Եթե դու դպրոցական ես, ինձ լավ կհասկանաս: Մենք` դպրոցականներս, չափազանց շատ ենք սիրում պլանավորել. դպրոց գնալուց մեկ ամիս առաջ արդեն պլանավորում ենք, թե ինչ ենք հագնելու առաջին օրը, պլանավորում, թե ինչով ենք զբաղվելու քսան տարի անց և այլն։ Այդպես մենք դասընկերներով արդեն գրեթե չորս տարի պլանավորում էինք, որ երբ ավարտենք միջին դպրոցը, պիտի կազմակերպենք ճանապարհորդություն դեպի Տաթև: Դա մեզ համար արդեն երազանք էր դարձել: Ընտանիքներով ամեն պահի էլ կարող էինք գնալ, բայց դասարանով տեղ գնալը միշտ էլ ուրիշ է եղել: Հետաքրքիր միջավայր, կատակներ, խաղեր ավտոբուսի մեջ, երբեմն բարձր երաժշտություն: Ամեն ինչ այնպես է, ինչպես պատանիներն են ուզում։

Եկավ ամառը, բայց մենք այդպես էլ չգնացինք: Ամեն ինչ մտքներովս անցել էր, բայց որ ինչ-որ անտեսանելի թագավարակը պատճառ դառնա մեր ճանապարհորդության տեղի չունենալուն, չէինք նախատեսել։

Նոր ուսումնական տարում կարծես թե մեր երազանքը կատարվում էր. արդեն նշանակված էր գնալու օրը, գնալու էինք Տաթև: Ուրախ էի հատկապես ես, որովհետև կրում էի այդ եկեղեցու անունը։ Եվ ահա մի պայծառ և արևոտ օր` առավոտը ժամը 6-ից, մենք ճանապարհ ընկանք։ Ճանապարհորդությունը սկսված էր: Մենք նույնիսկ չէինք հավատում, որ մեր երազանքն արդեն իրականանում է։ Եկավ զբոսավարը, որը մանրամասն ամեն ինչ պատմում էր ամենի մասին, ինչ երևում էր պատուհանից։ Նայում էինք ու մտածում. որքան գեղեցիկ է Հայաստանը ու որքան շատ բան կա տեսնելու այստեղ, որքան ցավեր է այն ունեցել իր դաժան պատմության ընթացքում ու որքան պայծառ և ժպտուն է մնացել այդ բոլոր փորձություններից հետո։

Առաջին կանգառը Եղեգնաձորում էր: Պիտի մի բան ուտեինք ինչ որ ճաշարանում, որովհետև ճանապարհը չափազանց երկար էր։ Դեռ չէինք հասցրել նստել, սկսեցին զանգել բոլորի հեռախոսները: Զանգահարում էին   ծնողները, հարազատները, հարևանները և նույնիսկ հեռու բարեկամները: Բոլորն ասում էին, թե վտանգավոր է և պետք է անպայման վերադառնանք տուն։ Չէինք հասկանում, թե ինչը կարող է վտանգավոր լինել մեզ համար մեր հարազատ երկրում: Չէ որ մենք սահմանից հարյուրավոր կիլոմետրեր հեռու էինք: Պարզվեց, որ լուսադեմին սկսվել է պատերազմ Արցախում: Բոլորն ասում էին. «Եկեք գնանք տուն»։ Ու դա ոչ այն պատճառով, որ կրակում էին և վտանգավոր էր, այլ միայն այն, որ մենք չէինք կարող անհոգ ճանապարհորդել, ժպտալ, լուսանկարվել, երբ մեր հարազատները, եղբայրները, ոմանց որդիները, ոմանց հայրերը այդժամ սահմանին էին։

Մենք վերադառնում էինք, նայում էինք պատուհանից` սարեր, ձորեր, քարեր, եկեղեցիներ, լսում էինք հայրենիքի ձայնը, շնչում հարազատ բույրը։ Ես ակամայից հիշում էի ծանոթ խոսքերը. «Օ, հայրենիք. դառն ու անուշ»։ Այդ հայրենիքը նորից դառը փորձությունների մեջ էր, ու թվում էր, թե այդ փորձությունները անվերջ են:

Մենք սիրում ենք քեզ ուրիշ սիրով, Հայաստան: Այնպես, ինչպես ոչ ոք չի սիրում իր հայրենիքը: Առանց ճառեր ասելու, ուղղակի սիրում ենք, անկեղծ սիրում ենք, ու հիմա հատկապես ոչ ոք չի կասկածում  դրանում։ Զբոսավարը ասաց, որ այս անգամ շտապելուց մոռացել է բարի ճանապարհ ասել, ասաց, որ վաղը կավարտվի ամեն ինչ։ Մենք էլ վստահ էինք, որ վաղը ամեն ինչ ավարտվելու է։

Բայց ահա քսաներորդ օրը, ու այդ ընթացքում մենք կորցրինք մեր հարազատներին։ Մարդկանց, որոնց երեկ տեսել էինք, զրուցել, երգել նրանց հետ, վիճել, հաշտվել, ուղղակի սիրել նրանց, իսկ այսօր նրանք չկան։

Ընդհատվեց մեր ճանապարհը։ Ընդհատվեց և այդ երիտասարդների ճանապարհը. լուսավոր տղաների, որոնք ունեին մեծ երազանքներ, ընդհատվեցին նաև այդ երազանքները, ընդհատվեցին զոհվածների ընտանիքի անդամների, ծնողների, երեխաների կյանքը, բայց ընդամենը մի պահ: Նրանք հանուն կյանքը հայրենիքին տված հարազատների, պիտի շարունակեն ապրել, ապրել զոհվածների փոխարեն, դաստիարակել զոհվածների երեխաներին այնպես, որ նրանք դառնան իսկական հայ, իսկական հերոսի արժանի որդի, իսկական հայրենիքին արժանի մարդ, նրանք են հզորացնելու Հայաստանը։ Հուսահատվել պետք չէ. ուղղակի եկեք հավատանք, որ հաղթելու ենք։

Ադրբեջանն սկսել է հերթական և արդեն լայնամասշտաբ պատերազմը այս անգամ որպես խամաճիկ Թուրքիայի ձեռքին, որը ոչինչ չունի ակնկալելու բացի սարսափելի ծանր հետևանքներից և սա անգամ եռակողմ՝ թուրք֊ազերի֊ահաբեկիչ դիմադրության դեպքում, որից շատ լուրջ հետևություններ ունի անելու թուրք֊ազերական տերությունը և ոչ միայն: Որոնց ախորժակը իրենց հասցրել է գերագնահատված ինքնախաբեության։

Ինչպես մեր մեծերը կասեին, եթե ազգը բանակ է դառնում, հնարավոր չէ հաղթել։

Այո՛, մենք կանգուն ենք, մենք մի բռունցք ենք, որին հնարավոր չէ հաղթել, և կրկին փաստեցինք, որ քանակը ոչինչ է, որակ է պետք։

Եվ այս անգամ Հայը կրկին մենակ է, և դա բնական է, բայց մենք հզոր ենք և դիմակայում ենք անգամ եռակողմ լավ զինված զորքերին։ Միևնույն ժամանակ, մեծ ակնկալիք ունենք աշխարհից, միջազգային հանրությունից, բայց զուր են մեր սպասումները: Եկեք այլևս չխոսենք աշխարհի մասին, որովհետև մենք դուրս ենք «աշխարհ» բաժնից։ Մենք ավելին ենք, քան աշխարհը և ամեն ինչում, քանի որ մենք ՀԱՅ ենք, ովքեր մարդասեր են անգամ պատերազմի դաշտում։ Աշխարհի մասին ավելորդ է խոսել և առավել ևս նրանից ինչ֊որ բան սպասել, քանի որ աշխարհի համար առաջնահերթ սեփական շահադիտական խաղաքարտերն են:

Քաղաքականության մեջ չկան մարդիկ, կամ անմեղ ու մեղավորներ, կան ընդամենը խանգարող հանգամանքներ։ Ինչ սպասել և ինչու սպասել աշխարհից, եթե անգամ 1915թ. Հայոց Ցեղասպանությունն իր արժանվույն լուծումը չի ստացել մինչ օրս, ու այսօր կատարվողը նաև դրա հետևանքն է:

Այսքանից հետո մենք դեռ ինչ֊որ բա՞ն ենք ակնկալում աշխարհից։ Մեր հույսն Աստված է, մենք ենք, մեր հերոսները: Մենք ենք աշխարհը, այլ աշխարհ գոյություն չունի։

Եվ թող ոչ մեկը չմոռանա քրիստոնեությունն առաջինը ընդունած հզոր ու բացառիկ ազգիս մասին, քանի որ դա արդեն ամեն ինչ ասում է։

Փառք Տիրոջը, փառք Հայոց ազգին, փառք Հայոց բանակին, փառք և խոնարհում մեր Հերոսներին։

#ՄԵՆՔ_ՀԱՂԹԵԼՈՒ_ԵՆՔ

Մայրը նա է, ով մանկատան հասցեն չունի,

Ով իր ցամաք հացով անգամ

Իր զավակին կուշտ կպահի:

Կյանքը շատ է մարդուն ծռում,

Մայրը նա է, ով չի ծռվում,

Մայրը նա է, ում աչքերում

Միշտ Տիրամոր դեմքն է փայլում:

Մորը չի հաղթի ո՛չ ցուրտ, ո՛չ էլ սով,

Նա միշտ զինված է զավակի սիրով,

Մայրը այն միակ կենդանի սուրբն է,

Որ տուն է պահում իր աղոթքներով:

Մայրը կարող է դառնալ տղամարդ,

Կարող է հողից դուրս բերել արմատ,

Կարող է որդուն պահել առանց հոր,

Դարձնել հպարտ ու զուսպ տղամարդ:

Իմաստուն մորից կրթված երեխան

Հիսուս լսելիս՝ ծունկը կծալի,

Մայր չեն հռչակվում միայն ծնելով,

Այլ երբ սիրում են Տիրամոր սիրով:

• Այն, որ կորոնավիրուսը վտանգավոր է միայն ցուրտ երկրներում, միֆ է. վիրուսը կարող է տարածվել յուրաքանչյուր երկրում՝ նույնիսկ ամենատաք կլիմա ունեցող։
• Միֆ է, որ ցուրտն ու ձյունը կարող են սպանել կորոնավիրուսը, չվարակվելու համար պետք է հետևել մասնագետների խորհուրդներին, ոչ թե հույսը դնել եղանակի վրա։
• Եթե վիրուսն արդեն ձեր օրգանիզմում է, ամբողջ մարմինը սպիրտով պատելը չի օգնի, ավելին՝ շատ քանակությամբ սպիրտը կարող է վնասել մաշկը։
• Որևէ ապացույց չկա, որ քթի մեջ աղային լուծույթ լցնելն օգնում է կորոնավիրուսի դեմ պայքարում։
• Սխտորն, իհարկե, օգտակար է, բայց չկա հիմք կարծելու, որ այն կարող է պաշտպանել կորոնավիրուսից։
• Հակաբիոտիկները սպանում են միայն մանրէները, իսկ կորոնավիրուսը վիրուս է, հետևաբար միֆ է, որ հակաբիոտիկներն այս դեպքում արդյունավետ են։
• Տաք լոգանքը չի կարող որևէ կերպ պաշտպանել կորոնավիրուսից, մարդու մարմնի ջերմաստիճանի վրա լոգանքը չի ազդում։

Ես սովորել եմ Բյուրեղավան քաղաքի Ս. Վարդանյանի անվան ավագ դպրոցում: Տասներկու տարի նույն պատերի ներսում եմ սովորել և բնականաբար շատ եմ կապվել այնտեղ եղած ամեն ինչին: Ի սկզբանե մեր դպրոցը միջնակարգ էր, և երբ ես արդեն չորրորդ դասարանում էի, այն դարձավ ավագ դպրոց: Դե իհարկե, մեզ չվռնդեցին դպրոցից, և ես մինչև վերջ սովորեցի այնտեղ:

Սովորելու տարիներին ուսուցիչների խոսքերը կամ արարքները, ինչպիսին էլ, որ դրանք լինեին, եղել են ամենատպավորիչը ինձ համար: Այսօրվա պես հիշում եմ, երբ մաթեմատիկայի ուսուցչուհին տեսնում էր, որ ինչ-որ աշակերտ դասի ժամանակ ձեռքը դրել է գլխի տակ, ասում էր.

-Ձեռքդ հանի՛ր գլխիդ տակից, թող այդ դատարկ գլուխդ ընկնի, ջարդվի:

Ինձ մինչ օրս էլ ծիծաղելի են թվում այդ բառերը, որովհետև ես վախից նրա դասաժամին այդպես չէի անում, ու «պատիվ չունեցա» լսելու այդ խոսքերը:

Պատմության ուսուցիչս մինչև մեզ դաս հարցնելը միշտ դասը պատմում էր, ու երբ պատմելիս ձեռք էինք բարձրացնում, որ հարց տանք, ասում էր.

-Մի՛ ընդհատեք ինձ, հարցը թղթի վրա գրե՛ք, որ չմոռանաք, երբ ավարտեմ, կհարցնեք:

Աշխարհագրության ուսուցչուհիս դաս պատմելիս գրեթե միշտ ասում էր․

-Դուք գիտե՞ք, որ…

Ամենազավեշտալին այն է, որ մենք ոչինչ էլ չգիտեինք. չէ՞ որ դա լրիվ նոր դաս էր և եթե որոշ բաների էլ ծանոթ էինք եղել նախկինում, մեկ է, չէինք հիշում:

Անգլերենի ուսուցչուհիս մեկ-մեկ նուրբ հումորներ էր անում: Օրինակ՝ մեզ զվարճացնելու համար գրատախտակի մոտ կանչելիս ասում էր.

-«Մույսը» դու կգաս:

Վերջում էլ ուզում եմ պատմել դպրոցը ավարտելուց առաջ վերջին ծիծաղելի դեպքը: Իմ շատ բկլիկ դասընկերուհին սոված էր, և ինչպես ասում են՝ գրեթե հանգչում էր սովից: Ես իմ մեկ ուրիշ դասընկերուհու հետ գնացի բուֆետ, որ նրա համար ուտելիք գնեմ, մինչ նա գրադարանում դասի պատրաստվի: Մենք գնեցինք կարտոֆիլով կարկանդակ: Մինչ բուֆետից հեռանալը, իմ ընկերուհին որոշեց սեղանին դրված աղամանը վերցնել ու մի քիչ աղ լցնել կարկանդակների վրա, որ մեր սոված ընկերուհին ավելի ախորժակով ճաշակի այն: Երբ աղամանը վերցրեց ու սկսեց աղ լցնել, աղամանի կափարիչը դուրս եկավ, և աղը լցվեց կարկանդակի վրա, մի մասն էլ թափվեց գետնին: Մինչ մենք խուճապի մեջ էինք, վաճառողուհին ճչում էր մեզ վրա.

-Վայ, մի քիչ զգո՛ւյշ եղեք, ամբողջը թափեցիք:

Նա սկսեց ավլել գետնին թափվածը` շարունակելով բողոքել: Ես վերցրի աղամանը և սեղանին դնելիս այս անգամ էլ այն իմ ձեռքից սայթաքեց, ու աղը թափվեց սեղանին: Կինը վերջնականապես պոռթկաց.

-Մեծ աղջիկներ եք, զգո՛ւյշ եղեք, էլի… գոնե սեղանին թափվեր…

-Հա, բայց այս անգամ սեղանին թափվեց,- չէր նահանջում ընկերուհիս:

-Պատահական ստացվեց, կներեք,- ես ինձ շատ վատ էի զգում:

Ինչևէ, երբ հեռացանք ու այդ աղոտ կարկանդակները տվեցինք իր տիրուհուն, նա առանց դժգոհելու հաճույքով սկսեց ուտել, իսկ ընկերուհիս պատմում էր.

-Թագուհին հազար անգամ ներողություն ասելով՝ մեջքանց դուրս եկավ բուֆետից…

Շատերը գիտեն, որ հայրենիք բառի արմատը հայրն է, բայց ըստ իս՝ արմատը հայն է: Հայն է ոչ թե նրա համար, որ ես եմ հայ, այլ որովետև հայրենիքը աշխարհում հայի պես սիրող չկա: Էլ ո՞ր ազգն ունի այդքան մատյաններ իր հայրենիքի մասին գրված: Էլ ո՞ր ազգի տղաներն են ինքնակամ բարձրանում սահման՝ գիտակցելով, որ կարող են մահվանն անձնատուր լինել, միայն թե հայրենիքը պաշտպանված լինի: Էլ ո՞ր ազգի մայրերն են արցունքներն այդքան հմտորեն թաքցնում ու ամենաթանկ զավակին ուղարկում բանակ և երկու տարի անքուն մնում, զօրուգիշեր աղոթում: Էլ ո՞ր ազգն է, որ հայի չափ ցավ է տեսել հանուն հայրենիքի, բայց միևնույնն է, չի հանձնվել, չի փոխել իր կրոնը, լեզուն, չի լքել իր հողը:

Հայ լինելուս համար հպարտությունն ինձ ուղղակի խեղդում է:

Ես ուսուցիչ եմ ուզում դառնալ հանուն հայրենիքիս վաղվա սերնդի, հանուն նրա, որ վաղվա հերոսները դեռ դպրոցական աթոռից պաշտեն իրենց հայրենիքը:

Իմ հայրն ու մայրը Տավուշի սահմանամերձ Այգեձոր գյուղում են ծնվել ու մեծացել, և ես, ամեն անգամ այնտեղ գնալով, ավելի շատ եմ սկսում սիրել մեր ազգը, որ այդքան անվախ է ու կրակոցի ձայնը անգամ չի վախեցնում նրան:

Հայրենիքը սուրբ է: Հայրենիքից ենք սերվել ես, դու, իմ ու քո ծնողները, մեր ընկերներն ու բարեկամները և բոլոր բոլորս: Հայրենիքը պետք է պինդ պահել ու երբեք-երբեք չուրանալ հայ լինելը, գոնե մեր եղբայրների համար, որ հիմա Հայաստան աշխարհն են պաշտպանում թուրք ու ադրբեջանցի «լավ հարևաններից»: Եվ հիշի՛ր.

Հայրենիքը մոր պես աղոթում է․

Անփորձանք լինես, հայո՛ց զինվոր,

Քո խիզախ անունը մեր սրտում է,

Մերօրյա հերոսն ես փառավոր: