Ղազախստանում անցկացված Ժաուտիկովյան XI և XII, Թայլանդում և Հոնգ Կոնգում անցկացված IMO 56 և 57 օլիմպիադաներ: Մեր այսօրվա հերոսը, մասնակցելով այս չորս միջազգային օլիմպիադաներին, ամեն անգամ վերադարձել է՝ իր հետ բերելով մեդալներ: Երկու արծաթ և երկու բրոնզ. ահա եղբորս` Նարեկ Խանդանյանի հաջողությունների ապացույցը: 

-Կպատմե՞ս մի փոքր քո մասին: Որտե՞ղ ես սովորել, իսկ հետո առավել խորացրել մաթեմատիկական գիտելիքներդ:

-Ես Նարեկն եմ, Գավառից: Նախնական կրթությունս ստացել եմ Գավառի Ս. Քոչարյանցի անվան համար 1 դպրոցում: Ավարտելուն պես ընդունվել եմ Երևանի Շահինյանի անվան ֆիզմաթ դպրոցը և այնտեղ եմ խորացրել մաթեմատիկական գիտելիքներս:

-Ինչպե՞ս ընտրվեցիր միջազգային օլիմպիադաների մասնակից:

-Յուրաքանչյուր միջազգային օլիմպիադայից առաջ հանրապետությունով մեկ հայտարարվում է մաթեմատիկայի մրցույթ: Քաղաքային և մարզային փուլեր հաղթահարած մասնակիցներին հրավիրում են մասնակցելու հանրապետական մրցաշարին, որտեղ կարգ ստացած մասնակիցները մասնակցում են նախընտրական փուլին: Լավագույն արդյունք ցուցաբերած վեց աշակերտները հնարավորություն են ստանում մասնակցելու միջազգային օլիմպիադային:

-Ի՞նչ մեդալներ ես նվաճել այս չորս օլիմպիադաների ընթացքում: 

-Ղազախստանում անցկացվող «Ժաուտիկովյան» միջազգային մրցույթից և՛ 2015, և՛ 2016 թվականներին վերադարձել եմ արծաթե մեդալներով: 2015-ին Թայլանդում անցկացված IMO 2015 և 2016 թվականին Հոնգ Կոնգում անցկացված IMO 2016 միջազգային օլիմպիադաներից վերադարձել եմ բրոնզե մեդալներով:

-Օլիմպիադաներից ո՞րն է եղել քեզ համար ամենատպավորիչը:

-Յուրաքանչյուր օլիմպիադա ունեցել է իր յուրահատուկ ու տպավորիչ կողմերը: Սակայն կարող եմ առանձնացնել Թայլանդում անցկացված օլիմպիադան: Պատճառը հենց Թայլանդն էր՝ իր տպավորիչ ուտեստներով, մշակույթով, արհեստական լեռներով և ոսկեզօծ արձաններով:

-Ի՞նչ է տալիս միջազգային օլիմպիադային մասնակցելը:

-Օլիմպիադան օգնում է ավելի լավ աշխատել ընտրածդ ուղղությամբ և հասնել արդյունքի: Հաճելի է այլ երկրների մասնակիցների հետ կանգնել բեմում և ծածանել եռագույնը: Դրանից բացի, նոր երկրներ ես տեսնում, ծանոթանում այլ ազգերի մշակույթներին:

-Առաջիկայում ի՞նչ ծրագրեր ունես:

-Այժմ սովորում եմ Երևանի պետական համալսարանի Կիրառական մաթեմատիկայի ֆակուլտետում: Հետագայում ցանկանում եմ կրթությունս շարունակել արտասահմանում:

Հարցազրույց Արցախյան ազատամարտի մասնակից Հակոբ Տոնոյանի՝ իմ հայրիկի հետ

-Հայրիկ, ե՞րբ է սկսվել քո մարտական ուղին:

-Մարտական ուղիս սկսվեց 1993 թվականի հունիսի 17-ից, երբ զորակոչվեցի բանակ: Հունվարի 1-ի առավոտյան հրաման ստացանք Քարվաճառ գնալ: Մինչև Քարվաճառը մնացինք ընդհանուր շտաբում: Դրանից հետո պարբերաբար տեղափոխվում էինք այլ բնակավայրեր՝ Յանշակ, Բուզլուխ, Յամշլու: Պայմաններն անտանելի ծանր էին՝ ցեխոտ, անանցանելի ճանապարհներ, անտանելի ցուրտ, հատկապես՝ Օմարի բարձունքում, սակավ փամփուշտներ, դրանց հետ միասին՝ ընկերների ու հրամանատարների կորուստներ: Օմարի բարձունքում շատերը ցրտահարվեցին, դրսում 20 րոպեից երկար դիմանալ հնարավոր չէր:

-Պատմիր պատերազմից հետաքրքիր հիշողություններ կամ տպավորություններ: 

-Սուտ չեմ ասի, եթե ասեմ, որ չնայած ամեն տեսակ դժվարություններին՝ ծառայողական տարիներս կյանքիս լավագույն տարիներն էին: Ինչպիսի՜ ընկերներ ունեինք՝ Տերենտը, Արտակը, Վաչեն: Ամեն օրը արկած էր դառնում: Ընկերներս հատկապես զարմանում էին, որ կարողանում էի որոշել արկի ընկնելու տեղը՝ սուլոցի ձայնից:

-Կարո՞ղ ես նշել պատերազմի օրերին ամենադժվար օրը քեզ համար:

-Է՜հ, դժվար հարց ես տալիս: Հիշելն ահավոր է: Այդ օրը զարմանալի էր, երբ զոհվեց մեր հրամանատար Գասպարյան Վովան, նույն օրը աչքից վիրավորվեց Արտակը՝ մոտ ընկերս, որը ևս մահացավ:

-Ե՞րբ ես վիրավորվել:

-Շատ անգամներ եմ փրկվել մահից. այդ օրերը ես վերածննդի օրեր էի անվանում: Մի անգամ կյանքս փրկեց Էդիկ Կարապետյանը, բայց վիրավորվեցի: Մայիսի 6-ին շարժվեցինք դեպի դիրքեր: 3-րդ դիրքը ամենավտանգավորն էր, որտեղ կամավոր էին գնում: Ես ևս կամավոր գնացի 3-րդ դիրք: Դիրքում էինք ես, եզդի Մաջիթը, Արմենը, Ռաֆիկ Ավետիսյանը և կազակ զինվոր Տամերլանը: Ռաֆիկը գնալ ուզեց, ասաց, որ հետը գնամ, շրջվեցի, որ պատասխանեմ, որ հիմա հնարավոր չէ, թե չէ կխփեն: Շրջվեցի ինքնաձիգս վերցնելու, երբ տեսա մոտ 20 մետր հեռավորության վրա մի ժայռ կար: Այդ պահին ականանետը խփեց ժայռին, բեկորները պոկվեցին և գլխիս խփեցին: Նույն պահին Տամերլանին խփեցին, վիրավորվեցին Ռաֆիկը և Արմենը. կտրվել էր Արմենի ոտքը: Մաջիթը վիրավորվել էր գլխից: Աչքերիս առջև մշուշ էր, մտածում էի, թե մահացել եմ: Միայն ձայներ էի լսում: Փորձեցի շարժվել, վեր կացա, բայց ոչինչ չկար, սպիտակ էր՝ մշուշ: Լսում էի միայն Ռաֆիկի ձայնը, որ ասում էր. «Տոնոյան, փախիր, թուրքերն եկան»: Քիչ անց վերականգնվեց տեսողությունս: Տեսա, որ թուրքը 7 մետրի վրա է, սկսեցի կրակել: Մաջիթը ռացիայով օգնություն էր կանչում: Մութն ընկել էր, երբ օգնությունը հասավ:

-Վիրավորվելուց հետո շարունակեցի՞ր ծառայությունը:

-Բուժում ստանալուց անմիջապես հետո վերադարձա դիրքեր:

-Պարգևատրումներ ունե՞ս:

-Այո, մի շարք պատվոգրեր, «Մարտական գործողությունների մասնակից» կրծքանշան, «Մարտական ծառայություն» մեդալով, «Հատուկ գունդ» շքանշանով, ԼՂՀ «Մարտական ծառայության արիություն» մեդալով, «Վազգեն Սարգսյան» գերատեսչական մեդալով:

Հայրիկիս հետ սա իմ առաջին զրույցն էր: Ես դեռ շատ բան չգիտեմ: Հուսով եմ, հայրիկս էլի հուշեր կպատմի:

Հարցազրույց մայրիկիս՝ Իրինա Կարապետյանի հետ: Սումգայիթյան ջարդերից հետո մայրիկիս ընտանիքը ստիպված էր հեռանալ Ադրբեջանից:

-Մամ, ո՞նց տեղեկացաք, որ պատերազմ  է լինելու:

-Դե, արդեն Սումգայիթ քաղաքում 1988-ի փետրվարի ջարդերից հետո ադրբեջանցիները շարունակում էին  հայերին կոտորել, այրում էին նրանց տները, ավիրում էին ամեն ինչ: Եվ լուրերը հասնում էին նաև մեզ մոտ` Խանլար, որտեղ մենք էինք ապրում:

-Քանի՞ տարեկան էիր այդ ժամանակ: 

-Ես այդ ժամանակ 12 տարեկան էի:

-Ո՞նց որոշեցիք, որ պետք է հեռանաք Խանլարից:

-Մամաս հասկացավ, որ թուրքերը միայն Սումգայիթով չեն բավարարվի, և պատերազմ է սկսվելու, որոշում կայացրեց, որ հեռանանք Խանլարից ու գանք Հայաստան:

-Ընտանիքի բոլո՞ր անդամներն էին համաձայն, որ հեռանաք Խանլարից:

-Համենայն դեպս, ես համաձայն չէի: Ես սիրում էի մեր քաղաքը և չէի ուզում այնտեղից հեռանալ: Մամաս ինձ ստիպելով է նստեցրել մեքենա:

-Ի՞նչ ես հիշում ձեր հեռանալու օրվանից:

-Հիշում եմ, որ արդեն իրերը հավաքել էինք և դնում էինք մեքենայի մեջ, որ արդեն պիտի գնանք: Ես շատ խաղալիքներ ունեի, բոլորը հավաքել, լցրել էի մի պայուսակի մեջ, որն ուզում էի դնել մեքենայի մեջ: Բայց, արդեն տեղ չլինելու պատճառով մայրս խաղալիքներով լի պայուսակս գցեց աղբամանը: Ես լաց էի լինում, բղավում էի, ուզում էի վերցնել իմ խաղալիքները: Հիշում եմ՝ մի մեծ տիկնիկ ունեի, անունը Մոնիկա էր, երբ մայրիկս այն գցեց աղբամանը, թուրք երեխաները միանգամից այն վերցրին և ինձ ցույց տալով գոռում էին. «Քո խաղալիքը, քո խաղալիքը»: Իսկ ես չէր սիրում, երբ ինչ-որ մեկը ձեռք էր տալիս իմ խաղալիքներին: Հիշում եմ, թե ինչպես էի մեքենայի միջից դառը հայացքով հետ նայում, ոնց էի նայում մեր տանը, մեր բակին, բակի իմ ծաղիկներին:

-Առաջին տպավորությունդ Հայաստանից:

-Չգիտեմ, ես չհավանեցի Հայաստանը (ծիծաղելով):

-Ինչո՞ւ: Ինչ-որ պատճա՞ռ կար:

-Դե ոչ, ուղղակի երբ մտանք Հայաստան, շուրջս ամայի ճանապարհներ էին: Ճանապարհին ոչ մի մրգի ծառ չկար, բայց Ադրբեջանում այդպես չէր, Ադրբեջանը առատ երկիր էր: Նամանավանդ, երբ մտանք Գեղարքունիք, այն ընդհանրապես չհավանեցի, որովհետև շատ քարքարոտ տեղ էր: Բայց Սևանա լիճը շատ հավանեցի:

-Արդյոք հիմա ուզո՞ւմ ես հետ գնալ:

-Ես միշտ ուզեցել եմ հետ վերադառնալ: Ամենից շատ իմ շանն էի կարոտում: Նրա անունը Կաշտանկա էր: Հիշում եմ, մեր շենքերից վերև արևածաղկի դաշտեր կային, միշտ երեխաների հետ գնում էի և այդ դաշտերից արևածաղիկ էի գողանում: Ես հեռվից բարձր կանչում էի՝ Կաշտա՜ն, Կաշտա՜ն… Նա ինձ լսում էր և միշտ գալիս էր ինձ մոտ: Հետո մրցում էի Կաշտանի հետ, թե ով ավելի շուտ կհասնի տուն: Գիտե՞ս, մեկ էլ հիշում եմ, որ մեր հարևանի այգու ծիրանի ծառի ճյուղերը ցանկապատով անցնում էին մեր այգի, և ես մեր ծիրանները թողած, հարևանի այգու ծիրաններն էի քաղում: Շատ լավ ժամանակներ էին, հիմա կուզեմ գնալ ու մեր տունը տեսնել, մեր դպրոցը, իմ բակը, իմ ընկերներին:

Ես ուզում էի շարունակել իրեն հարցեր տալ, բայց նկատեցի, թե ինչպես մայրիկիս աչքերը արցունքով պատվեցին: Նրա համար դժվար էր հիշել այդ օրերը: Չէ՞ որ իր մանկության ամենավառ օրերը նա ապրել է այնտեղ, բայց մի օրվա ընթացքում կորցրել է ամեն ինչ՝ իր տունը, իր հավատարիմ ընկերոջը՝ Կաշտանկային: Յուրաքանչյուր երեխայի համար դա շատ դժվար է: Չէ՞ որ ծննդավայրից լավ տեղ չկա, կապ չունի, թե որտեղ ես ծնվել, մեկ է, քո ծննդավայրը միշտ ձգելու է քեզ: