Ես միշտ մտորել եմ այն հարցի շուրջ, թե ինչու է ամեն ինչ գնահատվում վերջում։ Եթե կատակով մոտենանք, ապա կարելի է ասել, թե ինչու ենք դաս պատասխանում և վերջում նոր գնահատվում։ Բայց խոսքս ամենևին էլ դրան չի վերաբերում։ Խոսքս վերաբերում է և´ նյութական, և´ հոգևոր արժեքներին։ Առաջինը նյութականին անդրադառնալով՝ կարող ենք որպես օրինակ վերցնել հագուստը, կոշիկը, գիրքը, տետրը, սնունդը և այլն։ Օրինակ, երբ տանը շատ կոնֆետ է եղել, դրան ուշադրություն չենք դարձրել, իսկ երբ վերջացել է, ափսոսել ենք այն լի ու բոլ ժամանակը չգնահատելու համար։

Տեսնում ենք, թե ինչ տանջանքով են մեր ծնողները գումար վաստակում և մեզ համար հագուստ գնում, իսկ մենք անգիտակցաբար, կախված իրավիճակից՝ փչացնում ենք այն և ականատեսը լինում մեր ծնողների ապշահար դեմքերի։ Եվ վերջում ենք սկսում գնահատել նրանց թափած քրտինքի ամեն մի հատիկը։ Հաճախ ենք դպրոցում տետրի թղթերը պոկում և իրար նամակ գրում, կամ ինքնաթիռ սարքում, իսկ երբ ուսուցիչները տետր են ուզում, երանի ենք տալիս այն չգնահատված ժամանակին։ Երբեմն պատահում է բարկացած ժամանակ որևէ մեկին վիրավորում ենք և փոշմանելուց հետո էլ ներողություն չենք խնդրում՝ պիտակելով, թե դա պատվի հարց է, բայց մոռանում ենք, որ առավել պատվաբեր է ներողություն խնդրելը։ Ափսոսում ենք այն ժամանակը, երբ անիմաստ հպարտ ենք եղել, ափսոսում ենք այն ժամանակը, երբ պետք էր ծիծաղել, բայց մեզ լուրջ ենք պահել։ Ափսոսում ենք այն ժամանակը, երբ մեր ծուլությանը թողել ենք մեզ հաղթել և ափսոսում ենք այն ժամանակը, որի ընթացքում սովորել ենք ափսոսել։

Պետք էր հենց սկզբից չսովորել ափսոսել, պետք էր սկզբում սովորել գնահատել։

-Է՜, քեռի, բայց լավ աղջիկ ա՝ համեստ, սիրուն, խելոք։
-Չէ՛, ես ամուսնանալու նպատակ չունեմ։
-Ինչի՞։
-Էլիզա, քո կարծիքով մարդու ամենասրիկա արարքը ողջ կյանքի ընթացքում ո՞րն ա։
-Մարդասպանությո՞ւնը։
-Մարդածնությունը։

Իմ դեմքը խոժոռվեց, մայրս աչքերը չռած նայում էր եղբորը, իսկ մորաքույրներս, կարծես արդեն համակերպված եղբոր որոշման հետ, նայում էին հեռուստացույցին։

-Չէ, քեռի, դու սխալ ես, եթե կարծում ես, որ ճիշտ ես, պնդի՛։
-Էլիզա, նայի էս անարդար ու հիմար աշխարհին, պատկերացրու նրան, ում բոլորից շատ ես սիրում։ Մի՞թե նրան, ում սիրում ես, կուղարկես տանջանքի։ Էս աշխարհում չկա իմաստ, էս կյանքը դարձել ա փուչ խաղ։ Ես հիմա ունեմ հնարավորություն՝ ծնել, թե չծնել, ևս մեկ բանվոր տրամադրել էս աշխարհին, թե չէ։ Ես ծնվելիս չէի ընտրում՝ ծնվեմ, թե չէ, սակայն ունեմ չտանջելու հնարավորություն։ Ես էդ ստոր քայլը չեմ անի սիրելիի հանդեպ։ Էդ, որ ասում եք՝ կյանք նվիրեց մայրս ինձ, էդ մտածում եք՝ կյանքը լա՞վ բան ա։ Չէ՛, էս պատիժ ա, դե հիմա ասա՝ ինչի՞ էդպես դաժան պատժեմ նրան, ում սիրում եմ։
Իմ բերանը փակվեց, էլ բացելու հույս չունեի։ Թեման փոխվեց, եկա տուն։ Մտածմունքներից գլուխս չէր ազատվում:

Քեռի, իսկ դու որդեգրիր նրան, ով արդեն ծնվել է, ով դժբախտ է, ով մենակ է, մի ծնիր ևս մեկին էս դաժան աշխարհում, այլ տուր ծնվածներից մեկին էս կյանքի դաժանությունը քաղցրությամբ փոխարինելու հնարավորություն։ Էդ դեպքում դու սրիկա քայլ չես անի, այլ կանես ճիշտ հակառակը։

Խառը օր էր: Հիշում եմ, որ լեցուն էր ձանձրալի իրադարձություններով: Ընկերուհուս՝ Մարիամի հետ գնացինք մեր դասընկերոջ տուն՝ նրան անհապաղ դպրոց կանչելու: Խնդիրն այն էր, որ շենքը գիտեինք, բնակարանը՝ չէ: Մտանք պատահական մուտք: Տեսնենք՝ մի փոքրիկ մարդ կանգնած է իր հեծանիվի առջև և ինչ-որ բանի է սպասում: Ես հարցրի.

-Ո՞ւմ ես սպասում:
Թե բա.
-Ձեզ:
-Էդ ո՞նց: Ի՞նչ պիտի անենք մենք:
Իսկ նա ժեստերով.
-Մի հատ արագ էս հեծանիվը վերև բարձրացրեք:
-Լավ, պուճուր ջան, սպասի՝ քեզ օգնենք:
Բա, մեկ էլ.
-Ես պուճուր չեմ:
Վերև բարձրացրինք, իրենց դռան մոտ: Ուզում էինք արդեն իջնել ու ահա.

-Դուռը ծեծեք:
-Մենք ինչի՞ ծեծենք: Ձեր տունն ա, դու ծեծի, թող մտցնեն ներս,- Մարիամն արդեն սկսեց զայրանալ:

Բայց պարզվում է, որ այդ փոքրիկը մեզանից ավելի էր զայրացել.
-Արա, քեզ ասում եմ՝ ծեծի, թե չէ գլուխդ ձեռքիս փայտով կջարդեմ:
Թողեցինք, իջանք, հետևներիցս իջավ.
-Սպասեք, մի թռեք:
Բա հիմա ի՞նչ ասես: Այս փոքրիկը հաստատ բարձր պաշտոնավոր մեկն է լինելու: Պիտի հրամայի, իսկ ենթակաները սուս-փուս անեն: Դաստիարակությունն էլ տեղ ունի, բայց մտքումս մի բան է հիմա. տեսնես՝ ո՞ր բաժնի ապագա պետն է այդ փոքրիկը:

Գիտե՞ք, թե ինչ է ապրել ընտանիքիցդ կտրված, երբ դու դեռ 15-16 տարեկան ես: Իսկ ես գիտեմ: Արդեն մեկ տարի է, ինչ ապրում եմ առանց ծնողների՝ տատիկիս հետ:

Ընտանիքում ես ամենափոքրն եմ, ունեմ երկու եղբայր՝ Մխիթարը և Արթուրը: Ես 11 տարեկան էի, երբ Մխիթարը մեկնեց Ռուսաստանի Դաշնութուն՝ արտագնա աշխատանքի: Երբ Արթուրը մեկնեց ծառայության, ես 13 տարեկան էի, իսկ մի քանի օր անց հայրս նույնպես մեկնեց արտագնա աշխատանքի: Դե, փաստորեն, ամեն մեկս՝ մի տեղ։ Ու մնացինք ես ու մայրս։

Չորս տարի ես ու մայրս ապրեցինք մեր վարձով բնակարանում։ Թե՛ տխուր, թե՛ ուրախ, թե՛ ցուրտ և թե՛ ջերմ օրեր շատ եղան։ Եվ մի օր էլ մայրս որոշեց, որ պիտի գնանք հայրիկի մոտ։ Այդ ժամանակ ես 14 տարեկան էի: Անկեղծ ասած՝ ես չէի ուզում Հայաստանից գնալ։ Ասել, որ չափից դուրս հայրենասեր եմ, այդ պատճառով չէի ուզում գնալ՝ սուտ կլինի։ Ուղղակի ինչ-որ բան ինձ պահում էր Հայաստանում։ Բացի այդ՝ ես արդեն փոխադրվել էի 9-րդ դասարան: Դե, հասկանո՞ւմ եք, վերջին տարին իմ հարազատ դպրոցում, վերջին զանգ, ավարտական երեկո, հրաժեշտ արդեն հարազատ դարձած համադասարանցիներիս, իսկ Ռուսաստան մեկնելը կնշանակեր թողնել այդ ամենը, մեկ տարի կորցնել ու երկրորդ տարին մնալ 8-րդ դասարանում:

Գնացինք… Երևի թե կյանքիս ամենամութ, ամենատաղտկալի ու անգույն մեկ տարին էր, որ անցկացրի Ռուսաստանում։ Սկսեցի հաճախել տեղի դպրոցը, ամեն ինչ այնքան խորթ էր, բոլորը օտար լեզվով էին խոսում, իսկ ես այնքան էլ լավ չէի տիրապետում այդ լեզվին (հասկանում էի, բայց խոսել չէի կարողանում: Դե լավ, թող լինի այսպես. ցանկություն չունեի):

Հիմա, երբ հիշում եմ, թե ինչպես էր ամեն օր մայրս զոռով արթնացնում, ինչպես էի ամբողջ աշխարհը անիծելով հագնում դպրոցական համազգեստս, ինչպես էի լացելով նստում մեքենան ու գնում դպրոց, ինչպես էի նողկանքով մտնում այդ դպրոցը, ու թե ինչպես էին դասընկերներս ինձ վերաբերվում (իսկ նրանք լավ չէին վերաբերվում ինձ), ուղղակի ուզում եմ հիշողությունիցս առհավետ ջնջել այդ օրերը։

Այդ ընթացքում շատ ինքնամփոփ էի դարձել, չէի շփվում ոչ մեկի հետ, նույնիսկ՝ ընտանիքիս անդամների։ Հայրս դեմ էր իմ Ռուսաստանում մնալուն։ Միշտ հայրս ու մայրս վիճում էին իմ մնալ-չմնալու պատճառով։

-Ախր, էս ռուսաստաններում ի՞նչ կա։ Էս հեչ աղջկա տեղ չի, բա մեղք չի՞ էս էրեխեն, դասերը դժվար ա, չի կարում սովորի, դուրդ գալի՞ս ա։ Ամեն ինչ կիսատ թողեց՝ դպրոցը, պարը, ջութակը։ Բա ափսոս չէ՞ր։ Դու գալիս էիր՝ գայիր, գոնե էս էրեխուն չբերեիր հետդ, թողնեիր՝ տատի մոտ մնար, սովորեր, հետո եթե ուզենար՝ կկանչեինք մեզ մոտ։

-Որտեղ մենք՝ էնտեղ էլ ինքը,- պատասխանում էր մայրս։

Իսկ ես ընդհանրապես չէի մտածում դասերիս մասին, ինձ հետաքրքիր չէր ոչինչ, հետաքրքրությունս կորցրել էի ամեն ինչի նկատմամբ։ Միայն ամբողջ օրը նկարում էի։ Երբ ուսուցիչները դաս էին հարցնում, ու ես հրաժարվում էի պատասխանելուց, օրագիրս էին պահանջում, ու կզարմանա՞ք, եթե ասեմ, որ մեծ հաճույքով տալիս էի օրագիրս: Փոխարենը, երբ այնպես էր ստացվում, որ բարձր գնահատական էի ստանում՝ պահում էի օրագիրս, չէի ներկայացնում։

Աշակերտների մասին ոչինչ չեմ ուզում պատմել՝ տհաճ կլինի։ Միայն կասեմ, որ ամեն օր դիմավորում էին արհամարհանքով ու հետևյալ խոսքերով. «Армянка пришла», «Тина вареф вонц ес, инч ка чка» (ռուսերեն տառերով եմ գրում, որ այդպես էլ կարդաք): Իսկ այդ մի քանի հայերեն բառերն էլ դասարանցիներից մեկն էր սովորեցրել, որը իբր հայերեն գիտեր, բայց երբ հայերեն մի երկու բառ ասացի, ոչինչ չհասկացավ:

Մի կերպ ավարտեցի 2015-2016 ուս. տարին Կրասնոդարում: Արձակուրդ, ոչ մի հետաքրքիր զբաղմունք: Արթուրն էլ էր արդեն եկել մեզ մոտ: Արդեն սկսել էի հաճախակի ժպտալ, տանեցիների հետ ավելի շատ շփվել: Եղբորս հետ ֆիլմեր էինք դիտում ամբողջ օրը, հիմնականում՝ սարսափ: Օրերս ուրախությամբ էին լցվել՝ եղբայրս էր կողքիս: Բայց մեկ ամիս մնալուց հետո Արթուրն էլ գնաց Մոսկվա՝ Մխիթարի մոտ: Ու Թինան նորից մնաց մենակ: Մի որոշ ժամանակ հետո տեղափոխվեցինք այլ բնակարան, և էլի որոշ ժամանակ անց՝ մայրս ինձ բերեց Հայաստան:

Ուրախությանս չափ չկար: Նորից նույն՝ չափից դուրս հարազատ փողոցները, դեմքերը, խանութները, շենքերը… Դեռ չգիտեի, որ այստեղ ևս հիասթափություն է սպասվում: Ես եկել էի այն հույսով, որ արդեն սովորելու եմ ավագ դպրոցում՝ 10-րդ դասարանում, հասակակիցներիս հավասար: Բայց պարզվեց, որ 10-րդ դասարանի համար 9-րդ դասարանի ատեստատ է հարկավոր, որը ես չունեի: Դե, ստիպված համաձայնեցի 9-րդ դասարանին. դպրոցից դուրս գալ չէի ուզում:

Շատ ծանր տարա ինձնից փոքրերի հետ սովորելու փաստը: Բայց, ի ուրախություն ինձ՝ շուտ ընտելացա դասարանիս, դասընկերներս լավն էին ու, եթե հաշվի չառնեմ սկզբնական շրջանում որոշ աղջիկների հետ կոնֆլիկտները, որոնք, իհարկե ժամանակի ընթացքում հարթվեցին, ընդհանուր առմամբ՝ շատ լավ ընդունեցին ինձ իրենց դասարանում:

Որոշ ժամանակ անց մայրս վերադարձավ Ռուսաստան և ես՝ գրեթե չափահասս, որոշեցի, որ ես մեծ եմ, և առանց ծնողների էլ կարող եմ ապրել: Իսկ հիմա հասկանում եմ, որ առանց ծնողների նույնիսկ մեծահասակներն են դժվարությամբ ապրում, էլ ուր մնաց ես՝ 16 տարեկան աղջնակս կարողանամ կարոտին դիմանալ…

Լուսանկարը` Կարինե Նահապետյանի

Ես ամեն օր արթնանում եմ արդեն իսկ հոգնած, իսկ դա շատ տխուր է:

Նայում եմ լվացքի պարանին, որի վրա լվացքի համար նախատեսված ամրակներն են կախված: Նրանցից մեկը առանձնացել է մյուսներից, ու ես ինձ հենց այդ առանձնացածի մեջ եմ տեսնում, իսկ երբ ես սկսում եմ անշունչ առարկաների մեջ ինձ փնտրել, հասկանում եմ, որ տխրությունն ու ուրախությունը բնավ էլ իրար հետ հավասար չեն քայլում այս աշխարհում:

Տխուր է նաև այն, որ այս տարի մեր թաղում Վարդավառին միայն շների բախտը բերեց. ճաշկերույթից մնացած ոսկորներն ուտելուց հետո ստիպված չէին քայլել թաց գետնի վրայով. գետինը չոր էր մնացել:

Սկսել եմ կետադրական նշաններից ամենաշատը միջակետը սիրել, որովհետև թերևս բացակայում է «որովհետև» բառը, բայց հույս կա, որ ինչ-որ բացատրություն հաջորդելու է նախորդ մտքին կամ երևույթին… Կամ միգուցե արդարացո՞ւմ լինի: Եսիմ: Իսկ արդարացումներին սպասելը աշխարհի ամենատխուր բանն է:

Տխուր երևույթներից է նաև այն, որ ես դադարել եմ փնտրել մարդկանց, ովքեր ինձ հետ կլսեն իմ սիրած երգերը. Ցոյին, Pink Floyd-ին ու Սթինգին պիտի միայնակ լսես:

Բայց ինձ համար հուսադրող ու ուրախալի մի փաստ կա. չորս ամսից ձմեռ է գալիս, և ես կսկսեմ ինձ զգալ այնպես, ինչպես ձուկը՝ ջրում: Էհ, հա, ես ինձ լավ կզգամ, բայց մոռանում եմ, որ շատ-շատ տներ կկորցնեն իրենց կենդանությունը. ծխնելույզներից կդադարի ծուխ դուրս գալ: Ոնց էլի տխուր ստացվեց, չէ՞: