Մենք չենք ընտրում մեր ծննդավայրը, բայց մենք ենք ընտրում մեր բնակավայրը։ Այդ որոշման ճանապարհին կան մի շարք հարցեր ու փուլային փորձություններ, որոնց միջով ստիպված ենք անցնել։ Սակայն ավելի դժվար է, երբ ապրելով մի վայրում, գտնվում ես լրիվ այլ վայրում։ Դժվար է, երբ ծնվել ու մեծացել ես մի վայրում, որտեղ ապրում ես մինչ օրս, կրթությունդ շարունակել ու աշխատել ես լրիվ այլ միջավայրում, և արդյունքում գտնվելով երկու տարբեր կենսակերպում՝ հասկանում ես, որ ապրում ես երկու ծայրահեղ բևեռներում։ Անհամեմատելի բևեռներ, որոնց մեջ ստիպված ես ընտրություն կատարել։ Ապրել դժվարին կյանքի պայմաններով, թե՞ թեթև կյանքի ու վայելքների կիզակետում։ Մյուս կողմից էլ ծննդավայրդ էլ մի ուրիշ սեր ու կապվածություն է քեզ համար, և ուր էլ լինես, միևնույնն է, այնտեղ ես քո հանգիստը գտնելու։

Գյո՞ւղ, թե՞ քաղաք, ա՛յս է խնդիրը։ Ինքս արդեն 10 տարի է, ինչ գյուղ-քաղաք հակասության ու հակամարտության մեջ եմ և շատ լավ գիտեմ, թե դա ինչ է։

Կան շատ նրբություններ այս խնդրում ևս, որում կուզեի ծնողների դերը մանուկ հասակից էլ ավելի մեծ ու խորքային լիներ (գյուղ, թե քաղաք՝ կապ չունի)։ Այնքան տարածված գյուղացի-քաղաքացի հասկացությունը, որը հաճախ որոշակի հակամարտություն է, չկա, գոնե ինձ համար։ Ուղղակի կան ինչպես տարբեր կարծիքներ, այնպես էլ մարդկային տարբեր էություններ, ըստ որի կյանքը քեզ ուղղորդում է՝ ինչ անել։ Իհարկե, կան նաև ակամա ստացված հակառակ պատկերներ, բայց դա էլ ոչինչ չի նշանակում։ Մարդու արժեքը վայրով չի կարելի որոշել ու պիտակավորել, մարդու արժեքն էությունն է, ոչ թե տեղամասը։
Խնդիրներ, որին վստահ եմ՝ շատերն են բախվել ու բախվում, թե՛ ուսանողների, և թե՛ ավելի ավագ սերնդի շրջանում։ Խոսքս սկսում եմ այս կետից, որովհետև կարծում եմ՝ սա հարց է, խնդիր, որի մասին բացարձակապես չի խոսվում։ Ճիշտ է, ես ո՛չ հոգեբան եմ, ո՛չ էլ այլ համապատասխան բաժնի մասնագետ, որ հարցին տամ լուծում, բայց գուցե մի օր սա օգնի ինչ-որ մեկին սկսել հարցին տալ որոշակի լուծում։ Ամեն դեպքում կխոսեմ հարցի մասին, որովհետև սա մարզերում ապրող մարդկանց, եթե ոչ մեծ մասի, ապա մի մասի համար մեծ խնդիր է, մանավանդ, որ կենսակերպից բացի՝ իրենց բնույթն է տարբեր, աշխարհայացքը, մտածելակերպը։ Իրենց համար մարզի կենսակերպից պահանջվող մի շարք կետեր դժվար է կատարել, շատ դեպքերում նաև շոկային, հենց իրենց ձևավորված ես-ի խիստ տարբեր լինելու համար։ Դժվար է նաև այդ գյուղ-քաղաք հեռավորությունն ամեն օր անցնել։ Այդ ճանապարհը ինչքան էլ կարճ լինի, ոչինչ քեզ այդքան չի հոգնեցնի, ինչքան ճանապարհը, որքան էլ երկար ճանապարհի սիրահար լինես, ուղղակի գոնե պետք է ի օգուտ քեզ այդ ժամանակը օգտագործես։ Գյուղի ծանր, բայց գրեթե անաղմուկ կյանքին սովոր էությունդ միանգամից նկատել է տալիս նաև քաղաքի հոգնեցնող աղմուկը, որը հաճախ ստիպում է փախչել ինչ-որ մի տեղ, քանի չես խելագարվել։ Քաղաքում կարող է քեզ շատ բան դուր չգալ ու չպահել, բայց, իհարկե, քեզ էլ ոչինչ չի մնում անելու, եթե քո ուսման կամ աշխատանքի բնույթը քեզ ստիպում է օրվա մի մասը, հաճախ նաև մեծ մասը անցկացնել քաղաքում։ Այս դեպքում ի՞նչ անել։ Ո՞րն է ժամանակը՝ ապրելու այնտեղ, որտեղ կապրես, ինչպես ձուկը ջրում։ Ուսման պարագայում գոնե կարող ես ոչ շատ մեծ հեռավորության դեպքում ինչ-որ չափով դիմակայել, կարող է ծննդավայրի հետ կապվածությունն էլ օգնել, բայց աշխատանքի հարցում դա երկար չի կարող տևել։

Իհարկե, ամեն դեպքում ոչ թե պետք է կոտրվել ու կոմպլեքսավորվել նման իրավիճակում, այլ պետք է հպարտ լինել մարզից ու հենց ծննդավայրիցդ լինելու համար և պետք է ամեն իրավիճակում կարողանալ դրականն էլ տեսնել ու քաղել։ Եվ իրոք, այս հարցում ևս կան դրական կողմեր։ Բացի դրանից՝ ամեն բան անցողիկ է կյանքում, ընդամենը խելացի պայքար է պահանջում։ Պետք է հիշել նաև՝ ժամանակը կտա լուծում, եթե կա ցանկություն ու խելացի դիրքորոշում։

Խոհանոցում մի լամպ ունեին, որ անհույս կախված խոնավությունից նեխող առաստաղից՝ ամբողջ տարին լուսավորում էր նրանց ճղճիմ գոյությունը։ Երևի լամպը այդ տան միակ մասնիկն էր, որ գոնե ինչ-որ էներգիա էր անջատում․ պատերը վաղուց էին գունաթափվել, դե, իսկ ապրողները․․․ նրանք էլ էին հետևել պատերի օրինակին։ Խոհանոցը մարդաշատ սենյակ էր դառնում ցուրտ, բայց աղոտ լույսով լցված ու սրտխառնոց առաջացնող գիշերների ընթացքում։ Թեև նրանք սնվելուց ու քայքավելուն նպաստելուց զատ ոչնչով զբաղված չէին, այդ կիսախավարի մեջ վերածվում էին իրական․․․ չէ, հրեշների չէ, այլ ինչ-որ արարածի՝ մարդու և անմարդկայինի միջև։ Ու անտանելին այն էր, որ սրանք սիրել գիտեին, հա, սիրում էին իրենց մեռած զգացմունքներով։ Ափսոս, որ այդ քնքշությունը տածում էին իրենց մեծամտության նկատմամբ։ Ինքնասիրահարված լինելուց բացի նրանք ինչ-որ հաջողությամբ հասցնում էին ատել միմյանց, բայց սա չէր ամենաանհեթեթը։

Խոհանոցը՝ որպես ապաստարան, լույսի միակ աղբյուրը՝ որպես լռություն ցրող լավագույն տարբերակ․ սա լոկ նրանց առօրյան չէր, այլ մի ամբողջ ապրելակերպ։ Եթե էլի խորանանք՝ նողկալի արվեստ, որը վաղուց էր մենաշնորհի վերածվել յուրաքանչյուրի համար։ Չէ, սա էլ չի ամենաանհեթեթը։

Նրանց տունը մի մեծ ներքին խոհանոց էր, որը վաղուց ինքնասպան էր եղել, բայց ամբողջ խնդիրն այն էր, որ ոչ մեկը չէր էլ մտածել այն թաղելու մասին․․․ Ինչու՞ թաղել մի բան, որի առկայության անհրաժեշտությունը երբեք էլ չէր եղել։

Սրանց կյանքի գերագույն արժեքն աղմուկն էր, որ մեջ սուզվել էին ու չէին պատրասվում դուրս գալ։ Նրանցից ոչ մեկը պատրաստ չէր մնալ մենակ սեփական ես-ի հետ։

Ու ահա՝ լամպը վերջապես խիզախեց թողնել իր դիրքն ու վերադառնալ սկզբին՝ կոտրվելով ու կոտրելով այդքան կատարյալ թվացող աղմուկը։

Երրորդ ժամն էր լրանում, երրորդ անհնարին լուռ ժամը։ Այդ մարդկանց խումբը կյանքում երկրոդ անգամ ոչինչ չլսեց։ Լամպին փոխարինող չկար, որովհետև տարված եսասիրությամբ՝ լրիվ մոռացել էին իրենց ավելի մեծ թշնամու մասին, որն արդեն ծամում էր առաստաղն ու պատրաստվում պարուրել իրենց անիմաստ գոյությունը։

Աղմուկը լքել էր նրանց արդեն մեկ օր, իսկ նրանք դեռ չէին կարողանում ընդունել այդ փաստը որպես իրականություն։ Չէին կարողանում գիտակցել, որ լռությունը չպիտի լիներ թշնամանքի, իսկ խնդրից փախչելը՝ լավագույն լուծում։

Նրանք գիտեին, որ կգա այս պահը, որ մի օր լույսի բացակայությունը կկոտրի իրենց տարիների հորինած անդորրը։ Նրանք գիտեին, որ չեն կարողանա նայել իրար ու ասել՝ ինչ կար մտքներին։ Որոշել էին, որ ճիշտը փախուստն էր, փախուստը դեպի աղմկոտ մտքեր, որտեղ ոչ մի կպչուն գաղափար չի լինի, որտեղ կարիք չի լինի ինքդ քեզ հասկանալու և ընդունելու։ Ու հազիվ հասցրին դիմել տանջանքից խուսափելու համար այդքան երկար ծրագրած գործողություններին, երբ լռությունը ջարդվեց նրանց ներսում՝ թողնելով մենակություն, դրա ամենասարսափելի տեսակը՝ մենակություն սեփական ես-ի հետ։ Մնացին միայնակ՝ ստիված լինելով մտածել այն ամենի մասին, ինչից այսքան հաջող փախչում էին։ Միայն հիմա նրանք սկսեցին հասկանալ, թե ինչքան էր նողկալի այն ճահիճը, որ դարձրել էին փրկություն։

Բայց լամպը չէր իրենց հույսը, որովհետև հույսը վերջում էր մեռնում՝ անգամ այդ խոհանոցում։ Հույսը կոտրված լամպի անդառանալիությունն էր։ Վերջապես նրանք կարող էին ամեն ինչ սկսել նորից։ Այս պահին սպասել էին մի ամբողջ կյանք՝ չհամարձակվելով ինքնուրույն սպանել արյունարբու այդ աղմուկը։

Տատիկս տեսել ա համաշխարհային պատերազմ,
Նաև Ղարաբաղի,
Ու Ապրիլյան:
Ապրել ա Սովետի ժամանակ,
Տեսել ա ստալինիզմ,
Կուլակություն,
Կուլակաթափություն:
Տատիկս տեսել ա Անկախությունը,
Երկրաշարժը:
Ապրել ա փոփոխության ճեղքերի վրա՝ «ցուրտի-մութի»,
Տեսել ա մոդեռնիզացիան,
Ու նաև դեինդուստրիալիզացիան:
Տատիկս տեսել ա կյանքը ինտերնետից առաջ,
Էլեկտրականությունից առաջ:
Էսօր ինքը լացում էր մեր համար,

