Տեսնելով մեր բակի երեխաներին՝ ակամա հիշում եմ ինձ այդ տարիքում, հիշում եմ մեր խենթությունները, ու գիտե՞ք ինչ. տարիներն անցել են, իսկ խենթություններն ու մանկական խաղերը նույնն են մնացել։ Համաձայն չեմ այն կարծիքի հետ, թե հիմա երեխաները տարված են համացանցով ու համակարգչային խաղերով։

Աղջիկներ, իսկ դուք նո՞ւյնպես ճակատի մազափունջ եք կտրել ինքերդ ձեզ։

Դուք նո՞ւյնպես քնած եք ձևացել, որպեսզի հայրիկը տանի և պառկեցնի մահճակալին։

Դուք նո՞ւյնպես ընկերներով նույն երաժշտությունը միաժամանակ միացրել եք երկու հեռախոսներով։

Դնչիկը չե՞ն ցավեցրել վերարկուի շղթան քաշելիս, որն, ի դեպ, թթու երկաթի համ ունի։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ փոքր էինք, հինգ թերթիկ ունեցող յասաման էինք ուտում ու երազանք պահում։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ փոքր էինք, ձեռնոցներ ունեինք, որոնք թելով իրար էին միանում։

Իսկ ինչպե՞ս էինք սենյակներում աթոռներից և վերմակներից տնակներ սարքում։

Իսկ ո՞վ է փոքր ժամանակ օղաբլիթը անցկացրել մատին, իսկ հետո հենց մատի վրայից կրծել։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես գրքից տետրի մեջ ինչ-որ բան արտագրելիս փորձել եք մեկ տողի վրա ավելի շատ բառեր տեղավորել, քան գրքում է։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, գլուխը լվանալիս մազերով զվարճալի սանրվածքներ էինք անում։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ բակում խանութ-խանութ էինք խաղում, տերևները գումարի դեր էին խաղում։

Որևէ մեկը մանկության տարիներին հավատո՞ւմ էր, որ խաղալիքները գիշերը կենդանանում են։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես փոքր ժամանակ, երբ ձեր գլխավերևով անցնում էին, վախենում էիք, որ չեք մեծանա և խնդրում էիք, որ նորից հետ անցնեն։

Իսկ հիշո՞ւմ եք, երբ որևէ խաղալիք էինք վերցնում մեզ հետ քնելու, մտածում էինք, որ մյուսները կնեղանան, և վերցնում էինք բոլորին։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես գոռացել եք պատշգամբից և արագ իջել ներքև, որ ձեզ չնկատեն։

Հիշո՞ւմ եք, ընկերները մեզ ասում էին՝ ջուր բեր խմելու, իսկ մենք պատասխանում էինք. «Եթե գնամ տուն, էլ չեն թողնի դուրս իջնեմ»։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես փոքր ժամանակ սրիչով սրում էիք ոչ միայն մատիտները, այլ նաև գրիչներն ու ֆլոմաստերները։

