Բելգիա՝ երկիր, ուր վերջապես տեսա գովազդի միջի կովերին, որ սև ու սպիտակ խալերով են, շատ մաքուր ու խնամված։

Բրյուսել՝ քաղաք, ուր ցանկացած ազգի մարդ կգտնես, ուր հայերը միշտ ունեն հայ հարևաններ, և ուր բոլորը խմում են տեղական գարեջուր՝ օրը մի տեսակի, որովհետև շատ տարբեր են, չես հասցնում բոլորը փորձել։

Մեսեն (Մեսին, Մեսինես, Մեյսեն, Միսեն կամ ոնց հարմար է)՝ քաղաք, որին բոլորը ասում են գյուղ, որովհետև մոտակա դեղատուն հասկացություն ուղղակի չկա, ասում են՝ 3կմ-ի վրա է։

Իսկ ընդհանուր առմամբ, Բելգիա՝ երկիր, որտեղից ուղղակի չէի ուզում հետ գալ։

Իմ սիրելի Բելգիայում կայացած ծրագրի` 18-ը 18-ին, որի մասին արդեն պատմել ենք ես ու Սուրենը, իմ մտերիմ դարձած մարդիկ չեն բացի էս նյութը, չեն կարդա ու չեն իմանա, որ ես անդրադարձել եմ իրենց, բայց առանց իրենց՝ Բելգիան լրիվ ուրիշ կլիներ ինձ համար։ Իմ ընկերներին լատինոսներս եմ ասում, որովհետև բոլորը Լատինական Ամերիկայից են. Պերու, Արգենտինա ու Նիկարագուա։ Իրար մեջ իրենք իսպաներեն էին խոսում, իսկ ես, կողքից կանգնած, գլխով էի անում կամ ասում էի՝ ահա։ Չգիտեմ՝ իրականում էդպես է, թե՝ չէ, բայց ասացին, որ լատինաամերիկյան արտաքին ունեմ։ Ու դրա համար խոսքի մեջ ինձ հետ էլ էին իսպաներեն խոսում պատահաբար։ Ես էլ ամեն անգամ ծիծաղում էի ու ասում, որ բան չեմ հասկացել։

Ընթացքում փորձում էի իսպաներեն սովորել, բայց ժամանակ չէր մնում դրա համար։ Իսպանական թեմայի մեջ մնալով՝ նոթատետրիս մեջ լատինոսներս իսպաներեն գրառումներ թողեցին։ Շնորհակալություն Անետին, որ թարգմանեց, թե չէ մենակով չէի վերծանի։ Նոթատետրեր, իրականում, բոլորս ունեինք, որովհետև ծրագրի ավարտին բաժնել էին ամեն մեկիս։ Ու հրաժեշտից առաջ ամեն մեկը մի քաղցր խոսք գրեց մյուսի համար։ Երևի էդ միակ բանն է, որ մնում է ծրագրերից հետո, եթե հաշվի չառնենք նկարները։ Իհարկե, բոլորը խոստացան, որ հանդիպելու են էլի, բայց մենք շատ տարբեր աշխարհներից ենք, ու դժվար բոլորով նորից մեկտեղ հավաքվենք։

Չնայած հենց էդ տարբերությունն էր ամենահետաքրքիր բանը։ Ես երբևէ չէի մտածի, որ Արգենտինայում ինձ սպասող կլինի, ով պատրաստ է իր տանը տեղավորել ինձ, եթե միայն հասնեմ էնտեղ։ Ու չէի պատկերացնի, որ ողջ Լատինական Ամերիկան, մեղմ ասած, զզվում է Violetta սերիալի գլխավոր դերասանուհուց։

Իմ սիրելի Բելգիայում խաչվեցին 61 հոգու ճանապարհ, ու մեզնից հետո էլ նույնը կշարունակի ուրիշների հետ։ Բելգիայի համար մենք միշտ փոխվելու ենք, նորերն են գալու։ Իսկ մեզ համար Բելգիան մեկն է մնալու։

Պապիկս՝ Ռոբերտ Ավետիսյանը, ծնվել է 1948թ-ին: Այս տարի լրացավ նրա 70-ամյակը:

Նա ձկնորս է, արդեն 50 տարի կլինի: Դա նրա համար արդեն ուղղակի աշխատանք չէ, որով գումար են վաստակում, այլ զբաղմունք, որով ապրում են: Նա ուղղակի ապրում է ձկնորսությամբ:

Պապիկս Սևանի ամենատարեց ձկնորսն է: Նույնիսկ իր տարիքը իրեն չի խանգարում անընդհատ շարժման մեջ լինել, չի սիրում նստել, սիրում է աշխատել և նորից աշխատել:

Ինձ այնքան շատ են հարցրել. «Պապիկդ չի՞ հոգնում»:

Դե, քանի որ ես չգիտեմ պատասխանը, որոշեցի հարցնել:

-Պապի՛, դու չե՞ս հոգնում:

-Աշխատելո՞ւց հոգնեմ: Չէ, ես հոգնում եմ, երբ չեմ աշխատում:

Զարմացել էի, ախր, ո՞նց կարելի է չաշխատելուց հոգնել, աշխատել ամբողջ օրն ու չհոգնե՞լ, այ քեզ պատասխան:

Հայրս ու հորեղբայրս շատ են համոզել, որ արդեն իրենց հերթն է աշխատելու, որ պապը պետք է հանգստանա, իսկ պապիկս պատասխանել է.

-Ես էլ կաշխատեմ, դուք էլ: Ի՞նչ կա որ:

Դե իհարկե, նա չի փոխի իր որոշումը, պետք է աշխատի, և վե՛րջ:

Նա շատ է սիրում Սևանա լիճը, այնպիսի տպավորություն է, որ Սևանն էլ իրեն է սիրում:

Մենք նման ենք իրար, որովհետև դու ինձ դուր ես գալիս, կամ հակառակը, կամ` երկուսն էլ:

Մեկ-մեկ զարմանում եմ` մարդիկ ոնց են իրար տարբերում: Ախր, ես էլ, դու էլ ունենք երկու աչք, երկու ունք (հիմնականում), մի քիթ, երկու քթածակ (էս էլ հիմնականում), մի բերան: Որ մի այլմոլորակային գա, հաստատ ոչ մեկիս չի տարբերի իրարից, դա երևի նույնն է, որ ես մեր տան երկու սարդերին դիմագծերով տարբերեմ: Բայց փաստը մնում է փաստ, որ բոլորս իրարից տարբեր ենք, ամեն դեպքում՝ մենք նախընտրում ենք էդպես մտածել: Ինչքան էլ իրարից տարբեր լինենք, մենք մեզ փորձում ենք մեզ նման մարդկանցով շրջապատել… Զուտ հարմարության համար:

Բայց մի րոպե, որ մտածում էի՝ նյութս մի քիչ ուրիշ ձև էր հնչում: Ուզում էի ասել, որ հաճախ մենք ենք ուրիշներին նմանակում: Այ հիմա էլ, որ մտածում եմ, նույնիսկ գրելաոճս մի քիչ մի մարդու գրելաոճին նմանացրի, ում գրածները շատ եմ հավանում: Ու դու էլ, եթե դուրս գալիս ես, քեզնից մի բան իմ մեջ հաստատ կա: Մի բառ, մի շարժում կամ մի ժեստ: Բա տեսնես ինձնից ո՞վ է ինչ-որ բան նմանակում, միգուցե էն բառը, որ ես էլ հենց նոր ուրիշից «գողացա»:

Խոսելն ու շարժումները հլը հեչ, մարդիկ, երբ ամուսնանում են, արտաքնապես են սկսում նմանվել: Լուրջ: Սկսում են միմյանց դիմախաղը նմանակել: Ու բացի ընթացքում նմանակելը, քանի որ մարդիկ ընդհանրապես ինքնասիրահարված արարածներ են, զույգ ընտրելուց էլ են իրենց նմաններին ընտրում:

Բոլորս ուզում ենք տարբեր լինել, բայց վազում ենք նմանի հետևի՞ց: Չնայած, որ մտածում եմ, մեկ է՝ էդ երկու սարդերը էն անկյունում նեղացած ինձնից են խոսում, որ ասել եմ` իրար են նման, ոնց որ մարդիկ: Դե, հիմա բարձրացիր, մի քիչ արագ, մի 12կմ/վ արագությամբ, որ հաղթահարես ձգողականության ուժը ու նայես Երկիր մոլորակին վերևից…

Բոլորս նման ենք, չէ՞՝ երկու աչք, մի բերան, մի քիթ ու հիմնականում երկու քթածակ:

Ամա՞ռ է, հանգստանո՞ւմ եք, բայց հիշում եք, չէ՞. մեկ շաբաթից սկսվում է նոր ուսումնական տարին: Այ, այդպես, կփչացնեմ ձեր ամառային տրամադրությունը: Կատակում եմ, շատերն անհամբեր սպասում են: Ուրեմն,հիշենք, թե ինչով ենք զբաղվելու դպրոցում և համալսարանում. Ճիշտ է, սովորելով, և ես շարունակում եմ հետաքրքրաշարժ մաթեմատիկային նվիրված իմ հոդվածաշարը: Գնացինք: 

Հիշո՞ւմ եք՝ մաթեմատիկայի մասին նախորդ նյութում կանգ առանք ռացիոնալ թվերի վրա, որը իդեալական տիեզերքի հիմքն էին համարում, բայց փիլիսոփա Հիպասուսը մի պարզ հաշվարկ արեց և ամեն ինչ փչացրեց:

Բայց, նախ խոսենք արմատի մասին, ծառի չէ, ոչ էլ բառի… Մաթեմատիկական արմատի մասին:

Թվի քառակուսին գիտենք՝ երբ թիվը բազմապատկում ենք իրենով: Իսկ այ, արմատը պարզում է, թե որ թվի քառակուսին է տրված c թիվը: Իրական թվերի հետ աշխատելիս արմատի պոչից կպած անպայման ԹԱԲ (թույլատրելի արժեքների բազմություն) ենք գրում. «արմատատակ» արտահայտությունը պետք է 0-ից մեծ լինի: Տրամաբանենք. թվի քառակուսին թվի բազմապատկումն է իրենով, եթե թիվը, որը իրենով ենք բազմապատկում, կամ որ նույնն է՝ քառակուսի ենք բարձրացնում, դրական է, արտադրյալը նույնպես դրական է, իսկ եթե մեր թիվը բացասական է, այն իրենով բազմապատկելիս նորից դրական թիվ պետք է ստացվի, քանի որ երկու բացասական թվերի արտադրյալը դրական է, այստեղից էլ կարող ենք հասկանալ, որ օրինակ 4-ը և՛ 2*2-ն է, և՛ (-2)*( -2)-ը: Ուրեմն հասկացանք, որ արմատատակ արտահայտությունը միայն դրական կարող է լինել:

Բայց մինչ Հիպասուսին հիշելը, Պյութագորասի մասին էլ պետք է խոսենք: Հա հա, էն Պյութագորասը, որի թեորեմը հաստատ բոլորս հիշում ենք, եթե նույնիսկ դպրոցում լավ չենք սովորել: Ուղղանկյուն եռանկյան էջերի քառակուսիների գումարը հավասար է ներքնաձիգի քառակուսուն: Երևի ավելի մանրամասն ամեն ինչ վերհիշենք:

Ուղղանկյուն է կոչվում այն եռանկյունը, որի մի անկյունը սուր է՝ 90°: Եռանկյան էջերը ուղիղ անկյան կից կողմերն են, իսկ ներքնաձիգը՝ դիմացի կողմը: Նկարում էջերը նշված են a և b, իսկ ներքնաձիգը՝ c: Ըստ Պյութագորասի թեորեմի՝ a²+b²=c²: Իմաստը հետևյալն է. եռանկյան բոլոր կողմերը, եթե լրացնենք և դարձնենք քառակուսիներ, ինչպես նշված է նկարում, ապա քանի որ քառակուսի պատկերի մակերեսը իր կողմի քառակուսին է, ուրեմն ներքնաձիգով լրացված քառակուսու մակերեսը c² է, իսկ էջերինը, համապատասխանաբար, a² և b²:

Պյութագորասի թեորեմը պրակտիկորեն նշանակում է, որ նկարի վարդագույն քառակուսին ներկելու համար այնքան թանաք կօգտագործես, ինչքան կանաչ և կապույտ քառակուսիները ներկելու համար:

Այ հիմա հասանք Հիպասուսին, ով ուղղանկյուն եռանկյան էջերը վերցրեց 1 չափանի և ցանկացավ հաշվել ներքնաձիգը: Ստացվեց 1²+1²=c², կամ որ նույնն է՝ 2=c², հենց էստեղ էլ անհրաժեշտություն առաջացավ օգտագործելով արմատը, լուծումը ստացվեց՝ c=√2 կամ c=-√2, բայց քանի որ c-ն երկարություն է, այն բացասական լինել չի կարող, հետևաբար ընդունում ենք միայն դրական արմատը՝ ներքնաձիգի երկարությունը √2 է:

Հենց այս անմեղ փորձն էլ ամեն ինչ խառնեց իրար, քանի որ √2-ը 1-ի և 2-ի արանքում այնպիսի մի տեղ է, որի կոնկրետ արժեքը ոչ ոք չգտավ։ Այն ռացիոնալ թիվ չէր, քանի որ կոտորակային տեսքով չէր արտահայտվում, հետևաբար՝ ոչ ամբողջ էր, ոչ բնական: Հենց էստեղ էլ հայավարի բացականչեցին՝ «Ի՜…», ու ստեղծվեցին իռացիոնալ թվերը՝ թիվ, որի միայն մոտավոր արժեքը կարող ես ասել:

Հավես է, չէ՞…

Պայուսակս նախորդ օրը արդեն դասավորել էի, որոշ կիսատ բաներ էին մնացել, դրանք էլ վերջացրեցի ու շտապեցի կանգառ, որպեսի չուշանամ։ Շուտով արդեն Սևանում էի՝ Բոհեմում։ Օգոստոսի 11-ն էր, մի անմոռանալի օր, Սևան երաժշտական փառատոնի սկիզբը։ Այն արդեն չորրորդ տարին է, ինչ անցկացվում է, իսկ ես մասնակցում էի առաջին անգամ, այս ամառ հուլիսից էի բոհեմական դարձել։ Ստացանք փառատոնի լոգոներով մեր շապիկները և բեյջերը, ի դեպ բեյջերը նման միջոցառումներից ինձ համար լավագույն հուշն են, և վերցնելով անհրաժեշտ ամեն ինչ, շարժվեցինք դեպի Սևանի ափ։ Մեր կամավորականների մի խումբը մեզ այնտեղ արդեն սպասում էր։ Դեռ նորեկ եմ, շատերին չգիտեի, ծոնոթացա շատ մարդկանց հետ։ Սկսեցինք նախապատրաստական աշխատանքները, մինչև հյուրերը ժամանեին։

Օրը ժամ առ ժամ ավելի ու ավելի հետաքրքիր, պոզիտիվ և էներգիայով լի էր դառնում։ Փառատոնի ընթացքում ձեռք բերեցի նոր ընկերներ և ծոնոթներ, օդապարուկ թռցնել սովորեցի, ու շատ հաճելի ժամանակ անցկացրի։ Ամենաթեժ պահերը սկսեցին համերգի ժամանակ: Երգում էին հայկական տարբեր ռոք խմբեր և նաև Ֆրանսիայից ժամանած խումբ, որի կատարումները ուղղակի հրաշք էին։ Գիշերն էլ ավելի հետաքրիր էր, խարույկ, կիթառ, վրանում գիշերակաց, և իհարկե Սևանը։ Չնայած ցուրտ եղանակին, ամեն ինչ հաճելի անցավ։ Կամավորական աշխատանք շատ եմ կատարել, այս մեկը յուրահատուկ էր իր էներգիայով, հիանալի երաժշտությամբ և իհարկե, Սևանով։ Վստահ եմ, որ հետագա տարիներին փառատոնը էլ ավելի մասշտաբային և յուրահատուկ ձևով կանցնի:

Կուզենայի, որ շատ մարդիկ նույնպես մասնակցեին փառատոնին և մեզ հետ միասին ասեին՝ շնորհակալություն, Սևան։