աշխարհի համար

ու համբուրում հեռախոսի էկրանը.
«Էս ի՞նչ եղավ էս աշխարհի խետ, ազիզ ջան. էս ջահելները մեղք են…»

Նրա անիծյալ առավոտներից էր, որտեղ մեռնում էր հույսը, արևի լույսի ներքո խեղդվում հավատը, ու այրող թեյի մեջ գոլորշիանում երազանքները։ Նա ժպտում էր ու անկախ ամենից՝ միշտ ուրախ էր այդ ժամանակ։ Նախաճաշի ընթացքում հիասթափություն էր համտեսում, հետո փլվում մահճակալին ու ակնապիշ նայում մանրակրկտորեն կազմված իր տեսիլքներին։ Դրանց ինքն էր հորինել ու պահ բաց չէր թողնում դրանց հետ իր մտքերով կիսվելու համար։ Տեսիլքների համար առավոտները դժոխային էին, բայց այդ սրիկայի հորինած շղթաները հնարավորություն չէին տալիս իրենց բաց թողնել գոնե մի առավոտ։ Դրանք տեսիլքների վերածված հուշերն էին, բայց փոփոխված. առավոտյան դառնում էին սարսափի հասնող նողկալի, իսկ մելամաղձիկ երեկոների ընթացքում դառնում ռոմանտիկայի ածելիներ ու քերթում նրա հոգու նուրբ լարերը։

Իր ամբողջ օրն անցնում էր մահճակալի մեջ մեխված՝ բացառությամբ այն ատելի րոպեների, որոնց ընթացքում ունենում էր իր համար ամենազազրելի նախաճաշերը։ Ու եթե մեկ այլ ոք կմեռներ ձանձրույթի գրկախառնությունների այդպիսի ինտենսիվությունից, ապա նրա համար դա քնքուշ ժեստեր էին իր միակ բարեկամի կողմից։

Ինչո՞ւ էր նա մեռնում ներսից։ Այդ հարցին պատասխանել էր բազմիցս, բայց և ոչ ոք չէր էլ փորձել լսել մի հասարակ պատասխան, որ նա տալիս էր ամեն պահի, ամեն տեղ։ Մարդիկ, նայելով այս խեղճին, միայն հարցեր էին տալիս… հարցեր, որ չէին ենթադրում պատասխաններ։ Իսկ տղայի աչքերը գոռում էին պատասխանը։ Հյուծված հայացքներով նա փորձում էր ինչ-որ բան հասկացնել, բայց մարդիկ իր աչքերում միայն իրենց սեփական ցավերն էին տեսնում։

Ու այդ անտարբեր աղմուկը, իր աչքերի մեջ կիզիչ դեմքերն ու ծեծված հռետորությունները խոցում էին ամեն զգացմունք ու ապրում։ Նրան ընդամենը հասկացում էր պետք, իր վիճակի ընկալում, նվազագույն չափով կարեկցանք. նրա հոգին էր հիվանդ։ Այդ մասին էին աչքերն աղեկտուր լալիս։

Մի ամբողջ to do list եմ կազմել, որով առաջնորդվում եմ, ու ենթադրում եմ, որ պետք կգա, որպեսզի ամբողջ օրը տխուր չանցկացնես տանը:

1. Կարդալ գրքեր, շատ գրքեր
Սկզբում կարդալ տան բոլոր չկարդացած գրքերը, որոնք միշտ ուզել ես կարդալ, բայց չես հասցրել: Եթե տանը գրքեր չունես, օնլայն հարթակում բազմաթիվ գրքեր կան, ներբեռնիր ու կարդա։ Կարող ես օգտվել․
1․1 էլեկտրոնային գրքեր Յավրուհրատից
*https://yavrumyan.blogspot.com/p/ebook.html?fbclid=IwAR0A_u7YYFGUHSdqmbUe4RC6WFx93gJOYVkNktvf2Ph4vG6C0ILi_g9CUjI
1․2 աուդիոգրքեր Գրքասերից, տելեգրամի Книжная полка ալիքից, Youtube-ի ИДДК ալիքից
* http://grqaser.org/am
* tglink.ru/knizhnay
* https://www.youtube.com/channel/UC9KNcRNJZBZ9g1YN1tdOkew

1․3 գրքային վերլուծությունները կարդալ Գրանիշում ու նայել Youtube-ի Coffeebook Mari ալիքում
* https://granish.org/
* https://www.youtube.com/channel/UCYOfOAhFPm_L2Stsgq_LJWg

2. Դիտել լիքը ֆիլմեր ու սերիալներ
Իսկական ժամանակն է 2016 թվականից պահած ու էդպես էլ չնայած ֆիլմերը նայելու համար։ Բազմահազարանոց սերիաներով սերիալների մասին չեմ էլ ասում։ Ֆիլմային կայքերը ենթադրում եմ, որ գիտեք, բայց այ, ֆիլմերի ու սերիալների մասին քննարկումներն ու վերլուծությունները կարելի է նայել․․․
2․1 Youtube-ի КиноПоиск պաշտոնական ալիքում
* https://www.youtube.com/channel/UC4tlrTXCBw6NPZ9nCA3_s9w

3․ Հավես բաներ Յութուբասեր հասարակության համար
3․1 Նայել/լսել թեդ թոլքերը – աշխարհի, կյանքի, գիտական փորձերի, ուսման, աշխատանքի, ամեն ինչի մասին
* https://www.youtube.com/channel/UCsT0YIqwnpJCM-mx7-gSA4Q
* https://www.youtube.com/channel/UCAuUUnT6oDeKwE6v1NGQxug

3․2 Նայել/լսել Բուն TV – մասնագիտական դասընթացներ, ու էլի աշխարհից ամեն ինչի մասին հավես բաներ
* https://www.youtube.com/channel/UCRrEtoEV1qKbmhL3JHabWSQ
3․3 Նայել/լսել Yerevanderful-ի պոդքասթները
* https://www.youtube.com/channel/UC0Ie4_wSZQVX7k0CkzwnXpA
3․4 Մշակութային հետաքրքրություններով
Google Arts & Culture
* https://www.youtube.com/channel/UCGn7dlcAmH44GqycKa_3ssA
Arzamas
* https://www.youtube.com/channel/UCVgvnGSFU41kIhEc09aztEg

3.5 Ինչու չէ, նաև հոգեբանություն
Authentic Mental Health
* https://www.youtube.com/channel/UC6EyD09YAae38tfAmm383Tg

4․ Սովորել նոր լեզու
Կարելի է սկսել հենց DuoLingo-ից
* https://www.duolingo.com/

5․ Անցնել օնլայն դասընթացներ
Համացանցը լի է անվճար օնլայն դասընթացներով։ Մեծամասնությունն անգամ օնլայն սերտիֆիկատներ են տրամադրում։ Ուրեմն հիանալի հնարավորություն պահը օգտագործելու ու նոր բաներ սովորելու համար։
* http://learn.edx.org/partner-harvard/?msclkid=0935a3c883b51e7291dffda7c70b933d&utm_source=bing&utm_medium=cpc&utm_campaign=bs-us-nonbrand-partner-harvard&utm_term=harvard%20coursera&utm_content=name_b
* https://www.coursera.org/?ranMID=40328&ranEAID=je6NUbpObpQ&ranSiteID=je6NUbpObpQ-qzai8Z8IAty_ymYjRIkLeg&siteID=je6NUbpObpQ-qzai8Z8IAty_ymYjRIkLeg&utm_content=10&utm_medium=partners&utm_source=linkshare&utm_campaign=je6NUbpObpQ

6. 1200-ից ավել թանգարան, որոնք այս օրերին առցանց են դաձել
* https://artsandculture.google.com/partner?hl=en&fbclid=IwAR2oGRJEGrkApVb8DwyD5NRkoffAmzU4ia-unDMZaUaLTcpebq6bS5B2vO4&tab=pop

7. Զբաղվել սիրելի հոբբիներով, որոնց համար դասերի և աշխատանքի պատճառով շատ հաճախ ժամանակ չենք գտնում։ Նկարեք, լուսանկարեք, նվագեք, երգեք, խոհարարությամբ զբաղվեք։ Արեք այն, ինչ իսկապես ուզում եք։

Ու էստեղ առայժմ ավարտենք, պիտի որ մի շաբաթվա (դեռ ավելիի) համար լավ ու օգտակար պաշար լինի։ Եղեք առողջ ու երջանիկ։

Խմբագրության կողմից. Չմոռանաք, www.17.am -ը ֆիլմերի, լուսանկարների, հետաքրքիր նյութերի մեծ, շատ մեծ ռեսուրս ունի, որը համոզված ենք, ժամանակն օգտակար անցկացնելու լավագույն աղբյուրներից մեկն է:

Անգլերենի նկատմամբ հետաքրքրությունս առաջացավ ասմունքի մրցույթներից՝ poetry contests: Իսկ ամեն ինչ կրկնապատկվեց, երբ մեր դպրոց՝ Հրազդանի թիվ 5 հիմնական, դպրոց եկավ դասավանդելու պարոն Ջիմը, կամ ինչպես մենք էինք ասում՝ Միստր Ջիմը։ Նա ինձ համար եղավ առաջինը, ով անգլերեն լեզվի կրող էր (native speaker)։ Երբ հիմնական դպրոցս ավարտեցի ու գնացի ավագ դպրոց՝ պարզ դարձավ, որ «Խաղաղություն կորպուսի» ֆինանսավորմամբ դպրոցս կունենա առանձին անգլերենի դասարան։ Մի տեսակ «նախանձում» էի, որ չհասցրի։

Անկեղծ, մինչև հիմա էլ գերադասում եմ անգլերեն մուլտիմեդիան անգլերեն գրականությունից, բայց ինչպես նշեցի՝ ամեն ինչ սկսեց հենց դրանից։ Ինչու՞ ֆիքսվեցի անգլերեն գրականության վրա․ մի քանի ամիս առաջ «Մանանա» կենտրոնից նամակ ստացա, որ հնարավորություն կա մեր դպրոցներին տրամադրել անգերեն գրականություն։ Իսկ ծրագիրն իրականացվում էր Գլենդելի Կրթաշրջանի ՖԼԱԳ ծրագրի նախաձեռնությամբ և «Մանանա» կենտրոնի հետ համագործակցության շնորհիվ։

Թեև արդեն ուսանող եմ, սակայն շատ էի ուզում, որ իմ դպրոցն էլ ընդգրկվի այդ դպրոցների ցանկում: Դպրոցիս համար անակնկալ էր, իսկ ես անհամբեր սպասում էի, թե երբ զարմացած և ուրախացած ուսուցիչներս կստանան գրքերը:

Եվ ահա վերջապես սպասված զանգը: Ծանրոցը դպրոցում է: Ցավում եմ, որ լուսանկարներ չկարողացա անել, այսօր էի պայմանավորվել, սակայն երեկ երեկոյան հայտարարեցին, որ համաճարակի պատճառով մեկ շաբաթով փակ են Հայաստանի ուսումնական հաստատությունները:

Հուսամ երկար չի տևի: Շնորհակալ ենք բոլորիդ: