Մի փոքրիկ գյուղ՝ Եղնաջուր, երկու հերթափոխ, վաթսունհինգ անծանոթ երեխա, ու քսան օր ժամանակ, որ էս ամեն ինչը մարսես։

Երբ դեռ չէի գնացել ճամբար, մեծ հույսեր ու սպասելիքներ ունեի։ Դողում էի, չգիտեի՝ ինչ կկարողանամ տալ էդ երեխեքին, ինչ պիտի սովորեցնեմ իրենց։ Մտածում էի, որ ոչ մի հետաքրքիր բան չգիտեմ, ճամբար եկող երեխու համար ոչ մի անհրաժեշտ բան։ Ու էդպես անընդհատ մտածում էի, թե ինչ պիտի տամ էդ երեխեքին, ինչ են հասկանալու ինձ հետ անցկացրած 20 օրերից։

Բայց հետո սկսվեց ճամբարը, գիժ օրերը եկան։ Առաջին օրվանից սկսած՝ ամեն ինչ էնպես իրար խառնվեց, էնպես արագ զարգացավ, որ հազիվ էի հասցնում հետևից։ Նախ պարզվեց, որ հիմիկվա երեխեքին համարյա ոչ մի բան չի հետաքրքրում։ Ոչնչով չես գրավի իրենց ուշադրությունը։ Ու իրոք, պայքար էր գնում էն բանի համար, որ ուղղակի իրենց ուշքն ու միտքը պահենք մի տեղում, ցրված չլինեն, կենտրոնանան։ Իսկ էդ հնարավոր էր միայն ընդամենը 10 րոպեով։

Իրենց հետաքրքրող բաներից էր մեկ գնդակը (էն էլ ոչ միշտ), մեկ էլ «Uno» կոչվող խաղը։ Իսկ դրանով ամբողջ օրը չէր կարելի զբաղվել։

Ինչքան էլ որ տարօրինակ թվար ինձ, բայց հոդվածներ, պատմվածքներ գրելու ու հարցազրույց վերցնելու թեման բոլորին հետաքրքրել էր։ Անկախ նրանից, թե ինչ մակարդակի էին հայոց լեզվից էդ երեխեքի գիտելիքները, իրենք գրում էին ու գրում էին անկաշկանդ։ Մոտ հինգ րոպե էր պետք, որ 10-12-հոգանոց խմբին համոզես, որ իրենց ցանկացած միտք հետաքրքրում է ինձ։ Ու վերջ։ Ու գնաց։ Թուղթը թղթի հետևից հանձնում էին՝ լինի կարճ երկտող, լինի կես էջ գրված պատմվածք։ Ու նույն բանը հարցազրույցի ժամանակ էր։ Անգամ որ թեման ամենաանհետաքրքիրն էր թվում, անգամ, որ թեմա էլ չկար նորմալ, իրենք հարցեր էին շարադրում, մարդ էին գտնում, որ տան էդ հարցերը։ Հետո վազում էին մոտս, որ պատասխանները ցույց տան։ Քանի որ բոլորից հավաքել էին հեռախոսները, չէին կարող ձայնագրել, ասել էի՝ գրեն պատասխանները, որ իմանամ՝ ոնց է անցել հարցազրույցը։

Էս ամենից բացի՝ նույնքան հետաքրքիր էր արշավների գնալը։ Ավելի կոնկրետ՝ էն ցանկությունը, որով իրենք դուրս էին թռնում ճամբարի շենքից, որ գնան սար (հիմնականում հենց սար էինք գնում)։ Բնական էր, որովհետև էդ գյուղում ոչ ծառ կար, ոչ նորմալ ծաղիկ, ճամբարի բակում առհասարակ ոչ մի բուսականություն չկար։ Ու բոլորս միասին անհամբեր սպասում էինք էդ ձևական արշավներին, որ հերթական սարը բարձրանանք, երեխեքը ծաղիկ հավաքեն։ Նման տեղերում կարոտ ես մնում բնությանը, ծառերի արանքից փչող ամենասովորական քամին էլ է դառնում արտասովոր ու երկար սպասված մի բան։ Էնքան, որ հետդարձին հենց «ցիվիլիզացիայի» հասանք, իրար կողքի աճած երկու ծառի վրա էնքա՜ն ուրախացանք։ Էն սպասումները, որ պիտի բարձրանանք ամենաբարձր սարը, հետներս ջուր ու ուտելիք տանենք, միգուցե հենց տեղում խարույկ անենք, ուրախանանք, լրիվ կորան հենց առաջին սար գնալիս։ Ոչ ջոկատավարների, ոչ էլ ճամբարական երեխեքի ֆիզիկական վիճակը, պարզվեց, պատրաստ չէր թեկուզ ցածր սար բարձրանալու համար։ Ճանապարհի կեսից արդեն հևոցով խնդրում էին, որ հետ գնանք կամ կեսից ավելի չբարձրանանք։ Սրանից բացի՝ ամեն առավոտ արվող մարզանքներին ոսկորների էնպիսի ճրթճրթոց էր լսվում, որ մտածում էի՝ հեսա կքանդվեն էս երեխեքը։ Մի անգամ մի ջոկատավար մոտեցավ ինձ, ասաց՝ լավ դե, հերիք է, մեղք են էս երեխեքը։ Իսկ ես դեռ կեսն էլ չէի արել էն ծրագրից, ինչ մենք ամեն շաբաթ անում էինք համալսարանում։

Էս քսան օրերից հետո արդեն ուրիշ աչքերով եմ նայում երեխեքին։ Էլ չեմ մտածում, որ ինձ հետ անհետաքրքիր կլինի, որովհետև ինձնից չի կախված։ Եթե թողնես, որ երեխան մի քիչ խոսի, մի քանի բան ասի իր մասին, հետո արդեն էնքան հարց կառաջանա, որոնց ինքը սիրով կպատասխանի, որ ժամանակը կթռնի, չես էլ նկատի։ Երևի պիտի փոխադարձ լինի էդ հետաքրքրությունը։

Ճամբարից հետո շատ բան է մնացել հիշելու ու մտածելու։ Ու ոնց ասում է մամաս․

-Էս հուշերը ամբողջ կյանքումդ հետդ են մնալու։

Ու թող մնան, ես դեմ չեմ։

Բարև, սիրելի ընթերցող։ Հուսամ` լավ ես։ Երկար դադարից հետո ես վերադարձա։ Վերադաձա, որ մի քիչ պատմեմ իմ երկու տարվա պատմությունը` անքուն գիշերների մասին, նպատակիս հասնելու ու դրան խանգարող տարբեր հանգամանքների մասին։ Լավ, իսկ հիմա ամեն ինչ հերթով։

Երկու տարի առաջ սեպտեմբերի մեկից սկսեցի պարապել երկու վեհ ու հետաքրքիր առարկա` կենսաբանություն ու քիմիա։ Արդեն հասկացաք, որ բժշկական համալսարանի ապագա ուսանող պետք է լինեի։ Առաջին տարին համեմատաբար թեթև անցավ, իսկ երկրորդ տարին… Երկրորդ տարին ամենատաժանակիր, միևնույն ժամանակ, ամենահաճելի տարին էր։ Օրս սկսվում էր ուսուցչուհուս տանը և ավարտվում էր նորից այնտեղ։ Օրական պարապում էի 12 ժամ և ավելի։ Գնում էի պարապմունքի առավոտյան ժամը 9-ին ու վերադառնում էի երեկոյան 10-12-ի սահմաններում։ Պատկերացնո՞ւմ եք, ես նույնիսկ իմ վերջին զանգի օրը այնտեղ եմ եղել, վերադարձել եմ դպրոց, երբ բոլոր հյուրերը արդեն հավաքվել էին։ Վերջին զանգին նախորդող օրերին էլ, պարապմունքս վերջացնում էի հնարավորինս շուտ ու արագ իջնում էի դպրոց, որ կարողանայի հասցնել բեմը ձևավորել։ Ինչ խոսք, հետաքրքիր օրեր էին։

Հիմա անցնենք բուն թեմային։ Ինձ ու ինձ հետ պարապող ուսուցչուհու՝ Աղաջանյանի համատեղ աշխատանքի շնորհիվ ես հասա նպատակիս։ Անվճար ընդունվեցի ԵՊԲՀ-ի ընդհանուր բժշկության ֆակուլտետ։ Կարող եք շնորհավորել։

Կողքից նայողին թվում է, թե այնքան հեշտ է։ Բայց մինչև չանցնես այդ ճանապարհը, չես կարող պատկերացնել այնտեղ հանդիպող դժվարությունները: Ամեն անգամ, երբ հոգնում էի, երբ հավեսս կորցնում էի, Աղաջանյանս թափ էր տալիս ինձ, այնպիսի հոգեբանական դրական ազդեցություն էր թողնում վրաս, որ ուղղակի չպայքարել չէի կարող։ Ոչ մի պայքար անարդյունք չի մնում։ Իմ օրինակը` վառ ապացույց։

Աշխատեք ձեր երազանքը դարձնել նպատակ, իսկ նպատակին հասնելու համար դիմել ամեն մի քայլի՝ հնարավոր ու անհնար։ Այս կյանքում ինչ-որ բանի հասնում է միայն պայքարողը, միայն մեծ ներուժ ունեցողը։ Այն մարդը, ով ճանապարհի կեսից հուսախաբ է լինում, ամենաթույլ մարդն է։

Դե ինչ, ձեր կյանքի հետագա ընթացքի համար ցանկանում եմ կանաչ ճանապարհ, բայց հիշեք, որ կանաչ ճանապարհին լինում են նաև ծակող փշեր։ Մի հուսախաբվեք…

Բարև: Սկսում եմ նյութս արագ հավաքել, որովհետև պետք է պատրաստվեմ, որ գնամ աշխատանքի… Ը, չէ, դեռ մի 4 ժամ ունեմ մինչև տնից դուրս գալը, ուղղակի ինչ աշխատանքի եմ ընդունվել, բոլորի հարցերին պատասխանելիս կամ մի բան պատմելիս անընդհատ ուզում եմ նշել, որ աշխատում եմ:

-Բարև:

-Բարև աշխատանքի վայրից:

-Ո՞նց ես:

-Դե, աշխատող մարդը ո՞նց է լինում:

-Շոգ ա:

-Հա, մինչև գործի եմ հասնում, հինգ գույն եմ փոխում:

Ֆեյսբուքիդ պատին էլ նշում ես, որ արդեն աշխատում ես, և վերջ, առաքելությունը կատարված է: Դու արդեն ինքնուրույն ու ինքնավստահ ես… Էն լիմոնադի շիշը բերեք, դա էլ արդեն կարող եմ ինքնուրույն բացել: Աշխատավարձս էլ ստանամ, արդեն կարող եմ սրտիս ուզածի չափ հելիում գազով փուչիկ ու պիցա գնել…

Իսկ հիմա ասեմ, որ աշխատում եմ երեխաների հետ: Ավելի կոնկրետ` Cityzen-ում՝ մանկական մասնագիտությունների քաղաքում: Էն որ փոքր ժամանակ տուն-տունիկ եք խաղացել, ամեն մեկդ ձեզ մի դեր եք տվել, պատկերացրու` էստեղ պրոֆեսիոնալ տուն-տունիկ է: Երեխաների համար քաղաք, մեծերը էդ քաղաքում հյուր են, դու կարող ես 20 րոպեն մեկ մասնագիտությունդ փոխել ու ամեն մասնագիտության մեջ մնալ լավագույնը, քեզ դրա համար ամեն ինչ տրամադրում են. համազգեստ, եթե ոստիկան ես՝ գող, եթե փրկարար ես՝ հրդեհ: Եթե մենք տերևներով էինք առևտուր անում, էստեղ երեխաներն ունեն իրենց համար հատուկ ստեղծված գումար, որը տարբեր տաղավարներ մտնելիս ծախսում կամ աշխատում են:

Ես էդտեղ ավագ եմ, օգնում եմ երեխաներին այդ պահին իրենց ընտրած մասնագիտությունը հասկանալ, յուրացնել, հետո՝ կիրառել:

Ամեն ինչը մի կողմ, երեխաների հետ աշխատելով հասկանում ես` ինչպիսին են եղել Հիտլերն ու Այնշթայնը փոքր ժամանակ: Աչքիդ առաջ մեծանում է ապագա բարերար, որ շատ փող հավաքելով` սկսել էր բոլորին իր փողերից բաժանել, կամ օլիգարխ, որ մենակ ուզում է փող աշխատել ու ոչ մի դեպքում չի ծախսում: Փոքրիկ Հիտլերի մասին ընկերուհիս՝ Զարէն պատմեց, որ եկել ու հեքիաթ է գրել շատ չար մարդու մասին, որին սպանում է ավելի չար մեկը: Փոքրիկ գիտնականներ էլ կան, որ քեզանից առաջ անցնելով` ամեն ինչ պատմում են, ալյուրից թուղթ պատրաստող երևակայողների պակաս էլ չունենք:

Ու էսպես աշխատում ես, ուրախանում ես, հոգնում ես, կարոտում ես ծնողներիդ, ուզում ես քո հով Ճամբարակը, գնում ես աշխատանքի, օրդ թռչում է, աշխատավարձդ ստանում ես, ափսոսում ես հելիումով փուչիկ գնել, իսկ էդ լիմոնադի շիշը տենց էլ չես կարողանում բացել:

Գրիչս լռում է արդեն երկար ժամանակ, լռում՝ չցանկանալով մատնել ճեպընթացի արագությամբ առաջ շարժվող կյանքս: Երբ ակամա բացում եմ գրասեղանիս անկյունում դրված նոթատետրս, որի էջերն արդեն կարոտել են թանաքի բույրին, մտովի հասնում եմ այն հեռավոր ժամանակահատվածին, երբ հասցնում էի նկարազարդել ու կյանքիցս որոշ դրվագներ թողնել այդ փոքրիկ տետրակի գծավոր էջերում: Գրիչս իմ ձեռքում համառորեն լռում է արդեն բազում անգամներ, երբ ցանկանում եմ գրել վերելքներիս ու վայրէջքներիս, ձեռքբերումներիս ու կորուստներիս, մարդկանց՝ ընկերներիս ու անծանոթների մասին:

Ամառս ծանրաբեռնված է, հոգնեցուցիչ, զբաղված եմ լինում ամբողջ օրվա ընթացքում, բայց օրվա վերջում միշտ մի ներքին համոզմամբ ինձ մեղադրում եմ, որ ոչինչ չարեցի: Ընկերներիս հետ լինում եմ գրեթե ամեն օր, բայց սոսկալի միայնակություն եմ զգում ու միշտ ձգտում դուրս: Ոչ թե այն դուրսը, որը միշտ տեսել եմ պատուհանիցս, այլ բնություն, անշշուկ ու լուռ մի վայր, որտեղ ոչ հեռախոսն է հասանելի, ոչ մարդկային ձայները, ոչ էլ մտքերը: Ծրագրեր, ճամբարներ, դասընթացներ, զվարճանքներ… Eրբևէ կմտածեի՞ արդյոք, որ այդ բոլորը ձանձրալի են դառնալու, իսկ գիրքը ձեռքս առնելուն պես հորանջելու եմ ու մի կողմ դնելու, չնայած այնքան փափագում եմ սերտել տողերի ողջ պարունակությունը: Կյանքս եռում է լիությունից, բայց ինձ կարծես մի բան պակասում է, մի կարևոր բան, որ երբեք աչքաթող չէի արել, իսկ հիմա տեղն էլ չգիտեմ… Գուցե պատասխանատվությո՞ւն: Չէ՞ որ ամառն իր վերջին է հասնում, բայց դպրոցի մասին դեռ նույնիսկ մտքիս ծայրով էլ չեմ անցկացրել:

Այժմ էլ, երբ ուզում եմ ճմլված այս տողերից ակնարկ քանդակել, բառերս հաջորդաբար շարել, աչքերիս առջև տառերը կարծես ընկնում են վար՝ մեկն այս կողմ, մյուսն՝ այն: Զգում եմ, որ փիլիսոփայել եմ, բայց միաժամանակ պատմել եմ ակտիվ երիտասարդներից շատերի (գուցե նաև քո) առօրյայի մի մասի մասին, զգում եմ, որ դու էլ հոգնածություն զգացիր գրածս կարդալով, բայց, այնուամենայնիվ, ուզում եմ տողերս քեզ փոխանցել, որ չծուլանամ, որ վերջապես համոզեմ անուժ մատներիս դարձյալ գրիչը վերցնել, իսկ գրքերի մեջ ոչ թե հորիզոնական տողեր ու բառեր տեսնել, այլ մի պատմություն՝ ֆիլմի նմանվող: Գուցե սա՞ օգնի: