-Մանանա, անջատիր հեռուստացույցը, հերիք է նայես:

-Չե՞ս տեսնում՝ նայում եմ, թող հանգիստ նայեմ, էլի, ի՞նչ ես ուզում ինձնից:

Մանանը ընդամենը վեց տարեկան է, մեր հարևանուհու աղջիկն է, այս տարի պետք է գնա դպրոց: Բայց ես չեմ պատկերացնում նրան դպրոց գնալիս, դաս անելիս: Թողնես՝ ամբողջ օրը հեռուստացույցի դիմաց անցկացնի: Նայում է մուլտֆիլմեր, իր սիրելի «Մաշինկան», «Քնած գեղեցկուհին»: Իր երազանքները կապում է մուլտֆիլմերի հետ ու ինձ պատմում, թե ինքը ոնց է արքայադուստր դառնալու, ինչ գեղեցիկ զգեստ է ունենալու, գլխին շքեղ թագ է, կառքով է գնալու դասի ու դպրոցում ամենագեղեցիկն ու խելացին է լինելու: Բոլորը հիանալու են իրենով:

Մանանի նման շատ երեխաներ իրենց ազատ ժամանակը անցկացնում են հեռուստացույցի առաջ:

Ուզում եմ խոսել մեր կյանքում արդեն վաղուց իր պատվավոր տեղը զբաղեցրած հեռուստացույցի մասին: Այնպես է մտել մեր կյանք, որ սկսել ենք չնկատել ու չընդունել դրա վնասակարությունը:

Հետազոտողները պարզել են, որ հեռուստացույց շատ դիտելը բացասական հետևանքներ կարող է ունենալ, մասնավորապես՝ առողջական խնդիրների կարող է հանգեցնել: Հոգեբաններն էլ կարծում են, որ երեխաների՝ հեռուստացույցի առաջ շատ ժամանակ անցկացնելը կարող է առաջ բերել ագրեսիվություն:

Վերջերս մի հոդված էի կարդում, որտեղ հոգեբանը խորհուրդ էր տալիս ծնողներին մշակել հատուկ ժամանակահատված և պլան կազմել, թե երեխան ինչ է անելու ամբողջ օրը: Ու պլանի մեջ մտնում էր նաև մուլտֆիլմ դիտելը: Հոգեբանն ասում էր, որ մուլտֆիլմի ընթացքում ծնողը պետք է երեխայի կողքին լինի: Իսկ վերջում պետք է քննարկի երեխայի հետ մուլտֆիլմը: Երեխային խորհուրդներ տա, թե որն էր ճիշտ, որը՝ սխալ, պետք է լսի երեխայի՝ մուլտֆիլմին տված գնահատականը:
Այս դեպքում հեռուստացույցը կունենա դրական ազդեցություն երեխայի կյանքում:

Հոգեբանն ասում էր, որ երեխաները շատ քիչ ժամանակ պետք է անցկացնեն հեռուստացույցի դիմաց, կամ նմանատիպ այլ սարքերից օգտվելուն պետք է քիչ ժամանակ տրամադրեն, ամենաշատը՝ երկու ժամ: Իսկ ծնողները պետք է այդ ընթացքում շատ ուշադիր լինեն:

Իսկ երբևէ քո մեջ հարց չի՞ ծագել, թե հեռուստացույց ստեղծողը որտեղից է վերցրել հեռուստացույց ստեղծելու գաղափարը:

Հեռավորության վրա պատկերներ, տեսաձայնագրություններ նայելու, տեսնելու գաղափարը ծագել է դեռ շատ վաղուց, նույնիսկ ավանդազրույցներում և հեքիաթներում արդեն մարդիկ երազում են պատկերներ տեսնել իրենց դիմաց:

Իսկ ի՞նչ է հեքիաթը: Հեքիաթը մարդու երևակայության արտահայտությունն է, այն, ինչին մարդը չի կարողանում հասնել, ստեղծել, ունենալ, սկսում է դրա մասին երազել: Այդ մտածած երազի արդյունքն էլ դառնում է մեր հեքիաթը: Դրա մասին էլ խոսում է հեքիաթի ավանդական բանաձևը՝ «Լինում է, չի լինում», «Ժուկով-ժամանակով», «Կար-չկար»: Իսկ երեխային այդ ամենը հեշտորեն գրավում է, և նա սկսում է հավատալ այդ անիրական երազին:

Իսկ ո՞վ պետք է երեխաների հետ խոսի իրականի և անիրականի մասին, ինչին հավատալու և ինչին չհավատալու մասին: Հեքիաթների անիրական լինելու մասին, դրանցից դասեր քաղելու մասին։ Իհարկե, ծնողները:

Շատ ծնողներ ուշադրություն չեն դարձնում իրենց երեխաներին, շատ ժամանակ չեն տրամադրում նրանց: Որովհետև իրենց էլ հենց հեքիաթներն են գրավում: Ինչո՞ւ: Որովհետև սերիալները առաջացել են հենց հեքիաթներից: Ամեն անգամ ամենահետաքրքիր պահին դադար տալու մոտիվը եկել է հենց հեքիաթներից, բարու հավերժական հաղթանակը ու չարի կործանումը՝ նույնպես։ Իսկ մարդը պետք է միշտ հեքիաթներով ապրի:

Ես կարծում եմ, որ իրականությունն ու հեքիաթը տարբեր բևեռներ են, որ աշխարհում ամեն բան կարող է դրական ազդեցություն ունենալ, եթե ճիշտ կողմից նայես դրան, եթե դրանից միայն դրականը ստանաս։

Ե՛վ հեռուստացույցը, և՛ համացանցը, և՛ հեքիաթները բացասականից բացի՝ ունեն և դրական կողմեր: Պետք է ճիշտ օգտվել և ճիշտ գաղափար ունենալ դրանց մասին:

Մանանին և իր հասակակից շատ երեխաների պետք է պատմել, ասել այս ամենի մասին: Դրա համար էլ պետք է շատ ուշադրություն դարձնենք փոքրիկներին, որովհետև նրանք շուտ են ընդունում, ընդօրինակում և՛ դրականը, և՛ բացասականը:

Հ.Գ. Թեև հոդվածում օգտագործել եմ «հեռուստացույց» բառը, հոդվածս վերաբերում է ցանկացած թվային սարքի:

Բարև, սիրելի՛ս, դու սա կարդում ես, երևի կարոտել ես ինձ կամ խոսելաձևս, հնարավոր է՝ ժպիտս, բայց էստեղ ժպիտս չես տեսնելու։ Քեզ այսօր պատմելու եմ աղավնիների մասին կամ մի աղջկա, չնայած հնարավոր է՝ դու մենություն տեսնես, չգիտեմ, բայց ինչ-որ բանի մասին խոսելու եմ հաստատ։

Դեպքը եղել է՝ չես գուշակի որտեղ… Ըհ, հա, երթուղայինում։ Չես գուշակի՝ ուր էի գնում… Հա, «Մանանա»։ Այ, հաստատ չես իմանա՝ ինչ է պատահել… Ավտովթար։ Մի տաքսի որոշել էր համբուրել մեր ավտոբուսի թուշիկը, հենց էն թուշիկը, որին կից ես էի նստած ու սովորությանս համաձայն զննում էի մարդկանց ու իրենց մտքերը փորփրում։ Այս անգամ իմ թիրախն էր մի աղջիկ, ով ինձանից մեծ էր մի 2-3 տարի։ Ես չհասկացա՝  նրա մազերը ինչ գույնի էին․շեկի և շագանակագույնի մեջտեղում երևի։ Շատ կարճ էին կտրված, հասարակ մազակալով (աբադոկով) հետ հավաքած։ Թարթիչներն այնքան շեկ էին, որ եթե արևը իր շողերը չգցեր դրանց վրա, չէիր էլ զգա, որ էդտեղ թարթիչ կա։ Ունքերը խիտ էին, կամ էլ խիտ էին թվում, որովհետև ձևավորված չէին։ Աչքերի գույնը հստակ հիշում եմ, էնքան բաց երկնագույն էին, որ եթե արևը իր շողերը էլի չգցեր ու ալմաստի պես չպսպղացներ դրանք, ես կմտածեի, թե նրա աչքերը թափանցիկ են։ Մաշկը բաց գույնի էր, անհարթ էր։ Քիթը հաստ էր ու մեծ։ Ասում են, չէ՞, խնամված աղջիկն է գեղեցիկ։ Չէ, էս աղջիկը ընդհանրապես խնամված չէր, բայց նրա գեղեցկությունն ինձ համար շլացուցիչ էր։ Նա տարբերվում էր շատերից։

Վերադառնամ դեպքին։ Ավտովթարը մեծ չէր, և մինչ մարդիկ իրար խառնված մտածում էին՝ ինչ են անելու, ես զննում էի այդ աղջկան, իսկ նա իր մելամաղձոտ հայացքը գցել էր պատուհանից դուրս և նայում էր գետնին։ Նա հագնված էր շատ հասարակ, այնքան, որ ես սկսեցի մտածել, թե իր արտաքին տեսքը իրեն հետաքրքիր չէ։ Ինչևէ, երբ մենք կրկին տեղից շարժվեցինք, ինձ հետաքրքիր էր, թե ուր է սևեռել նա իր հայացքը։ Երկար հետևեցի նրան և նկատեցի, որ նրա անշարժ աչքերը կտրուկ բարձրացան վերև։ Ծառից պոկվող տերևի նման աչքերը ճոճվում էին․հանդարտ, սահուն։ Նա նայում էր թռչող աղավնուն, որն ազատ թռիչք էր վայելում։ Աղջկա դեմքին նկատեցի ժպիտ, աչքերը հիացմունքով էին լի։ Ես լուռ էի, մարդիկ բողոքում էին, իսկ նա, աշխարհից կտրված, նայում էր աղավնուն և ժպտում էր նրան։ Այդ աղավնին կանգնեց տանիքներից մեկի վրա։ Մենք անցանք, և աղջկա ժպիտը կորավ։ Իմ տպավորությունը չանցավ։

Եվ հիմա, սիրելիս, խնդրում եմ քեզ, մանրուքներին ուշադրություն մի դարձրու և հիշիր, որ կան բաներ, որոնք ստիպում են ժպտալ։ Մնում է միայն դրանք տեսնել։ Ու եթե դժվար չէ, ինձ էլ հաճախ հիշեցրու…
Մինչ նոր հանդիպում։

Ավտոբուսում եմ, ինչպես միշտ՝ կանգնած, մտքումս հազարավոր դեմքեր ու դեպքեր են պտտվում, կողքիս մարդիկ են կանգնած, դիմացս մի կին է նստած՝ երեխան ծնկին: Փոքրիկը լուռ է, մայրը պինդ գրկել է նրան, ասես պաշտպանում է ինչ-որ բանից, ինչ-որ մեկից: Դե, մի հոգեբան ասում էր՝ ծնողների մոտ պաշտպանական ռեակցիան ուժեղ է, իրենց երեխաների մասին մտածում են այնպես, ինչպես իրենց:

Դուրս եմ նայում. մեքենաներ են շարժվում, մեկի միջից բարձր երաժշտություն է լսվում, որը ավտոբուսի ներսում գտնվող մարդկանցից ոչ ոքի ճաշակով չէ: Բոլորը ծիծաղում են, կնոջ հետևում նստած պապիկները լուռ են, երևի չեն էլ լսում: Ձեռքումս գիրք է, ուսիս՝ ծանր պայուսակ՝ լիքը տետրերով: Պապիկը վերցրեց գիրքը ձեռքիցս, պահեց իր մոտ, որ ավտոբուսի տատանումներից չընկնեմ, ավելի ճիշտ՝ չգցեմ ձեռքիցս գիրքը: Սկսեց կարդալ:

Մեքենան շարժվում է, վարորդը խոսում է հեռախոսով, կնոջը բացատրում, թե որտեղ է երեկ դրել հեռակառավարման վահանակը: Երևի գտավ, որովհետև վարորդը անջատեց հեռախոսն ու լռեց:

Մետրոյում հնչող կնոջ ձայնն այստեղ չկա: Ավտոբուսի ամեն ուղևոր գիտի ճանապարհը: Դեմքերը նույնն են, կարծես բոլորին գիտես, ճանաչում ես: Մեկ-մեկ էլ իրենց կյանքից որոշ դրվագներ ես հիշում, որովհետև նրանք չեն շտապում գնալ տուն և տանը պատմել իրենց օրը հարազատներին: Ավտոբուսում ժամերով խոսում են՝ կարծելով, որ կարող է տուն չհասնեն: Ամեն օր նույն ժամին` նույն մարդիկ: Նույնիսկ ես գիտեմ, որ այս կինը՝ երեխայի հետ, իջնելու է մեկ կանգառ հետո, դրա համար էլ կնոջ մոտ կանգնած եմ:

Իջավ կինը՝ երեխային պինդ իրեն սեղմած: Չուզելով վճարեց դրամը ու դեմքի նույն արտահայտությամբ գնաց:

Վերջապես նստեցի, չնայած՝ գիտեմ՝ տասը րոպեից ես էլ տեղ կհասնեմ:

Դիմացս պապիկն է նստած, վերցրեցի ձեռքից իմ գիրքը: Ժպտաց, ասաց՝ հետաքրքիր էր:

Մյուս պապիկի ձեռքում էլ դրամ է, նա էլ դրամն է պինդ պահում ձեռքում, շուռումուռ է տալիս, նայում, որ տեղում լինի, որ չկորչի հանկարծ: Գլուխը մեկ բարձրացնում է, նայում կողքի նստած ծեր կնոջը, հետո՝ պատուհանից դուրս, հետո նորից դրամին:

Մի տղա մոռացավ իր կանգառում իջնել, խնդրեց, որ վարորդը կանգնի կանգառից մի փոքր հեռու: Վարորդը բարկացավ ու չկանգնեցրեց մեքենան: Տղան բարկացած ասաց, որ էլ երբեք այդ ավտոբուսը չի նստի: Տուն վերադառնալիս նա նորից նույն ավտոբուսում էր:

Ինչ-որ մեկի ականջակալներից բոլորս երաժշտություն էինք լսում, իսկ նա ինքն իրեն ժպտում էր և գոհ-գոհ նայում շուրջը:

Մի աղջիկ էլ կանգնած սրբում էր արցունքները, որ հոսում էին ակնոցի տակից: Երևի դրել էր, որ ոչ ոք չտեսնի:

Հասա, իջնում եմ, չէ, չէ, սպասում եմ մի քանի րոպե, որ ինձնից առաջ գտնվող մարդիկ իջնեն:

Իջնում եմ, ագահորեն, կարոտած շնչում թարմ օդը: Ավտոբուսում օդին խառնվել էին տասնյակ օծանելիքի մասնիկներ, և յուրօրինակ վատ բույր էր ստացվել:

Մոռանում եմ ամեն բանի մասին ու շտապում:

Ավտոբուսի մարդիկ տարբեր են, ընդհանրապես՝ մարդիկ տարբեր են, բայց մի բան բոլորի մոտ ընդհանուր է. նրանք շտապում են, իսկ ավտոբուսը՝ ոչ:

Սովորական օր էր: Արթնացա քնից, պատրաստվեցի և գնացի քոլեջ քրոջս հետ: Քոլեջում, ոնց որ միշտ, դասերս անցան սովորականի պես: Արդեն տուն էի գնում, երբ տեսա մեր ռազմագիտության դասախոս ընկեր Մարտիրոսյանին:

-Երեխեք ջան, վաղն առավոտյան գնալու ենք զորամաս:

Պետք է ասեմ, որ վաղուց էի երազում լինել զորամասում, ծանոթանալ զինվորների առօրյային:

Չէի համբերում, թե երբ է անցնելու այդ մի քանի ժամը, որ գնամ երազանքիս հետևից:

Արդեն գիշեր էր: Չէի կարողանում քնել, գլխումս միայն մի բան էր՝ զորամասը: Վերջապես բացվեց լույսը: Վեր կացա, հագա զինվորական համազգեստս:

-Մամ, ես գնացի, երկու տարի երեսս չեք տեսնի:

-Էս աղջիկը գժվել ա, վրաներս խաբար չկա,-արձագանքեց մայրս:

Շտապեցի կանգառ ,որտեղ սպասում էր զորամաս տանող ավտոբուսը:

-Յա, էս եկա՞ք, զինվորուհիներ ջան,- լսվեց ընկեր Մարտիրոսյանի ձայնը:

Գնացինք Լուսակերտի զորամաս: Այդ օրը զորամասում տոն էր: Նշում էին հրաձիգների օրը:

Սիրտս արագ էր բաբախում: Մտնելով զորամասի տարածք, սկսեց էլ ավելի արագ բաբախել, երբ տեսա իմ շատ սիրելի զինվորներին և պատկերացրեցի ինձ նրանց շարքերում: Շրջում էինք ամբողջ զորանոցով, ճաշարանով, բուժկետով զինվորների ուղեկցությամբ: Ինձ շատ ազատ էի զգում զորամասում: Կարծես ամբողջ կյանքս այնտեղ էի անցկացրել և չէի ուզում, որ օրս ավարտվեր: Տարված այդ ամենով չնկատեցի, որ ժամանակն այդքան արագ անցավ, և եկավ հրաժեշտի պահը: Տխրեցի, որ արդեն պիտի վերադառնանք, բայց դասախոսս խոստացավ, որ մի օր նորից մեզ կբերի զորամաս:

Այժմ ես տասնութ տարեկան եմ և իմ հիշողության մեջ միշտ լսվում է մայրիկիս ձայնը.

-Վայ, երբ դառնաս տասնութ տարեկան…

-Ախր, մամ ջան, արդեն տասնութ տարեկան եմ, իսկական ժամանակն ա բանակ գնալու:

Երևի կգնամ այդ երազանքիս ընդառաջ և նյութս կունենա շարունակություն արդեն իսկ իմ զորամասից:

Եվ քանի որ այսօր Հայոց բանակի օրն է, ցանկանում եմ անփորձանք ծառայություն և բարի վերադարձ մաղթել մեր բոլոր զինվորներին: Թող զինվորը իմանա, որ հայ աղջիկը միշտ իր կողքին է:

Արդեն բոլորիս տներում հետտոնական տրամադրություն է։ Մինչև տոները հնչող բողոքներին նորերն են եկել փոխարինելու։ Բայց այս անգամ եկեք այդ բողոքներից չխոսենք, որովհետև տարին նոր է սկսվել, և համոզված եմ, այդ բողոքների մասին դեռ կհասցնենք խոսել։

Պետք է նշեմ, որ ամեն տարի յուրովի են անցնում տոները թե գյուղում, թե մեր տանը։ Ինչպես միշտ տան միջավայրը ջերմ է և տոնական։ Այդ օրերին խոհանոցի համեղ ու գրավիչ բույրերը չեն պակասում։ Միայն պակասում է ժամանակը, քանի որ հյուրերը երբեմն չափից շատ են լինում։ Գյուղում տարեցտարի   հրավառությունները շատանում են։ Իհարկե, կան այնպիսի ընտանիքներ, որոնք քաղաքում էին տոնում Ամանորը, բայց միևնույնն է, գյուղացիները այն համարում են ընտանեկան տոն և աշխատում են ամեն կերպ նշել իրենց տանը։

Ամեն տարի բոլորը ասում են, որ քիչ են ծախս անելու, բայց չգիտես ինչու, չի ստացվում։ Այդ ինչու-ն էլ ամոթն ու պատիվն է։ Ամեն դեպքում այդ օրերին թեկուզ առաջին անգամ մենք տեսնում ենք մեր վաղեմի ծանոթներին, բարեկամներին, որոնց չենք տեսել, բայց իրենց պատմելով, այնքան արկածների միջով ենք անցել միասին։ Երեկոյան ժամերին, երբ հյուր ենք գնում, կարելի է նկատել մի առանձնահատկություն։ Տարվա վերջին օրվանից մինչև տոների ավարտը բոլորի տան բակի լույսերը վառ են։ Գյուղացիները կարծում են, որ տարին պետք է վառ լույսով ճանապարհել, որ նոր եկող տարին իր հետ լույս բերի։ Սեղան գցելիս ևս մոմ են վառում, որ տան ճրագը միշտ վառ լինի։

Այդքան լեցուն ու զբաղված օրերից հետո մենք արդեն դպրոց ենք գնում, և աշակերտների միակ բողոքն այն է, որ չեն հասցրել հանգստանալ, քանի որ տոները իրենց տանը դեռ չեն ավարտվել։ Եվ իրոք, բոլորը սպասում են Հին Նոր տարվան։ Այդ օրը երեկոյան մարդիկ սեղան են գցում ու ընտանեկան շրջապատում փոքրիկ խնջույք կազմակերպում։

Մեր տանը ևս այդ օրը յուրովի է նշվում, քանի որ տատիկս ասում է, որ դա ևս մի լավ առիթ է տան անդամներին համախմբելու մի տանիքի տակ ու մի սեղանի շուրջ։