Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Խելացի կամքի տեր և անուշիկ երիտասարդներ, ողջույն:

Էս երկու օրը հաճախ եմ կարդում «ես սրա համար չեմ պայքարել, չեմ պայքարել, որ ավտոներով գան սենց ճռիկներ անեն, նըվ-նըվ… Ամեն ինչ սկզբում ուրիշ էր, հիմա աթոռակռիվ ա, և այլն, և այլն» նմանատիպ տողեր, նվնվոցներ, բողոքներ, քննադատություններ, կամ չգիտեմ էլ ինչ, ոնց կուզեք՝ որակավորեք:

Բայց չէ, սիրելիներ, դուք մի բան շփոթել եք, որովհետև ամեն ինչ նույնն ա, ուղղակի հեղափոխությունից առաջ էլ, հետո էլ էնքան աշխատելիք կա ինքներս մեզ վրա, մենթալիտետի հարց կա, բան կա, ամեն ինչ հո մի օրում չի՞ լինում:

Եթե ինչ-որ բան սրտներովդ չի, դուր չի գալիս, փորձեք փոխել, խոսեք, բացատրեք, արտահայտվեք, այլ կերպ ասած՝ քայլ արեք: Մի երկու անգամ կասեք, երրորդ անգամ էլ չի լինի: Համագործակցություն, փոխըմբռնում, ինչ-որ սենց սիրուն բառեր կան:
Մոռացա ասել, որ ավտոների ճռռիկներից ամենաշատը ես եմ վախենում, որովհետև մեքենաների տակ ընկնելու ինչ-որ անհասկանալի հակում ունեմ: Բայց մեր ուզածը տեսնելու ու վատը լավի փոխելու համար հիասթափության ալիք առաջացնող գրառումներ անելը, արի համաձայնիր՝ մի քիչ էն չի:

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Արի ավելի խելամիտ քայլեր անենք: Ուրեմն ՃՈ-ին խնդրենք վերադառնալ աշխատանքին ու կանխել նման «ինքնահաստատումները», Սանիտեկին խնդրենք աղբամանները փողոց վերադարձնել, Երևանի քաղաքապետարանին խնդրենք, որ նստարանները, որոնք հաղթանակի ճանապարհի ընթացքում մասսայաբար հեռացվեցին բեռնատարներով, հետ տեղադրվեն:

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Հա, մոռացա, է, ոստիկանությունից էլ պահանջենք (էս մեկն էլ չխնդրենք, պահանջենք, ի՞նչ կլինի որ), որ ուժայիններ տեղափոխող ավտոբուսների պետհամարանիշները հետ փակցվեն: Ու եթե հանրահավաքների ժամանակ արևածաղիկ կեղևազրկելն ու գետնին թափելը ձեզ դուր չի գալիս, խնդրում եմ, մի շտապեք տուն ու ասեք՝ ես սրա համար չէի պայքարել, ուղղորդեք, թե որտեղ թափեն, ոնց անեն: Դժվար չի, մի երկու բառ փոխանակեք: Թե չէ, ինչ խոսք, մեզնից ոչ մեկն էլ արևածաղիկ կեղևազրկելու ու գետնին թափելու համար չի պայքարել: Բայց հեղափոխությունը միայն ապրիլի 23-ի հաղթանակը չի, հեղափոխությունը գիտակից քաղաքացի ձևավորելն է:

Հեղափոխությունը մենակ Նիկոլը չի, հեղափոխությունը ես եմ, դու ես ու մեր ընկերները:

Հեղափոխությունը սիրային սիրուն նկարները չեն, հեղափոխությունը հենց սերն է օդում, ջերմությունը, անհանգստությունն ու տագնապը:

Հեղափոխությունը տանը նստել ու ճանապարհ ուղղորդելը չի, հեղափոխությունը ճիշտ ժամերին խաղաղ անհնազանդություն դրսևորելն է:

Լուսանկարը՝ Դիանա Հովսեփյանի

Հեղափոխությունը փողոցները կեղտոտելը չի, հակառակը, փողոցները կարգի բերելն ու մաքուր պահելն է:

Հեղափոխությունը նոր գտնված սերերն են, նոր ընկերներն ու ծանոթները:

Հեղափոխությունը հրապարակի մարդաշատ լուսանկարներն են թռչնի բարձրությունից:

Հեղափոխությունը երաժշտական տարբեր ճաշակ ունեցողներին մի երկնքի տակ համախմբելն ու իրար հանդեպ հանդուրժող դարձնելն է:

Հեղափոխությունը մեդիագրագիտությունն է:

Հեղափոխությունը անծանոթի մասին մտածելն ու հոգալն է:

Հեղափոխությունը 88-ին հնչած շեփորի ձայնը նորից հնչեցնելն է:

Հեղափոխությունը երիտասարդության ոտքի կանգնելն ու իրավունքների համար պայքարելն է:

Հեղափոխությունը հարգանքն է, կամքը ու դրանց դրսևորումը:

Հեղափոխությունը մաքրությունն է, պարզությունն ու խիզախությունը:

Հեղափոխությունը առաջ գնալու մոտիվացիան է ու գործը գլուխ բերելու ունակությունը:

Եվ ուրեմն, կեցցե սիրո և համերաշխության հեղափոխությունը:

Բարև: Արագ «Որդան կարմիրի» «Քայլ արա»-ն կամ «Քաղաքացու երգը» միացրու՝ բան եմ պատմում: Միացրի՞ր: Դե, լսիր…

Սկսեմ էնտեղից, որ 22-ի գիշերը ընդհանուր դպրոցական չատով խոսում էինք դասադուլի մասին: Մի մասն ասաց, որ գնալու է դպրոց, մյուս մասն էլ՝ չէր գնալու: Իհարկե, չգնացողներն ավելի շատ էին, ես էլ նրանց մեջ:

Առավոտյան 11-ն էր, մի կերպ բացեցի աչքերս ու սովորության համաձայն հեռախոսս միացրի: Բոլորի խառը-խշտիկ պատմածներից հասկացա, որ Եղվարդի թիվ 3 հիմնական դպրոցում ուսուցիչներն ու աշակերտները դասադուլ են արել ու ցույցի դուրս եկել: Անկեղծ ասած չհավատացի, մինչև աչքովս չտեսա տեսանյութերը: Երեխեքը ասացին, որ հավաքվում ենք Եղվարդի հրապարակում:

Արագ վեր կացա ու մինչ հագնվում-պատրաստվում էի տանից դուրս գալուն, մտածում էի, թե տատին ո՞նց եմ ասելու, թե ինչի՞ եմ գնում: Արագ դուրս եկա տանից, տատին պարզապես ասացի, որ գնում եմ հրապարակ ու վազեցի դաշտով:

-Հանկարծ Երևան ցույցի չգնաս:

Անկեղծ ասած, կյանքումս առաջին անգամ էի էսքան ոգևորված վազում քաղաքիս փողոցներով ու հպարտանում էի առաջին անգամ համաքաղաքացիներովս:

Թիվ 3 հիմնական դպրոցի դիմաց ասֆալտին կավիճով գրված էր՝ «Հենց այսօր դասադուլ, հենց այսօր հաղթանակ»: Երեխեքը երևի մի բան գիտեին…

Երկրորդ-երրորդ դասարանցիները ցուցանակներով շրջում էին՝ «#քայլարա» «#մերժիրսերժին» գրություններով: Էս ամենը, իհարկե, շատ զվարճալի էր:

Հրապարակում մեքենաները ազդանշաններով պտտվում էին, մի քանիսը դհոլ ու դուդուկ էին նվագում, մնացածն էլ շուրջպար էին բռնել: Էնքան մեծ էր հպարտությունս ու ուրախությունս, երբ ամբոխի մեջ նաև դպրոցիս՝ թիվ 1 ավագ դպրոցի ուսուցիչներին տեսա: Բոլորը ուրախանում, պարում էին: Քաղաքումս տոն էր:

Էստեղ էր եթե ոչ Եղվարդի ամբողջ բնակչությունը, ապա գոնե մ կեսը՝ առաջինից տասներկուերորդ դասարանցիներ, ուսուցիչներ, ուսանողներ, ծնողներ…

Էս ամենը տևեց մոտ մեկ ժամ: Աստիճանաբար ժողովուրդը պակասեց: Ես էլ արդեն տուն էի գնում, բայց ճանապարհի կեսից հասկացա, որ դպրոցականները խմբով քայլում են ու գոռում «միացիր», «քայլ արա, մերժիր Սերժին»: Դե բնականաբար միացա նրանց: Հրապարակից շարժվեցինք դեպի խաչմերուկ, անցանք ավագ դպրոցի, դատարանի, հիվանդանոցի, թիվ 2 հիմնական դպրոցի, ակումբի մոտով՝ շրջեցինք ողջ Եղվարդով: Ընթացքում մեզ էին միանում տարբեր տարիքի մարդիկ, բայց հիմնական մասը դպրոցականներն էին կազմում: Դե հիմա՞ էլ կասեք, որ դպրոցականները ոչինչ չեն հասկանում: Երևի էլ չեք ասի: Ես էնքան հպարտ էի, որ էդ օրը մեզ անհասկացող անչափահասներ չէին ասում, այլ «դուխ» էին տալիս:

Մեր բացականչություններից ոգևորված վարորդները մեքենաների ազդանշաններն էին միացնում, ոստիկանական մեքենաներից ձեռքով էին անում: Մարդիկ պատուհաններից կախված միանում էին մեր կոչերին: Մի կին, կանգնած իրենց տան դարպասների մոտ, մեր կոչերին հավասար շերեփով հարվածում էր կաթսային: Տղաները մեքենաների պատուհաններին նստած նվագում էին, տատիկները օրհնում էին:

Երբ մի տեղ կանգ առանք հանգստանալու, մի խանութում մեզ կոնֆետներ ու ջուր տվեցին:

Էս ամենը էնքան ոգևորիչ ու սիրուն էր: Էնքան միասնական էինք: Առաջին անգամ առանց աջ-ձախ, ետ-առաջ նայելու քայլում էի փողոցի ուղիղ մեջտեղով, անտեսելով սովը, ծարավն ու հոգնածությունը:

Երթը գրեթե ավարտվում էր, երբ իմացանք Նիկոլի ազատ արձակվելու մասին:

Կյանքումս առաջին անգամ մաշկիս վրա զգացի Եղվարդի իրական չափերն ու առաջին անգամ տեսա, որ Եղվարդում էսքան մարդ կա, էսքան երիտասարդություն:

2-3-ի կողմերն էր, երթը ավարտվեց: Վրաս էլ քայլելու ուժ չկար: Տուն չգնացի: Գնացի հորաքրոջս աղջկա մոտ: Ես պիտի նրան պատմեի էս մի քանի ժամվա մեջ զգացածս ու ապրածս:

Մի փոքր հանգստացա, սուրճ էինք խմում, մեկ էլ.

-Ի՞նչ: Էս ճի՞շտ ա: Ասում են՝ հրաժարական ա տվել…

-Ու՞ր ա, Նել: «Ազատությունը» միացրու, արագ:

Հա էլի, Սերժը հրաժարական էր տվել:

Արագ, կայծակնային արագությամբ հասա մեր տուն, մերոնց էս լուրը առաջինը հայտնելու: Արդեն ուշ էր, մերոնք գիտեին: Բոլորը արցունքներն աչքերին իրար էին գրկում, շնորհավորում…

Առաջին անգամ զգացի երկար պայքարից հետո սպասածիդ հասնելու քաղցրությունը…

Այ հիմա ես կարող եմ էս հաղթանակը նաև իմը համարել, որովհետև թեկուզ փոքր չափով, բայց պայքարել եմ:

Ու հա, ես հպարտանում եմ Եղվարդովս ու նաև ուսուցիչներովս: Հա, կյանքում առաջին անգամ, խոստովանում եմ:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

«Նիկոլին, Սասունին, տղերքին ազատեցին, ժողովուրդ», ու միանգամից սկսվեցին ձայնային ազդանշանները, բոլորը (ծանոթ-անծանոթ) սկսեցին շնորհավորել միմյանց, լուրը տարածել: Այդ ընթացքում գտնվում էի Հրազդան-Երևան մայրուղու վրա: Ուրախացած հասանք Երևան` հանդիպելով բազմաթիվ խոչընդոտների` մի քանի անգամ մարդկանց համոզելով, ճանապարհները բացելով…

Ընկերներիս հետ Կասկադով իջնում էինք (դե, Մոնումենտը փակ էր) ու երբ հասել էինք ներքև, անվտանգության աշխատակիցը հայտնեց, որ Սերժը հրաժարական է տվել: Սկզբից չհավատացինք, բայց երբ դուրս եկանք, միանգամից կասկածները վերացան: Մի աղջիկ դրոշը ձեռքին խելագարի պես վազում էր, մյուսը՝ ճանապարհին հանդիպածներին (այդ թվում նաև ինձ) փաթաթվում էր… Ամեն ինչ պարզ էր. մենք ազատ ենք ու անկախ…

Այստեղից էլ սկսեմ շարադրել բուն ասելիքս: Բոլորս իրականում միշտ էլ եղել ենք ազատ, անկախ մեր որոշումներում, գործողություններում, կարծիքներում (լավ, գրեթե միշտ), սակայն մենք` հայերս, ունեինք, այսպես ասած, «պաշտպանողական մարտավարություն»` ՀՀԿ-ն, Սերժը, Սաշիկը, ոստիկանությունը, սա, նա, նրանք, բոլորն են մեղավոր, բայց մենք` ոչ…

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Ու այսպես տարիներ շարունակ: Սակայն ոչ ոք չէր ասում՝ աղբը այստեղ գցիր, հանրահավաքին արևածաղիկը գետնին թափիր, երբ բեմում մարդիկ ելույթ են ունենում, համերգ են տալիս, մտքեր արտահայտում, դու մեքենայիդ շարժիչի ու ձայնային ազդանշանի հզորությունը ցույց մի տուր (հաստատ քոնից ուժեղն էլ կա, եղբա՛յր) : Այսօր ես գնացել էի հանրահավաքի (ավելի շուտ NEMRA լսելու համար, ու ինձ նման շատերը), բայց փոխարենը լսեցի՝ մի գնա, (Սարգսյանը շուտ ա գնացել, է), Ծաղկաձորից ջուր բերեմ, աշխարհը մերն ա…

Եկավ բարեգործական սնունդը… Սա լրիվ ուրիշ պատմություն ա: Ժողովուրդը մոռանալով Փաշինյանին էլ, հանրահավաքն էլ, ինքնամոռաց վազեց հրապարակի ժամի տակ: Կեսժամ հետո սնունդը վերջացել էր, սակայն տոպրակների, պլաստիկ դատարկ շշերի պակաս հաստատ չկար: Էլ չասեմ՝ դատարկ ու հանրահավաքի հետ կապ չունեցող զրույցները: Հա ու էն անընդհատ ականջի տակ տեղի-անտեղի սուլողները (դրա անունը չգիտեմ): Հանրահավաքը վերջացավ, արդեն տասն անց էր, բայց ես ճանապարհին շարունակում էի լսել «մերժիր Սերժին», «Միացե՛ք» , վանկարկումները, տարբեր տեսակի ձայնային ազդանշանները, մեքենաներից հաղթանակ գոռացող տարեկիցներիս… Հասա Հրազդան, մի կատարյալ լռություն… Իսկ այդ լռությունն էլ ավելի բորբոքեց ներաշխարհս:

Լուսանկարը՝ Սուրեն Կարապետյանի

Մենք արել ենք մեր քայլը, սակայն ոչ ամբողջությամբ, մենք կհասնենք կատարյալ հաղթանակի, եթե քայլ անենք ու մերժենք մեր միջի սերժին (նկատի ունեմ՝ փոխենք մեզ, ինքնակրթվենք…):

Շատ հոռետեսական ստացվեց, բայց նախընտրում եմ իրատես լինել և շարունակել մեր պայքարը, բայց այս անգամ արդեն մեր ներքինի դեմ…

Լուսանկարը` Հովնան Բաղդասարյանի

Երբևէ ունեցե՞լ եք զգացողություն, որ ամենաանսպասելի ու զգալի փոփոխությունները տեղի են ունենում հենց այն ժամանակ, երբ դուք բացակայում եք դպրոցից: Հենց այդ զգացողությունը, տասնապատիկ ուժգնությամբ ապրեցինք մենք՝ արտերկրում գտնվող հայերս: Առաջին անգամ լսելով հանրահավաքների մասին, մտածեցի մի հերթական կարճատև ըմբոստություն է, որին շուտով վերջ կդրվի: Ծավալվող իրադարձությունները հակառակն էին ապացուցում: Անհանգիստ, լարված հետևում էի բոլոր հանրահավաքներին, ծիծաղում, լացում, ուրախության ճիչով կիսում հաղթանակի  հուզմունքը, մեղադրում ինքս ինձ՝ ձեր կողքին չլինելու համար: Ու մինչև հիմա էլ մեղադրում եմ: Մեղադրում եմ փողոցներում իմ բաժին տարածքը չփակելու համար: Մեղադրում եմ բոլորի հետ միասին իմ բաժին «քայլ արա»-ն չբղավելու, գիշերները իմ բաժին շերեփի ձայնը չապահովելու, հրապարակում իմ բաժին տեղում չկանգնելու համար (թեկուզ եթե ասեղ գցելու տեղ չկար): Մեղադրում եմ նրա համար, որ ապրելու եմ ձեր ձեռքերով կերտված ազատ երկրում, որի ազատության համար սակայն սեփական լումաս չեմ ներդրել: Մեղադրում եմ բացակա լինելու համար, ու անչափ շնորհակալ եմ այն ամենի համար, ինչի հասել ու դեռ հասնելու եք: Կգամ, թեկուզ մի քիչ ուշացած, բայց անպայման կգամ: Ինձ բացակա չդնեք: