Գիշեր, խավար, խոր ու անսովոր լռություն: Գոռալու մի անսահման ցանկություն ունեմ: Ուզում եմ` բոլորը լսեն ինձ: Ուզում եմ լացել, բայց չգիտեմ` ինչու: Հույզերի մի ամբողջ հոսք է խառնվել իրար`ստեղծելով արգելքներ, խառնաշփոթ: Սիրտս գործող հրաբխի է նման, տենչում է ժայթքել, դուրս պրծնել: Գորշ ամպերի ձայները, քամու թեթևակի հոսքը, անցորդների ոտնաձայները…

Ծիծաղում ես ու միաժամանակ լալիս: Եկել էր հրաժեշտի պահը: Չգիտեի` ինչ անել. ժպտա՞լ, թե՞… Գիտեմ, հիմա բոլորդ մտածում եք` այսքան երիտասարդ և այսքան տխուր:

Դե, երևի բոլորն էլ տխրում են այդ պահին, երբ իրենց սիրելի հայրիկը իր ընտանիքին թողնում է մենակ, գնում արտերկիր աշխատելու, որպեսզի հոգա իր ընտանիքի մասին: Հայրս ցույց էր տալիս, որ տանից ուրախ է գնում, բայց տխուր էր, որովհետև իր ընտանիքին մենակ էր թողնում: Գիտի, որ գնում է իր ընտանիքի օրվա հացի գումարը վաստակելու, բայց մեկ է, տխուր էր:

Առաջին անգամ հայրս, որ գնաց արտերկիր աշխատելու, ես շատ փոքր էի` 3 տարեկան: Չէի հասկանում, թե ինչու են բոլորը տխուր: Մայրս պատմում է, որ ես կարոտից պառկել էի մի անկյունում ու քնել էի:

Օրեր էին լինում, որ դժվար էր զանգելը, և կարող է` օրերով չխոսեինք հայրիկի հետ, իսկ երբ զանգում էր, ես չէի կարողանում խոսել ու սկսում էի կարոտից լաց լինել:

Տարվա մեջ վեց ամիս հայրս տանը չէր լինում: Մենք մեծանում էինք, իսկ հայրս այդ դաժան ամիսներից հոգնած, տանջված և, կարելի է ասել, արդեն ծերացած տեսք ուներ: Այն ժամանակ գիտեին, որ աշխատում էին և մի բանի հասնում, իսկ հիմա մի չնչին գումար են տուն բերում ու չգիտեն` դրանով տան որ մի խնդիրը լուծել:

Մենք այն ժամանակ փոքր էինք, չէինք հասկանում թե ինչի համար են գնում, իսկ հիմա գիտենք, հասկանում ենք, որ այստեղ աշխատանք չկա, իսկ իրենք, իբրև սիրող հայր, ուզում են, որ մենք ոչ մի բանի կարիք չունենանք: Մինչդեռ մենք ամենաշատը հենց իրենց կարիքն ունենք:

Կարող եմ ասել, որ տարբեր զգացողություններ եմ ունեցել, թե հանդիպման և թե բաժանման պահին: Փոքր ժամանակ երազում էր, թե երբ է հայրս տուն գալու ու մեզ համով կոնֆետներ բերելու, իսկ հիմա բոլորովին հակառակն է. հիմա երազում եմ, որ մի օր շուտ հայրս տուն գա ու մեր կողքին լինի:

Դեռ չգնացած, արդեն կարոտում էի: Արցունքները խեղդում էին կոկորդս, ուզում էի լացել, բայց ժպտում էի, թեկուզ հոգուս խորքում լացում էի, ուզում էի այնպես անել, որ հայրիկս ուրախ գնար տանից: Դե, ինքն էլ նույնն էր անում: Նայում էի ընտանիքիս և տխրում: Գիտեի` երկար ժամանակով չէր գնալու: Ընդամենը վեց ամսով: Երկա՞ր է, թե՞ երկար չէ: Ընտանիքիս համար այդ վեց ամիսը շատ երկար էր թվում, ասես տարիներ լինեին այդ օրերը:

Վերջ, հիմա արդեն եկավ ամենադաժան պահը: Հրաժեշտի պահն էր, որ չկարողացա զսպել ինձ և լացելով փաթաթվեցի հայրիկիս, իսկ արցունքներս գլորվում էին այտերիս վրայով:

Ինչպես ասել են մեր մեծերը՝ չկա չարիք, առանց բարիք, բայց այս օրը այն գործում է հակառակ ուղղությամբ՝ չկա բարիք, առանց չարիք: Եվ ես իմ ասածը կապացուցեմ` օրինակ բերելով հենց իմ ընտանիքի վրա:

Հենց գալիս է թոշակ ստանալու օրը, մեր տանը սկսում է արդեն ավանդական դարձած բանավեճը, որը մերոնք անվանում են ուղղակի բարձրաձայն խոսակցություն:

Բանավեճը վարում են տան մեծերը: Քանի որ պապիկս աշխատում է Երևանում, նա չի մասնակցում, այսպես ասված, ուղղակի բարձր խոսակցությանը: Դրան մասնակցում են տատիկս և մայրիկիս հորաքույրը: Հորաքույրը, որպես կանոն, գյուղում առաջինն է իմանում թոշակի օրվա մասին: Տատիկս և գյուղի բնակիչները այս մասին իմանում են հորաքրոջիցս` հեռախոսազանգերի միջոցով:

Տատիկս ու մայրիկիս հորաքույրը ցերեկը ժամանակ չեն ունենում իրար հետ կռվելու, հենց այդ պատճառով կռիվը սկսվում է երեկոյան: Նստում են սեղանի շուրջ և սկսում են զրուցել:

Խոսակցությունը սկսում են միաժամանակ, բայց, ցավոք, չեմ հիշում, թե ինչից է սկսվում: Հետո անցնում են, իրենց ասած, բարձր խոսակցությունը, որն սկսում է տատիկս:

-Տենաս` դու ի՞նչ ես անում էդքան փող: Ո՞ւմն ես տալում:

-Ու՜ֆ, ընենց ես ասում, իբր չգիդես` ումն եմ տալում: Լուսն եմ փագում, ջուրն եմ փագում, գազն եմ փագում ու 42000-ը պրծնում ա: Խանութների պարքն էլ հլը չեմ տվե:

-Ու՜ֆ, ամեն ամիս էս նույն խոսակցությունն ա,- սրտնեղում է տատս:

Հորաքույրս ձեռքը խփում է սեղանին և տոնը բարձրացնում.

-Բա ի՞նչ ես ուզում ասեմ: Էդ եմ անում` էդ եմ ասում:

-Ու՜ֆ, լավ է՜…

Ու տատիկս փորձելով փախչել խոսակցությունից, վեր է կենում տեղից և ուզում է հեռանալ: Բայց հորաքույրս բարձր ձայնով և գլուխը շարժելով ասում է:

-Էտ տենում ես` ինձի չես կարա հաղթես, փախնում ես:

Տատիկս փորձելով իրավիճակից դուրս գալ, ասում է:

-Չէ, ուղղակի գործերս մնացին: Ոնց որ ժամանակ ուտող ապարատ հլնես: Հավեսդ չունեմ:

Ու այս խոսակցությունը շարունակվում է այնքան, մինչև ընտանիքից ինչ-որ մեկը ընդհատում է նրանց: Ընդհատումը կատարում է հարսիկս` տատիկիս խոհանոց կանչելով:

Դե, թոշակի օրը տատս ու մայրիկիս հորաքույրը պարզապես ուզում են պարտքերը փակել, բայց դրանք ավելի շատ են,, քան խղճուկ 42 000-ը: Առաջին հայացքից թվում է, թե կռվում են փողի և պարտքերի համար։ Կարծես ամբողջ մի ամիս սպասում են թոշակի օրվան, որ հիշեն ամբողջ կյանքի նեղսրտությունները: Մի ամիս լուռ, իսկ թոշակի օրը` մի ամսվա պարզաբանումներ ու բանակցություններ:

Այսօր արթնացա ու տեսա անսպասելին. մեր գյուղը հագել է «ճերմակ զգեստ»: Ձյունը ծածկել է ամբողջ գյուղը: Ոմանք ուրախ էին, ոմանք` տխուր: Գյուղի բոլոր մարդիկ մտահոգ էին, քանի որ ոչ բոլորն էին վերջացրել գյուղատնտեսական աշխատանքները: Տատիկս նայում էր դուրս և տխուր հայացքը հառելով ձյանը ասում:

-Մենք քեզ սպասո՞ւմ էինք, որ եկար: Բա ժողովուրդը մեղքը չե՞ն՝  կարտոլը մնաց, մրգերը ցուրտը տարավ:

Լուսանկարը` Մելսիդա Մալխասյանի

Դեռ այսպիսի դեպք չէր եղել մեր գյուղում: Ո՞վ է տեսել կանաչ տերևի վրա ձյան հաստ շերտ:
Երեկ երբ ձյուն էր գալիս, շատ ուրախացա, բայց այսօր տեսնելով ձյան ծանրությունից «խոնարհ հարսի» պես գլուխները կախ ծառերը, արդեն հասկացա, որ վիճակը այդքան էլ լավ չէ:
Դուրս գալով տնից տեսա, որ բոլորը շփոթված այս ու այն կողմ են վազում` բահերը ձեռքները: Մի քիչ առաջանալով տեսա մյուսներին` դույլերը ձեռքները: Մեկը բահով ձյուն է մաքրում, մեկը մրգեր է քաղում, և այդ ամենը անում են շնչակտուր:

Լուսանկարը` Մելսիդա Մալխասյանի

Տեսա տատիկիս, ով արագ-արագ խնձոր էր քաղում, մոտեցա և հարցրեցի.
-Տատ, ինչի՞ ես էսպես խառնվել իրար: Խնձորը հաստատ չի փախչի:
-Բա որ փախչի՞: Ցուրտը տարավ: Էսքան չարչարվել ենք, բա ջո՞ւրը գցենք:
Ուզում էի մի քիչ էլ նայել, բայց ցուրտ էր, արագ եկա տուն: Խեղճ տատս էս ցրտին խնձորն է փրկում:

Լուսանկարը` Մելսիդա Մալխասյանի

Էհ, չգիտակցելով այս ամենը, երեխաներն ուրախ են, ես էլ, քանի որ սիրում եմ ձյունը, ձնագնդին, ձյան մեջ իրար հետևից ճչալով վազող երեխաներին, դպրոցից տուն գալուց վախի զգացումը, թե` երբ են մի ձնագնդի գլխիդ տալու, ձնեմարդ պատրաստելու համար որոնվող գազարը, և այս ամենի մեջ եղած երջանկությունը զգալով, ուզում եմ, որ ձմեռը չվերջանա:

Ես Դավիթ Ղահրամանյանն եմ: Ապրում եմ Սևանում, զբաղվում եմ թիավարությամբ։ Թիավարությունը Հայաստանում զարգացել է անցյալ դարի 60-ական թվականներին, իսկ մասնավորապես Սևանում այն մեծ զարգացում գտավ միայն մեկ տասնամյակ առաջ։

Գոյություն ունի թիավարության երեք տեսակ` բայդարկա, կանոե և ակադեմիական` մեկ, երկու և չորս տեղանոց։ Այս սպորտաձևը Սևանում հասել է մեծ հաջողությունների: Բերել է բազմաթիվ մրցանակներ, ունի սպորտի վարպետներ։ Մեզ մոտ թիվարում են 30-ից ավելի երեխաներ։ Այս սպորտաձևով կարող են զբաղվել 10 տարեկանից։ Պարապմունքներն անվճար են։ Թիավարությամբ զբաղվելու համար գլխավոր դժվարությունը ուժեղ լինելն է, իսկ ամենակարևորը` տեխնիկան, պետք է ճիշտ տեխնիկայով թիավարել, որպեսզի նավակն արագ ընթանա։

Ձմռանը մենք գնում ենք մարզադահլիճ, պարապում ենք հատուկ մարզասարքերով, իսկ ամռանը վերադառնում ենք Հրազդան գետ և շարունակում ենք զբաղվել մեր թագավորական սպորտաձևով։Ես թիավարությամբ զբաղվում եմ 13 տարեկանից: Արդեն 4 տարի է: Թիավարությունը շատ դժվար սպորտաձև է։ Սկզբում ինձ համար էլ շատ դժվար էր, բայց երկար մարզվելուց հետո, կարողացա որոշ չափով հաղթահարել այդ դժվարությունը։

Ես հիշում եմ իմ առաջին անհաջողությունը: 13 տարեկան էի։ Այդ ժամանակ ես չկարողացա ոչ մի տեղ գրավել, բայց երկար ջանք թափելուց հետո իմ առաջին հաջողությունը 14 տարեկանում էր` գրավեցի առաջին տեղ երկտեղանոց բայդարկայով և երրորդ տեղ` մեկտեղանոց բայդարկայով։

Այս ամենին ես հասել եմ իմ մարզիչների` Ավետիք Մալխասյանի և Վարուժան Հակոբյանի շնորհիվ։ Նրանք նույնպես պարապել են Հրազդան գետում։ Թիավարությունը կոփում է մարդու մարմինը, թիավարության ժամանակ աշխատում է մարդու բոլոր մկանները։ Ես ձգտում եմ ավելի զարգանալ այս սպորտաձևում: Իմ նպատակն է` դառնալ Եվրոպայի չեմպիոն։ Մոտ ժամանակներս մեր հարևան Վրաստանում տեղի է ունենալու թիավարության բաց առաջնություն, և ես ջանք եմ չեմ խնայում, որպեսզի լավ ներկայանամ այդ առաջնությանը:

Ընտանիքիս անդամները շատ են`տատս, հայրս, մայրս, միջնեկ եղբայրս, մեծ եղբայրս` կնոջ և որդու հետ: Դե, պատկերացրեք քանի հոգի են կանգնած, որ համակարգչի դիմաց նստելուն պես նախատեն ինձ: Մոտավորապես այսպես:

Մի պահ նստեցի համակարգչի առաջ.

Տատս ասաց.

-Ախչի, էլի նստա՞ր էդ կաբուդատորի դեմը, հելի, մեղք ես, հաշքերտ քոռցան: Տենաս ո՞վ էտ անտերը ստեղծեց, մեր գախ որ չկար, չի°նք աբրում…

Անդրանիկը`եղբորս որդին.

-Հոքու~ր, մի հատ իմ մուլտիկը կդնե°ս:

-Չէ, մի քիչ հետո:

-Է~, հիմի եմ ուզում…

Մեծ եղբայրս.

-Պա~հ, էս էլի հասա՞ք իրար կամպուտրի համար:

Միջնեկ եղբայրս.

-Արագ վերջացրու, գործ ունեմ անելու, քուրս:

-Լա~վ էլի, ժողովուրդ, թողեք մի վայրկյան հանգիստ նստեմ:

Տատս.

-Չէ~ հելի, բոլա, հելի` թող էրեխեն նստի:

Հայրս.

-Մի կռվեք: Թե չէ`մյուս ամիս կապի փողը չեմ մուծի, կանջատեն:

Էսպես ամիսներ շարունակ: Մի օր դպրոցում անցկացրած 17.am-ի սեմինարից հետո գնացի ու հորս ասացի.

-Պապ, սեմինարի եմ մասնակցել:

-Ի՞նչ թեմայով էր:

-Լրագրություն, լուսանկարչություն, կինոյի: Եթե ակտիվ մասնակցեմ, կգնամ լրագրողական դասընթացների, կթողնե°ս:

-Բա գնա, բա ի՞նչ պիտի անես: Գնա, համ էլ էն ինտերնետից կկտրվես:

Մասնակցեցի 17.am-ի դասընթացներին: Շատ հետաքրքիր էր:

Ես ինքս ինձ մտածում էի, որ աշխարհում շատ ավելի հետաքրքիր բաներ կան ինտերնետից բացի: Ես ազատ ժամանակ ինտերնետում էի անցկացնում, իսկ հիմա բոլորը գիտեն, որ ես նստած նյութեր եմ գրում: Նույն բանը տատս էր մտածում, և ինքն էլ մի օր քթի տակ իրեն-իրեն ասաց.

-Լավ ա, լավ: Էդ աղջիկը լավ էլ զբաղմունք ա ճարել: Լավ էլ գրում ա…

Բայց ինձ համար դա զուտ զբաղմունք չէ, այլ մի նոր աշխարհ, որը ինձ կլանել է իր մեջ:

Երեկոյան պապիկիս`Սոս Մինասյանի հետ նստած զրուցում էինք, պատմում էր իր մանկությունից ու պատանեկությունից, ու որոշեցի հարցազրույց գրել:

-Պապիկ, որ խնդրեմ` կասե՞ս` երբ ես ծնվել և որտեղ:

-Ծնվել եմ 1947 թ-ի սեպտեմբերի 10-ին Ծաղկունք գյուղում, բայց հետո տեղափոխվել ենք Մասիս քաղաք:

-Ինչի՞ համար եք տեղափոխվել Մասիս:

-Հայրս այն ժամանակ հաշվապահ էր ու հրավեր էր ստացել այնտեղից՝ աշխատելու որպես կոլտնտեսության գլխավոր հաշվապահ, և մենք ստիպված ամբողջ ընտանիքով տեղափոխվեցինք Մասիս:

-Քանի՞ տարեկան էիր, երբ տեղափոխվեցիք այնտեղ:

-Ես 3 տարեկան էի:

-Ինչքա՞ն ժամանակ մնացիք այնտեղ:

-5 տարի մնացինք և վերադարձանք մեր գյուղ, քանի որ այնտեղի օդը մայրիկիս վրա լավ չազդեց, ջուրը մաքուր չէր, դրա պատճառով մայրս անընդհատ հիվանդանում էր:

-Ի՞նչ պատմություններ կհիշես Մասիսից :

-Դե մենք գյուղացի տղաներ էինք: Մի ավտո ունեինք, ամեն անգամ ախպերներով թաքուն վերցնում ու թռնում էինք, մի օր էլ վերցրինք ու գնացինք քաղաքով ման գալու: Սովորաբար մեծ ախպերս էր քշում ավտոն, էդ օրը, չգիտեմ ինչի, ուզեցի քշել: Ախպերս սկզբում չէր թողում, բայց հետո երբ ասացի` պապային կասեմ, որ դու ես ավտոն վեցրել, համաձայնվեց:

Հլը նոր էի նստել ու 100 մետր էլ չէի քշել, մի շուն կտրեց դիմացս, ես դուրս եկա հավասարակշռությունից, ու ավտոն խփեցի ծառին:

-Իսկ հետո ի՞նչ եղավ:

-Շատ էի վախենում. թե նրանից, որ ավտոն խփել եմ, համ էլ թե նրանից, որ պապան կծեծի:

-Վերջը ի՞նչ եղավ:

- Մեծ եղբայրս հասկացավ, որ ինքն է պատասխանատվությունը կրելու, դրա համար ամբողջ մեղքը վերցրեց իր վրա, բայց ոնց որ ասում են. «Ստի ոտքը կարճ ա»: Վերջում երեքս էլ պատժվեցինք:

Հետաքրքիր պատմություններ շատ կան, բայց հիմա չեմ հիշում:

-Բա տատիկի հետ ո՞նց ծանոթացար:

-Տատիկիդ հետ, վա՜յ… Գնացել էինք Նոր տարվա համար առևտուր անելու՝ Նիժիից: Էնտեղ հանդիպեցինք ծանոթ մարդու, ու ինքը մեզ հրավիրեց իրենց տուն, հենց իրենց տանն էլ տեսա տատիկիդ:

-Բա ո՞նց ամուսնացաք:

-Մենք հետ եկանք տուն ու մի շաբաթ հետո գնացինք տատիկիդ ուզելու:

-Ու իրենք էլ համաձայնվեցի՞ն:

-Հա, էդ ժամանակ հայերի վիճակը էնտեղ էդքան էլ լավ չէր, ու իրենք իմանալով, որ Հայաստան է գալու, համաձայնվեցին:

-Տատին քանի՞ տարեկան էր:

-Ինքը 16 էր, ես` 24:

-Իսկ այդ ժամանակ մասնագիտություն ունեի՞ր:

-Մասնագիտությամբ ճարտարապետ էի ու հիմա էլ եմ շարունակում մասնագիտությամբս աշխատել:

 -Ի՞նչ՞շինություններ ունես նախագծած ու կառուցած:

-Նախագծել ու կառուցել եմ մեր գյուղի հուշարձանը առանց վարձատրության, բայց հետո համագյուղացիներս ինձ ավտոմեքենա նվիրեցին:

Ահա այսպիսին է իմ պապիկը, իսկ ես չգիտեի: Հուսամ, էլի կզրուցենք ու դեռ շատ բան կպատմի իր կյանքից: