Դեկտեմբերի 31
Էս տարի  սարի դոշին քիչ մեքենա ու մարդիկ կան, թվում է,  լռությունը չի կոտրվելու, բայց  մեկումեջ ընդհատվում է ձյան ճռճռոցով.
-Պապ, ժողովուրդը էլ էս օրով գերեզման չի գնում, մարդիկ սկսել են Սուրբ Ծննդից հետո գնալ:
-Տատն ու պապը չգիտեն, որ ադաթները փոխվել են, իրանք էսօր են սպասելու,-կատակի տվեց  երևի, կամ էլ` չէ:
Հետո էլի քար լռություն էր: Կես ժամից արդեն կեսօրի կողմերը ձյան ճռճռոցն ու խնկի հոտը աջ ու ձախ ուղեկցում էին, հին մեռելներին հյուր եկածները գերեզմանների արանքներով հմտացած, բարձրանում էին` հասցնելով շաղակրատել կենցաղային հարցերով, նոր շիրիմների մոտ բոլորը լուռ էին, լացին մեկ պակաս լուռ:

Հունվարի 1

-Մոսոն դի կյա, էտ սեղանը տեսեք ինչ եք անում:
Մոսո` ամեն հունվարի մեկ սկսվում է իր` մեր տուն գալով:
-Հըն, կամանդիր, ի°նչ կա սահմաններին, էս օրերին հո շատ չե՞ն  կրակում:
-Մի օր` լավ, մի օր` կեշ, Վարդան ջան:
-Մամիկո°ն,- Մամիկոն` 14  տարեկան եղբայրս,- լսել եմ` Գերմանիա ես քյացել, վե՞նց զատերին էտ  նեմեցնին:
-Լավն էին, հոպար:
-Հա, ասում են` լավ երկիր ա: Քյացեք, քյացեք, մենք էլ տենանք` ինչ ենք անում: Քյանք (գնանք), երկու ժամից պիտի պոստ դյերեմ (բարձրանամ), ռավետը սմենափոխ ա:
Զանգ.
- Հա, հա, իմ  հընգեր Մամիկոնին հիշում իր, չէ՞: Չէ, էն, վեր Հորադիզ 94-ին զոհվեց, իրանց տուն եմ եկել: Հա իրա ախպոր` Վարդանի: Բա վե°նց դենք դյերի պոստ, վեր ճամփեքը փակ ա:
Հեռուստացույց.
-Սիմբա, խնդրում եմ կրկնիր, «Ակունա մատատա»:
-Բայց դա ի՞նչ է նշանակում, Տիմոն:
-Անհոգ եղիր:

Հունվարի 2

-Մամ, էս տարի ինչի՞ տարի էր, անընդհատ մոռանում եմ:
-Խոզի, բալես:
-Մամ, բայց Խոզի տարին եղել ա: Հիշում եմ մեր օրացույցը, վրեն հիմար շորերով ծիծաղելի խոզ էր նկարած:
-Ճիշտ ես հիշում, բայց էդ 12 տարի առաջ էր,  2006-ին:
- 2006-ին,12 տարի առաջ:

12տարի առաջ…

Հունվարի 3

-Ժիրո ջան, բարև, լավ տարի ըլի, տա՞նն եք:
-Հա, Վարդան ջան, բայց տավարից եդը:
Տավարից եդը – տավար` նույն ինքը, անասուն, եդը` հետո, տավարից եդը` վերջին անգամ  անասուններին կեր տալուց հետո, ձմեռվա ժամանակով երեկոյան ժամը 18:00-ին:
-Լավ, ժիրո ջան, դե կրեվանք:
Օրվա լուսանալը ամեն տեղ չի, որ արևի հորիզոնից բարձրանալն ա,  օրվա լուսանալը էդ մեկ-մեկ առավոտ գոմի դուռ բացելն ա, կարաս արևից էլ շուտ բացես… Օրն էլ մթնում ա էդ նույն դուռը վերջին անգամ փակելուց հետո: Թող թանձր մութ լինի, թե  հլը գործ կա անելու` առավոտն ու իրիկունը դու պիտի որոշես:
Հետաքրքիր բան ա:

Դուք չեք ճանաչի նրան։ Նրա անհարթ ճանապարհին ոչ մեկը չի պատահել, ոչ մեկը չի սրբել իր այտերը, չի մաքրել իր հոգին կասկածանքից, չի կապել երջանկությանը։ Նրա սիրելին չեկավ հեռավոր ու ձիգ ճանապարհներից։ Երևի մեռավ կամ իրենից սիրուն աղջկա հանդիպեց։ Չհիշեց, որ աշխարհից մոռացված մի գյուղում իր ճանապարհին պառավեց մի օրիորդ, ինչպես ինքն է ասել՝ երկարածամ, բարակ մեջքով, սև աչք ունքով, հիմար մի օրիորդ։

Ժամանակը Սոնա մորաքրոջ հոգուն ոչ հանգստություն է բերել, ոչ նոր սեր ու ոչ էլ սիրելիին։ Հակառակը, գյուղի ծանր աշխատաքից մեջքի անտանելի ցավ է բերել, բոստան (բանջարանոց) մենակ ջրելուց, սառելուց՝ ոտքերի ցավ, ու ամենավերջին, ամենածանր ցավն է բերել՝ սպասման, կարոտի ու խեղճ ժպիտի ցավը։ Հեռավորությունը Գառնիկին տարել, ու ոչ մի ճանապարհ նրան հետ չի բերել, ոչ մի հեռագիր կամ նամակ նրա ողջությունը չի փաստել, ոչ մի լուսաբաց գյուղի վրա այդքան գեղեցիկ ու թախծոտ չի իջել, որքան նրանց հրաժեշտի օրը։ Բլրի ճանապարհին տղաների խմբից հետ ընկած Գառնիկը ամուր բռնել է Սոնայի մատները.

-Կգամ, կգամ, հաստատ կգամ։

Ասում են՝ Սոնա մորաքույրը ամեն առավոտ կովերին անտառ տանելուց հետո էդ ճանապարհի քարին նստելիս կիսաձայն ասել է այս խոսքերն ու նայել բլուրների կողմը, որտեղ ճանապարհը երկու մասի է կիսվում ու կորչում բլուրների մեջ։ Էդ ճանապարհով քչերը եկան, շատերը մնացին բլուրներից այն կողմ։ Ճանապարհը մի սառը հայացք դարձավ սպասողների համար։ Սև ու սպիտակ հիշողությունների հայացք։

Սոնա մորաքույրը վաղուց է մահացել խոր ծերության մեջ, ոչ միայնակ․ եղբոր թոռներով, հարսներով շրջապատված։ Ու թվում է՝ օտարության վերջին ու խորը ցավը սրբել տարել է իր հետ, սպասումը ու հոգի մաշող կարոտը՝ ևս։

Թվում է…

Երբեք չէի պատկերացնի, որ շատ դժվար կկողմնորոշվեմ մասնագիտության ընտրության հարցում: Որոշել էի, որ պետք է դերասանուհի դառնամ, հետո՝ չէ, մտափոխվեցի, զգում էի, որ ինձ համար չէ: Մտածեցի ռեժիսոր դառնալ, բայց ինձ նաև մտահոգում էր այն, թե սովորելուց հետո որտեղ պետք է աշխատեմ: Հետո հաստատ որոշել էի, որ պետք է գերմաներենի ուղղությամբ գնամ, բայց կրկին զգում էի՝ մի բան այն չէ, իմ սրտով չէ: Ավարտում էինք 11-րդ դասարանը, բոլորը արդեն որոշել էին, թե ինչ են ուզում դառնալ, իսկ ես դեռ մտահոգ էի, դեռ տատանվում էի: Հաշված օրեր էին մնացել ամառային արձակուրդներին, երեխաների մեծ մասը էլ դասի չէր գալիս, իսկ վերջին օրը միայն 4 հոգով էինք գնացել: Աշխարհագրության ժամն էր, մենք պետք է դաս պատմեինք, բայց ոչ ոք դասը չէր սովորել:

Ընդամենը մի անգամ էի դասը կարդացել, ոչինչ չէի հիշում, ի՞նչ պատմեի: Մեզանից ոչ մեկը դասը չպատասխանեց, բայց անբավարար չստացանք, թեև այդ անբավարարը, անգամ եթե ստանայի, ինձ համար ոչ մի արժեք չէր ունենա այն խորհրդի դիմաց, որը ինձ ընկեր Գալոյանը տվեց: Պատմում էինք, թե ինչ մասնագիտություններ ենք ընտրել, երբ ես ասացի՝ ինչ եմ որոշել, ընկեր Գալոյանը ինձ ասաց.

-Այ օրինակ՝ ինչո՞ւ լրագրությամբ չես ուզում շարունակել, ես միշտ կարդում եմ քո նյութերը, լավ ես գրում: Աշխատանք ավելի հեշտ կգտնես:

Դրանից հետո, երբ տուն եկա, անընդհատ մտածում էի այդ մասին և ի վերջո որոշեցի, որ պետք է լրագրող դառնամ: Ես սկսեցի սիրել այս մասնագիտությունը, այն էլ՝ շատ: Իմ մասնագիտության վերաբերյալ ես լսեցի ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական կարծիքներ, օրինակ․

-Ի՞նչ ես գտել էդ անտեր մասնագիտության մեջ, կարո՞ղ ես իրենց նման աներես լինել:

Այդ ժամանակ ես ինձ այնքան վատ զգացի: Բայց ոչ, ես այս անգամ վստահ էի իմ որոշման մեջ, բնականաբար, կան մարդիկ, որոնք միշտ կցանկանան կոտրել քեզ, բայց պետք է, այն էլ ճակատագրական որոշումներում, միշտ հաստատակամ լինել: Դա էլ անցավ, քանի որ իմ շրջապատում այնպիսի մարդիկ կան, որոնք դրական կարծիք արտահայտելուց բացի՝ սատարում են ինձ: Ինչպես կարող եմ մոռանալ իմ դասղեկի մասին, երբ պատմում էի նրան իմ մտահոգությունների մասին, և ասացի, թե ինչ կարծիք են արտահայտել իմ մասնագիտության վերաբերյալ, նա ինձ հանգստացրեց՝ ասելով.

-Իհարկե, շատ ճիշտ որոշում ես կայացրել: Մի մտածիր, շատ լավ բան ես որոշել, հաստատ կկարողանաս։

Եվ ապագա մասնագիտությունս օգնում է ճշգրիտ, արագ ու համակողմանիորեն իրազեկել հանրությանն այն ամենի մասին, ինչն այդ պահին մարդկանց տեսադաշտից դուրս է, վարագույրից այն կողմ:

Ու հնարավոր է, որ կողքի մի անհայտ կամ հայտնի մոլորակի վրա երկու տեղաբնիկ նստել, գլուխը դրել են ծնկներին (եթե նրանք էլ մեզ նման ծնկներ ունեն), ծիծաղելով նայել են մեզ, որտեղ մենք իրար կոչել ենք ռուս, թուրք, չինացի, փարիզեցի, լոռեցի ու սարիթաղցի, իսկ իրենք ուղղակի՝ երկրացիներ:

Իրենք նայել ու չեն հասկացել, թե որն էր Մակեդոնացու, Նապոլեոնի, Տիգրան Մեծի ու Չինգիզխանի արշավանքների իմաստը, եթե դրանից մեր մոլորակի չափերն իրենց աչքին չէին մեծանում:
Իրենք նայել ու չեն հասկացել, թե ինչու այդ գնդի վրա ապրող մարդիկ չհավատացին Գալիլեյին, երբ ասաց՝ երկիրը կլոր է, բայց հավատացին, որ մեծ կրիաների վրա են ապրում, իրենք նայել ու ամեն նոր ու կարևոր քայլ անողի մեջ բարեկամի են տեսել: Չեն հասկացել, թե ինչի համար են մարդիկ սահմաններ ստեղծել ու ինչի համար են այդ գծերի երկու կողմերում մարդիկ մահանում՝ զենքերը ձեռքներին, գծերը հետ ու առաջ տալով, իրենք տեսել են Մեքսիկայից Ամերիկա անցնող բոլոր միգրանտներին, հետո անհասկանալի հայացքով նայել են մեզ, հետո՝ իրար, ու ուսերը թափ տվել։

Իրենք քմծիծաղ են տվել, երբ Արքիմեդը ասել է «էվրիկա», հուզվել են առաջին շոգեքարշի ծխից ու հնարավոր է՝ այդ ընթացքում երաժշտություն են լսել, ծիծաղել են հավերժական շարժիչ ստեղծող գիտնականների վրա ու հայտնվել են Ժյուլ Վեռնի ու Լեոնարդոյի երազներում, պատմել լուսնի շուրջ պտտվելու հնարավորության ու ինքնաթիռի մասին, ու փոշմանել մի ինչ-որ երկուհազարմեկյան սեպտեմբերի 11-ի: Իրենք գիտեն, թե որտեղ է Չարենցի անհայտ գերեզմանը, տեսել են կրակի համար քարերն իրար շփող մեր նախնիներին ու Արտեմիսի տաճարը վառող Հերոստատին, իսկ հետո նայել են թաշկինակի համար մեռած Դեզդեմոնային նույն անհասկանալի հայացքով ու էլի ուսերը թոթվել:

Իրենք լսել ու չեն հասկացել մեզ, չեն հասկացել մի գնդի վրա 5000 լեզուներով խոսելու իմաստը, չեն հասկացել սևամորթների ստրկությունը, իսկ հետո ցանկացել են երկնքից մի աստղ վերցնել ու դնել Լինկոլնի ճակատին ու կատաղած երկնքից մի քար էլ Հիտլերի գլխին տալ:

Իրենք տեսել են Լենոնին ու ասել՝ վերջապես, հիպիներին տեսնելիս մտածել են, որ մի տեղ ուրիշ մոլորակի վրա հանդիպել են երևի, իրենց էլ է դուր եկել Էլվիսի «Բլու շուզը», ու Վան Գոգի «Աստղալից գիշերը»։ Նրանք նայել են այլմոլորակայինների մասին բոլոր ֆիլմերը ու չեն հասկացել՝ ինչու չենք հավատում իրենց գոյությանը, եթե հավատացինք ծառերի՝ հոգիներ ունենալուն։ Մեր ստեղծած այլմոլորակայինների կանաչ կերպարների վրա ծիծաղել են հայելու դիմաց, ու ասել “oh no!”: Եթե սատանան «պրադա» է կրում, միգուցե այլմոլորակայինները անգլերեն են խոսում, ինչ կա որ։

Իրենք չեն հասկացել «հայրենիք» բառը, չեն հասկացել կայսրերին, նախագահներին, արքաներին, ցարերին ու ավելի շատ՝ սուլթաններին: Հերոսներ չեն փնտրել մարտի դաշտերում, որտեղ մարդիկ իրար սպանում են: Չեն հասկացել Քրիստոսի, Բուդդայի, ու Մուհամեդի հետևորդներին, ատել են ինկվիզիցիան, չեն հասկացել Խաչակրաց արշավանքը, բայց սիրել են Սուրբ Ծնունդը, չգիտես՝ ինչու: Իրենց էլ է դուր եկել կաթոլիկ եկեղեցու Սուրբ Ծննդյան երգերը, ու հա, հնարավոր է մի պահ ցանկացել են երկրացի լինել, բայց Աֆղանստանում, Սիրիայում ու Մոսկվայի մետրոյում, Հերոսիմայում ու Բեռլինի պատի վրա իրենք սկսել են մեզ էլի չհասկանալ:

Մեզ հետ քանդել են Բեռլինի պատը, Լենոնի հետ գրել են “War is over if you want it” երգը:
Իրենք չեն հասկանա մեզ, իսկ մենք մեղավոր չենք, որ էս աշխարհին տիեզերքից չնայեցինք էդպես էլ, չտեսանք մեր փոքրությունը էդ հեռուներից, ու «ո՞վ ես դու» հարցին, անունից, ազգությունից ու կրոնից առաջ չպատասխանեցինք՝ մարդ:

Ասում է՝ եթե թուղթը վերցնես, կիսես երկու մասի, դնես իրար վրա ու էլի կիսես, ու էդպես՝ 50 անգամ, թղթի հաստությունը կհասնի արեգակին: Երկրաչափական պրոգրեսիա: Հա, մոռացա ասել՝ Զոբրիստն է ասում: Նաև ասում է, որ մեկ օրում բնակչության թիվն ավելանում է քառորդ միլիոնով: Էդ ամենն ասում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության նախագահին: Ու գիտե՞ք՝ ինչ է առաջարկում, առաջարկում է մարդկանց այլևս չբուժել կամ համաճարակ տարածելով բնակչության թիվը նվազեցնել, որովհետև մարդկային տեսակի քանակը արդեն թույլատրելիի սահմանը հատել է:

Մոռացա ասել: Խոսքը Դեն Բրաունի «Ինֆեռնո» վեպի հերոսների մասին է:

Արդեն հետաքրքիր է, չէ՞: Դե, եկեք ասեմ, որ էս մեր Զոբրիստը էդ համաճարակը արդեն ստեղծել, ինքնասպան է եղել ու հուշումներ է թողել, որ գտնեն: Էստեղ պետք է ծանոթանանք Լենգդոնի՝ «կինոյի տղայի» հետ, որը Հարվարդի համալսարանում դասախոս է: Նրան օգնության են կանչել, որովհետև մեր Զոբրիստը, շատ սենտիմենտալ անձնավորություն լինելով, իր բոլոր հուշումները Դանթեի «Աստվածային կատակերգության» միջոցով է թողել, իսկ Լենգդոնը Դանթեի մեծ գիտակ է:

Եթե արվեստի սիրահար ես, կամ գոնե հասկանում ես, որ վերնիսաժում վաճառվող նկարներին պետք չէ հիացած նայել, քեզ համար էս գրքում մեծ գիտելիքների պաշար կա:

Առանց տեսնելու՝ անգիր պատկերացնում ես Բոտիչելլիի Դժոխքի քարտեզը, առնվազն ուզում ես տեսնել Վազարիի գաղտնի ուղերձ պարունակող որմնանկարը: Սիրտդ կոտրվում է, երբ իմանում ես, որ Միքելանջելոյին միշտ իր կերտած Դավթի կերպարով պատկերացնելուց հետո պարզվում է, որ նա իր սիրեցյալին է էդպես պատկերել, իսկ Բոտիչելիի հանրահայտ «Վեներայի ծնունդը» ուղղակի հարսանեկան նվեր է:

Էսպես արվեստոտ ու արկածային որոնումներից հետո Զոբրիստի համաճարակը գտնում են: Բայց արդեն ուշ էր, այն արդեն տարածվել էր: Ու գիտե՞ք ինչ, ամենատարօրինակն այն է, որ գրքի վերջում Զոբրիստի արած քայլը նույնիսկ մի պահ խելամիտ է թվում: Բայց չեմ ուզում պատմել համաճարակի մասին: Ուղղակի գիրքը կարդալիս մի քիչ երկար սկսում ես մտածել:

Հա, ինչ էի ուզում ասել։
Կարդացեք, լավն է: Դեն Բրաուն. «Ինֆեռնո»: