորի անձնական իրերի մեջ, ու Մերին կատակով ասաց․ «Ընդմիշտ Կոկա-կոլա»։ Իրոք որ, շիշը չէր էլ փոխվել գրեթե։

Հետաքրքիր դեպքերից մեկ էլ այսօրվա Վերսալի քամին էր։ Այնպիսի փոթորիկ էր բարձրացել, որ թագավորական այգիները փակել էին, արգելում էին ներս մտնել։ Ման եկանք միայն շենքի ներսում։ Վերսալի պալատը, ճիշտ է, Եվրոպայի ամենամեծ պալատն է համարվում, բայց չեք պատկերացնի, թե ինչքան քիչ հատված է բաց հասարակության համար։ Էսօր ամեն ինչը ռեստավրացիայի էին տարել թարսի պես։ Մենք դե աուդիո գիդի հետ ենք քայլում (սենց հեռախոսատիպ բան է, որ համարը հավաքես, դնես ականջիդ, ինքը նախընտրածդ լեզվով պատմի ամեն ինչը քեզ տվյալ համարի տակ եղած առարկայի, սենյակի, հոլովակի մասին), ու էս գիդը իրենից գոհ պատմում է սենյակում դրված թույն կահույքի մասին, որը, ի դեպ, էդ սենյակինը չէր, բայց իրենք բերել հավաքել են, որ հին ժամանակների շունչը զգանք։ Ու հիմա գիդս խոսում է, թե Լյուդովիկոս 14-րդի կինը ինչ խնջույքներ էր կազմակերպում էդ հիանալի սեղանի, աթոռների ու մնացածի շուրջ, ես նայում եմ կողքերս, սենյակը դատարկ է։ Սովորաբար նշումներ են լինում, որ կահույքը տարված է վերանորոգման, բայց էսօր տեղյակ չէին պահում մեզ։

Տպավորիչ բաներից երևի մեկ էլ պիտի խոսեմ Նուբար Փաշայի հիմնած գրադարանի մասին, որը Փարիզի կենտրոնին մոտ մասում է, կարելի է ասել սրտում (սիրտն էլ ուղիղ մեջտեղը չի, դե)։ Ներկայիս տնօրենի անունն ու ազգանունը չեմ հիշում, չնայած հատուկ հարցրել էի։ Շատ հետաքրքիր մարդ էր, երևի իդեալական էր իր գործի համար։ էնքան կյանք կար էդ մարդու մեջ, էնքան էր հպարտանում իր պահած գրադարանով։ Պատմեց գրադարանի սենյակների կառուցվածքից, ասաց, թե ոնց են գիրքը գտնում իր «հասցեով», ցույց տվեց արխիվից նկարներ, լուռ հանդուրժեց, երբ մենք չտեսների պես թերթում էինք պատահած ամեն մի գիրք, օրաթերթ, օրագիր։ Ամեն ինչին կպել ենք, ամեն դարակ քաշել ենք, ամեն նկարի նայել ենք, հանգի՛ստ եղեք։

Առօրյայից էլ հետաքրքիր բան ասեմ։ Գնում էի խոհանոց, որ ուտելիք սարքենք, միջանցքի կեսից հնդկաձավարի (գրեչկայի) հոտ եմ զգում։ Մտածեցի՝ խառնում եմ մի բանի հետ, հնարավոր չի, էն էլ պարզվեց, որ մեր կուրսեցիներն են Հայաստանից բերած գրեչկան խաշում։ Շա՜տ անուշ հոտ էր գալիս։ Մա՛մ, եթե դու սա կարդում ես, խնդրում եմ, գրեչկա սարքի ամսի 29-ի համար։ Իսկ ես գնամ օրերս հաշվելու։ Սպասե՛ք նոր նկարների Անետից, նոր նյութերի բոլորիցս ու սպասե՛ք մեզ Հայաստանում։

Երբ գիշեր է՝ ինքդ քեզ հաշվետու լինելու ամենահարմար պահը օրվա մեջ, երբ մտքերդ մասնակցում են քո ու քո, քո ու աշխարհի, քո ու մարդկանց, մարդկանց ու  աշխարհի անվերջանալի թվացող շղթայական ռեակցիային: Երբ գիշերվա ժամը 4-ը արդեն սարսափելի չի թվում, ակամա դառնում ես փոքր ինչ ավելի խելացի։ Երբեմն մանրուքներին կարող ես գլոբալ նշանակություն տալ, երբեմն ահռելի երևույթներին նայել որպես չնչին իրադարձությունների։ Իրար հաջորդող տարատեսակ մտքերը, որոնց եթե ազատություն տաս, ամենատարբեր ժանրերի ծավալուն ստեղծագործություններ կարող են դառնալ, սկսում են ինչ-որ խորհրդավորության պատճառով  քեզ դուր գալ: Ու եթե դու համարձակություն ես ունենում այն ինչ-որ տեղ գրի առնել (պետք է միշտ բարձի տակ թուղթ ու մատիտ ունենալ), ապա այն կարող է ինչ-որ բան իրենից ներկայացնել, որը կհետաքրքրի նաև մյուսներին։ Շուրջդ, մտքումդ կատարվող ամեն բան կարող են ազդել մտքերիդ դասավորման վրա. մեկի դեմքին սազող պեպեններին նայելով կարող ես մտորել, թե ինչու են այդ փոքրիկ ցաներին հաճախ արևհամբույրներ ասում, մեկի ադամախնձորի վերուվայրումները կարող են քեզ ստիպել մտածել՝ թե այդ դեղձի կուտ հիշեցնող մարմնի մասն ինչու է հենց այդպես կոչվում կամ միթե այն ներսում ինչ-որ բան չի խազում խոսելիս։ Ինչ-որ տարօրինակ թվացող բառ, չգիտես որտեղից հիշողությանդ մեջ մնացած խոսք, գրքի բովանդակություն, ամեն բան կարող է փոխանցվել գրչիդ՝ քո զգացողությունների, երևակայության ու ստեղծագործ մտքի ուղեկցությամբ։

Չափածո ստեղծագործության իմ մուսաներից մեկը Հերման Հեսսեն է՝ իր կյանքով, իր թողած ժառանգությամբ, իր գրական հերոսներով ու գերմանական փիլիսոփայությամբ։

Երբ օրվա ընթացքում կարդում եմ Հեսսեի գրքերը, որոնց գլխավոր բովանդակային նյութը աշխարհի հետ հարաբերության մեջ մտած Մարդն է՝ իր անձնական տառապանքով ու դեպի իրեն ու իր ներսը տանող բազմաթիվ ուղիներով, գիշերային մտորումներս նվիրում եմ Մարդուն՝ արարչագործության պսակին, որ և՛ ընդհանուր է՝ որպես մարդկություն, և՛ անջատ՝ որպես առանձին մարդ-անհատականություն։ Թղթի վրա գրում եմ խոհերիս առաջին, ոչ ամբողջական լուծումը՝

Դու իմ սիրելի պատահականությունն ես,

Որ եկար` պարզապես լինելու համար։

Յուրաքանչյուր մարդու հետ նոր ծանոթություն պատահականություն է՝ երջանիկ, կամ ոչ այնքան, երբեմն՝ ենթագիտակցորեն վաղուց պլանավորված։ Յուրաքանչյուր մարդ-պատահականություն քո կյանքում արդեն իսկ հանելուկ ու առեղծված է պարզապես իր գոյությամբ։ Իսկ թե ինչքանով կբացահայտես նրան՝ միայն քեզնից է կախված։ Մարդն այնքա՜ն  կատարյալ է որպես Աստծո կերտվածք, բայցև այնքա՜ն անկատար երբեմն։

Մտքերիս զարգացումը կանգ է առնում կիսաստված մարդու հավատալիքների մոտ։ Հեսսեն երբեմն ստիպում է խճճվել միստիկայի, ամենատարբեր հավատալիքների ու սիմվոլների մեջ։ Բայց որքան ավելի շատ են հոգեհարազատ դառնում տարատեսակ հավատալիքներն իրենց խորհրդավորությամբ, ես ավելի ու ավելի եմ կապվում Աստվածաշնչին, որ թույլ է տալիս հույսով լցվել ամենաանհավանական թվացող երևույթների հանդեպ։ Գիտությամբ ու փաստերով ուսումնասիրություններ կատարող Մարդն, այնուամենայնիվ, չի դադարում հավատալ, որ Երկրային կյանքն ընդամենը մի փոքրիկ ժամանակահատված է հավերժության մեջ, բայցև հավերժության էությունը բացատրել չի կարողանում։

Մարդը, Սերը, Հույսը, Հավերժությունը և Ժամանակը, Իմաստության Զվարթությունը կամ Արթնացումը, որ տարբեր հավատալիքների մեջ մաքրամաքուր, մեղքերից ազատված մարդկային դրությունն է, Սպասումը և Հոգին՝ որպես մարմնի կենարար հեղուկ և ինքնին Կյանք, կարևորագույն նշանակություն ունեցող կետերն են և՛ Աստվածաշնչում,  և՛ Հեսսեի վեպերի բովանդակության մեջ։ Այս մտքերի հորձանուտի մեջ ես թղթի վրա զատում եմ իմ զգացմունքները և ընկալումները՝ հավատարիմ մնալով և՛ Հեսսեին, և՛ Աստվածաշնչին, և՛ Մարդուն։

Երբ մատիտս վայր եմ դնում, սկսում եմ մտքումս կարդալ.

 

Դու իմ սիրելի պատահականությունն ես,

Որ եկար պարզապես լինելու համար։

Թեև անմտադիր, բայց զգուշորեն՝

Եղար, որ մի դաս ինձ ուսուցանես։

 

Եղար, որ հիշեմ,

Որ պետք է սիրեմ իմ մերձավորին՝

Իմ իսկ անձի պես։

Բայց հեռավո՜րս,

Օրենքն անտեսած՝ սիրեցի և քեզ։

 

Եղար, որ ցավամ, եղար, որ ցավեմ,

Որ երջանկանամ անգամ վշտի մեջ

Ու որ երբեմն գլուխս կորցրած՝

Մի հիվանդությամբ ինձ ապաքինեմ։

 

Մտքերս հասցնելով մի այլ եզերքի՝

Եղար պարզապես, որ ես ի վերջո

Ժամանակին սահմանում տամ մի՝

Որն հավերժ նույնն է, բայց միշտ՝ նորովի։

 

Եղար, որ օգնես անգիտակցաբար,

Արթնացում կոչես զվարթությունս խոր,

Թույլ չտաս երբեք իզուր ափսոսել

Սպասման վրա վատնած ոչ մի օր։

 

Եղար… որ կյանքում ես ցանող լինեմ,

Ով բերքհավաքի սպասում ունի ո՛չ երկրի վրա,

Ում դիափոշին մի օր այլևս

Քամու ձեռքն ընկած, անարժեք դարձած՝

անտեր կմնա։

 

Իսկ քննադատությունները թողնում եմ ձեզ։ Դուք էլ մտորեք Մարդու մասին, նրա տեղի ու դերի, նրա սկզբի ու հետագա ճանապարհի մասին, համաձայնեք, կամ վիճեք ինձ հետ՝ ձեր իսկ բանաստեղծությամբ։ Ես կսպասեմ։