meri avetisyan

Կարմիր կակաչները

Ցամաքաբերդի լքված ու մոռացված հյուրանոցի մոտ բուսնող միակ ծաղիկները կարմիր կակաչներն են: Հյուրանոցի կառուցման հստակ տարեթիվը ինձ հայտնի չէ, և դա այդքան էլ էական չէ: Կառույցը ունի գեղեցիկ և տարօրինակ տեսք և անցորդներին միշտ գրավում է հաղթանդամ դիրքով, որքան էլ որ այն ավերված լինի:

Ցամաքաբերդի լեռների մառախուղի մեջ հպարտ ցցված շինությունում նախկինում աշխատում էր տեղի բնակչության զգալի մասը, և այն շատ մեծ հնարավորություն էր տալիս զբոսաշրջիկներին` տեսնելու լիճը բարձրությունից, զգալու նրա մոգական ազդեցությունը ու կատարյալ մաքուր օդը: Հյուրանոց եկող զբոսաշրջիկների մեծ մասը ծանոթանում էր նաև Ցամաքաբերդի հանճարեղ, իմաստուն, հյուրասեր բնակչության հետ, և վստահ կարող եմ ասել, որ երբեք չէին մոռանում Սևանի յուրօրինակ ուրցը, սառնորակ, բնական աղբյուրները և այդ փոքրիկ թաղամասում գտնվող չքնաղ եկեղեցին, որի կողքին էլ գտնվում էր տեղի միակ միջնակարգ դպոցը (որը այժմ իմն է): Ես քայլում էի այդ ճանապարհով, և հանկարծ վայրագ քամին քշեց նուրբ կակաչների թերթիկները, հետո նկատեցի, որ մի կակաչ համառորեն պայքարում էր քամու դեմ, հյուրանոցի պատի տակ:

-Այս հյուրանոցում տատիկս է աշխատել,- ասացի ես:

-Այս հյուրանոցում բոլորս ենք աշխատել,- ինձ դիտողություն արեց մի պապիկ:

-Իսկ ինչո՞ւ հիմա չի գործում,- հարցրի ես:

-Հյուրանոցը գնել էր մի արտասահմանցի և փորձում էր այն վերանորոգել և շահագործման հանձնել, բայց մեր նախկին իշխանությունը ցանկացավ ևս մասնբաժին ունենալ հյուրանոցից, իսկ գնորդը չհամաձայնեց, քանի որ մեր իշխանությունը ուզում էր մասնաբաժնի մեծ մասը: Եվ այդպես մոտ երկու հարյուրից ավելի մարդ զրկվեց աշխատանքից:

-Իսկ եթե հիմա վերանորոգվի ու շահագործման հանձնվի՞:

-Օ՜,- հառաչեց պապիկը,- դա շատ լավ կլինի, միայն թե մեկը խոսի սրա մասին:

-Ես կփորձեմ մի բան անել:

-Ցամաքաբերդի՞ց եք,- հարցրեց պապիկը:

-Ո՛չ, այստեղ տատիկս է ապրում, և բացի դրանից` ես այս դպոցում եմ սովորել,- մատով ցույց տվեցի դպրոցս. այն հյուրանոցից ներքև էր գտնվում,- այս տարի ավարտեցի,- շարունակեցի ես:

-Հա՜, մեր գյուղը լավն է, մեր դպրոցը լավն է, որ հյուրանոցն էլ բացվի, շատ լավ կլինի, մեկ էլ ճանապարհները պիտի վերանորոգվեն: Բա ինչի՞ ես կանգնել էդտեղ, քամի է, տուն գնա:

-Կգնամ, ուզում եմ տեսնեմ` քամին կպոկի՞ կակաչը, թե՞ չէ:

-Իմ աղջիկ, կակաչը հայի պես է՝ ամեն դժվարության դիմանում է, մի անհանգստացի, քամին չի պոկի, գնա տուն, ուշ է: Ես էլ տեսնեմ` ուր է կովս, ինձ չի լսում, թե սենց շարունակվի, վայթեմ ծախեմ, հաա՜, բա ես ոտք ունե՞մ, որ դրա հետևից վազեմ,- բարկացավ պապիկը,- հենա՛, դու հլը նայի` էն փոսի մեջ է, սաղ գյուղը խոտ է, ինքը գնացել մտել է փոսը, վա՜յ, նայի՛ր, այնտեղ կակաչներ էլ կան , տեսնո՞ւմ ես:

-Այո՛, բայց քիչ են, հյուրանոցի կողքի բլուրների վրա ավելի շատ կան:

-Ճիշտ ես նկատել, բայց կակաչների համար դժվարություններ չկան, նրանք դիմանում են ամեն ինչին, դրա համար էլ բլուրի վրա են բուսնել, էլ ուրիշ որտե՞ղ:

-Ինչպես հայե՞րը:

-Ինչպե՛ս հայերը:

Այն, որ Ցամաքաբերդը Սևան քաղաքի թաղամասերից մեկն է, դա փաստ է, բայց տեղացիները փոքրիկ տարածքին գյուղ են անվանում, և դա ոչ մի փաստաթուղթ չի կարող փոխել, ինչպես և չի կարող փոխվել այն, որ Սևանա լճին ծով ենք անվանում: Իսկ եթե բացվեր հյուրանո՞ցը, անկասկած, եկվորներն էլ կտեսնեին երկրային դրախտը ու աշխարհի ամենաբարի մարդկանց:

Mary Yengoyan

Բալին

-Մա՜ր, գիտե՞ս, 3 շաբաթ ա արդեն` խանութիս կողքը նորածին շունիկ կա: Կերակրում եմ, էնքա՜ն լավն ա:

-Պապ, մոռացե՞լ ես, ես շներից վախենում եմ…

Ասացի ու հորս բարի գիշեր մաղթելով գնացի իմ սենյակ: Մտածում էի, թե ինչու եմ մանկության տարիներին երազել շան մասին: Միգուցե հիմա՞ էլ հոգուս խորքում երազում եմ շուն ունենալու մասին:

Անցավ մի քանի օր, և հայրս որոշեց նրան մեր բակ բերել: Ես շատ վախեցած էի և չէի ցանկանում նրան մոտենալ: Բայց անհնար էր ուղղակի արհամարհել նրան, ու ես որոշեցի նրա հետ ընկերանալ: Ես մոտեցա նրան (այդ ժամանակ դեռ անուն չուներ), շոյեցի, հետո կերակրեցի և որոշեցի, որ Բալի կկոչենք: Անցան ամիսներ, և Բալին դարձավ իմ լավագույն ընկերը: Իմ առավոտը սկսվում էր նրան այցելելով, օրս նույն կերպ ավարտվում էր: Ես նույնիսկ նստում էի նրա կողքին և զրուցում նրա հետ, ինչպես կխոսեի մտերիմ ընկերոջ հետ: Ես այցելում էի նրան, երբ լաց էի լինում, նա մոտենում էր, իր փոքրիկ աչքերը հառում ինձ ու կարծես ուզում էր խոսել ինձ հետ, բայց չէր կարողանում… Ես շատ կապվեցի Բալիին, և հասկացա, որ շանը լավագույն ընկեր չեն դարձնում ո՛չ նրա ցեղատեսակը, և ո՛չ էլ նրա ծագումը:

Անցան ամիսներ, մենք շատ զբաղված էինք և նրան առաջվա պես ուշադրություն չէինք դարձնում: Հայրս որոշեց, որ նրա համար ավելի լավ կլինի, որ նոր տերեր ունենա:
Իհարկե… Նա ավելի շատ ուշադրության է արժանի, իսկ մենք շատ զբաղված էինք: Հայրս նրան հանձնեց իր հին ծանոթներից ինչ-որ մեկին: Իսկ իմ աշխարհը դատարկվել էր: Առաջին օրն առանց Բալիի անցավ ծանր: Ինձ համար աշխարհն այլևս գոյություն չուներ: Մտածում էի, որ շուտով կհամակերպվեմ նրան կորցնելու հետ, բայց սխալվում էի: Բոլորն էին տանը նրան կարոտում:

Մի քանի օր անց ես տխուր վերադարձա դպրոցից, և իմ առջև ելավ իմ լավագույն ընկերը, իմ շունը: Ես լաց էի լինում, չէի գտնում տեղս, չէի կարողանում հավատալ: Հետո հայրս ասաց, որ այն մարդիկ, ովքեր տարել էին նրան, չէին ցանկացել նրան հոգ տանել և վերադարձրել էին:

Երբ Բալին հայտնվեց իմ կյանքում, ես սկսեցի շատ անհանգստանալ փողոցային կենդանիների ճակատագրի համար, որովհետև հասկացա, ինչպիսի՜ հրաշալի արարածներ են նրանք:

susanna harutyunyan girq erkrord kiraki

Աջից ձախ և հակառակը

«Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Սուսաննա Հարությունյանի «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքների ժողովածուի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի արդյունքները, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին:Anush abrahamyan

Առաջին անգամ գիրքը բացելուն պես ոչինչ չկարդացի: Երկրորդ անգամ միայն այս պատմվածքը: Երրորդին գիտեի` ինչու եմ բացում: Երկու րոպեն հերիք է, կկարդաս, կվերջացնես այս պատմվածքը, հեշտ է, չէ՞: Երկու րոպեն ի՞նչ ժամանակ է որ: Երկու րոպե հայելու առաջ անիմաստ կկագնես, երկու րոպե ու դրանից  ավել կսպասես կանգառում, երկու րոպե կվիճես մայրիկի հետ  սիրելի հագուստդ գնելու համար, երկու րոպե  կպահանջվի չոր շորերը պարանից հավաքելու համար ու էլի շատ այլ բաների համար:

Իսկ երկու րոպեում հասցրե՞լ եք հիշել ձեր կյանքի մի ամբողջ տասներեք տարին, հասցրե՞լ եք լցվել այնպիսի ջերմությամբ, կարեկցանքով, ինչպիսին հաճախ չի լինում: Հասցրե՞լ եք պատկերացնել  տարիքն առած մարդու կարոտը գյուղի ու կյանքի նկատմամբ, հասցրե՞լ եք Հապետ պապի հետ համաձանել, թե գյուղում բժշկություն չկա, ու սրտնեղել դրա համար, հասցրե՞լ եք տողերի մեջ տեսնել,  թե ինչպես գյուղ հասնելուն պես ծերությունը մարմնին դաջած պապը քթի տակ ժպտում էր, շնչում գյուղի պաղ օդը  ու երևի կնոջն էր հիշում. կնոջ կարոտը գյուղից էր ուզում առնել: Հասցրի՞ք …  Ես հասցրի…

Մեր կյանքում շատ են երկու րոպեները. դրանք կանգառներում են, հեռախոսներում, խանութներում, փողոցում և շատ այլ տեղերում: Կուզենայի, որ այս ամենի մեջ դու երբևէ գտած լինեիր այս պատմվածքի երկու րոպեն…

susanna harutyunyan girq erkrord kiraki

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ»

 «Մանանա» կենտրոնը և Հայաստանի պատանի թղթակիցների 17.am կայքը հայտարարել էին Սուսաննա Հարությունյանի «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքների ժողովածուի վերաբերյալ անդրադարձների մրցույթ: Մենք ստացել ենք բազմաթիվ անդրադարձներ, և մինչ ժյուրին կհայտարարի արդյունքները, դուք նույնպես կարող եք կարդալ և որոշել հաղթողներին: 

mariam tonoyan

Բացեցի գիրքը, ու իրականությունը շուրջս թափվեց, որ այնքա՜ն ծանոթ էր ինձ, բայց  միաժամանակ դժվարընդունելի։ Պատմվածքների այս ժողովածուն ծովի էր նման. խորը ու փոթորկուն, երբեմն հայելահարթ, երբեմն ալեկոծ… Սկզբում միշտ ամեն տող պարզ է, ամեն բան իր բնականոն, բայցև դեռ ամբողջովին չբացահայտված ընթացքի մեջ է, բայց եթե մի փոքր էլ լողաս, հաղթահարես պարբերությունները, կնկատես, որ ավազը  սղում, գնում է ոտքերիդ տակից, դու արդեն ծովի խորքերում ես ու խորտակվում ես իրականության անսպասելի ալիքների մեջ։

Երբ կարդում ես այն մասին, ինչին հաճախ ականատես ես եղել, ինչը դու արդեն գիտես, բայց որի մասին երբեք խորապես չես մտածել ու իրերի միակողմանի տեսակետով բավարարվել ես, սկսում ես այլընտրանքներ քննել, ճանաչել նախ քեզ ու քո տեսակետը, ապա քոնին ավելացնելով հեղինակի դիտարկումը՝ զգալ, որ հասունանում է աշխարհընկալումդ։

Պատմվածքների հերոսները հայեր են՝ իրենց նիստուկացով, քաղցրահունչ բառապաշարով, հայկական համընդհանուր հոգսերով ու մտքերով. «Հայերը չունեն քավարան, նրանց քավարանը համատեղվում ա կյանքի հետ»։

Հայկական քավարանում էր ապրում նաև «Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքի գլխավոր հերոսը՝ Արգոն։

Դեպքերի զարգացումը սկսվում է նկուղի դռան առջև հավաքված մարդկանց՝ խոզատիրոջ ու Արգոյի հարևան կանանց վեճից։ Խոզատերը համոզում էր հարևաններին, որ իրեն տան հավաքած, նամշած հացը, և ինքը փոխարենը սալ կտա նրանց, բայց, չնայած առջևում ձմեռ է, և սալ պետք է, հարևանները պնդում են, որ Արգոյին պետք կգա. «թրջում է, վառարանի վրա տաքացնում, ուտում»։

Արգոն ապրում էր հարևանի նկուղում, ճգնավորի նման. չէր ծխում, չէր խմում, իր հաշվին ո՛չ ուտում էր, ո՛չ հագնվում, խալի ու պատուհան լվանալով փող էր վաստակում, հարևանների երեխաներին օգնում էր փողոցն անփորձանք անցնել, տանում էր դպրոց, տուն էր բերում։ Պարապ ժամանակ երեխաներին կանչում էր, զրուցում, հարցեր տալիս։ Կրթություն չուներ, բայց որոշ բաներ գիտեր Աստվածաշնչից, հեքիաթներից, նույնիսկ քիմիայից։ Հարևանների հին ճաշերի մեջ սոդա էր լցնում, եռացնում, ուտում, որպեսզի փող խնայի։

-Վատ բանի ընդունակ չի,- ասում էին հարևանները։

Կանայք անընդմեջ թակում են նկուղի դուռը, բայց արդեն մեկ շաբաթ է՝ Արգոն չկա ու չկա։ Խոզատերը ամեն օր գալիս, հնացած հացը չստանալով, դժգոհ հեռանում է։ Ափսոս էր՝ երկու պարկ չոր հացը անտեր թողնելը, բայց հարևան տիկնայք անդրդվելի հավատարմությամբ սպասում էին Արգոյի վերադարձին։

Բարյացկամ հարևանները շարունակում են չոր հաց հավաքել, որպեսզի երբ Արգոն գա, ուտելու բան ունենա։

Ոստիկանը, որ պետությունից բազմաթիվ պարգևներ էր ստացել ցանկացած հանցագործություն երեք օրում բացահայտելու համար, զայրանում էր այն փաստից, որ «աշխարհը խուզարկել էր, Արգոն իր քնձռոտ հալով չէր բացահայտվում»։  Իսկ երրորդ հարկի հարևանի տղան ամեն անգամ պնդում էր, որ նա ինչ-որ գյուղում, երեքհարկանի տուն ունի ու հավաքած գումարով իր տունն է ճոխացնում, բայց ո՞վ կհավատար հեքիաթ հիշեցնող այդ վարկածին։

Բայց ահա հայտնվեց նա, ում արդեն փնտրում էին երկրորդ կիրակին ներառյալ։ Ոստիկանը, ում չէր հաջողվել գտնել կորածին, հեռատեսորեն որոշում է խոսք կորզել.

-Մեր երկրի վատն էն ա, որ փոքր ա, էնտեղ հնարավոր չի կորչել, բոլորը գիտեն քո քնել-արթնանալու, մեռնել-ապրելու ժամերը: Հնարավոր չէ տանից դուրս գալ և այլևս չվերադառնալ: Ես ամեն ինչ գիտեմ, ուղղակի քո ազնվությունն եմ փորձում:

Արգոն հաստատում է տղայի վարկածը, թե երբ փող է հավաքվում, գնում է իր եռահարկ տունը նորոգելու։ Ոստիկանը միայն իր աչքերով աշխարհից կտրված, հեռու, գյուղական տունը տեսնելուց հետո հանդիմանում է Արգոյին թե՝ ծախի, քաղաքում հարմարավետ տուն առ։

-Բա որ ծախեմ, ես ո՞ւր կվերադառնամ, տարվա մեջ իմ էրկու-իրեք օրը ո՞ւր կկորչեմ… Ո՞նց կարելի ա ապրել առանց վերադարձի հույսի… Անհնար ա առանց վերադարձի… Լավ ա էստեղ տուն չունենամ, բայց վերադառնալու տեղ ունենամ։ Թե չէ՝ ո՞նց կլինի… Բա մարդ կապրի՞ առանց վերադարձի հույսի։

 

Այս պատմվածքում ամեն կերպար իր մտատանջանքն ունի. խոզատերը մտահոգված է իր խոզերին կերակրելով, տիկնայք՝ հացը խոզատիրոջը տալով-չտալով, ոստիկանը՝ իր գործի բարեհաջող ավարտով, Արգոն՝ վերադարձի հույսով…

«Երկրորդ կիրակին ներառյալ» պատմվածքը բազմաշերտ է։ Այն կարելի է վերլուծել որպես պատմություն վերադարձի ու հույսի մասին, կարելի է վերլուծել որպես ազգային ոգու ու հոգեկերտվածքի հոգեբանական պատմություն, այն կարելի է վերլուծել նաև  փիլիսոփայորեն և բոլորովին նոր տեսակետի հանգել։

Պատմվածքի վերջին տողերը կարդալիս ակամա աչքերիս առջև պատկերացան սփյուռքահայ այն գործարարները, ովքեր օտարության մեջ աշխատում-աշխատում են և Հայաստանում ներդրումներ են անում, որքան էլ որ այն անհարմար աշխարհագրական դիրք ու պայմաններ ունենա կամ հեռավոր ու գյուղական թվա, որովհետև հայրենիքն էլ Արգոյի տան նման այն վայրն է, որտեղ միշտ վերադառնում են, թեկուզ երկու-երեք օրով աշխարհից կորչելու համար։

Արգոյի տունը ինքնին հույս էր, որը միշտ ամեն վերադարձի ժամանակ նորոգվում էր։ Հայի երակների, դիմագծի, խառնվածքի մեջ հույսը միշտ ներարկված է եղել։ Արգոն աշխատում էր, քրտինք թափում, զրկում իրեն հաճույքներից, հավաքած գումարով տունը նորոգում շատ հայ տղամարդկանց նման, ովքեր անում են դա հանուն իրենց տան, հանուն ընտանիքի բարեկեցության։ Թեև պատմվածքում տունը քարաշեն կառույց է, բայց այն խորհրդանշական է, չէ՞ որ, հայը միշտ այդ կառույցի մեջ հոգի է դնում, միշտ բնակեցնում է այն, որպեսզի երբ վերադառնա (հայերը սիրում են վերադառնալ) իրեն սպասողներ լինեն։ Գուցե Արգոն զրկում էր իրեն հաճույքներից հենց ա՞յդ հույսի համար, որ ոչ միայն տունն էր, այլ ապագա ընտանիքը։

Գրքում տեղ գտած մյուս պատմվածքները ևս կարդալով կարելի է հստակ պատկերացում կազմել Հայի մասին։ Դեպքերի հաջորդական ընթացքի մեջ աչքից անվրեպ է մնում հայի հարգանքը («Իսկական հարգանքն էն ա, որ մատուցվում ա մարդու բացակայությամբ՝ նրա անվանը, նրա հիշատակին…»), հայրենասիրությունը («Ձեզ ինչի՞ ա թվում, որ դուք հիշողություն ունեք, իսկ հողը՝ չէ։ Հողը չի ընդունի քեզ, Թաթոս, որովհետև դու էս հողի վրա ոչ արյուն ես թափել, ոչ քրտինք»), արժանապատվության ու պատվի բարձր գիտակցությունը («Ի՞նչ մեղքս թաքցնեմ, միշտ ուզում էի, որ մեռներ, որ իմ ստորացումը ինձ հիշեցնող չլիներ, թե չէ ամեն տեսնելուց ապրում էի էդ վիճակը»), հյուրասիրությունը («Մտածեց՝ ո՞նց եփի այդ միակ ու մի կիլոյանոց աքլորը, որ այսքան մարդու փոր լցնի»), կյանքի մասին պատկերացումները («մահն էլ են վաստակում, հո հանաք չի՞»), նվիրվածությունը («Բայց էդ դեպքում… սրտիս անկյուններում անուններ կան թանկ պահած, բա դրանց ճակատագիրը ո՞նց պիտի լինի»)։

anush davtyan

Կսպասեմ քեզ, Բոբ

Անցած ամիս էր, որ հայտարարեցի.

-Ես երջանիկ եմ։ Ունեմ երկու հատ կակտուս ու շուն։ Ես երջանիկ եմ։

Շոգերից չէ, բայց փախնում էի Քյավառ, որ շանս տեսնեմ։

Հիշում եմ վերջին իրիկունը, որ տեսա։ Գրկած բերել էի տուն, դրել էի գիրկս ու սիրում էի։ Պապին եկավ, գրկիցս առավ ու սկսեց փորը մերսել։ Բոբը նվնվում էր, բայց զգում էինք, որ չէր ուզում պապին կանգ առնի։

-Ի՞նչ ա, շո՜ւնս,- պապին առաջին անգամ ասաց «շունս» Բոբին, ու մի պահ ինքն էլ զարմացավ ու քաշվեց իր ասածից, բայց հետո դուրն եկավ, նորից ասաց։

Տատին կողքի բազմոցին էր, բարեկամի ուղարկած նկարներն էր նայում։ Թեմայից դուրս բան ասեմ։ Տատիս տեխնիկայի հետ շատ լավ է, հա. մենակով միկրոալիքային վառարանն էլ կմիացնի, սերիալն էլ կդնի, երեխու նկարներն էլ կնայի։

-Արի երեխո՛ւն նայի։

-Ես ստեղ իմ երեխուն եմ նայում,- ու էլի փորը մերսում էր պապին։

Մի 5 րոպեից Բոբը ակտիվացավ, պապիկի վրայով ման էր գալիս, լպստում էր ձեռքերը։ Ահավոր շատ էի ուզում գիրկս վերցնեմ, սիրեմ։ Բայց ավելի հաճելի էր նայել, թե ոնց է պապին խաղում հետը։

Առաջին օրը, որ տեսա Բոբին, փոշու ու ներկի մեջ կորած էր։ Լողացրի, չորացրի, դարձել էր սև փրչոտ գունդ։ Ավելի փափուկ իրեն չեմ հիշում, քան էդ պահին էր։ Բոբն ուներ ուղիղ երեք օր՝ ինձ համոզելու, որ ինքն իմ տեսած ամենահիմար շունն էր։

Էն շունը, որ փոսն ընկավ, տեսավ՝ չի կարողանում դուրս գալ, սկսեց ուղղակի պտտվել փոսի մեջ։ Կողքը կանգնած մոտիվացնում էի, դուրս էի կանչում, մի կերպ քաշեց հանեց իրեն։ Ու երկու րոպե հետո փոսի բերանին կանգնած ներքև էր նայում։ Հաջորդ վայրկյանին արդեն փոսի մեջ էր։

Բոբը երկու ճանապարհ ուներ այգի մտնելու, երկուսին էլ քաջածանոթ էր։ Մեկը՝ յասամանի ծառերի կողքով էր, որտեղով մենք էինք մտնում սովորաբար, մյուսը՝ գետի կողմից էր, էդտեղով պապան էր գնում, երբ գործ էր անում։ Բայց Բոբը վարդերի թփի մեջ մտավ, խրվեց ու մնաց փշերի մեջ, մինչև հանեցի։

Բոբը էն քիչ շներից էր, որ վերջը բռնեց իր պոչը, բայց էդ իրեն բան չասաց։ Բռնում թողնում էր անընդհատ, հետո գլորվում էր կողքի, ու նորից նույնը։ Հիշում եմ, որ պոչի հետ երկար խաղալուց հետո գալիս, պառկում էր ոտքերիս կողքը, ես էլ ընտրյալ էի ինձ զգում, մտածում էի, որ ինձ իր տիրոջ պես է ընդունում արդեն։

Բոբը գնդակով խաղալ չգիտեր։ Չէ, լուրջ, ոչ թե չէր սիրում, այլ չգիտեր։ Նայում էր գնդակին, գնդակը նայում էր Բոբին, ու ոչ մի բան։ Մենակ թե մի անգամ մեջքի վրա փռված էր, մատներս էր փորձում կծել, ես էլ գնդակը բերանը դրեցի։ Երևի էդ պահին հասկացավ, որ գնդակը առհասարակ կարելի է բերանը դնել ու խաղալ։ Բայց դրանից հետո էլ երբեք մոտիկ չգնաց գնդակին։

Գիտե՞ք՝ ինչի Բոբ։ Որովհետև Թաթիկն ու Կրեմիկը բավականաչափ առնական չթվացին մնացածին, իսկ Բոբը գինով կուտվեր։ Հետո Բոբ անունը շատ հավես է երկարացվում։ Սենց ասում ես Բո՜բ, ու «ո» տառը ձգելու ժամանակից կախված զգացվում է՝ էդ ջղային ասած էր, թե՝ ոնց։

Մի անգամ էի շատ ուժեղ վախեցել Բոբի համար, երբ տիզ էի գտել մաշկին կպած։ Էդ ինչ ահավոր էր։ Ճմռթված ու անհասկանալի ինչ-որ մարմնագույն պարկ կպած էր շանս վզից ու արյունն էր խմում։ Տզից համ զզվում էի, համ վախենում։ Տարա պապիկի մոտ, մտածեց կեղտ էր ուղղակի, բայց որ ձեռք չտվեցի ու էդ «ուղղակի կեղտը» ոտքերը չբացեց։ Սարսափ։ Ես Բոբին էի բռնել, պապին՝ դանակը։ Դրեց մաշկին ու քերելով պոկեց։ Գետնի վրա արդեն դրա հարցերը լուծեցինք։ Բոբի հեչ պետքն էլ չէր, երկու րոպե հանգիստ էր մնացել, հիմա էներգիա էր կուտակվել մեջը, սկսեց վազել էլի։

Շատ հիմարն էր Բոբս, բայց իմ երազանքների շունն էր։ Որ իմացա՝ էլ չկա, հարմար պահ չեղավ, որ լացեմ իր հետևից, իսկ Բոբի հետևից արժեր լացել։ Ու եթե Собачья жизнь-ի գոնե կեսը ճիշտ է, Բոբս հետ կգա մի ուրիշ շան տեսքով։ Ու պապին էլի կխղճա, կվերցնի, գրկած կնստի ու կասի` շունս։

Հ.Գ. Բոբի հիշատակին։ Կսպասեմ քո վերադարձին։

zarine kirakosyan

Դե, ի՞նչ կա որ

Եթե ծանոթ մեկին ես հանդիպել, ու բարևից հետո չգիտես ինչ ասել, անպայման կարելի է մի հիմարություն դուրս տալ եղանակի մասին.

Օրինակ կարելի է ասել.
-էս ձյունը ինչի° եկավ:
Չնայած էս մեկը ավելի վատն է.
-Ե՞րբ են ավարտվելու շոգերը, մի կարգին շունչ քաշենք:
Ես էդպես էլ անում եմ, դե ի՞նչ կա որ, հո իրար ճակատի չե՞նք նայի: Դե բոլորս էլ հիմարի մեկն ենք, մի քիչ ավել, մի քիչ պակաս:  Որոշներս ավելի շատ, քան մյուսները,  բայց ընդհանուր առմամբ կարելի է  ասել, որ մենք` մարդիկս,  չգիտենք, թե շատ բաներ ինչի համար ենք ասում:
Օրինակ, այ, այն օրը քեռի Սարգիսը կես ժամ վիճում էր ընկերոջ հետ, թե Ճամբարակի բլրի հետևի պատը 65-ին են կառուցել.
-Չէ, 64-ին:
-65-ին:
-64-ին:
-Բայց ինչի՞ 65-ին:
Կարելի է ասել, ես համոզված եմ, որ նրանք երկուսն էլ չգիտեին պատասխանը, ու ժամանակ էին ձգում, մինչև մեկը եկավ ասաց, որ  Թորոսի տատն է մեռել, ու  ասել է, թե մսացու է պետք ճարել: Դե ինչ, կարող եմ ասել` ապրի Թորոսի տատը, մեզ փրկեց 64 ու 65 թվերը երկու ժամ լսելու սպառնալիքից:

Բայց դա իրականում  կարևոր չի:  Ես ուրիշ բանից եմ ուզում խոսել, ես իհարկե, նկատի չունեմ, թե Թորոսի տատի մեռնելը  ոչ մի բան է, բայց ինչքա՞ն կարելի է մարդկանց շեղել կատարվող իրական դեպքերից մահերով:  Ընդհանրապես մեզ  հեշտ է տարատեսակ  բաներով շեղել ինչ-որ բան  նկատելուց, ինչպես հաճախ լրատվական դաշտում է արվում, ու ինչպես հիմա ես եմ անում, մինչև որոշեմ ինչ գրել հետո: Բայց հանգիստ, Թորոսի տատի անունը էլ չեմ տա: Ես մի նոր հիմարություն հիշեցի, որ մենք օրը մի քանի անգամ փչում ենք:
-Կբարևես Աննային, իմ փոխարեն:
-Ինքն էլ է բարևում:
Չէ,  ինձ իրոք հետաքրքիր է, հեչ եղե՞լ է, որ «ինքը» բարևի:
Էս ամեն տեսակ հիմար պայմանակնությունները իրականում ծիծաղելի չեն:  Ամեն անգամ ես կարգին նյարդայնանում եմ, երբ  մեր տուն հյուր եկած մեկը երկու ժամ մնալուց հետո  որոշում է ասել, որ իրոք ուշ է, «Եկանք մնացինք ստեղ», ու ծնողներս պետք է անպայման վրա բերեն, որ «Նոր ենք նստել, ի՞նչն է ուշ»,  հետաքրքիր է,(իրականում հետաքրքիր չէ),  որ նույնը լինում է, երբ մենք ենք գնում իրենց տուն, այդ նույն մարդիկ միանգամից սկսում են կարծել, թե`  «Դե ի՞նչ կա որ,  նստեք էլի, խոսում ենք»:
Ես իրոք ամեն անգամ չեմ հասկանում ինձ և մնացածին, որ տուն եկած հյուրերին ասում ենք. «Վա~յ, առանց դրա չէի՞ք կարա գալ, ամոթ չի՞» ու լսում` «Լավ դե, մեծ բան չի», ու նույնը պատահում է մեզ հետ, երբ ինքներս ենք որոշում մի բան տանել հետներս,  հյուր գնալիս:

Ձեզնից ո°վ էր այդքան պարապը, որ մեր ուղեղից մի երկու գդալ վերցրել է ու տեղը հիմարություն լցրել,  մտածելով. «Մարդ  են, թող խոսեն, էլի»:

nelly mkrtchyan

Երկու երգ Ծովակից

ԼԻՆՈՒՄ Է

Լինում է, երբ ինքս ինձնից խռով մնամ,

Ամիսներով ես-իս ատեմ, չհիանամ,

Չհասկանամ, չհասկանա սիրտս` մտքիս

Ու փոթորկվի ու չարանա անդեմ հոգիս։

Լինում է, երբ իմ անցյալից փախչել ուզեմ,

Էնտեղ թողած խուլ ցավեր թաղել ուզեմ,

Բայց չարախինդ ուրվականը նրանց հանկարծ

Հայտնվում է անհրավեր, անժամ, անդարձ։

Լինում է, երբ հոգնում եմ ես մարդ լինելուց,

Իմ դատավորն ու դահիճը չ՛լինելուց,

Իմ` ձեր սիրած դիմակներին զոհ լինելուց,

Իմ հրեշին ու հրեշտակին կալանելուց,

Ինքս ինձնից ու ուրիշից թալանելուց…

Լինում է, երբ մրսում եմ իմ չլինելուց,

Ինչ որ մեկի մի ժամանակ հայտնվելուց,

Անժամանակ ու անողոք չքանալուց.

Լինում է, երբ ինքս ինձ հետ ես հաշտ մնամ

Ու ամեն ինչ, ու ամենքին ներեմ… Մնամ…

 

 

 

Թվում էր միայն…

 

Ամեն ինչ այնքան հեշտ էր ու սիրուն,

Ամեն ինչ այնպես երազ էր թվում,

Թվում էր միայն…

Ամեն ինչ այնքան հավերժ էր թվում,

Ամեն բան այնպես սիրով էր տրվում,

Խլվում էր միայն…

Ամեն ինչ այնքան անմեղ էր հնչում,

Ու նման էինք մենք ամեն ինչում,

Հնչում էր միայն…

Իսկ իրականում…

Իսկ իրականում ես նոր խաղ էի,

Քո սրտի համար ես դեռ վաղ էի…

Իսկ իրականում ես դեռ խակ էի,

Քո ջերմ խոսքերից, սիրուց տաք էի,

Ինքս իմ հորինած սիրով փակ էի,

Երազ էր միայն…

Իսկ իրականում դու մեղավոր չես,

Իմ երազները թագադրեցին քեզ.

Դու հիմա ուրիշ թագերս ես կրում,

Իսկ ես սրտիս դեմ դանակ եմ սրում,

Որ հիշի միայն` թվում էր միայն…

elita balyan

Դեպի Երևան

Դեռ սեպտեմբեր ամիսն էր, երբ դպրոցում քննարկումներ սկսվեցին:

-Տեսնես` էս տարի էքսկուրսիա կգնա՞նք:

-Հուսով եմ` այո, – մեկս մյուսին հույս էինք տալիս:

Արդեն գարուն էր, ու հույս էլ չունեինք, որ մեր երազանքը իրականություն կդառնա, բայց արի ու տես, որ մեր համայնքի վարչական ղեկավարն ու դպրոցի տնօրենը մեզ համար անակնկալ էին պատրաստել:

-Հավաքվեք ուսուցչանոցում, տնօրենը ձեզ կարևոր բան ունի ասելու:

-Երեխաներ, ամբողջ տարի ձեր աշխատասիրության և ուսման մեջ առաջադիմելու համար մայիսի սկզբին գնում ենք էքսկուրսիա, ուղևորությունը` դեպի Երևան: Կալավան համայնքի վարչական ղեկավարն ասաց, որ համայնքապետարանը հոգում է ողջ ճանապարհածախսը:

Դպրոցի երեխաներս շատ էինք ուրախացել: Երբ տանն ասում էինք, որ ուզում ենք էքսկուրսիա գնալ, ծնողները ուրախանում էին, սակայն գյուղից Երևան հասնելու համար  անհրաժեշտ էր ճանապարհածախս, ինչ որ մի բան ուտելու համար գումար ու նման շատ բաներ: Եթե դրանք բոլորը գումարում էինք իրար, հսկայական գումար էր ստացվում, չնայած ծնողների մեծ ցանկությանը, չէին կարողանում այդքան մեծ գումար տալ:

Էքսկուրսիային նախորդող օրը ծնողները հավաքվեցին դպրոցում: Հենց այդ   ժամանակ էլ իմացանք, որ մնացած ծախսերը հոգում է «Թայմ Լենդ»  հիմնադրամի տնօրեն Ռոբերտ Ղուկասյանը:

Դե, մեզ էլ ի՞նչ էր մնում, եթե ոչ` վայելել մեր հիասքանչ օրը:

Առավոտյան ժամը ութին շարժվեցինք Դպրաբակ գյուղից: Գնացինք Հաղթանակի զբոսայգի, իջանք Կասկադի աստիճաններով, քայլելով հասանք Հանրապետության հրապարակ, հետո գնացինք Պատմության թանգարան: Լավ տպավորություններ ստացած, մի փոքր հոգնած ու քաղցած գնացինք «Տաշիր պիցա», այնտեղ ճաշեցինք և ուղևորվեցինք Կենդանաբանական այգի: Նոր էինք ներս մտել, երբ անձրև սկսվեց:

-Ուֆ, էս անձրևն էլ ժամանակ գտավ գալու:

-Անձրև՞ն է, որ մեզ պետք է խանգարի,- ասացինք մեկս մյուսին ու գնացինք առաջ:

Կենդանաբանական այգուց դուրս եկանք թրջված ու մրսած, նստեցինք մեքենաներն ու վերադարձանք Կալավան:

Զարմանալին էլ այն է, որ ոչ մեկս չհիվանդացավ:

Մենք բոլորս շատ շնորհակալ ենք  համայնքապետարանին, Ռոբերտ Ղուկասյանին և ողջ ուսուցչական կոլեկտիվին մեզ անմոռանալի օր պարգևելու համար:

Համբարձման տոնը մեր բակում

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Վերջերս շատ եմ գրում ավանդույթների, սովորույթների մասին, և դա պատահական չէ, քանի որ Քյավառը Հայաստանի ամենաավանդապահ քաղաքներից մեկն է։ Իսկ Քյավառի ամենաավանդապահ բակերից մեկը մերն է։ Այստեղից անցնող տարիները իրենց հետ չեն տանում սերնդեսերունդ փոխանցվող ծեսերն ու արարողակարգերը, խաղերն ու ժամանցի «հնացած» տարբերակները։ Յոթ քար, կլաս, գործնագործ, պահմտոցի, ռեզին, ճամբար-միջոցառում… Մեր բակում այս խաղերին, փառք Աստծո, դեռ չեն փոխարինել հեռախոսներն ու համակարգիչները։ Հիշու՞մ եք մութ ու ցուրտ տարիները։ Մեր շքամուտքում պահպանվել է անգամ ավագների երեկոյան զբաղմունքը՝ լոտո, մրոցի, արդեն նաև մաֆիա։

Մեր բակում տարին 1-2 անգամ հետաքրքիր ու ինտերակտիվ միջոցառումներ են կազմակերպվում, իսկ տոները հատկապես փոքրերի համար իսկական խրախճանք են դառնում։

Կրտսեր սերնդի ամենասիրելի տոներից մեկը Համբարձման տոնն է։ Այս տոնի հետ կապված հետաքրքիր սովորույթներ են պահպանվել, որոնցից են` «Ջան գյուլում» երգելը, ջուր գողանալը, վիճակ հանելով բախտագուշակություն անելը և այլն։

Այս տարի տոնական միջոցառման կազմակերպիչը 8-րդ դասարանի աշակերտուհի Նատալին էր՝ բակի ամենաակտիվ, ամենաբարձրախոս, ամենանախաձեռնող երեխաներից մեկը։ Նա նախ հյուրերին ներկայացրեց տոնի քրիստոնեական, ապա՝ վիճակի կախարդական խորհուրդը։ Նրան հաջորդեցին ավելի փոքրիկները, ովքեր իրար հաջորդելով պատմեցին, որ Վիճակի տոնը խորհրդանշում է հասարակության և բնության կապը։ Համբարձման չորեքշաբթի լույս հինգշաբթի գիշերը համարվում էր զորության կախարդական գիշեր։ Մարդիկ հավատում էին, որ տարին մեկ անգամ Համբարձման գիշերը, աստղերը երկնակամարի տարբեր կողմերից գալիս, միանում, ջերմ համբուրվում ու վերադառնում են իրենց տեղերը։ Այդ համբույրին ականատես մարդկանց երազանքները իբրև կատարվում էին։ Համբարձման տոնին տղաները մրցում էին ուժով, իսկ աղջիկները տոնին նախորդող երեկոյան անխոս պետք է 7 աղբյուրից ջուր գողանային, 7 տարբեր ծաղիկներ ու 7 քարեր լցնեին տարայի մեջ ու  թողնեին բաց երկնքի տակ։ Իսկ հաջորդ օրը վիճակ գցեին՝ իմանալու համար այդ տարում իրենց ինչ է սպասվում։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Միջոցառման ընթացքում վիճակահանությամբ ընտրվեց հարսիկը՝ նա, ով համապատասխան կանխատեսումից, խրատից կամ բարեմաղթանքից հետո պետք է ջրով լի տարայից հաներ վիճակին մասնակցող աղջիկների իրերը։

-Էսօր մեզ Համբարձում ա,

Աստծուն փառքի բարձըմ ա,

Քրիստոս երկինք համբարձավ,

Ողջիս բախտը բացվըմ ա։

-Համբարձման երկուշաբթին

Կռվան երկու տեքերկին…

Բակային փոքրիկ միջոցառումը համեմված էր նաև ազգային երգ ու պարով, խաղերով ու մրցույթներով։

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Լուսանկարը` Մարիամ Տոնոյանի

Մեր օրերում Համբարձման վիճակը, Ջան գյուլումը համարյա մոռացվել են և մնացել են միայն ուխտագնացությունների սովորույթները, բայց եթե յուրաքանչյուր բնակավայրի մեկ-երկու բակում փոքրերը կազմակերպեն նման միջոցառումներ, մեր ազգային տոները, արժեքները ծեսերն ու ավանդույթները մոռացության չեն մատնվի։

Anush abrahamyan

Մազի չափ հայրենիքը

Աշոտիկը ոչ մեկի հետ չի խոսում. մենակ նստել է դեզի կողքին, մռութները կախ ու մեկ-մեկ էլ քար է շպրտում քուջուջ անող հավերի ուղղությամբ։ Որոշում է. «Տատիկի հետ չեմ  գնա ո՛չ կանաչի ջրելու,  ո՛չ հավերի կերը առնելու. չեմ գնա ու վերջ։ Տատին ինչ ուզում է ասի, չեմ խաբվելու, հետը դաշտ չեմ գնալու»:

Հանկարծ լսվում է մոր ձայնը (կեսօրվա ծանր աշխատանքից հետո հազիվ է քայլում).

-Աշոտի~կ, Աշոտի~կ։

Աշոտիկը, ձեռքերը խաչած կրծքին, չի պատասխանում։

-Աշոտի՛կ, ո՞ւր ես, այ տղա. տատդ քո սիրած ճաշն է սարքել, մեջը սոխ չի լցրել։ Ու՞ր ես, դուրս արի։

Աշոտիկը շարունակում է նստած մնալ. խորն է նեղացել բոլորից։ Աշխարհում բոլոր բոլորից է նեղացել։ Մայրը խորը շունչ քաշեց, գլուխը տարուբերեց ու քայլեց դեզի ուղղությամբ։

-Ա՛յ տղա, ես էսքան ձեն եմ տալիս, չես էլ պատասխանում, հա՞։

Աշոտիկը ուղիղ նայեց մոր աչքերին.

-Հա՛, չեմ պատասխանում։ Ձեր հացը կերե՛ք, ինձնից գործ չունեք։

-Էտ մենք քեզ ի՞նչ ենք արել. թանիդ թթո՞ւ ենք ասել, որ մեզ հետ գործ չունես։

-Դուք թողեցիք, որ պապան գնա, հետը հաց դրեցիք, խանութում պարտք արեցիք ու թողեցիք, որ գնա… Էտ… Էտ…,- Աշոտիկը շփոթվեց. անունը չգիտեր,- էտ հեռու տեղը՝ Վրաստան է, ի՞նչ է։

Մայրը ժպտաց.

-Վրաստան չէ, Ռուսաստան։

-Ի՞նչ տարբերություն. մե՞ր հայրենիքն է։ Ասում եք՝ մեր հայրենիքը մազի չափ է, բա որ մազի չափ է, ինչի՞ են  բոլորը գնում։ Էրեկ ձյաձ Արշակը գնաց, նախորդ օրը՝ Սուրեն հոպարը, վաղն էլ Վազգեն հոպարը կգնա ու Արուսիկին էլ հետը կտանի (Արուսիկը իր միակ խաղընկերն էր ողջ թաղամասում)։

Մայրը մի պահ չիմացավ ինչ ասի. սրտի խորքում լավ էլ համաձայն էր։

-Աշոտիկ ջան, դու սիրում ես, չէ՞, Նոր տարին, ձյունը, ձմեռը։ Քո սիրելի եղանակին  ձյունը դնելուն պես հերդ հետ կգա ու հետն էլ քեզ խաղալիքներ կբերի։

-Ո՞նց… Բա սեպտեմբերին մենա՞կ եմ  դպրոց գնալու,- սա անսպասելի ու տխուր բացահայտում էր Աշոտիկի համար, ուստի ձայնը փոխվեց, ավելի աղերսական դարձավ։

-Ես քեզ կտանեմ։

-Դու պապան չես։

-Հա~, դե մենակ դու ու քո հերը,- նեղսրտեց մայրը։

-Հա՛, հա՛, ես ու իմ հերը,- գոռաց Աշոտիկը արդեն լացելով։ Հրեց մոր՝ իրեն ուղղված ձեռքը ու վազեց պատի ուղղությամբ։ Իր լղարությունն անտեսելով՝ բարձրացավ պատին, որ փախչի բոլորից, չխոսի ոչ մեկի հետ։

Հանկարծ ոտքը սայթաքեց ու  պատից ցած ընկավ…

Բացեց աչքերը. տատը գլուխն էր շոյում` դեմքը թաքցնելով։ Նայեց կողքին նստած մորը, ով արցունքներն աչքերին հազիվ էր ժպտում։ Աշոտիկը առաջին անգամ երիտասարդ մոր դեմքին կնճիռներ տեսավ։ Հիշեց, որ հայրը ձյան հետ նոր գալու է, հարևան Արուսիկը վաղը գնալու է…  Հասկացավ, որ բակում երկար ժամանակ չի կարողանա խաղալ, ու լցվեց սիրտը։ Առաջին անգամ մանկան բռունցքի չափ սիրտը կարոտով, ցավով ու սպասումով լցվեց։ Տատին գրկելով՝ լաց եղավ բարձրաձայն, երկա~ր-երկա~ր…