anush davtyan

Ճամբարական ջոկատավարի օրագիրը. օր առաջին

Երեխեքիս վերջնական պառկեցրի, հեռախոսս վերցրի, որ գրեմ։ Ուրեմն…

Կեսօրին դուրս եկանք Գյումրիից, շարժվեցինք դեպի Եղնաջուր (հին անունով՝ Չիվիլլի):
Ցերեկը հասել էինք արդեն, հենց սկզբից տարան հաց ուտելու։ Կերանք ու անցանք գործի։
Աշխատանքային առաջին պայմանագիրը ստորագրելը շատ հաճելի էր, ինչ խոսք, բայց դրանից պարտականությունները չեն թեթևանում։

Ջոկատների բաժանեցինք երեխեքին, իմ 12-հոգանոց ջոկատն առա, գնացի առանձին սենյակ։ Փորձում էի բոլոր կանոնները հասկացնել, ասում էի, որ չվազեն, իրար չվիրավորեն, չխփեն ու էլի նման բաներ։ Իհարկե, բանի տեղ չէին դնում։ Ամեն մեկը իր դարդին մնաց. կռիվ էլ արեցին, լացեցին էլ։ Կոնֆետներով «բուժում էի»։

Պարզել եմ, որ ջոկիս ուղիղ կեսը նկարել է սիրում։ Գրիչները բերեցի, ասացի՝ творите։ Երեխեքից մեկը՝ Աշոտը, ասում է.
-Ընկե՛ր Անուշ, ընձի նկարե՛ք։
Զգուշացրի, որ վատ եմ նկարում, բայց դե թուղթը վերցրի ու սկսեցի։ Նկարում եմ, նայում է, ասում.
-Ես սենց սիրո՞ւն եմ։
Ասում եմ.
-Հա՜, չնաշխարհիկ ես։

Մեր ջոկատի անունը «Դուխովներ» դրեցինք, կարգախոսն էլ՝ «Մեկը բոլորի, բոլորը մեկի համար»: Մի որոշ ժամանակ դասասենյակում մնացինք, ծանոթացանք, խոսեցինք։ Երեխեքի հետ մի քիչ խաղացի, մինչև ընթրիքի ժամն եկավ, իջանք ներքև։ Հետո դիսկո էինք արել իրենց համար։ Պարում էին, վազում իրար հետևից։ Ջոկիցս երկու եղբայր լացեցին։ Գնացի սենյակ, ասում եմ՝ ի՞նչ ա եղել։ Ձայն չեն հանում։ Սենյակից բոլորը դուրս եկան, երեքով մնացինք, սկսեցի պարզել։
Փոքրը մամային էր կարոտել, մեծն էլ մյուսի լացելը տեսավ, չդիմացավ։ Մի խոսքով, «ասեցինք-խոսեցինք», ծիծաղեցին, ուրախացան, իջանք դահլիճ։

Քանի վերմակիս տակ մտած գրում էի, սենյակիս երեխեքը խոսում էին անընդհատ (ամեն ջոկատավարի մի սենյակի են կցել, որ կարգուկանոն պահպանի)։ Հինգ րոպեն մեկ երեխեքը հիշում են, որ ընկեր Անուշը սենյակում է, մտածում են՝ քնած եմ, ասում են՝ շըշշ, ու իբր լռում են։ Կես րոպեից էլի են խոսում։
Հա, Արևը հեքիաթ է պատմում, որ բոլորը քնեն։
Դե, բարի գիշեր։

anush davtyan

Ճամբարական ջոկատավարի օրագիրը

Ճանապարհներով, ճանապարհներով,
Ես գնում եմ ու գնում եմ ճանապարհներով…

Գնում էի «Քյավառից Լեննական» ճանապարհներով, շատ խուճուճ էի գնում։ Քյավառ-Երևան-Երևան-Երևան-Լեննական։ Երևանում էնքան պտտվեցինք, որ Կիևյանից Մասիվ ընկած բոլոր շոգերի մեջ այրվեցինք։ Հետո վերջապես դուրս եկանք քաղաքից, ու մի հո՜վ, մի պատուհանից փչող քամի՜, ջա՜ն…

Գնում էի ճամբար։
Կյանքիս առաջին ճամբարն էր, բայց հենց սկզբից ջոկատավարի կարգավիճակով էի գնում։
«Շեն» հասարակական կազմակերպությունը և Հայ Առաքելական եկեղեցու Շիրակի թեմը միասին են կազմակերպում էս ճամբարը Եղնաջուր գյուղում, որը Թուրքիայի ու Վրաստանի սահմանին է։ Եկեղեցին ու «Շենը» իրենց ուժերով ու կամավորների (հիմնականում՝ սփյուռքահայ) օգնությամբ ֆինանսավորում են  ճամբարը։
Ամեն տարի գալիս է երեք հերթափոխ, ամեն մեկը 10 օր է մնում։
Երեխեքին ընտրում է ընկեր Լուսինեն։ Էս երեխեքը եկեղեցուն կից խմբակներ են գնում։ Ասենք՝ երգի, պարի, ասեղնագործության։ Ու այդ խմբակներից էլ ընտրում է երեխեքին։
Բայց տատիս որ խնդրի, ընկեր Լուսինեն մի երկու ուրիշ երեխա էլ կներառի: Դե, տատին ներսի մարդ է, 13 տարի ամեն ամառ գալիս է էստեղ ու բժիշկ է աշխատում։

Ես էլ պարապ էի լինելու էս ամառվա կեսը, որոշեցի գործ գտնել։ Իր ոտքով գործը չէր գալիս, սկսեցի ես ման գալ։ Տատիկին հարցրի՝ պատասխանատու ջոկատավարի կարք չունե՞ն։ Սկզբում ասել էր՝ չէ, բայց հետո մի տեղ ազատվեց, ինձ հրավիրեցին։

Ես երկու հերթափոխ եմ մնալու, միասին՝ 20 օր։ Հուլիսի կեսը անցկացնելու եմ ճամբարում՝ ինտերնետից ու հեռախոսի կապից կտրված։
Բայց այս խիտ գրաֆիկը հաստատ չի թողնի ոչ մի ազատ րոպե ունենալ։

Մի խոսքով՝ սպասեք ճամբարական ջոկատավարի օրագրին։

anush davtyan

Խմող չենք, խմում ենք

Քյավառի մասին խոսելիս երևի առաջին բանը, որ բոլորի մտքին գալիս է, խմիչքն է։ Ավելի կոնկրետ՝ խմելը։ Իսկ եթե էլ ավելի կոնկրետացնեմ, քյավառցիների հարբած լինելը ամեն օր ու ամեն ժամի։

Տարածված կարծիքին համաձայն՝ Քյավառի փողոցներում մարդ չկա, որովհետև տանը նստած խմում են, մի բան են տոնում (առիթն արդեն կարևոր չէ) կամ էլ գերեզմանոցներում հանգուցյալի հետ են կիսում իրենց կերածն ու խմածը։ Եթե փողոցում մեկին տեսնես, երևի մի տնից մյուսն է գնում՝ քեֆը շարունակելու։

Մի անգամ կանգառում կանգնած սպասում էի տրանսպորտիս, Երևանում էի, իհարկե։ Պատահաբար լսեցի, թե կողքիս կանգնածները ինչ են խոսում։ Պարզվեց, որ մեկը նկարիչ է, մյուսն էլ հավանաբար նրա հին ծանոթը, ու նրանք պատահաբար հանդիպել էին այդ կանգառում։ Նկարիչը իր նորություններից էր պատմում, ասաց, որ վերջին անգամ Քյավառ էր գնացել՝ գործերը վաճառելու։ Նրա զրուցակիցն էլ զարմացավ, ասաց․

-Արաղի շշե՞ր էիր նկարել, որ ծախվի։

Զրույցի շարունակությանը ես չմասնակցեցի․ երթուղայինս եկավ։ Բայց էդ դեպքը դեռ երկար կմնա մեջս։

Ես քյավառցի եմ, բայց չեմ խմում։ Դե, առիթից առիթ, միայն եթե հաճելի միջավայրում եմ։ Բայց «տնական արաղ» չեմ խմում, գինի եմ նախընտրում։

Ես Քյավառից եմ, բայց ներկայանալիս ասում եմ՝ Գավառից եմ։ Միշտ մտածում եմ, որ էդպես ավելի հեշտ կպատկերացնեն։ Իսկ իրականում «Քյավառ» անունն ավելի տարածված է։

Ծնվել ու մեծացել եմ Քյավառում, բայց դժվարանում եմ մեր բարբառով խոսել, որովհետև տանեցիները Հայաստանի տարբեր ծայրերից են, ու մենք բարբառով չենք խոսել երբեք տանը։

Կյանքիս գրեթե ամբողջ մասը Քյավառում եմ եղել, բայց երևի հարկ եղած չափով չեմ գնահատում դա։ Ու էս ամենի արդյունքում ես լրիվ պատկերացում չունեմ իմ Քյավառի մասին։

Բայց մի բան հաստատ եմ ասում։ Մենք բարի լույս ասելիս կենաց չենք խմում ամեն առավոտ, ոչ էլ երեկոյան բարի գիշերին։ Մեր տներից օղու դատարկ շշեր նույն քանակով են դուրս գալիս, որքան մնացած տներից։ Իսկ առիթից առիթ բոլորս էլ խմում ենք։

mariam tonoyan

Մի պտույտ Քյավառի թաղերով

«Մանրո՜ւքը, մանրուքն է գլխավորը»։

Ֆ. Մ. Դոստոևսկի

Նստել եմ պատշգամբում, հայացքս նետել եմ անհայտ ուղղությամբ ու լռում եմ կամ գուցե բակի աղմուկի ներքո վայելում եմ իմ լռությունը։ Մի պահ փորձում եմ ոչինչ չմտածել, թողնել մտքերը երկրի վրա ու հոգեպես անէանալ, բայց նկատում եմ, որ գլխումս նորանոր մտքեր են ծնվում չմտածելու մասին. «Կարծես թե ստացվում է… վե՛րջ, էլ չեմ մտածում»։

Փաստորեն միտքը շատ հազվադեպ է լքում մեզ։ Երբ մտածում ես, որ չմտածելը մանրուք է, ու փորձում ես չմտածել, հասկանում ես, որ մանրուքն այդքան էլ փոքր բան չէ, որքան թվում է։ Որոշեցի բակ իջնել, հետո քայլել քաղաքի փողոցներով ու ուշադրություն դարձնել թվացյալ մանրուքներին։

Բակում մի խումբ երեխաներ վիճում էին, ինչը սովորական երևույթ է, երբ երկու թիմ խաղում են, իսկ թիմերից մեկը երբեմն խարդախություն է անում։ Քաոսային իրավիճակից քիչ այս կողմ՝ ասֆալտի վրա, ծալապատիկ նստել էր Հակոբիկը՝ բակում ամենակրտսեր տղաներից մեկը։ Ուշադրություն չդարձնելով վեճին ու աղմուկին՝ նա նախ գետնից վերցրեց ապակու կտորներից մեկը, անշտապ մոտեցրեց կոշիկներին ու սկսեց ապակու օգնությամբ կտրել կոշիկի՝ իրեն խանգարող ձևավորումը։ Ապա ձեռքն առավ մի մեծ քար ու սկսեց մանրացնել ապակու կտորները, ճզմել խոտերը։

-Էս դու կռվի մեջ չկա՞ս,- հարցնում եմ։

-Հեսա բարիշելու են, էլի խաղան,- պատասխանեց Հակոբիկը՝ հողե թմբեր պատրաստելով։

Իրոք որ, քիչ անց վեճը դադարեց, խաղն էլ վերսկսվեց։ Փաստորեն փոքրիկն ավելի հեռատես էր գտնվել։ Որոշեցի թողնել բակն ու մինչև քաղաքի հրապարակ գնալ։ Խանութների առջևով էի անցնում, փորձում այս անգամ ամեն մանրուքի, ամեն խոսակցության ուշադրություն դարձնել։
Ձկնավաճառն իր փոքրիկ, բացօթյա խանութի առջև կանգնած զրուցում էր մեկ այլ առևտրականի հետ։ Այդ ընթացքում մի մեծ, սև շուն մոտեցել էր ձկներին ու հոտոտում էր։ Ձկնավաճառը, կռահելով շան մտադրությունը, հեռացրեց վերջինիս ձկների մոտից ու կրկին զրույցի անցավ։ Մինչ նրանց զրույցը վեճի կվերածվեր, սև շունը հասցրեց երկու ձկան պոչ իր երախն առնել ու փախչել։ Նկատելով դա՝ ձկնավաճառը բղավեց.

-Էդ ո՞ւր ես տանում ձուկս,- ու լրջորեն շարունակեց,- Տա՜ր, տար, տենամ՝ առանց խաց իմա՞լ ես ուտելու։

Ա՜յ քեզ ծիծաղաշարժ մանրուք։ Ճանապարհս շարունակում եմ, ու հանկարծ ուշադրությունս գրավում է երկու պապիկի խոսակցությունը: Նրանք կարծես դիտավորյալ «շ» տառի բաղաձայնույթով էին խոսում։ Լսողությունս լարում եմ ու փորձում գլուխ հանել զրույցից։
Նրանցից մեկն, ով ավելի ալեհեր էր, պատմում էր.

-Ասում են՝ բարձրագույն կրթությունն էլ են ուզում սարքեն անվճար, հա՞։ Է, որ սարքեն, ի՞նչ պտի փոխվի։ Մկա ճժերը սորվում են, սորվում են, վերջում դառնում են կարտոլ հիստկող։ Տենց սորվելը վի՞ն ա պետք։ Մեր վախտով չորս ախպերով մե շորտիկով դասի ինք էթում։ Շորտիկն էլ խո շորտիկ չէ՞ր, թելով կապում ինք, մեկ էլ ճամփին, որ թելը բրդում էր, տենց փորներիս բռնուկ մե կերպ չուր դպրոց ինք խասնում։

Դեռ պապիկը խոսքը չէր ավարտել, երբ մյուս մայթին, սոցիալական տարածքային գործակալության գրասենյակի առջև տեսա մի կնոջ, ով մտնելուց առաջ խաչակնքվեց։ Առաջին հայացքից մանրուք էր, բայց արի ու տես, որ այդ կինը գուցե աղոթում էր, որ իր ընտանեկան նպաստը չկտրեն։

Զարմանալի են մանրուքները, երբ մեր ուշադրության կենտրոնում են. դրանք ավելի կարևոր դեր են կատարում, քան հենց ինքը՝ բուն գործողությունը։ Չարժե ոչինչ մանրուք համարել։

Մեկ շաբաթ Թումոյում

Լուսանկարը` Էլիտա Ստեփանյանի

Լուսանկարը` Էլիտա Ստեփանյանի

Time land հիմնադրամի ղեկավար Ռոբերտ Ղուկասյանի աջակցությամբ ուղիղ մեկ շաբաթ առաջ Կալավան էր այցելել Արմանը՝ Հայրենիքի դարպասներ ՀԿ- ի նախագահ: Նա մեզ ասաց, որ կիրակի օրը Երևանի Թումո կենտրոնում մեկ շաբաթով ճամբար պետք է լինի, և եթե մենք մեզ լավ դրսևորենք, մեզնից երկու հոգի կարող են մասնակցել ճամբարին: Շատ էինք ուրախացել, խաղացինք մի քանի հետաքրքիր խաղ, Արմանը շատ գոհ էր մնացել, ասաց, որ կընտրի երկու երեխայի և մեզ կտեղեկացնի: Այդ ամենը տեղի ունեցավ շաբաթ օրը, եթե մեզնից որևէ մեկը ընտրվեր, պետք է հաջորդ օրը գնար Երևան՝ մասնակցելու ճամբարին:

Ուրախ-ուրախ վազեցի տուն ու ամենը հայտնեցի մայրիկիս:

Լուսանկարը` Էլիտա Ստեփանյանի

Լուսանկարը` Էլիտա Ստեփանյանի

-Մա՜մ, չես պատկերացնի՝ ոնց եմ ուզում գնալ էնտեղ, վստահ եմ, որ հավես կանցնի: Մամ, բա որ գնամ, ի՞նչ եմ տանելու, չէ, հաստատ չեմ հասցնի պատրաստվել:

-Կհասցնես, հանգստացի, համ էլ քեզ էդքան մի տրամադրի, բա որ դու չընտրվես:

Համենայնդեպս, ես չլսեցի մայրիկիս: Մի ներքին ձայն ասում էր ինձ, որ ես պետք է գնամ, ու ես սկսեցի պատրաստվել:

Արդեն երեկո էր, ես հույսս կորցրել էի, որ կարող եմ ընտրված լինել։ Ահա և հեռախոսը զանգեց, սիրտս թրթռաց․ արդեն վստահ էի, որ ես եմ ընտրվել։

-Հը, մամ, ասա, որ ինձ են ընտրել, դե ասա:

-Հա՜-հա՜, քեզ են ընտրել, պատրաստվի, որ վաղը ժամը 4-ին գնաս:

Հաջորդ օրը գնացինք, ծանոթացա երեխաների հետ։ Բոլորը միմյանց ճանաչում էին, քանի որ Տավուշի մարզի սահմանամերձ գյուղերից էին: Վերջապես հասանք Երևան, տեղավորվեցինք հյուրանոցում:

Օր առաջին

Առաջին օրը սկսվեց այսպես: Ժամը ուղիղ 6-ին բոլորս մի մարդու պես վեր կացանք, որպեսզի ժամը 9-ին գնանք Թումո` դասերին մասնակցելու: Ճիշտն ասած՝ ինքներս էլ չգիտեինք՝ ինչու էինք այդքան շուտ արթնացել, ու գիշերն էլ քնել էինք ժամը 4-ին: Մի խումբ կիսաքնածներ նստեցին մեքենան ու գնացին Թումո։ Դասերը տարբեր էին, դրանք ընտրում էինք մենք։ Ես ընտրել էի «կայքերի ստեղծում» և «լուսանկարչություն»։ Մինչև ժամը 3-ը մնացինք այնտեղ, ապա գնացինք բուսաբանական այգի։ Հետո՝ ընթրելու, ապա հյուրանոց՝ մեր հանգիստը վայելելու:

Լուսանկարը` Էլիտա Ստեփանյանի

Լուսանկարը` Էլիտա Ստեփանյանի

Օր երկրորդ

Երկրորդ օրը դասերի ավարտից հետո գնացինք Գառնի, շուրջպար բռնեցինք, լուսանկարվեցինք, ընթրեցինք:

Գառնիից վերադարձանք հյուրանոց, գնացինք հանգստի սենյակ, պառկեցինք՝ ով որտեղ հասցրեց ու հեռուստացույց դիտեցինք: Հետո գնացինք սենյակ ու չեմ էլ հիշում ոնց՝ քնեցինք:

Օր երրորդ

Դասերի ավարտից հետո պետք է գնայինք Թումոյի այգի՝ ֆուտբոլ կամ բասկետբոլ խաղալու, բայց քանի որ անձրև սկսվեց, չգնացինք: Մնացինք Թումոյում՝ մուլտֆիլմ դիտելու, սակայն դա էլ չստացվեց․ տեխնիկական խնդիրների պատճառով ձայնը չէր լսվում: Երեկոյան ընկեր Սոնային խնդրեցինք, որ մեզ տանի հրապարակ զբոսնելու, պաղպաղակ ուտելու և շատրվանները տեսնելու։ Նա մեզ չմերժեց, զբոսանքից հետո եկանք հյուրանոց, պառկեցինք ու քնեցինք:

Օր չորրորդ

Չորրորդ օրը դասերը վերջացան, և մենք ուղևորվեցինք գրականության և արվեստի թանգարան։ Մեզ ծանոթացրին երաժշտության, գրականության սենյակների հետ, ապա բաժանեցին խմբերի և խաղացինք շատ հետաքրքիր խաղ՝ մենք պետք է գուշակեինք, թե ինչով են նկարել, ինչ հագուստ են կրել «Նամուս» ֆիլմը նկարահանելիս: Երեկոյան հյուրանոցում «Դե, խաղա» էինք խաղում․ պետք է վերցնեիր մի քարտ և անեիր այն, ինչ այնտեղ գրված էր։

Վահագնին ընկավ, որ պետք է լացակումած զանգի տուն ու ասի՝ ճի՞շտ է, որ ես որդեգրված եմ։ Վերջապես զանգեցինք Վահագնի քրոջը, Վահագնը հարցրեց․

-Էդ ճի՞շտ ա, որ ես որդեգրված եմ։

Քույրը ասաց.

-Հա,- ու անջատեց:

Բոլորս այնքան ծիծաղեցինք, մինչև մեզ վրա բարկացան։

Օր հինգերորդ

Հինգերորդ օրը մեր վերջին օրն էր Թումոյում։ Տեղի էր ունենալու մեր պրեզենտացիան․ պետք է ներկայացնեինք մեր ստեղծած կայքերը, ֆիլմերը, լուսանկարած պորտրետները և մնացած այն ամենը, ինչ ստեղծել էինք: Կայքերը ներկայացրեց ընկեր Արամայիսը։ Արցունքներս հազիվ էի զսպում, որ չարտասվեմ: Էլ չէի տեսնելու երեխաներին, ընկեր Արամայիսին, շատ էի կարոտելու այն օրերը, որ անցկացրել էի նրանց հետ:

Ընթրեցինք և գնացինք հյուրանոց: Հանգստի սենյակում մեզ բաժանեցին հավաստագրեր, հետո գնացինք սենյակ, հանգստացանք, հավաքեցինք իրերը, որ հաջորդ օրը ժամը 10-ին գնանք Գյումրի, Ծակքար, այնտեղից՝ Դիլիջանի Թումո, որտեղից էլ մեր ծնողները մեզ պետք է տուն տանեին:

Օր վեցերորդ

-Երեխեք, վեր կացեք, արագ, շուտ արեք, թե չէ կուշանանք:

-Լավ էլի, ընկեր Օֆելյա, մի քիչ էլ քնենք:

Չեմ էլ հիշում՝ ոնց եմ վեր կացել, պատրաստվել, նախաճաշել ու գնացել հրապարակ: Նստել ենք մեքենա, գնացել Գյումրի, շրջել այնտեղ, հետո գնացել Ծակքար: Վերադարձանք Գյումրու հին կոլորիտով ռեստորան․ աղջիկները գնացին խոհանոց, իսկ տղաները՝ իրենց ձեռքով խորոված պատրաստելու:

Ընթրելուց հետո ջերմ զրույցով, երաժշտություն լսելով վերադարձանք Դիլիջանի Թումո:

Շնորհակալ եմ բոլոր նրանցից, ովքեր մեկ շաբաթ շարունակ մեզ ընդունեցին գրկաբաց, սիրեցին իրենց երեխաների պես, գիտելիք տվեցին: Երբեք չեմ մոռանա նրանց, կպահեմ սրտիս մի փոքրիկ անկյունում, որ ամեն անգամ թերթեմ հուշերս ու հիշեմ մեր խենթությունները:

mariam tonoyan

Մանուկը մեր մեջ չի ծերանում

«Երբ մարդիկ սկսում են հիշել մանկությունը, նշանակում է ծերանում են»,-գրում է Վարդգես Պետրոսյանը, իսկ ես համոզված եմ, որ մարդիկ ծերանում են, երբ մենակ են, մենակ՝ երկար ժամանակ։ Մենությունը դանդաղ սարդոստայն է հյուսում մարդու հարթ մաշկի վրա, դարձնում այն կնճռոտ, գունատ, հյուծված։ Մենության մեջ անցնող ծերությունը հաճախ մարդիկ համարում են դժբախտություն, բայց դժբախտությունը ոչ թե ծերության, այլ միայնության մեջ է։

Հիվանդանոցի միջանցքով անցնելիս ականջիս հասավ բուժքույրերի խոսակցությունը 88-ամյա տատիկի մասին, ով բուժում էր ստանում նույն հիվանդանոցում և հաճախ գրքեր էր կարդում։ Բռնկված հետաքրքրությունս զսպել չկարողացա ու տատիկի մոտ գնացի՝ զրուցելու։ Նրա անունը Աստղիկ է, ինչը կարելի է իսկույն կռահել, եթե ուշադրություն դարձնես նրա աստղերի նման փայլուն աչքերին, որոնցում կարծես պահպանվել են մանկան մաքրությունն ու պարզությունը։
-Ի՞նչ է եղել, աղջիկ ջան,- հարցական հայացքով դիմավորեց ինձ իմ տարեց ընկերը։
-Լսել եմ՝ գրքեր եք կարդում այս տարիքում,- հետաքրքրվեցի ես։
-Դու է՞լ ես գրքեր սիրում,- ժպտաց ինձ Աստղիկ տատիկը։
-Սիրում եմ, իսկ ի՞նչ գրքեր եք սիրում։
-Թումանյան, Իսահակյան, Բակունց, ո՞ր հայ գրողին չես սիրի, աղջիկ ջան: Ես ամեն ինչ էլ կարդում եմ։ 13 տարի է՝ մենակ եմ ապրում, մենակ մարդն ինչո՞վ զբաղվի, եթե չկարդա։ Որ կարդում եմ, գրքի հերոսների հետ ընկերանում եմ, իրենց ապրումները ես էլ եմ զգում, մենակությունս էդ ձևով եմ թոթափում։
Տատիկը խոսքն ավարտեց, իսկ ես հուզված կանգնել էի լուռ ու մտածում էի, բայց մտածում՝ ոչ մի բանի մասին, ոչ մի բանի… Այդպես պատահում է, երբ ենթագիտակցությունդ բախվում է վեհ, վերերկրային մտքերի, իրականում դու մտածում ու ուժասպառ ես լինում, բայց միևնույն ժամանակ, չես ընկալում, թե ինչն էր մտածմունքիդ առարկան։
Կարծելով, թե լռությունս նշանակում է՝ էլ հարցեր չունեմ, տատիկը շրջվեց ու դանդաղ քայլեց դեպի իր հիվանդասենյակ, ապա մի պահ կանգ առավ, հայացքը իմ կողմն ուղղեց ու ցածրաձայն ասաց.
-Աղջի՛կ ջան, կարդալու համար տարիքը, տեսողությունը չի խանգարում։ Կարդա, ինչքան կարող ես, կարդացողի մեջ մանուկը չի ծերանում։
«Մանուկը չի ծերանում…»,-մտքումս կրկնեցի, որ չմոռանամ ու հասկացա, որ տատիկի դեմքի ու ձեռքերի ծալքերը ոչ թե ծերության կնճիռներ ու ակոսներ են, այլ միայն մենության ծանր հետևանքներ կամ ժամանակի կողմից պարտադրված մի հագուստ, որը նա կրում է միայն արտաքուստ։

Նրա շողշողուն աչքերի մեջ մանուկը դեռ ապրում էր…

Լուսանկարը` Արտյոմ Մամյանի

Հայաստանում Հայաստանից կամ ամերիկացիների արկածները ՀՀ-ում

Մի բուռ Հայաստան ենք, կես բուռ ժողովրդով ապրում ենք էս տարածքում, բայց մի Ռուսաստանի չափ նպատակներ ու ձգտումներ ունի ամեն մեկս։ Մենք բոլորով էլ ուզում ենք հիասքանչ կրթություն ստանալ արտասահմանում, ինչից հետո մեզ կառաջարկեն մշտական աշխատանքի մնալ էդտեղ։ Մի մասը ուղղակի կհրաժարվի, որ գա մեր հողը շենացնի, մի քանիսը երկու տարի հազիվ ձգեն, հետո փախչելով հետ գան։ Մնացածն էլ հենց դրան էին սպասում, որ էլ կյանքում չվերադառնան։

Բայց էս մի բուռ Հայաստանը, դու մի ասա, ուրիշների համար էդ ի՜նչ գրավիչ ա, էլ սուս։

Օրինակ՝ էս «գիժ» ամերիկացիները քնում են, զարթնում ու անհայտ մի ծրագրով գալիս են Հայաստան, որ տարիներով կամ, ով գիտի, մշտական բնակություն հաստատեն իմ ու քո պապերի հողում։ Լավ, հլը Հայաստան գային, Երևանի կենտրոնում ճոխ բնակարան վարձեին՝ կհասկանայի, բայց չէ։ Սրանք ինչ-որ ձևով հաջողացնում են ոչ ավել, ոչ պակաս Գավառ էլ գալ (կամ ոնց տեղացիները սիրելով ասում են՝ Քյավառ)։

Քյավառի համեստ անկյուններից մեկում մի կորած շենք է վեր խոյանում։ Ու լեգենդներ են պտտվում, որ էդ շենքում ամերիկացիներ են բնակվում։ Լուսաբացին իրենք դուրս են գալիս շենքի երկաթյա դռներից, հեծնում են իրենց երկաթե նժույգները (հեծանիվ են քշում, ուրիշ բան չմտածեք) ու սլանում են անհայտ ուղղությամբ։ Իսկ երեկոյան արևի վերջին շողերի հետ նրանք վերադառնում են իրենց կացարանը, մետաղե ձիերին «ախոռում» անկյուն են կանգնեցնում, որ չեն կարողացել պատվով հաղթահարել Քյավառի բազմամյա «լադոկները» (փոսերը)։ Հետո իրենք էլ գնում են մարդա իր սենյակ ու օրվա հացը վայելում։ Ամեն ինչը ամերիկյան լավագույն ֆիլմերի ավանդույթներով։

Բայց էս լեգենդն ավելի իրական է, քան, օրինակ, Բիգֆութի մասին հորինած պատմությունները։ Հա, հա, ես իմ աչքերով եմ տեսել, թե ոնց էին այր ու կին՝ մի մարմին, իջնում «երրորդ մասի» ճանապարհով (մենք էլ ունենք տենց բաներ)։ Էնքան էլ վստահ չեմ, որ հենց ամերիկացի էին, հեծանիվի գույնից ու «պեդալները» պտտելու արագությունից դժվարանում եմ ազգությունը կռահել, բայց դե, լեգենդին լրիվ համապատասխան էին։ Մի խոսքով՝ էս մարդիկ իրենց փոքրիկ աշխարհն ունեն արդեն մեր առանց էդ էլ փոքրիկ Քյավառում։ Իրենք գործի են գնում, չգիտեմ էլ՝ ինչ են աշխատում, ոնց որ թե անգլերենի հետ լավ չի տեղի ժողովուրդը։ Բայց փաստ, որ մի բանով զբաղվում են, չէ՞, մեր Քյավառում։

Այ, ինչի՞ պիտի ամերիկացին իմ հողում գործ գտնի, ոտքով-ձեռքով ավելի լավ շփվի տեղացիների հետ, իսկ ես կամ իմ պես մեկը՝ չէ։ Ենթադրում եմ, որ գոհ են իրենց կյանքից, թե չէ՝ չէին մնա, կփախչեին։ Իսկ որ իրենք գալիս են, ուրեմն մի բան կա, չէ՞, էս փոքր հողի վրա։ Ուրեմն արժի, չէ՞, որ մենք էլ մնանք, փորձենք էդ մի բանը գտնել ու ուրախանալ դրանով։

Հայաստանում մնալով՝ մտովի գնում ենք Հայաստանից։ Մենք գնում ենք, բայց ուրիշներն էլ գալիս են, ախր։ Գալիս են էդ բանի հետևից, որ մենք չենք տեսնում։ Ուզածս մի բան ա, էդ մի բանը։

anush davtyan

Հետքննականների շարքից

Ուրեմն, շաբաթ օր էր։ Ես ուղղակի նստած էի բազմոցին, առավոտից սկսած՝ շարունակում էի ոչ մի բան չանել։ Արդեն երկրորդ ֆիլմն էի նայում, որերոդ հաղորդումը միացնում հեռուստացույցով։ Մեկ էլ տեղիցս վեր կացա․ շատ էի նստել արդեն, հանգստացել էի։ Հեռախոսս վերցրի, որ Անետին գրեմ հերթական «սկսե՞նք»-ը, ու սկսենք պարապել։

Ոնց վեր էի կացել, էդպես էլ հետ նստեցի տեղս։ Ախր, էլ ի՞նչ քննություն, ի՞նչ բան, եթե հլը ուրբաթ օրն էր էդ մղձավանջը վերջացել ու չպիտի սկսվեր մինչև էս դեկտեմբեր։ Մի խոսքով, սթրեսը մենակ քննական կամ նախաքննական չի լինում։ Ամենաիսկականը հետքննական է, որ էլ անհանգստանալու տեղիք չունես, բայց առավոտ վեցին կարող է պատահի՝ զարթնես, գնաս քսերոքսներիդ հետևից, վերնագիրը կարդաս, ասես՝ վայ, էս մեկը չեմ հիշում, քննությանը մտնելուց առաջ կկարդամ։

Ի դեպ, ուզում եք՝ հրաշք ասեք, կամ ուրիշ անուն տանք էս երևույթին, բայց ամեն քննությունից առաջ ինչ-որ պատահականությամբ ես կրկնում էի էն հարցերը կամ գոնե դրանցից մեկը, ինչը կես ժամ հետո ընկնում էր քննությանը։ Բայց էս հրաշքները Անուշի աշխարհում էին լինում, ու միգուցե ուրիշների բախտը սենց չէր բերում։

Բայց եթե ինձ տային էդ հնարավորությունը՝ հորինելու մի աշխարհ, ես դրա անունը կդնեի «քննություն», իսկ հերոսներ կդարձնեի Անիին ու Հայկին, որ գոնե էդտեղ հանդիպեին, ու իրենց հանդիպման խնդիրը լուծվեր, էլ քնննական հարցաշարում չներառեին։ Ու եթե ես հորինեի էդ աշխարհը, Անին ու Հայկը մտքում իրար տառապյալներ կասեին, հեռախոսի մեջ էլ կգրանցեին «Անի իրավ-ֆրանս» ու «Հայկ․Եսայան» կամ «Հայկ քսերոքս», որովհետև էդ աշխարհում քննությունը բարձր ստանալու շահն էր լինելու առաջնային, ու պարապելու նյութեր գտնելը բնազդ էր դառնալու։

Մեր աշխարհում կյանքը կսկսվեր առաջին քննաշրջանից՝ առաջին միջանկյալից։ Հերոսների շփման առաջին դրվագը կլիներ իրարից լեկցիայի ձայնագրություն ուզելը։ Հետո տետր, քսերոքսներ, ու էս ամենը կաճեր մինչև երեկոյան վիդեոզանգեր, ինչն էլ աստիճանաբար կդառնար 24-ժամյա խոսակցություններ՝ հինգ-հինգ րոպե ընդմիջումներով, որ թեյ դնեն, առույգ մնան։

Մեկ-մեկ կարող էին բուհ գնալ, որ տեղում պարապեն, ժամանակ չկորցնեն իզուր, բայց էդ հիմնականում քննությունների օրը հենց։ (Էնքան էին խնայելու էդ ժամանակը, որ «ժմկ» դառնար, թանաք շատ չուտեր։) Առավոտ լուսո տեղում էին լինելու, կպնեին գործի, ու՜խ։ Մարդ ասում ա՝ գիտության տակն են առնում, իսկ իրականում ուղղակի ծերը ծերին են հասցնում։

Անիս ու Հայկս կլինեին ուսանողների բուհական կյանքի մարմնավորումը, իրենց տառապանքների՝ կյանք ստացած տեսքը։ Իրենք կպայքարեին էնքան, մինչև դրական չստանային բոլոր քննությունները, իսկ դրանից հետո՝ երկու անգամ էլ ավելի, որ կարմիր դիպլոմով ավարտեն․ չէ՞ որ առանց կարմիր դիպլոմի՝ կյանք չկա։

Էս ամենը մի կողմ՝ ավարտելիս իրենք կրակի կտային մինչ էդ օրը արված ամեն տեսակի նյութ, համակարգչի աղբամանից կօտարեին մինչ էդ օրը ջնջված բուհական ցանկացած հանձնարարություն ու հեռախոսներից կմաքրեին գրատախտակից արված բոլոր ձեռագրի ու գույնի նկարները։ Վերջում էլ, իրար կողքի կանգնած, հիստերիկ ծիծաղով կնայեին էդ կրակ ու բոցին, հրաժեշտ կտային իրար ու կգնային աշխարհիցս դուրս։

Ու ոնց ասում են, հավերժ կարելի է նայել մի բանի։ Թե ինչպես են այրվում կոնսպեկտներդ ու քսերոքս արած լեկցիաներդ։ Ափսոս, ինձ այդ բերկրանքը զգալու հաճույքը չեն պարգևել։ Ես լեկցիաներս կտակում եմ հաջորդ երկրորդ կուրսին։

Լուսանկարը` Ռաֆայել Նաջարյանի

Հեռանկարներ

Լուսանկարը` Նառա  Սոլոյանի

Լուսանկարը` Նառա Սոլոյանի

Լուսանկարը` Հռիփսմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Հռիփսմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Ռաֆայել Նաջարյանի

Լուսանկարը` Ռաֆայել Նաջարյանի

Լուսանկարը` Հռիփսմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Հռիփսմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Հռիփսմե Եղիազարյանի

Լուսանկարը` Հռիփսմե Եղիազարյանի

mariam tonoyan

Ներառական կրթության բացերը

Նա նստում էր վերջին շարքում, գլխիկոր թերթում էր իր դեմ դրված դասագրքի էջերը ու համբերատար սպասում դասի ավարտին։ Դասանյութը երբեք նրա մեջ հետաքրքրություն չէր առաջացնում, իսկ պասիվությունը կոտելու համար ուսուցչի տված հարցերին երբեք չէր պատասխանում։ Դասարանում ուշադրության չէր արժանանում, վերջին շարքի իր նստարանին նստած լուռ հետևում էր դասընկերներին, իսկ դասի գալիս էր միշտ ստիպողաբար, որովհետև մայրը հորդորում էր. «Գնա, մի բան սովորիր, որ մարդ դառնաս»։ Զանգը հնչելուն պես նետվում էր դեպի դուռը, վազում փոքր եղբոր դասարան՝ դպրոցում միակ հարազատ մարդուն տեսնելու։  Սոցիալապես անապահովությունը, առողջական խնդիրները, որոնք ակնհայտ էին նրա խոսքից, գունատ դեմքից, միշտ խոչընդոտում էին հաղորդակցվել հասակակիցների հետ, ընկերներ ձեռք բերել, իսկ թերարժեքությունը ամեն օր կրծում էր նրա կոկորդը, երբ մարդաշատ միջավայրում էր հայտնվում։ Երբ դասընկերները շշուկով էին խոսում, նա ագրեսիվ էր տրամադրվում, սկսում լաց լինել՝ կարծելով, որ իր մասին են վատաբանում։ Դպրոցում հոգեբանի հետ զրույցները հաճախ մեղմում էին նրա բորբոքված հույզերը, բայց օրեր անց կրկին նույն խնդրին էր բախվում. անհավասարակշիռ վիճակում վեր էր կենում, լաց լինելով փախչում դպրոցից ու սկսում օրերով բացակայել։

Նա երբեմն դպրոց էր գալիս ուրախ տրամադրությամբ՝ նոր շորեր հագած ու նույնիսկ ինչ-որ մասնակցություն էր ունենում դասընկերների զրույցներին, բայց 9-րդ դասարանն ավարտելուց հետո այդպես էլ չցանկացավ շարունակել ուսումը, քանի որ, ինչպես ինքն է ասում, դպրոցից ոչինչ չհասկացավ։
-Դրա փոխարեն իմ փոքրիկ պարտեզում ծաղիկներ եմ մշակում,- ասում է նա,- ծաղիկների լեզուն հասկանալու համար ինձ հատուկ կրթություն անհրաժեշտ չէ։
Դպրոցը ներառական կրթություն է ապահովում, բազմիցս աշխատում խնդիրներ ունեցող երեխաների, համադասարանցիների հետ, որոնք դեռևս չեն գիտակցում ներառական կրթություն ստացողի հոգեբանական վիճակը և չեն կարողանում աջակցել նրան։ Հաճախ լինում են դեպքեր, հատկապես Հայաստանի մարզերում, երբ  առողջական, հենաշարժողական խնդիրները պատճառ են դառնում երեխայի թերի ուսման։ Մարդիկ, կարծրատիպերին զոհ գնալով, մտածում են՝ ո՞նց կլինի, որ համաքաղաքացիները տեսնեն, որ իրենք ունեն անվասայլակով երեխա։

Հայաստանի բոլոր քաղաքներում՝ այդ թվում Երևանում, անվասայլակներով տեղաշարժվելը դժվար է, քանի որ թեքահարթակների թիվը քիչ է, կամ դրանք ընդհանրապես բացակայում են։ Դպրոցներում չկան համապատասխան պայմաններ։ Հաճախ անվասայլակով կամ քայլակով տեղաշարժվող երեխան ստիպված է լինում ամեն օր ծնողների օգնությամբ վերին հարկերի իր դասարան բարձրանալ, իսկ շատ դպրոցներում վերին հարկերում ևս հատակը խարխլված է, իսկ սայլակով տեղաշարժվելը՝ վտանգավոր։
-Կրթության առանձնահատուկ կարիք ունեցող երեխաների հետ ներառական կրթություն ապահովող դպրոցներում աշակերտները հոգեբանի կողմից բաժանվում են մի քանի տարիքային խմբերի և առանձին անցկացվում են տարբեր թերապիաներ՝ նկարչական թերապիա, երաժշտական թերապիա, խմորաթերապիա, երբ խմորը չորացնելով խճանկար ենք պատրաստում ու պատկերներ հավաքում, անցկացնում ենք անհատական զրույցներ, անանուն թեստեր։  Անհատական աշխատանքներ են տարվում նաև ուսուցիչների, դասընկերների, ծնողների հետ,-պատմում է հոգեբան Մարիամ Համբարձումյանը, ով ևս աշխատում է ներառական կրթություն ստացող աշակերտների հետ։
Նա նշում է նաև, որ կան ուսուցիչներ, ովքեր ունեն այլ տրամադրվածություն, ինչը փորձում է կանխել դերախաղերի և այլ հոգեբանական խաղերի միջոցով։
Ներառական կրթության բացերից մեկն այն է, որ դպրոցներն ունեն մեկ ներառական դասասենյակ, որտեղ միաժամանակ աշխատում են և՛ հոգեբանը, և՛ լոգոպետը, և՛ մանկավարժը։ Անհրաժեշտություն կա առանձին սենյակներ ունենալու, քանի որ աշխատանքները հաճախ խանգարում են մեկը մյուսին, երբ օրինակ, հոգեբանը անհատական զրույց պետք է ունենա աշակերտի հետ ու պետք է ապահովի գաղտնիությունը։
Իհարկե, ներառականությունը ճիշտ միջոց է, որը թույլ է տալիս խնդիրներ ունեցող երեխաներին մյուսների հետ դպրոց հաճախել, բայց կան բացեր ու խոչընդոտներ, որոնք Հայաստանում դեռևս չեն հաղթահարվել։