Երևույթներն ուշ ընկալելու պատճառով հաճախ դասընկերներս ինձ մի օտար բառով էին կոչում, որի հայերեն համարժեքը «ուշահասն» է: Ամանորին հաշված օրեր են մնացել, իսկ ես ուշահասի պես նոր եմ «քնից» արթնանում:

Այս Նոր տարին, ավելի քան երբևէ, պետք է նոր լինի: Բոլորս պետք է սկսենք նոր կյանք: Ամանորին հնչող բարեմաղթանքներն անպայման կիրականանան, որովհետև այլևս շքեղ սեղանները չեն խամրեցնի բառերի արժեքը:  Փուչիկներով չեմ ուզում զարդարել տունը: Դրանք մի տեսակ «փուչ» են: Ազնվությամբ եմ զարդարելու տունը, որովհետև այն, ի տարբերություն փուչիկի, չի կարող պայթել կամ թսկել:

Տոնածառի լույսերը փոխարինելու եմ բարությամբ, որովհետև բարությունը չի մարում երբեք:

Խաղաղությունն էլ թող փոխարինի հրավառություններին, որ հետո երկինքը «կարկատելու» կարիք չլինի:

Միայն մի բան եմ ուզում նույնը մնա: Ուզում եմ շատ կոնֆետներ լինեն սեղանին, որ բոլորիս նոր կյանքը քաղցրությամբ սկսվի ու նաև… Ուզում եմ դիտենք «Տանը մենակ» ֆիլմը, որն Ամանորի լավագույն խորհրդանիշն է, ու վերըմբռնենք, որ ընտանիքը պետք է սիրել. հայրենիքը սկսվում է հենց ընտանիքից…

- «Հիմա՛ գոնե մի քիչ ապրենք, քանի դեռ ուշ չի… »

Մայրս սիրում է տարբեր մեջբերումներով լցնել մեր առօրյա կյանքը՝ հատկապես իմը, որովհետև նույնիսկ ի՛նքն իր մեջբերումները երբեմն չի լսում, ու որովհետև ամենից ուշադիր միայն ես եմ երևի շուրջբոլորս հնչող բոլոր բառերը վերցնում ու զտում ներսումս (միգուցե պարապ եմ, դրանից է):

Մտածում եմ, եթե մայրիկիս բոլոր մեջբերումներին հետևեինք, շատ-շատ բաներ այլ կերպ կլինեին: Մի խոսքով, ամեն ինչ միշտ ճիշտ կլիներ, ու նույնիսկ չէինք կարողանա բողոքել:

Մի րոպե, կներեք, ընկերուհիս է զանգում:

-Հաստա՞տ կգաս:

-Հա, գալու եմ:

-Համոզվա՞ծ ես, որ խնդիրներ չեն առաջանա:

- …

- …

-Լուրջ, գալու եմ, ինչ էլ լինի:

- Դե լավ ա, որ տենց ես տրամադրված:

-Հա, երևի…

Հանգամանքները, բախտը, փողը, երկիրը, մեր անտաղանդությունը կամ էդքան էլ կարող չլինելը, սուրճի բաժակի միջի օձը (ոնց-որ թե վատ նշան էր), թուղթուգիրը, վատ մարդիկ, բախտը, գուշակ Մանուշակն ու մի շարք էսպիսի հարմար բաներ, ավելի մեծ դեր ունեն մեր կյանքում, քան մենք ինքներս:

Երբեմն վատ երազի պես տեսնում եմ ինձ՝ամբողջ կյանքում ալարելուց, մի տասն անգամ թուղթուգրված, էդ ջահելների զարգացած մտածելակերպը չհասկացող, մի հատ էլ չընդունող, թոշակից բողոքող ու մեկ-մեկ էլ կողքի հարևանի հետ համեմատվելիս… Հետո ուշքի եմ գալիս ու հասկանում, որ ինչ էլ լինի, չե՛մ կարող էդպիսին դառնալ, որովհետև էդպիսին չեմ (հուսամ):

Տասնյոթն էլ ցրված ու անուշադիր լինելու, էգոիստ լինելու, ականջներն ու աչքերը փակ ապրելու կամ երևակայական կախարդական շարինգան աչքով աշխարհին նայելու ու հրաշքներ գործելու ժամանակը չէ: Արդեն ինքս ինձ վրա շատ աշխատելու և ամենավատը սպասելու ժամանակն է (էդպես երևի նյարդային համակարգս իրեն պաշտպանում է, որ մարդ ես, մի բան լինի՝ չգժվի): Արդեն գիտակցելու, դառն իրականությունը թխվածքաբլիթով կուլ տալու ու իրենց ուզածներից շատ հեռու կանգնածներին հեգնանքով չմոտենալու, վախկոտ չլինելու, մեկ-մեկ ալարելու, բայց բամբասող ու ապերջանիկ, գուշակ Մանուշակի մշտական «կլիենտ» տատիկի մասին վատ երազը տեսնելուց հետո՝ վեր թռնելու ու մի բան անելու, ապագա դժբախտներին փոխել փորձելու ու չկարողանալու, հետո կոմպրոմիսի գնալու, վերջում ամեն ինչի վրա թքելու ու դեմ գնալու ժամանակն է:

Էս թեյիս բաժակով էլ կենացս ասեմ ու գնամ: Խոսք եմ տալիս, երկար չի տևի (խոստումները պահելու ժամանակն էլ է):

Իմ կյանքում, բացի ինձնից, ոչ ոք ու ոչ մի բան մեղավոր չի լինի ապրած-չապրածիս, արած-չարածիս, տեսած-չտեսածիս համար:

Իմ կյանքում չգնահատված մարդ չի լինի, ուշադրություն ու սեր չստացածը չի լինի:

Իմ կյանքում չեն լինի «իսկ եթե»-ներ, «բա, որ»-ներ՝ բեկումնային պահերին:

(Կենացս քիչ-քիչ նմանվում է մոտիվացիոն վիդեոյի սցենարի):

Իմ կյանքում չեն լինի  «Նա կոտրեց ինձ, դրա համար էլ …» , «Դու՛ էիր մեղավոր, որ …»-ներ:

Իմ կյանքում չեն լինի «Ես չէի կարող», «Ինձ մոտ չէր ստացվի» կամ «Ես այդքան ունակ չեմ, որ… » արդարացումներ:

Իմ կյանքում կան ու կլինեն վատ մարդիկ, դժբախտ պատահարներ, կորուստներ, չընդունողներ, ընդիմացողներ, խանգարողներ, դժբախտ՝ «ճիշտ ապրել» քարոզողներ, բարբարոսներ, տարբեր «ճիշտ մտածողներ», որ վստահ են իրենց կարծիքը մյուսին հրամցնելու մեջ: Կլինեն վատ ժամանակներ՝ անտանելի թվացող ու անվերջ թվացող, կլինեն կոտրվելու, միգուցե հիասթափվելու, բոլոր կրքերը կորցրած ու թքած, աննպատակ ու անուրախ գոյատևելու շրջաններ:

Իմ կյանքն իդեալական չէ ու չի լինի, ու միգուցե ես մեկ-մեկ մոռանամ էն ամենը, ինչ հենց նոր գրեցի: Բայց իմ կյանքը չի՛ դառնա ափսոսանքի, մեղադրանքի, սահմանափակումների ու քննադատությունների կույտ ու առավել ևս,  չի՛ ընկնի ինչ-որ մեկի ոտքի տակ ու խանգարի՝ անպիտան դառնալու պատճառով: (Կարծես թե սովորել եմ իրերն իրենց անունով կոչել):

«Ո՜ղջ, առո՜ղջ»-ի  փոխարեն էլ մայրս հաստատ մի լավ բան կասի իր մեջբերումներից:

Աշունը… Տարվա բոլոր եղանակներից ամենասիրելին: Ես պաշտում եմ աշունը, գույները, տաք հագուստները, անձրևոտ առավոտները: Այս տարվա աշունը այլ էր: Բոլորիս մոտ այս աշունը պատերազմի հետ ասոցացվեց, որքան էլ փորձենք փախչել թեմայից, միևնույն է, բոլորիս տողատակերում պատերազմն է իր ներկան ստանալու:

Դեռ մեկ տարի առաջ այլ պլաններ կային այս աշնան հետ կապված… Համալսարան, դասեր, նոր շրջապատ, նոր կյանք: Բայց ամեն անգամ, երբ շատ եմ սկսում ամպերում սավառնել, երկինքներում մեկը ապտակում է ու իջեցնում ցած, դառը քմծիծաղով նայում վերևներից:

Գիտե՞ս, ես երբևէ ինձ հայրենասեր մարդ չեմ համարել: Առհասարակ ի՞նչ է հայրենասիրությունը: Սիրել հո՞ղը, որտեղ ծնվել ես, որը պատմականորեն քե՞զ է պատկանում: Իսկ արժե՞ հողակտորի համար այդքան արյուն թափել, այդքան երազանքներ սպանել: Գուցե և արժե, չգիտեմ: Միշտ փորձել եմ հեռու մնալ քաղաքականությունից, բայց բոլորս այդ գրողի տարածի զոհն ենք: Ես պարզապես ուզում եմ խաղաղ ապրել, պարզապես ուզում եմ, որ էլ մարդիկ չզոհվեն, որ էլ երեխաները պայթյունի ձայներից չարթնանան, որ էլ ընկերներս չվիրավորվեն: Ուզում եմ էլ հերոսներ չունենանք, որովհետև իրենց կարիքը չի լինի: Գուցե շատ մանկական են երազանքներս, ու ծիծաղելի նրանց համար, ովքեր «հողի կռիվ» են անում:

Չէ, մերոնց մասին չի խոսքս: Ես լավ գիտակցում եմ, որ մեզ համար սա պարզապես «հողի կռիվ» չէ, այլ ապրելու, ինքնության: Ես լավ գիտակցում եմ, որ Արցախն ու Հայաստանը մեզ համար պարզապես հող չեն, այլ ՏՈՒՆ են:

Աշունը միշտ ասոցացրել եմ մշտական տխուր տրամադրության, սիրուն գույների, ընտանեկան երեկոների, ֆիլմերի հետ: Այս աշունը միայն կարմիրի ու կորստի ցավի հետ ասոցացվեց: Որոշ մարդկանց չհասցրեցինք ասել, թե ինչքան կարևոր են իրենք մեզ համար: Որոշ մարդիկ հիմա էլ չկան՝ որ մենք լինենք: Բայց այսպես արդար չի՝ կյանքը մեկ այլ կյանքի գնով: Արդար չի, որ ընտրության հնարավորություն չտրվեց, ու ես հիմա կամ` մեկ ուրիշի չլինելու հաշվին: Շատ դաժան ես, աշու’ն: Ու անարդար է, որ ես հիմա այստեղ՝ տանը տաք նստած, անպետք տողեր եմ գրում այն դեպքում, որ այնտեղ՝ սահմանին, մեկը պատմության տողեր է գրում՝ զենքով ու արյունով:

Բայց գիտե՞ք, իրենք մեր հողի վրա երբևէ հանգիստ չեն ունենալու: Որովհետև ուրիշի դժբախտության վրա երջանկություն չեն կառուցում: Որովհետև այնտեղ, որտեղ զինվորի արյուն է թափվել, ու այդքան երազանքներ են կոտրվել, որտեղ խաղաղ բնակչություն է սպանվել… Պարզապես տիեզերքը չի կարող այդքան անարդար գտնվել, չի կարող թույլ տալ, որ հանգիստ ունենան:

Ես չգիտեմ, թե ինչ է հայ լինելը, որովհետև ինձ միշտ աշխարհի քաղաքացի եմ համարել: Հայրենիք ասելով միշտ հասկացել եմ այն մարդկանց, ում սիրում եմ: Բայց հիմա մարմնիս ամեն բջիջով զգում եմ, որ պետք է պայքարենք հենց այդ մարդկանց համար:

Ես վատատես չեմ ու գիտեմ, որ ամեն դեպքում հաղթելու ենք: Բայց ի՞նչ արժեք կունենա այդ հաղթանակը: Ի՞նչ սրտով ենք գնալու համալսարան, նստելու այն նստարաններին, որտեղ մի ժամանակ մեր հերոս տղերքն են նստել ու  էլ երբեք չեն նստելու: Էլ երբեք չեն գալու: Չեն գալու…

Նորից գրածս հուսահատ ստացվեց, չնայած վաղուց որոշել էի էլ նման տեքստեր չգրել: Ինչ արած, սա էլ իմ ձեռագիրն է՝ աշնան նման ամպամած, մռայլ:

Այսպիսով՝ այո, իմ աշունը, սիրուն աշունը կորավ անհետ:

Շուշիի կենտրոնում Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց վանքն է, որը ավերվել էր արցախյան ազատամարտի շրջանում և վերակառուցվելուց հետո նորից ավերվել վերջին պատերազմի ընթացքում։ Կողքին Շուշիի շիա-մահմեդական մզկիթն է, որը կառուցվել է տասնութերորդ դարում Գոհար տիկնոջ պատվին, երբ Շուշին դարձել էր Փանա խանի խանությունը, և այն մինչ այժմ պահպանվել է։ Պահպանվել է, որովհետև մենք հարգում ենք մշակույթը, պահպանում ենք այն, որովհետև մենք ճանաչում ենք մշակութային արժեքները և պատմական վայրերը, և կապ չունի` դրանք պատկանում են մեր կրոնին, թե ոչ։ Մենք հաղթել ենք այն ժամանակ, երբ հերոսական մարտով ազատագրելով Շուշին` չենք վերացրել այս մզկիթը, պահպանել ենք այն որպես պատմամշակութային արժեք:

Մենք հաղթել ենք այն ժամանակ, երբ անգույն  անապատ քշված  խեղճ ազգի զավակները ամբողջ աշխարհը իրենց տաղանդով և հայտնագործություններով գունավորել են։

Մենք հաղթել ենք այն ժամանակ, երբ  Հովհաննես Ադամյանը ստեղծել է գունավոր հեռուստացույցը, Ալեք Մանուկյանը` ծորակը, Ջորջ Սիմջյանը` բանկոմատը…

Մենք հաղթել ենք, երբ Հովհաննես Թումանյանը գրել է «Թմկաբերդի առումը», Ավետիք Իսահակյանը` «Աբու Լալա Մահարին», Եղիշե Չարենցը` «Ես իմ անուշ Հայաստանին», Վիլյամ Սարոյանը` «Մարդկային կատակերգությունը», Պարույր Սևակը` «Անլռելի զանգակատունը»։

Մենք հաղթել ենք, երբ Վիկտոր Համբարձումյանը ապացուցել է տիեզերական հայեցակարգը, Ալենուշ Տերյանը` թերմոդինամիկայի կանոնները, Սողոմոն Թեհլերյանը` իր անմեղությունը։

Մենք հաղթել ենք, երբ Կոմիտասը ստեղծել է «Կռունկը», Արամ Խաչատրյանը` «Սուսերով պարը», Առնո Բաբաջանյանը` «Էլեգիան», Շառլ Ազնավուրը` «Լա Բոհեմը»…

Մենք հաղթել ենք, երբ Փարաջանովը ստեղծել էՆռ «Նռան գույնը», Ալբերտ Մկրտչյանը` «Մեր մանկության տանգոն», Ֆրունզե Դովլաթյանը` «Բարև, ես եմ»-ը։

Մենք հաղթում ենք, երբ տարբեր երաժշտական ժանրերում հանդես եկող սփյուռքահայ երաժիշտների համերգների ռեկորդային թվով տոմսեր են վաճառվում,

երբ հայ տաղանդավոր պատանիները ստեղծում են այնպիսի ռոբոտներ և տեխնոլոգիաներ, որոնք ցնցում են աշխարհը։

Մենք հաղթեցինք, երբ Ստեփանակերտում դաշնամուրի հնչյունները խլեցրին պայթյունի ձայները, երբ ավերված Ղազանչեցոցից թավջութակի ձայն լսվեց։

Եվ ընդհանրապես, մեր պատմության ընթացքում մենք միշտ հաղթել ենք ու հաղթելու ենք։

Իսկ ովքե՞ր են մեր թշնամիները. այդ հարցում արդեն մեր բախտը չի բերել: Մեր թշնամիները եկել են գրողի ծոցից, ինչ որ պահի, երբ տեսել են, որ մենք անհաշտ ենք, զավթել են մեր դրախտային տարածքները, տիրացել դրանց, դարեր անց նրանք պնդում են, որ այդ արժեքները` երգերը, պարերը, ուտեստները, գրքերը, եկեղեցիները, սարերը, ձորերը, անտառները, ջրերը իրենցն են։ Ծիծաղելի է. եկեք բոլորով ծիծաղենք։ Իսկ միջազգային հանրությունը հավատում է նրանց, ոչ թե որովհետև ինքը չգիտի Հայաստանի մասին, այլ որովհետև ինքը նավթոտ շահեր ունի. մեր թշնամիները կարողանում են նավթով բավարարել միջազգային հանրությանը։

Բայց չէ որ նավթով չեն կարող կառուցել Գանձասար ու Ղազանչեցոց, Երևանի շքեղ ճարտարապետություն ու Գյումրու անկրկնելի հումոր, նավթով չեն կարող օպերա և բալետ, ժինգյալով հաց և լավաշ ստեղծել: Չէ որ նավթով չեն կարող քոչարի պարել ու օրոր երգել։

Իսկ «Քարից շինել ձուկ և թռչուն` կավից» (Պարույր Սևակ) կարողանում ենք միայն մենք։

Նավթից կարող են միայն փող ստանալ։ Փողն էլ ոչ գեղեցիկ է, ոչ էլ հավերժ։ Թղթի կտոր է, որն այսօր կա, իսկ վաղը` ոչ։

Հետգրություն. ի դեպ փողի «հեղինակը» նույնպես մեր պայծառ ժողովրդից է. դոլարի կանաչը ստեղծել է հայազգի Քրիստափոր Տեր-Սերոբյանը: