Չեմ սիրում կիսատությունները, կիսատ մարդկանց, կիսատ սերը, կիսատ վերաբերմունքը, կիսատ ընկերությունը, կես ընկած ներկայությունը։ Ես պահանջում եմ, որ ինչ լինելու է, լինի լրիվ, անթերի, ամբողջական։ Հա՛, ինձ համարեք ագահ, եսասեր, մեկ է՝ չեմ հանդուրժում որպես ողորմություն նետված կիսատ-պռատությունը։ Ավելի լավ է՝ չլինի, քան թե լինի անբավական, չհերիքող։ Չեղածից լավ ինձ համար գոյություն չունի։ Եթե կա, ուրեմն, պարտավոր է լինել ճիշտ քանակով, չափով։

Եթե ես լինեի մի բազմություն, կգերադասեի սոված մնալ, քան բազմությանս մեջ կիսել մեկի բաժինը։ Կգերադասեի մենակ մնալ, քան թե երրորդի հետ կիսել իմ սերը։ Կգերադասեի գիտակցել անազատությունս, քան թե ինձ ազատ հայտարարել մեկ-մեկ ձայնս լռեցնելու համար ինձ նետված ազատությունովս։

Միշտ էլ գերադասել եմ գիշերն ուշ քնել, քան թե առավոտյան քունս կիսատ թողած շուտ արթնանալ։ Միշտ գերադասել եմ դասը չպատասխանել, քան թե կիսատ-պռատ կմկմալ։ Միշտ մտածել եմ, որ ավելի լավ է՝ գործը չսկսեմ, եթե պիտի անավարտ թողնեմ, իսկ սկսածս գործը երբեք կիսատ չեմ թողել։ Գուցե ծիծաղեք՝ ավելի լավ է ուտելիքը քիչ լցնեմ, հետո ավելացնեմ, քան թե ափսեումս կիսատ թողնեմ։

Չեմ սիրում իմ քաղաքի կիսատ շինությունները. քաղաքին անշուք տեսք են տալիս։ Տեսնելիս ուզում եմ քանդել, որ էլ չլինեն, կամ էլ՝ հնարավորություն ունենալ, վերցնել ու սարքել, մի լավ բան դարձնել։

Չեմ սիրում միջակ ուսանողին կամ աշակերտին, ով կիսատ սովորելու արդյունք է։ Սարսափելի է կիսատ մասնագետը։ Պատկերացրեք՝ կիսատ բժիշկ, որ իր կիսատ հմտություններով դեռ շատ կյանքեր է կիսատելու։ Կամ՝ կիսատ ուսուցչին, ով աշակերտի մտահորիզոնն է կիսատելու։

Չեմ սիրում կիսատ վեճերը, որ միայն փչացնում են երկուսի հարաբերությունները, բայց գոնե չեն ձգվում այնքան, որ կիսատ մնացած հարցերը պարզաբանվեն, ու ամեն ինչ առաջվանը դառնա։ Դրանից հարաբերություններն էլ շատ հաճախ կիսատ են մնում ու հետո ամբողջ կյանքում երկուսին էլ ցավեցնում։ Համոզված եմ՝ ձեզ էլ է նյարդայնացնում կիսատ ասած խոսքը.

-Եսիմինչ… Այ, Եսիմինչ…

-Հը՞:

-Հա, լավ, հեչ։

-Թո՛ւհ։

Բա կես-կատակ, կես-լուրջ ասա՞ծը։ Չգիտեմ՝ ոնց ընդունեմ, ասածից ինչ հետևություն անեմ։

Չեմ սիրում երեկոյան ճնշող կիսախավարը, ամպամած օրերը. Ես արև եմ սիրում, որն արդեն իսկ լրիվություն է։

Չեմ սիրում, որ տնային կենդանուն դուրս են շպրտում տնից, որովհետև ձանձրացել են։ Եթե պահելու եք, պահեք մինչև վերջ, ոչ թե կյանքի կեսին անպաշտպան դուրս թողեք, երբ նա ծնված օրից սովոր է ձեր հովանավորությանը։

Քանի չեմ մոռացել. միշտ էլ չեմ սիրել, որ մի բան խոստացել ու չեն արել, իրենց խոստումը կիսատ են թողել։

Եթե քեզ չի բարկացնում կիսատությունը, մի պահ պատկերացրու կիսաեփ ճաշը, խոնավ մնացած լվացքը, դեռ չհասած քո սիրած միրգը, թաց ձյունը, որ կես-անձրև, կես-ձյուն է, կիսատ մնացած հաճելի երազդ, որ ընդհատվեց զարթուցիչի ձայնից, լողանալուդ կեսից ջրերի կտրվելը, աշխատանքիդ կեսին համակարգչի անջատվելը, դու դեռ փողոցի կեսում՝ լուսացույցը կարմիրի փոխվելը, աշունը կիսատ մնացած՝ արդեն ձմեռնանալը, աշխատանքից ուշանալիս կես ճամփին մեքենայի փչանալը…

Զզվում եմ, ախր, ես էդ անտեր կիսատ էություններից, միջակություններից։ Ախր, կիսատությունն ինքնին ողորմելի է։ Ինչո՞ւ դառնանք կիսատ, երբ մենք ծնվել ենք ամբողջական։ Կիսատից ոչ մի օգուտ չկա, է՜։

2016/11/19

Սա սովորական փոքրիկ խոհանոց է:

Սովորական սեղան, չորս աթոռ, կիսամթություն ու դեղին լամպ:

Սա սովորական կիտրոնով թեյ է:

Ու սովորական բաժակ:

Որից սկզբում սովորական գոլորշի է բարձրանում:

Լեզուն վառելու սովորական երևույթն է, որ ամեն անգամ կրկնվում է:

Այստեղ սովորական համակարգիչ է դրված, որտեղ հազար ու մի ցնդաբանություն կա՝ նկարների, պոեմների, գրքերի տեսքով: Սա ամենասովորական համակարգիչն է, որը բացելիս մտքիդ ծայրով անպայման միշտ նույն բանն է անցնում: Կամ նույն մեկը:

Այստեղ սովորական գազօջախ կա, որը վառված է, որովհետև այսօր ցուրտ է: Կրակի վրա թեյնիկ կա, որը պարզապես չի կարող չլինել:

Այստեղի մենակությունը սովորական է, որովհետև մենակությունը երբեք, միշտ հիշիր, ախր, երբեք անսովոր չի լինում: Մեր մարմնի, հոգու, տան ձևերը սովորում են դրան, ու չլինելու դեպքում մենք անգամ ստեղծում ենք այն:

Սեղանի դիմաց սովորական պատուհան է, որտեղից երևում է աշխարհի ամենասովորական քաղաքը: Բայց դու կարծես սովոր ես այդ քաղաքին: Կարծես դու ծնվել ես այդտեղ ապրելու համար, ու կարծես քո մարմինը հաշվարկված ճշգրտությամբ համապատասխանում է սալահատակին, տրոլեյբուսին, կինոյի հին շենքին:

Սա սովորական միհոգանոց երեկո է:

Այստեղ հայելի կա, որի մեջ արտացոլվողի սանրվածքը մեկ-մեկ փոխվում է: Ուրիշ ոչինչ:

Սրանք սովորական հիշողություններ են, իսկ խոհանոցի էդպես էլ չանջատվող լույսը՝ դրանց սովորական հետևանքը:

Այստեղ հաճախ միանում է “Can’t get out of my head” երգը: Այստեղի պատերը նույնիսկ հուշում են այդ երգի մասին:

Սա օդը կտրող սովորական թախիծ է, որին ամեն օր ձեռքով ես բարևում:

Փռշտոց՝ առանց առողջություն ասելու ակնկալիքի:

Սրանք կյանքին կապող հերթական ամենասովորական տողերն են, ամենասովորական բաները, որոնք կարող էի ասել: Որոնք հնարավոր է լսել:

2017/03/14

Սա սովորական փոքրիկ խոհանոց է:

Սովորական սեղան, չորս աթոռ, կիսամթություն ու դեղին լամպ:

Սա սովորական կիտրոնով թեյ է:

Ու սովորական բաժակ:

Որից սկզբում սովորական գոլորշի է բարձրանում:

Լեզուն վառելու սովորական երևույթն է, որ ամեն անգամ կրկնվում է:

Այստեղ սովորական համակարգիչ է դրված, որտեղ հազար ու մի ցնդաբանություն կա՝ նկարների, պոեմների, գրքերի տեսքով: Սա ամենասովորական համակարգիչն է, որը բացելիս մտքիդ ծայրով անպայման միշտ նույն բանն է անցնում: Կամ նույն մեկը:

Այստեղ սովորական գազօջախ կա, որը վառված է, որովհետև այսօր ցուրտ է: Կրակի վրա թեյնիկ կա, որը պարզապես չի կարող չլինել:

Այստեղի մենակությունը սովորական է, որովհետև մենակությունը երբեք, միշտ հիշիր, ախր, երբեք անսովոր չի լինում: Մեր մարմնի, հոգու, տան ձևերը սովորում են դրան, ու չլինելու դեպքում մենք անգամ ստեղծում ենք այն:

Սեղանի դիմաց սովորական պատուհան է, որտեղից երևում է աշխարհի ամենասովորական քաղաքը: Բայց դու կարծես սովոր ես այդ քաղաքին: Կարծես դու ծնվել ես այդտեղ ապրելու համար, ու կարծես քո մարմինը հաշվարկված ճշգրտությամբ համապատասխանում է սալահատակին, տրոլեյբուսին, կինոյի հին շենքին:

Սա սովորական միհոգանոց երեկո է:

Այստեղ հայելի կա, որի մեջ արտացոլվողի սանրվածքը մեկ-մեկ փոխվում է: Ուրիշ ոչինչ:

Սրանք սովորական հիշողություններ են, իսկ խոհանոցի էդպես էլ չանջատվող լույսը՝ դրանց սովորական հետևանքը:

Այստեղ հաճախ միանում է “Can’t get out of my head” երգը: Այստեղի պատերը նույնիսկ հուշում են այդ երգի մասին:

Սա օդը կտրող սովորական թախիծ է, որին ամեն օր ձեռքով ես բարևում:

Փռշտոց՝ առանց առողջություն ասելու ակնկալիքի:

Սրանք կյանքին կապող հերթական ամենասովորական տողերն են, ամենասովորական բաները, որոնք կարող էի ասել: Որոնք հնարավոր է լսել:

Մարտ, 2017

Հորիզոնում ամեն բան իրար շալակ են թռել ու միաձուլվել էնպես, որ առաջին պահին դժվար է հասկանալ առջևում լուսաբաց է, թե մայրամուտ։

Երկու մարդ են երևի զզվել ողջերի աշխարհից ու դանդաղ քայլում են անցյալների՝ մեռելային լռության ու կիսախավարի ստվերոտ ճնշմամբ։

Առաջինը սև, երկար, կիսամաշված բաճկոն է վրան փաթաթել, որ երևի հատուկ մի քանի չափս մեծ է վերցրել մինչև կյանքի վերջ հագնելու համար, կամ ժամանակին բավականին գեր է եղել ու հիմա պատժվում է անցյալում ստամոքսին տեր չլինելու համար։ Մյուսը, հակառակ սրան, կիսաթև, եղանակին բավականին անհարմար մի հագուստ է ճարել, գլխարկով ամուր փաթաթել է գլուխը, իսկ ոտքերին՝ ծնունդից ի վեր բոլոր գարուններից ցեխոտված մի զույգ կոշիկ ունի, որը շուտով կենտ է դառնալու՝ աջ ոտքի թաթը կրունկից անջատվելու անհետաձգելի հեռանկարից։

Պարզ երևում է, որ էս երկուսը հագել են սեզոնային որևէ բաժանման չենթարկված էն ամենը, ինչ ձեռքի տակ ունեցել են։

Երկրորդի ձեռքին գլխիկոր ու նախկինում՝ իր փարթամ ջահելության ժամանակ սպիտակ, իսկ այժմ արևից դեղնած երկու մեխակ են ճոճվում։

Քայլում են կիսամութ գերեզմանոցում ու թվում է՝ որքան շատ են վախենում, էնքան ավելի են առաջանում.

-Մի օր վերջապես տեղափոխվելու ենք էստեղ՝ հավերժական կեցության, վախենալս ո՞րն է,- երևի ինչ-որ ֆիլմից լսած հանդիսավորությամբ ասում է մեխակները քարշ տվողը ու առանց ընկերոջ ծափերին սպասելու (որոնք չէին էլ լինելու) դանդաղ առաջանում է՝ միաժամանակ աջ կոշիկի ծանր դրությունը հաշվի առնելով՝ աչքը դրա վրա պահած։

Կիսամութն էնպես է խտանում, որ մտածել կարելի է, թե էլ երբեք չի լուսանալու (էստեղ բնակվողների համար որ հաստատ էդպես է)։

Տխուր են երկուսն էլ։ Կա՛մ որովհետև երբեք ուրախ չեն լինում, կա՛մ պարզապես էստեղ մշտական կեցության անխուսափելիությունը դուր չեկավ ոչ ոքի։

Էստեղ ապրողները միշտ հաստատուն իրենց տեղում են։ Եկվորները հերթով նայում են բոլոր շիրմաքարերին՝ ծննդյան ու մահվան թվերին ու քննարկում մեկ առ մեկ, թե ում թաղմանը ինչ պսակներ կային ու ինչ հոգեհաց կազմակերպվեց։

Գերեզմանատան ամենահեռավոր անկյունում, որտեղ երևի արևն էլ կարգին լույս չի տալիս, պատժվածի միայնությամբ հանգչում է մեկը։ Երկու անհասկանալի անծանոթները մի կերպ քայլում են էդ կողմ, որտեղ, կարծես, վերջին անգամ ինքը՝ հանգուցյալն է ոտք դրել ու մոլախոտերի՝ իրենցից երկու գլուխ բարձր պատնեշն անցնելով, հասնում են անհասցե էս բլուրին, որին կողքի շիրիմների քողի տակ գերեզմանոց անունն է տրվել։

Անհասցե, անշիրիմ ու անանուն էս մեռելատանը, ուր ոչ մի անգամ խունկ ծխեցնող չճարվեց, փայտից սարքած անավարտ խաչ է միայն կանգնեցված. աշխարհի միակ գերեզմանախաչը, որ հանգուցյալն ինքն է սարքել։

Ընդհանրապես, էստեղ ամեն բան հողի տակ պառկածի ձեռքի գործն է։

Գերեզմանատան էս հատվածի միակ հյուրերը կանգնում են հողաթմբի առաջ, լռում մի քանի րոպե, հետո գլխարկավորը, որի մաշված գլխարկը վաղուց արդեն դադարել է կատարել իր պարտականությունները, կեսից հիշում է կարգը ու հանդիսավորությամբ հանում «սյուվինեռ» դարձած իր գլխարկը, ապա ձեռքի երկու մեխակները, որոնցից մեկի գլուխը աննկատ պոկվել էր ճանապարհի մոլախոտերի հետ մղած անձնվեր մարտի ժամանակ երևի, դնում է բլուր դարձած մեռելի վրա։

երկուսով նստում են խաչի երկու կողմերում ու դեռ երկար լռում։ Ասես ամաչում են խոսել նրա մոտ, ով կդժվարանա զրույցին մասնակցել։

Ծանր լռությունը խախտում է երկար բաճկոնավորի ծոցագրպանից դուրս էկած օղու կիսադատարկ շշի ու բաժակների չխկչխկոցը, որ կողքի գերեզմանոցում երեկվանից հանգչող ջահել տղայի հարազատներից վերցրեց՝ իբրև հոգու հանգստության երաշխիք։

Լցնում է բաժակները կիսով չափ, որովհետև դեռ շատ կենացներ ունեն խմելու։ Հետո օղու շիշը՝ իբրև սրբազան մասունք, դնում է ծնկների արանքն էնպես, որ մի կաթիլ նույնիսկ չթափվի ու բաժակներից մեկը, որի մեջ օղին ավելի քիչ էր, տալիս է գլխարկավորին։ Սա նկատում է անհավասարությունը, բայց հիմա ո՛չ տեղն է, ո՛չ էլ ժամը՝ արդարության համար կռիվ տալու։

Մի քիչ նեղացած՝ ձեռքը արհամարհական կպցնում է բաճկոնավորի սևացած ու կոշտացած մատներին ու դուրս հանում առաջին բառերը։

­­-Խմենք երեկվա ջահելի համար։

Լռություն է իջնում դարձյալ, աչքերը հուզմունքից շաղված բաճկոնավորը ուժեղ փակում է կոպերը՝ ուշքի գալու համար կարծես, հետո նորից բացում ու լռության մեջ լսվում է միայն գիշերվա էս ժամին գերեզմանատուն ոտք դրած էս երկու մարդու շնչափողում օղու կլկլոցը։

Կուլ են տալիս օղին ու հետը նաև կոկորդում խցկված ու ո՛չ առաջ, ո՛չ հետ անող հուզմունքը։

-Խղճիս շատ ա ազդել երեկվա ջահելը։

Հետո արդեն սովորական դարձած լռության հերթական ճնշող նոտան է բարձրանում վերև։

Օղու բաժակը ձեռքի մեջ, չգիտես՝ ցրտից, թե հաջորդին սպասելու անհամբերությունից դողացնելով, գլխարկավորը հայացքը փայտաշեն խաչից չկտրելով՝ վրա է բերում.

-Ջահելի համար 24 ավտո մարդ էր եկել, հաշվեցի։ 11 հատ էլ պսակ կար։ Հոգեհացն էլ ռեստորանում տվեցին։ Բա Արմոն ի՞նչ ասի,- գլուխը բարձրացնում է՝ տեսնելու համար՝ ի՞նչ տպավորություն թողեց իր ճառը ընկերոջ վրա, հետո նորից նայում խաչին՝ իր պարտքը դրա առաջ կատարածի հպարտությամբ։

Արմոն հողաթումբ դարձած էս անանուն մեռելն էր։ Ու թեև ո՛չ շիրմաքար կար էստեղ, ո՛չ էլ ծննդյան ու մահվան թվեր, բայց Արմոն ջահել չէր, ու նրան իմացողները համարյա վստահ էին, որ երբեք չէր էլ եղել։

Մի երեկո Արմոն սկսեց դժվար շնչել։

Երկար չանցած, աչքերով պոտենցիալ բոլոր մեռելներին նկատող ու աշխարհում մեն-միայնակ մնացած էս ծերուկը նկուղից մի օր հանեց իր քաշին կշռող, պապից ժառանգություն մնացած բահն ու դանդաղաքայլ, ամեն երկու մետրը մեկ ծանր հազալով՝ շարժվեց դեպի գերեզմանոց։

Ուղիղ վեց օր Արմոն գերեզմանատան ամենախուլ ու խավար անկյունում սկսեց փորել… սեփական գերեզմանափոսը։ Երբ հարևանները նեղսրտում էին, համոզում, որ գնա հիվանդանոց՝ գուցե բուժվի, Արմոն դեմքին ծամածռված մի ժպիտ տալով, գլուխը կախում էր, ձեռքը անհուսությունից թափ տալիս ու ասում.

-Հոգնության դեմ ո՞վ դարման ունի։

Հետո ավելացնում.

-Ամեն մարդու կյանքում մի պահ կա, որի հաջորդ կանգառը դիահերձարանն ա։ Եթե հայելու առաջ կանգնում ես ու աչքերիդ մեջ չես գտնում վաղը, ուրեմն փոսդ փորելու վախտն ա։

Էս երկու անծանոթները անմրցանակ փիլիսոփա Արմոյի հետ հենց գերեզմանոցում էլ ծանոթացան, որտեղից ամեն հանգուցյալի հոգու հանգստության համար մի շիշ օղի ու մի կտոր էլ հաց էին աշխատում՝ դեռ էն ժամանակներից։

Սրանք երբեմն գալիս էին, օգնում Արմոյին՝ իր գերեզմանատեղին սարքելու գործում։

Մի օր սրանցից մեկը Արմոյին հարցրեց, թե չի վախենում արդյոք ամեն երեկո տուն գնալով ու օրվա արածը ամփոփելով, Արմոն սովորական դարձած դառը ժպիտը դեմքին հագցրեց.

-Ես խի՞ վախենամ։ Ես իմ մահը բռիս մեջ եմ պահում։ Մինչև տեղս չսարքեմ, չեմ մեռնի… Դուք վախեցեք, որ ամեն գիշեր քնում եք կասկածով, որ առավոտը չեք զարթնի… իսկ ես կասկած չունեմ, ես վստահ եմ, որ էս քանի օրը տեղափոխվելու եմ էստեղ…

Մի երեկո էլ, երբ փոսն արդեն համարյա թե պատրաստ էր, Արմոն, իրոք, դադարեց էստեղ երևալ։ Հաջորդ օրը հարևանները գտել էին նրա անցյալացած մարմինը հյուրասենյակի բազկաթոռին թիկնած՝ ձեռքին փայտից սարքած մի ծուռումուռ խաչ…

Արմոյի հուղարկավորությանը չորս հոգի ներկա եղան՝ հարևանը, ով գտել էր մեռելին, էս երկուսը, որ հիմա Արմոյի գերեզմանը սրճարան էին սարքել, ու սգո մեքենայի վարորդը, որ տխուր էս պատկերը տեսնելով՝ որոշեց իջնել մեքենայից ու դագաղի չորրորդ ծայրն էլ ինքը ուսին դնել։

Արդեն լուսանում էր… գերեզմանատունը իրենց համար գործի տեղ սարքած էս երկու մարդիկ դեռ լուռ են։ Օղու շիշն արդեն դատարկվել է, նշանակում է՝ հեռանալու ժամն է։

Մինչև վեր կենալը գլխարկավորը, որ էս երկուսից առավել զգացմունքայինն էր, կյանքից զրկված իր աչքերով նայում է ընկերոջն ու վախվխելով սկսում.

-Եթե ես շուտ մեռնեմ, խոսք տուր, որ գերեզմանս կփորես, չես հարբի էդ նեղ մաջալին։

Բաճկոնավորը, որ երևի ինքն էլ նույն բանն էր մտածում, դարձյալ լցնում է աչքերը.

-Կփորեմ, կփորեմ․․․ հանգիստ եղի,- հետո ձեռքով ընկերոջ՝ հալից ընկած ուսը թափ տալով ավելացնում,- դու էլ իմը կփորես, եթե…

Երկուսով ժպտում են իրար, սփոփվում մի քիչ, որ գոնե անթաղ մեռել չեն դառնա։ Հետո ուղղելով անգլուխ ու գլխիկոր էս զույգ մեխակները, որ կողքի գերեզմանաքարից աննկատ թռցրին, ու որոնք Արմոյին դժվար թե պետք գային, հեռանում են միակ մեռելի մոտից, ում հոգեհացը էդպես էլ չկերան… չկերավ ոչ ոք։

2020

Առավոտը նոր-նոր էր ուզում աչքերը բացել, երբ լուս ու մութի մեջ գյուղացին արդեն իրենց սառն աղբյուրի ջրով շտապ-շտապ երեսն էր ցողում: Հետո դժվարությամբ մեջքն ուղղեց, դուրս եկավ դարպասներից, մի պահ կանգ առավ ու նայեց աշխարհին, ուր ամենաչքնաղը էլի ու էլի Մասիսն էր` ամենավեհ ու ամենահամեստ լեռը, որն ամեն պահ աչքի առաջ էր ու իր արած-չարածի լուռ վկան էր միշտ: Քայլերն ուղղեց հին օրերի ընկերոջ կողմ, ով քիչ հեռվում լուռ ու մունջ իրեն էր սպասում .

-Հը՞, մտքիդ ի՞նչ կա,- հասավ թե չէ՝ խոսեց  գյուղացին,- տես հա՜, ամոթով չթողնես:
Սկսեց աչքերով մանրամասն զննել արդեն վաղուց հալից ընկած իր երկաթե ընկերոջը, որը թեև իր վիճակին իր գործը  դեռ պատվով էր անում ու օգնում վաստակել ապրելու միջոց:
Միայն թե այս ծերուկի հետ լեզու գտնելը մի քիչ դժվար էր, դե երևի ծերունական բնավորություն է, չնայած ամենաբարդը շարժի գցելն էր, որն արարողակարգի էր նման, ու ամեն մեկի խելքի բանը չէր:

Օրը դանդաղ լուսանում էր, Մասիսի դեմքը` հետզհետե պարզվում:
Գյուղացին անցավ ամենօրյա «արարողակարգի» կատարմանը: Հատուկ պարանի մի ծայրը հարմարեցրեց շարժի գցող մեխանիզմի մի հատվածից, մյուս ծայրը ձեռքում պահելով հայացքն ուղղեց երկինք՝ ողջ հավատով Աստծու բարեհաճությունն ու օգնությունը ակնկալելով:
-Յա՜, Աստվա՜ծ,- կանչեց գյուղացին ու ողջ ուժով քաշեց ձեռքում պահած պարանի ծայրից:

Տրակտորը հոգոցի նման մեկ-երկու հռնդյուն արձակեց ու նորից խոր քնի մեջ ընկավ: Գյուղացու հուսահատ հայացքը տրակտորի արձակած սև ծխի բարակ քուլաների հետ մեկտեղ կրկին երկինք ուղղվեց, ու շուրթերն ակամայից շարժվեցին.

-Յա՜, Աստվա՞ծ,- հուսախաբ շշնջաց գյուղացին, ու բազում հոգսերի բեռի ծանրությունը կարծես նորովի զգալով, խոր հոգոց հանեց ու ամեն ինչ սկսեց նորից: Մի քանի փորձից հետո տրակտորի ահեղ հռնդյունը կոտրեց արշալույսի անուշ լռությունն այնպես, որ աշխարհում ամեն ինչ կարծես այդ ձայնից արթնացավ: Արևի առաջին շողերը շնչակտուր  դուրս պրծան բլուրի հետևից, թռչունները գլուխները բներից դեռ չհանած սկսեցին դայլայլել, հետո թռան դեպի լուսատուի պայծառ շողերի կողմը, ու երկինքը նորից իր լազուրի մեջ կյանք գտավ:

Տրակտորը, որ արդեն ճամփա էր ելել ու պարբերաբար իր սև ու թանձր ծխի քուլաներն էր նետում երկնքի կողմը, իբր, թե ինչքա՞ն պիտի սև տանջանքով մի կտոր հացի ճար անենք: «Հը՞, լավ չի, չէ՞»,- երևի էսպես էր գոչում իր գոռ ձայնով ու ավելի ուժգին մրոտում երկնքի թավշե երեսը:

Արտը վարելու ժամանակն էր, գործի անցան: Տրակտորի մոտենալուն պես հողե փոշեհատիկները դողդղում էին, հետո` գութանի իրենց հասնելուն պես անհետ կորում խորքերում: Հերթը նորերինն էր` աշխարհը տեսնելու, բայց և նրանց էլ երկար ժամանակով չէր վիճակված դա…
Հողի հարթ երեսը քիչ-քիչ խորդուբորդ էր դառնում, ինչպես մարդու դեմքը` տարիքի հետ կնճիռներով պատվում: Միայն թե հողի հետ աշխատելով ամենը կարելի է նույն տեսքի բերել, մարդունը` չնայած իր հողածին լինելուն, այլևս երբեք:
Ու այս հողածին գյուղացին մունջ ու անտրտունջ իր գործն էր անում, հույսը մեկ իր, մեկ Աստծո, մեկ էլ իր երկաթե ծեր ընկերոջ վրա դնելով: Ամեն օր հողի հետ կռիվ էր անում, հողի հետ ընկերություն: Ու թե տրակտորի հետ լեզու գտնել չէր լինում, էլի Աստծուն էր օգնության կանչում.
-Յա՜, Աստվա՜ծ…

Ու թե դրանից էլ բան դուրս չէր գալիս, հողից դուրս եկող գոլորշու հետ իր խռովքն էլ էր խառնում ու տանջված հայացքով  ճանապարհում երկինք: Ու էդպես էլ պիտի շարունակվի, մինչև որ ինքն էլ նորից հող դառնա, ձուլվի արտին, հետո մի օր ցողը սրբի իր գոյությունն ու տաք գոլորշու հետ երկինք ելնի ու էնտեղ միայն մի բան կասի`
-Է՜, Աստվա՜ծ…

 

Մարտ, 2018

 

Անձրև չի գալիս, աշուն չէ։ Խորթ է թվում, բայց տերևաթափ էլ չկա։ Առհասարակ, ժամանակներն են փոխվել։ Հիմա տերևները հաղթում են քամուն, պնդերես են կամ երևի չափից դուրս շատ են վախենում թափառականի՝ ճակատագիր դարձած իրենց ուղուց։ Ոչինչ չի հուշում, որ այսօրը նման չի լինելու միլիոնավոր անցածներին ու մի այդքան էլ սպասվողներին․ ամեն բան սովորական է։ Հետո՞ ինչ, որ այսօրը հայտնվել է այստեղ, արտասովոր ոչինչ չկա, երեկվա մասին էլ մեկ ուրիշն էր պատմել, վաղվա մասին խոսողների պակաս էլ վախենամ՝ չզգացվի։ Ոչ մի օր անտարբերության չի մատնվի, բայց դրանց նույնության ծանրությունը կշարունակի կախված մնալ քաղաքի վրա, մի քիչ էլ աշխարհի ու եթե բախտը բերի, մոլորակի վրա… Ապա նաև կրկնությունից փախչող մեկի որբացող հոգում։ Մոլորակի վրա կախված էդ ծանրությունը քչերը կնկատեն․ թեթևների դարն է, չէ՞ վերջապես։ Բայց դու՝ իմ լավ ու հիմար ընկեր, դու ինչպես միշտ առաջինը կզգաս էդ ծանրությունն ու մի պահ կթվա, թե ահա, խեղդվում ես դրա՝ ժամ առ ժամ խտացող գոլորշիներից, դու էդպես էլ չսովորեցիր թեթևների օրակարգը, էդպես էլ չմտար նրանց դարաշրջան։ Ինչ է թե տարբերվո՞ւմ ես, գրողը տանի քեզ, խելագար, վերջ տալ է պետք, էդ ծանրությունները կյանքից դուրս շպրտելու անպատկառություն ունեցիր… Իսկ եթե չէ, ուրեմն մի դժգոհիր, որ լուսանցքում ես մնացել։ Անառակները մեղավոր չեն քո թուլամորթ բարոյականության համար։ Իսկ եթե իրոք կոկորդ ճանկռող ծանրությունից շնչառությունդ դադարեցնի իր տարիներ տևող անմիտ պայքարը, ի՞նչ ենք անելու, տապանաքարիդ վրա մեծ ու խոշոր տառերով գրելու ենք․ «Մեռավ, որովհետև տարբերվո՞ւմ էր, որովհետև այնքան ուրիշ էր, որ խեղդվեց ձեր միօրինակության խղճուկ ջրափոսո՞ւմ»։ Վերջացրո՛ւ ու ապրի՛ր, ինչքան հնարավոր է՝ արագ-արագ ապրիր։

Սովորական օր է։ Ու հենց դա է «անհամակերպվելին», ախր էդ սովորականությունը հավերժություն ենթադրող սարսափելի անհավասարություն է ամփոփում իր մեջ։

Հերթական մի օր է՝ մեկի համար ազատության մեջ նվնվալու, մյուսի համար՝ մի տեղ փակված՝ հանուն դրա պայքարելու, մեկի համար՝ սիրելիին գրկելու, մյուսի համար՝ նրան անվերջ կարոտելու սովորական կոչվող ու հոգի մաշող մի օր։

Սովորական է, իսկ մենք դրանից հրճվում ենք։ Մեր մեղքը չէ, գոհանում ենք նրանով, որ այսօրը երեկվանից մի քայլ էլ հետ չէ, ինչքան էլ կոկորդ պատռենք, մեկ է՝ մենք վախենում ենք այն ամենից, ինչ նոր է… Սովորել ենք հնի տաղտկալի կանոններին, վախենում ենք, որ մի թեթև փոփոխությունից հետո կկորցնենք այն ամենը, ինչ երբեք չհասցրինք վաստակել։ Ահա՝ ինչու սովորականության գիտակցումով սրտի մի ծանր բեռից ենք ազատվում կարծես, որը գուցե ամբողջ գիշեր տանջել է մեզ։ Սովորակա՞ն, չէ, մեզ աշխարհ է պետք, որում երջանկության հերթափոխ կլինի, որ ի վերջո ամենօրյա երջանիկների ու տարաբախտների միջև մի քիչ համաչափություն մտնի։

Լավ է, որ գոնե անձրև չի գալիս, թե չէ նա, ով կարոտում է, հաստատ կտխրեր, ախր իր անձրևանոց բռնողը չկա ու չկա, իսկ ինքը այդքան ուժ չունի միաժամանակ կարոտելու ու անձրևանոց քարշ տալու համար։ Ինքը պիտի թրջվի ու թրջվի այնքան, մինչև անձրևը հոգնության կամ խղճահարության բեռան տակ մարդանա ու հանձնվի, հետո փակվեն մոլորակի բոլոր անձրևանոցները, բոլորը՝ բացի մեկից, որն էդպես էլ չէր բացվել…

 

Մարտ, 2020