Իսկ դուք նո՞ւյնպես ժպտում էիք, քանի դեռ կարդում էիք սա։

Հաճախ փորձում եմ տարբերություն գտնել մեր գյուղի՝ Սոլակի, և քաղաքների միջև։ Եվ առաջին բանը, որը միանգամից կարելի է տարբերել, երկինքն է։ Սովորաբար ես ուշ եմ քնում և հաճախ եմ երազում կամ մտածում՝ նայելով մեր գյուղի երկնքին։ Այն միշտ գեղեցիկ է, խորհրդավոր, աստղաշատ ու անեզր։ Գեղեցկությունն ավելի է արտահայտիչ դառնում, երբ երկնքում հայտնվում է լուսինը։ Ամռանը ես հաճախ եմ լինում Չարենցավանում և մայրաքաղաքում։ Մնալով այնտեղ՝ ամառվա շոգին հաճախ եմ դուրս գալիս պատշգամբ՝ հովանալու և աստղազարդ երկնքին նայելու։ Տարբերությունն ակնհայտ է։ Ես երբեք չեմ տեսել քաղաքի երկնքում աստղեր ու լուսին։ Գուցե իմ բախտից է, որ երբեք աչքովս չեն ընկել ո՛չ աստղերը, ո՛չ էլ լուսինը։ Ես մնում եմ այն համոզմանը, որ մեր գյուղի երկնքից գեղեցիկը չկա։ Գյուղի երկինքն այնքան բան է տեսնում։ Տեսնում է ինձ պես երազող մարդկանց, աշխատավոր գյուղացիներին, այստեղ-այնտեղ վազվզող երեխաների, մայրերի, քույրերի։ Երկնքին միայն այստեղ է հաջողվում տեսնել, թե ինչպես է սերմի հատիկը ծլում ու հասունանում։ Այստեղ է հաջողվում նրան տեսնել, թե ինչպես են մարդիկ հարթ ասֆալտից մի քանի կիլոմետր այն կողմ գնում ու հաղթահարում անանցանելի բարձունքը, որպեսզի հասնեն գյուղը պահպանող վանքին և կապվեն երկնային աստվածության հետ։ Այստեղ է նա տեսնում կանանց ու երեխաների, ովքեր քաղաք են ուղարկում տղամարդկանց՝ աշխատելու, և սրտի փափագով սպասում են նրանց տուն վերադառնալուն։ Այստեղ է նա ականատես լինում ու մասնակից դառնում հացահատիկի՝ ծլելուց մինչև հացի վերածման պրոցեսին։ Եվ վերջապես նա այստեղ է տեսնում այն ամենը, ինչը երազելու առիթ է տալիս… Իսկ քաղաքում նա արդեն տեսնում է աշխատավորներին, նոր դարաշրջան ձևավորող հասարակությանը, համալսարաններ վազող ուսանողներին, որոնց մեծամասնությունը գյուղերից են, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների ճառագայթները, գործարաններից արտանետված «մաքուր» օդը։ Բայց քաղաքում ապրողները գուցե կարծում են, որ երկինքը մեկն է, և չկա տարբերություն՝ գյուղի, թե քաղաքի։ Միևնույնն է՝ մեր գյուղի երկինքն ամենագեղեցիկն է, այն չի կորչում քաղաքային լույսերի հետևում, այլ լուսավորում է գյուղը։ Ինձ միայն գյուղում է հաջողվում տեսնել լուսնի բոլոր փուլերը։ Եվ միայն մեր գյուղի երկնքում կարելի է տեսնել ամենավառ ու մեծ աստղը, որին մեզանից յուրաքանչյուրը իրենն է համարում։

Իսկ դու շա՞տ ես մտածում։ Երեկ մուլտֆիլմ էի դիտում և մի պահ հանկարծակիի եկա։ Դու ուզո՞ւմ էիր ուղեղ ունենալ և զգալ քեզ խելացի՞, ահա, հիմա թող քո խելացի մտքերը քեզ խելագարության հասցնեն։

Իսկապես, մարդը պետք է միշտ մտածելու բան ունենա, բայց ի՞նչ եք կարծում՝ ավելի լավ է միշտ մտածել և մտածմունքների մեջ տապակվե՞լ, թե՞ ուղղակի անհոգ լինել։

-Էլիզ, կուզեի՞ր գիտնական լինել, պատկերացնո՞ւմ ես՝ ինչքան խելացի կլինեիր,- մտորումներիս միջից լսվեց մորս ձայնը, ես նրա դեմքին տեսա ժպիտ և հիացմունք՝ ուղղված իր ասածին։

-Հա, մամ, ասենք՝ իմացա, բա հետո՞։

Մորս դեմքը խոժոռվեց, տիրեց լռություն, և ես սկսեցի մտածել։ Լավ, ասենք՝ ես ընդհանրապես չմտածեմ, ինչո՞վ կտարբերվեմ տան մուտքի մոտ դրված դռնից։ Ա՜հ, չէ, այդ դուռն օգուտ ունի, մենք տարբերվում ենք, բայց ավելի լավ էր՝ չտարբերվեինք էդ առումով։ Էդ դեպքում ինչո՞վ կտարբերվեմ տիկնիկից. մի բանով՝ ես կկարողանամ ինքնուրույն քայլել։ Ըհը, տարբերվեցի, հիմա էլ՝ դրական կողմով։ Էլի մտորումներիս միջից լսեցի ձայն, այս անգամ հեռուստացույցն էր, ախր, ես մուլտֆիլմ էի նայում։ Մի քիչ անցավ, և ես էլի դիմեցի մորս։
-Այ, կուզեի մեռնելուց մի քանի րոպե առաջ իմանալ բոլոր երկրային և երկնային գաղտնիքների բացահայտումը, բոլոր հարցերիս պատասխանները։
-Ու ոչ մեկին չասեի՞ր իմացածիդ մասին։
-Չէ՛, մամ։
Մայրս էլի լռեց, իսկ ես սկսեցի մտածել։ Իսկ եթե իմ ցանկությունն իրականանա՞, հնարավոր է՝ ես խելագարվե՞մ, չնայած՝ մեռնելու ես մի քանի րոպեից, էլ ի՞նչ ես մտածում խելագարվելու մասին, Էլիզա, թեկուզ խելագարվես, ի՞նչ պիտի փոխվի։

Մտորումներիցս հանկարծակի կտրվեցի, քանզի տեսա մորս դեմքը, որի վրա գտա անհաշվելի հարցականներ. աչքերի բբերը կազմված էին հարցականներից, կոպերը՝ նույնպես, ուղղակի դրանք մանր էին, պատկերացրի՞ք, հարցականներից կազմված մարդ, որն անսպասելիորեն նայեց ինձ և ասաց.
-Իսկապես, մտորումներից մարդը կարող է խելագարվել…

Երբևէ մտածե՞լ ես, որ աղջիկները կարող են տեխնոլոգիա առարկայի ժամին աշխատել տարբեր գործիքներով, փայտամշակմամբ, իսկ տղաները՝ կար անելով, գործվածքներով, աղջկական բաներով:
Մտածե՞լ ես, որ ամուսինը կարող է տան մաքրությամբ զբաղվել, իսկ կինը՝ աշխատանքից երեկոյան հոգնած տուն գալ:
Մտածե՞լ ես, որ կարող են լինել տղա դայակներ ու մանկապարտեզի դաստիարակներ: Կարող են և լինել աղջիկ բանվորներ, քարտաշներ, դարբիններ:
Մտածե՞լ ես, որ կարող է հավասարություն տիրել երկու սեռերի միջև բոլոր պայմաններում, դե բացի մի քանի խնդիրներից, որ ի վերուստ տրված են առանձին սեռերին:
Չես մտածել: Չես էլ մտածել, որ քեզ շրջապատում է կարծրատիպը, որին դու առանց հասկանալու ենթարկվում ես: Կարծրատիպ, որը չգիտես էլ՝ երբ է եղել մեկի միտքը, ու այդ մեկը ինչ հեղինակությամբ ու ճարպկությամբ է տարածել մարդկանց մեջ, որ հիմա այն քարացած օրենք է դարձել: Դու մտածում ես, որ ինչ-որ հակառակ բան ասելու դեպքում կնեղանան քեզանից, դե հետո էլ կսկսեն ծաղրել, նեղացնել: Ծնողներդ կասեն, թե գժվել ես ու պետք է ուշքի գալ, թե չէ՝ քեզ կպատժեն: Կուզենաս ընտրել «ոչ տղայական», կամ «ոչ աղջկական» մասնագիտություն, հագուստ, աքսեսուար, պահվածք, բայց կդառնաս մերժված ինչ-որ մեկը: Քեզ կսկսեն չսիրել: Արդյունքում մենակ կմնաս, բայց չես էլ հասկանա, որ դու, միայնակ լինելով, հաղթեցիր ու կոտրեցիր ինչ-որ մի կարծրատիպ: Դու ուժեղ դարձար: Բայց դու կնեղվես, որ միայնակ ես: Կանցնեն օրեր, քո օրինակին մի քանիսը կհետևեն, կանեն քեզ նման, կկոտրեն լիքը քարացած բաներ, կհաղթեն և իրենք: Բայց արդյունքում դա էլ կդառնա կարծրատիպ:
Մենք չենք կարողանում ինքնատիպ լինել: Չենք կարողանում ստեղծել տարբեր «ես»-եր, նմանվում ենք, հետևում հասարակությանը, կառչում նրա կարծիքից: Մենք ինքներս չենք ուզում առաջին քայլն անել, որովհետև վախենում ենք:

Ինչու ամեն անգամ նոր գործ սկսելիս մեր մտքում սկսում է մաշտաբային կոնֆլիկտ, որը ոտից գլուխ կգերազանցի Սուպերմենի և Բեթմենի լեգենդար հակամարտությունը: Կարող է` չստացվի, կարող է` ինձ քննադատեն: Նման հարցերը սև շղարշ են գցում մեր մտքերի վրա և կարմիր լույս հանդիսանում մեր գաղափարների համար:Ամեն անգամ նման մտքերը ծնում են ծուլության մի ամբողջ ալիք, որn իսպառ վերացնում է մեր աշխատանքային մղումը և նետում մեզ կիրակնօրյա տաղտուկ դեպրեսիայի մեջ:

Գիտեք, ես միշտ մտածել եմ, որ ռիսկը ոչ թե գործի կեսն է, այլ 80%-ը: Յուրաքանչյուր մեր արարքի համար մենք ինքներս պատասխանատու ենք: Եթե դու ամբողջ գիշեր ընկերներիդ հետ հիմար բաներ ես արել, դրա պատասխանը պետք է դու տաս: Բայց միգուցե եթե դու դա չանեիր, կփոշմանեիր ամբողջ կյանքիդ ընթացքում, բայց հիմա դու դա հիշում ես դեմքիդ ծագող փոքր ժպիտով, և դա հաճելի է:

Ես հավատում եմ, որ դժոխք կա, բայց այն երկրի վրա է, և որպեսզի չտանջվես, պետք է այնպես անես, որ քո կյանքը օրինակ լինի մյուսներին: Արթնանալով օրդ սկսիր ոչ թե ինստագրամում հերթական աստղին անիմաստ լայքելով կամ ֆեյսբուքում դեղին մամուլի բռից հոտ քաշած լուրը ընթերցելով, այլ դիր քո առջև նպատակիդ հասնելու ամբողջ պլանը և քայլ առ քայլ հետևիր դրան:

Երբեմն գնա ամենախորդուբորդ ճանապարհով, քանի որ այն մինչև քեզ ոչ մի ոտնահետք չի տեսել, ու դու կզգաս՝ ինչ հաճելի է լինել առաջինը: Փորձիր նոր ֆորմատներ, բացահայտիր քո համար նորը ու միշտ հիշիր՝ հիմա դու կանգնած ես ճամփաբաժանին, կամ դու քայլելու ես գորգի վրայով կամ լինելու ես հենց այդ գորգը:

Միգուցե դո՞ւ ես մյուս Գագարինը, Հեմինգուեյը կամ Մեսսին: Դրա համար օգտագործիր քո բոլոր շանսերը, որպեսզի վաղը նստած լինես հոյակապ տանը շքեղ լողավազանի առաջ, այլ ոչ թե Բեն Լադենի հետ շփում հիշեցնող կոտրած տաշտի առաջ:

Հիմա կզարմանաք՝ ինչու եմ ես սա գրում: Ես նույնպես ուզում եմ փորձել նորը և հիմա սկսելու եմ գրել տարբեր թեմաներով: Իսկ այս հոդվածիս ես ուզում եմ ավարտ չտալ, որպեսզի դու ինքդ էլ մտածես քո կյանքի հետագա ուղին:

Ձեր հետ երկար ընդմիջումից հետո Արտյոմ Սաֆարյանն էր: