Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

Հոկտեմբեր ամիսն էր, ցուրտ, ցեխ ու ձյուն: Կլիներ մոտ մեկ ամիս, ինչ ինձ հետապնդում էր անհաջողությունը ամեն քայլափոխի, նույնիսկ երազում:

Անախորժությունը դարձել էր իմ մտերիմ ընկերը, և իմ կյանքում անկոչ հյուր էր ձախողում կոչվածը:

Կլիներ մեկ ամիս, ինչ «թաթախվել» էինք անձնագիր հանելու գործի մեջ: Անձնագրիս վավերականության ժամկետը լրանալու պատճառով ինձ հարկավոր էր նորը, նորը հանելու համար՝ հինը, որը կորցրել էի։ Ինձ շտապ անձնագիր էր հարկավոր, իսկ հինը չգտնելու դեպքում մինիմում մեկ ամիս սպասելու էի: Հնարավոր է, որ կարդալով չպատկերացնես, բայց կատարյալ քաոս էր տիրում։

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

Մեկ շաբաթ անընդմեջ անձնագրային գնալ-գալով հոգնել էի: Երբ հասկացա, որ անձնագիրս գտնելու հնարավորություն չկա, որոշեցի սպասել մեկ ամիս, սակայն աշխատողներից մեկը ինձ առաջարկեց, որ հետ գնամ տուն, նորից փնտրեմ և չգտնելու դեպքում հաջորդ օրը հայտ ներկայացնեմ:

Տուն էի գալիս, տան դռան մոտ տեսա մի սպիտակ աղավնի՝ խոտը բերանին, ինձ Նոյի աղավնուն հիշեցրեց։ Մայրս ասաց.

-Լավ լուր ստանալու նշան է:

Դեռ տան դուռը չբացած՝ անձնագրիս տեղը հիշեցի ու բղավեցի.

-Հիշեցի՜, հիշեցի՜…

-Ի՞նչը,- հարցրեց մայրս:

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

-Իմ աղավնին,-ասացի ես,- աղավնին իմն է, ոչ ոքի չեմ տա, պահելու եմ: Հիշեցի անձնագրիս տեղը:

-Այ քեզ լավ լուր, հաստա՞տ:

-Հա՜, հա՜, հաստատ:

Անձնագիրս գտա: Խոսքիս տերն էի, պահեցի աղավնուն, մինչ օրս պահում եմ ու պահելու եմ, և գիտե՞ք ինչ՝ նա չի էլ փախչում, մեր հավիկների ու ճուտիկների հետ հաշտ-համերաշխ ապրում է:

Լուսանկարը` Բելլա Առաքելյանի

Իսկ հիմա ինձ հետապնդում է հաջողությունը, մտերիմ ընկերս աղավնին է, և իմ հյուրն է երջանկությունը:

Սնահավատ չեմ և չեմ էլ եղել, պարզապես աղավնու միջոցով շատերին է երջանկություն փոխանցվել:

Մի քիչ մեր սովորական աշխարհի անսովոր կյանքից

Մի պահ ձգտում եմ խրամատում էնպիսի տեղ կանգնել, որ հնարավոր չափով ամենամոտիկը լինեմ մեր դիրքի ամենահեռու ու խորը կետին, ու ավելի մոտ «հակառակորդին», ու էդ պահին հասկանում ես, որ քեզ պատկանող 200 մետրում, գումարած դրան կողքի դիրքերի մեջ եղած հեռավորությունը, որոնցից մեկը ավելի քան 600 մետր է հեռու, իսկ մյուսը՝ 300, ընդհանուր առմամբ՝ 900 մետր կտրվածքով քո դիմաց հայ չկա։ Բոլոր հայերը, Հայաստանը, ընկերդ, սիրելիդ, սովորությունները, հայկական տոլման, խորովածը, պարերը, բարբառները ու վանքերը, բոլորը քո հետևում են։

Զուտ մենակ զգացողության մասին

Մի տեսակ եզակի է ու հետաքրքիր, բայց շատերը էստեղ ժամանակ չունեն մտածելու նման՝ երևի անիմաստ բաների մասին։

Ոտքիդ տակ զգում ես, որ հողը զզվել է քեզնից, ու երևի հողը մի հատ մեծ երևույթ է, որը ունի զգայարաններ, ու ամեն անգամ բահը խփելիս ու մի մասնիկ իր վրայից պոկելիս ցավեցնում ես իրեն։

Ու մտածում ես՝ տեսնես կգա մի օր, որ էս հողին չեն անհանգստացնի մարդու ձեռքով սարքած ինչ-որ երկաթե իրերից առաջացած պայթյուններ։ Ու երևի ինձ պես հողն էլ է ուզում թեկուզ մի 100 տարի հետո երեխեքի ձեն ու ջահելների կռիվ տեսնի, դե էդ կռվի մեջ ոնց էլ չլինի՝ մեկը մյուսի հետ ընդհանուր ծանոթ կգտնեն, կգնան մոտակա գարեջրատուն, ծանոթության կենացը կխմեն, կամ ուղղակի մի հաճելի զրույցի կբռնվեն։
Հողը կժպտա, խորը, հանգիստ շունչ կքաշի։

Հնարավոր է էդ ժամանակ դիրքս մեկի տունը կլինի, իսկ հարևան դիրքը՝ հարևանի տունը (ի դեպ, շատ լավ պոտենցիալ ունի տուն դառնալու)։
Ու այսպիսով էս հարուստ հողերը կծառայեն իրենց նպատակին, ոչ թե մենք՝ «հարուստ հողերին»։

Մի քիչ էստեղի աստղերի մասին

Մեզ մոտ աստղերը ավելի շատ են, քան աշխարհի մնացած բոլոր կետերում, բայց հաշվել լինում ա: Ուղղակի երկու տարին, ասում են, քիչ է մինչև վերջին հատիկը հաշվելու համար, բա որ հաշվելուց կողքից շեղում են, ու հաշիվը կորցնում ես, դաժան ա։

Էստեղ՝ մեզ մոտ, 40 աստիճան շոգը 60 աստիճան է լինում, դրա պատճառն էլ էն ա, որ էստեղի արևը սովորական արևից լա՜վ մեծ ա, չնայած՝ չգիտեմ ուրիշ տեղ ինչ չափ ունի, համենայնդեպս, տեսածս ու զգացածս եմ ասում։

Էստեղի գիշերները սովորական չեն, երկար են սովորականից, ու եթե ուրիշ տեղ 8 ժամ ա, մեր մոտ 16 ժամ է լինում, իսկ ձմեռները ցերեկ չի լինում։

Ու էստեղի անձրևը նման է լույսի մարդուն, այ էդքան չես ուզում, որ գա։ Գիտեմ, որ ուրիշ տեղերում դա ռոմանտիկ ա, իսկ էստեղ՝ ուղղակի ցեխ։ Սկսում ես մենակ քո մասին մտածել՝ մոռանալով, որ մի ամբողջ «հող» երևույթ դրա կարիքը ունի, իսկ որ երկնքից նայեմ, հողի վրա իսկի չեմ էլ երևա։

Ու էստեղի բոլոր գրքերը կարդացվել են, շատ չեն չնայած, բայց գոնե բացվել փակվել են, կապ չունի, որ մեծ մասամբ թերթերը բացակայում են, կեսն էլ կաթացած մոմից կպել են իրար։

Լուսի՜նը… Չեմ մոռացել…

Լուսինը նույն էֆեկտը ունի էս հողերի համար, ինչ մոմը՝ փակ սենյակում:

Հավատո՞ւմ եք, որ լուսնի դեմք հիշեցնող հայացքները փոխվում են քո տրամադրությանը համապատասխան, կամ էլ ուղղակի փոխում են քո տրամադրությունը։
Հեչ մտածե՞լ եք, որ լուսինը ձայն ունի։ Գիշերվա ընթացքում գոնե մի քանի անգամ առիթ լինում ա, չէ՞ անհանգստանալու ինչ-որ տարօրինակ, չլսված կամ անհասկանալի ձայնից, դե ինչ կա որ, հնարավոր է՝ լուսինն ա հորանջում՝ հոգնած էս պայքարի տեսարաններից:

Քամի՜ն…

Քամին գիշերը նման է օտար լեզվի բառարանի, հետը տարօրինակ բառեր է բերում ու անծանոթ անուններ, իսկ հետևից եկող քամի՜ն (ժպտում եմ)։
Որ խորը շունչ քաշես, կարող ես անգամ քո շենքի շքամուտքի համով ուտելիքի հոտը զգալ, ու մի պահ դպրոցից սոված տուն գալդ հիշել, ու էն կասկածելի պահը, որ ամեն դեպքում՝ տենաս մեր տնի՞ց ա էս հոտը:

Ու մի պահ աչքերդ փակես ու զգաս, որ սիրածիդ կողքով էլ ա անցել էս քամին, ու փորձես քամու տաք կաթիլների մեջ իր օծանելիքի հոտը ման գալ։

Ու տեսնես, որ լուսինը դեմքի արտահայտությունը փոխեց, ու ոչ մի բան կողքիդ չի անհանգստացնում, իսկ ուշադրությունդ պարտավորված է իրան զգում։

Էհ, դեռ մի քանի թերթ էլ կարելի է խոսել զգացողությունների, իրերի, երևույթների համ ուրիշ, համ նույնը լինելու մասին, գլուխներդ տանել ամեն տեսակ մտքերով, բայց շատերի համար պաթետիկ ու անձնազոհ, իսկ մեզ համար սովորական ու առօրյա դարձած սահմանին կանգնելը սպասում ա։

Այս լուսացույցների ու գովազդների քաղաքում
Մենք սովորել էնք մեզ ազատ կոչել,
Բայց ընդամենը վարժվել ենք մեզ թելադրող փողոցներին,
Ուր մեզ թվում է, թե ընտրություն կա:
Մեկ-մեկ լուսացույցի տակ չեմ ուզում սպասել,
Ուզում եմ երկուշաբթի օրը փակել բանկերը,
Անջատել քաղաքում կապի միջոցները
Ու սպասել մարդկանց՝ իրենց վանդակները հետ պահանջելուն:

Քաղաքում, ուր գարունը սարերից է իջնում,
(Շիրազն ասաց)
Մեկ-մեկ հետը սարերից անհնազանդություն է բերում,
Բայց դե քամու պես չես կարող վազել,
Մենք այստեղ արդեն բարձր շենքեր ենք կառուցել ու երկաթե կարծիքներ,
Գլուխդ կխփես բետոններին կամ
Ավելի կարծր մարդկանց:

Քաղաքում, որտեղ օդ չկար շնչելու,
Մենք շնչում էինք մարդկանց արտաշնչած զգացմունքները,
Ու Գարունը չկարողացավ խցկվել մեր արանքները:

Քաղաքում որտեղ գարունը եկվոր է,
Ես ինձ իրեն ընկեր եմ զգում:
Մենք երկուսս էլ չկանք այս քաղաքի անկանոն ռիթմերի մեջ,
Ուր չես նկատում արևը ոնց ընկավ հորիզոնից,
Ուզում եմ գարնան հետ կորչել սարերի կողմը:

Քաղաքում, որտեղ ես գրում էի էս տողերը
«Տուն» փախչելու մասին,
Մեկը ասաց՝ էդ ի՞նչ ես թփթփացնում մատներդ ստեղնաշարին։
-Գրում եմ, երևի։
-Ծնունդի պիտի՞ գնաս։
Քաղաքում, ուր մենք ազատությունը էինք ման գալիս
Հարցերն էլ էին «պիտի»-ով տալիս:

111 տարի 1 օր առաջ կանանց իրավահավասարության համար ցույցեր էին լինում: Հաջորդ տարվանից մինչ օրս այդ օրը նրանց շնորհավորում են: Չխախտեմ ավանդույթն ու մեր ազատ ընտրության իրավունքի մասին ևս մեկ անգամ հիշելու օրը շնորհավորեմ:

Էս տարի ընկերներով որոշեցինք այդ օրը մեզ նվիրել մի քիչ Թիֆլիս:

Նեղ, սիրուն փողոցներ, սիրուն տանիքներ ու սրճարաններ, կոլորիտային շենքեր ու միջավայր, գետ ու ապակե կամուրջ: Բայց էս էն ամենը չէ, ինչի մասին ուզում եմ պատմել:

Մարդիկ: Հավես ու հետաքրքիր: Առանց կոմպլեքսների ու ազատ:

Էնտեղ մարդիկ ուղղակի սիրում են շփվել անծանոթների հետ: Բոլորի մեջ համով ջրիկություն կա:

Մի տղա մոտեցավ, ձեռքին՝ բուկլետներ: Սկսեց վրացերեն, հետո մեր հարցական հայացքներից հասկացավ, որ պետք է շարունակել գոնե ռուսերեն: Սիրուն ժպիտով սկսեց նրանից, որ նախ ներենք իրեն, որովհետև սա իր աշխատանքն է (դե, էսքանից հետո ոնց չլսենք), իսկ հետո սկսեց պատմել, որ նավի վրա պտույտը մարտի ութի կապակցությամբ կես գին է և այլն:

Սրճարանում մատուցողուհին երաժշտության տակտի հետ պարում ու շարժվում էր, ու էդ հավես էր:

Նկարվում ես, մեկ էլ կտեսնես՝ մեկը կողքիդ պատրաստ դիրքով կանգնել է, որ հետդ նկարվի:

Հաց ուտելու վայր ես ման գալիս, մի ակտիվ երիտասարդ գալիս քեզ «էստի համեցեք» է անում, ու դու չես կարողանում չմտնել:

Էսքան անծանոթներ քեզ հավես պահեր ու հիշողություններ են ապահովում: Երիտասարդությունը պոզիտիվ է, ու քո հետ կիսում են պոզիտիվ տրամադրությունը:

Հայաստանում մենք կոպլեքսավորված ենք ու լուրջ: Մեզ սովորեցրել են անծանոթների հետ չխոսել: Մենք չենք նստի անծանոթի մոտ ու կոնֆետ չենք հյուրասիրի, բուկլետներ ամաչելով ու լուռ ենք բաժանում: Մենք հո խելառ չե՞նք՝ ուրիշի կադրում հայտնվենք:

Էդ մեր արյան մեջ է: Մեզ հետաքրքիր ապրելու համար համարձակությունն է պակասում:

2008 թվականի մարտի 1-ին ես 7-րդ դասարանի աշակերտուհի էի, ու մեր դպրոցում գեղեցիկ ավանդույթ կար՝ գարնան առաջին օրվա կապակցությամբ մենք ուսուցիչներին ձնծաղիկներ էինք նվիրում (կեսը գնում էինք, կեսը՝ քաղում ու խառնում բոլորը միասին, որ ստացվի՝ ամեն փնջում մենք մեր աշխատանքի մասնիկն ունենք)։ Բայց այդ օրը չնվիրեցինք, որովհետև շաբաթ օրը դասի չէինք, պայմանավորվել էինք, որ պետք է մի քանի աղջիկներով գնայինք շուկայից գնելու։ Առավոտյան սովորականի պես, երբ միացրինք հեռուստացույցը (այդ ժամանակ համացանց չունեինք ու ոչ էլ սմարթֆոն, որ միանգամից լուրերը իմանայինք), չգիտեմ՝ որ ալիքն էր, հաղորդում էր, որ Երևանում լարված դրություն է, ու ես մտածում էի. «Երևի ադրբեջանցինե՞րն են մտել Երևան ու Սևան էլ կգան, հնարավոր կլինի՞ հետները խոսել ու իմանալ, թե պապիկս իրենց մո՞տ է, կամ տեսե՞լ են»։ Բայց մայրս ասաց, որ հայերն են, ու հետո, երբ արդեն կադրերը կային, ու լիքը բաներ էի տեսել, իմ` 7-րդ դասարանցու ուղեղում չէր տեղավորվում, թե հայերը ինչի՞ համար պետք է հայերին սպանեն, էդ սև հագածները հայ չեն հաստատ, մեզ խաբում են, մենք մեզ ինչի՞ համար պիտի ծեծենք, կրակենք, սպանենք մեր կողքի կանգնած մարդկանց՝ թե՛ շարքային քաղաքացուն, թե՛ ոստիկանին։ Կադրերում ծեծվող կանայք ու աղջիկներ էլ կային ու ես, միևնույնն է, չէի հասկանում՝ ինչո՞ւ, թե՛ պարի ժամանակ, թե՛ դասին նստած, թե՛ քայլելիս ինձ այդ «ինչուն» տանջում էր։ Տարիներ հետո ես լիքը «ինչուների» պատասխան ստացա, բայց ոչինչ չփոխվեց։

Այդ տարի մենք մեր ուսուցչուհիներին ձնծաղիկներ չնվիրեցինք, իրենք չժպտացին ու գարնան ավետաբերներին չտարան իրենց տուն։ Այդ տարվանից հետո, բոլոր մարտի 1-երին մեր դպրոցում «տագնապի օր» էր։ Զանգը ժամը 12։40 հնչում էր, ու բոլորս դպրոցից դուրս էինք գալիս, հետո ներս մտնում, չգիտեմ՝ ով էր հեղինակը, բայց կարծես թե այդ զանգը միշտ հնչում էր, որ հիշեցներ 2008-ի մարտի 1-ը ու մեզ զգուշացներ, որ չանենք էդպիսի վայրագություն, չսպանենք մեր դիմացինին, չհարամենք այսքան սիրուն օրը, թողնենք գարունը ծաղիկներով գա, երջանկության ձնծաղիկներով ու հիացական ժպիտների շնորհակալությունով գա։

Տարիներ անցան, ու այդ գեղեցիկ ավանդույթը էլի վերադարձավ, բայց հիմա չեմ հիշում, թե գարնան որ օրն էինք նվիրում։ Բայց մարտի 1-ը չէր հաստատ։

Երբևէ լսե՞լ եք «վախ բեմից» արտահայտությունը։ Դա հիմնականում երիտասարդների շրջանում շատ տարածված սոցիալական վախերից է, երբ մարդը վախենում է հանրության առաջ, հրապարակային ելույթներից, մեծ լսարանի առաջ հանդես գալուց։ Ըստ հոգեբանների՝ ելույթներից առաջ վախ զգում է մարդկանց 95%-ը։ Վախի այս տեսակն ի հայտ է գալիս ամենատարբեր պատճառներով. լսարանի հանդեպ անվստահություն, վատ պատրաստվածություն, բացասական ընդունելություն ու արձագանք, լավագույն ձևով ելույթ ունենալու ձգտում և այլն։

Հին ժամանակներում «հասարակություն», «հանրություն» բառերը ասոցացվում էին «կյանք» բառի հետ։ Ինչո՞ւ։ Որովհետև հանրության մեջ հեշտ է պաշտպանություն գտնելը վայրի կենդանիներից ու այլ վտանգներից։ Հնագույն ժամանակներից ի վեր մարդը ակամա հաղորդակցվել է ուրիշ մարդկանց հետ ու, նրանցից օգնություն ու պաշտպանություն ստանալով, միայնակ գոյատևելը դարձել է ավելի ու ավելի դժվար։ Այդ պատճառով մինչև այժմ էլ մենք վախենում ենք լինել չընդունված այլ մարդկանց կողմից, վախենում ենք մեկուսացումից։

Նմանատիպ վախ իմ մեջ ես ևս բացահայտեցի, երբ դեռ երրորդ դասարանից դպրոցական տարբեր միջոցառումներից սկսեցի խուսափել՝ անհիմն արդարացումներ փնտրելով։ Ծնողներիս, ընկերներիս հորդորներն ու նախատինքները չփոխեցին ոչինչ։ Միայն վերջերս, երբ ինքս գիտակցեցի, թե ինչքան կարևոր է վստահ արտահայտվելը, ինքնատիրապետումը չկորցնելը մարդկանց ներկայությամբ, սկսեցի աշխատել այդ թերությունը հարթելու ուղղությամբ։ Նախ դպրոցում դասերը սկսեցի պատմել այնպես, ասես ոչ թե պատմում եմ, որպեսզի ուսուցչուհին ուղղի խոսքս, այլ որպեսզի սովորեցնեմ դասընկերներիս։ Հետո ուսումնասիրեցի «Ինքնատիրապետման արվեստը» գիրքը, իսկ այնուհետև, բախտի բերմամբ, թե պատահմամբ, իմացա «Երիտասարդ խոսնակ» ծրագրի մասին, որի նպատակն է` հռետորության, ելույթի միջոցով բարձրաձայնել համայնքային խնդիրներ, առաջարկել լուծումները, որից հետո առավել առաջնային խնդիրները ներգրավել ավագանու նիստի օրակարգում ու պատշաճ լուծում տալ։

Շուտով ընտրեցի ելույթիս թեման. «Հաշմանդամություն ունեցող մարդկանց խնդիրները համայնքում»։ Թեման առավել մանրամասներով ուսումնասիրելուց հետո գրեցի ելույթիս տեքստը ու սկսեցի պատրաստվել։ Ինքնավստահություն, հստակ խոսք, խնդրի մասին բարձրաձայնում՝ առավել պարզ բառեր օգտագործելով, դրական տրամադրվածություն, ժեստեր, ժպիտ. ահա այն ամենը, ինչի վրա արժե ուշադրություն դարձնել ելույթը պատրաստելիս։

Ելույթ ունենալու վախի դեմ պայքարելու լավագույն տարբերակներից մեկը լավ պատրաստվածությունն է։ Այդ դեպքում բառերը դուրս են թռչում բերանիցդ ինքնաբերաբար։ Իսկ երբ դու ժպտում ես ու պատասխան ժպիտի ես հանդիպում, լարվածության աստիճանը իջնում է մինիմումի։ Մեկ այլ կարևոր գործոն է դիմախաղը և աչքերի կոնտակտը։ Պետք է կարողանալ կառավարել դիմային մկանները, որպեսզի նույնիսկ շփոթվելու կամ տեքստը մոռանալու դեպքում դրանք աննկատ պահել։ Հայացքների փոխանակումը օգնում է վտահություն առաջացնել ունկնդիրների մոտ, բայց պետք է հիշել, որ արդյունավետ է, երբ հայացքները հավասաչափ ես բաշխում։

«Երիտասարդ խոսնակ» ծրագիրը հնարավորություն տվեց վստահորեն բեմ բարձրանալ, խոսել, արտահայտվել՝ չմտածելով արձագանքների մասին, որոշ չափով հաղթահարել վախը բեմից։

Սիրելի՛ ընթերցող, եթե դու էլ ես վախենում հանրության առաջ արտահայտվելուց, եթե քո կարծիքը համարում ես պակաս կարևոր, եթե մտահոգ ես բացասական արձագանքներ ստանալուց, ինչպես ես, ահա խորհուրդս քեզ. եղիր ինքնավստահ ու խոսիր՝ կարևոր չէ, թե ինչի մասին, ընտրիր որևէ անհավանական թեմա, կեղծ տեղեկատվություն, ու փորձիր վստահորեն համոզել լսարանին, որ դա հաստատված ճշմարտություն է։ Փորձիր այսօր, քանի որ միայն այդ միջոցով դու կհասկանաս, թե ինչպես է ընդունվում քո խոսքը, և որքան շուտ համոզվես, որ ելույթ ունենալն այդքան էլ սարսափելի չէ, այնքան արագ դու կազատվես քո վախերից։