Եթե առավոտը արթնանում ես ու  մտածում՝ երբ է գալու գիշերը, որպեսզի նորից քնես, եթե ստիպված տեղիցդ վեր ես կենում այն հույսով, որ վերջապես կմտնես օրվա ռիթմի մեջ, ու միևնույնն է, շարունակում ես հավես չունենալ՝
խոսելու, քայլելու, ժպտալու,  ջուր խմելու, գուլպաներդ հագնելու, հեռակառավարման վահանակը փնտրելու, հեռախոսդ լիցքավորման դնելու, խանութ իջնելու, թեյ խմելու, մտածելու, դասի գնալու, տաք բան հագնելու, որովհետև մրսում ես, սուրճ խմելու, կամ ուղղակի ապրելու, դուրս արի փողոց, խորը շունչ քաշի, մի քիչ քայլիր ու  անպայման մտիր մետրո, ու մի քանի կանգառ շրջիր. հնարավոր է մի բան փոխվի: Վերջերս էս խորհուրդը տվեցի ընկերներիցս մեկին, ու ինքը տրամաբանական հարց տվեց.

-Խի՞, մետրոն ի՞նչ պիտի փոխի:

Պատասխանեցի, որ մետրոն ուղղակի հոտ ունի, ու էդ բուժիչ ա: Լուրջ ընդունեց, ու հնարավոր է հիմա մետրոյում էդ հոտն է ման գալիս: Երևի գտնի, որովհետև աշխարհի բոլոր մետրոները ունեն էդ նույն հոտը: Հնարավոր է` ես սխալվում եմ, որ փորձում եմ աշխարհի բոլոր մետրոները համեմատել մեր՝ միայն մի քանի կանգառ ունեցող մետրոյի հետ, բայց դե, եթե ամբողջ աշխարհում նույնն է սիրո, ատելության, դատարկության, կարոտի, մենակության, հաճույքի կամ վրա հասնող մահվան հոտը, ուրեմն առանց վարանելու կարող եմ հավատալ, որ բոլոր այդ իրար նման վայրերից նույն հոտն է փչում: Փոքր տարիքում արդեն հայտնաբերել էի մետրոյի հոտը, ուղղակի էն տարբերվում էր հիմայի հոտից, որը դուրս գալով խոր գետնում տեղավորված սառնությունից, փայտի, քարերի, նստարանների ու ջահերի միջից, զբաղեցնում էր ինձ մինչ գնացքի ժամանումը: Բայց ավելի ուշ, մի օր շատ պատահականորեն, ինձ համար հայտնաբերեցի մետրոյի` գուցեև իրական հոտը: Հայտնվելով այնտեղ, որտեղ յուրաքանչյուրը սպասում է իր գնացքին, զգում ես, որ տարածության մեջ լող է տալիս մի անգույն ու անձև, ոչ մի տեղ չհայտնվող, չշրջող հոտ, որ դուրս  գալով մարդկանց քունքերից, ձեռքերից, որովայնից, աչքերի միջից, շաղ է տրվում, հպվում պատերին, փայտե նստարաններին, պտտվում ու քսվում ամենուր ու որպես փոշի մնում այդ ամենի վրա: Այն  մարդկանց իրական տրամադրությունների, զգացողությունների, առօրյան մոռանալու և ավելի եթերայինը զգալու հոտն էր: Դա այն մարդու հոտն է, այն իսկական մետրոյականի հոտը, ով ավարտելով իր դասը, գործը, հանդիպումը, քայլելը, մտնում է մետրո ու տրվում ինչ-որ սենտիմենտալ ու մելանխոլիկ զգացողության, ու հենց այդ պահին էլ յուրաքանչյուր ոք տարածության մեջ կարող է նշմարել ու հասկանալ՝ ո՞վ է մետրոյական և ով՝ պարզապես մի վայրից մյուսը արագ տեղափոխվելու ձգտումով լցված մեկը, քանի որ այդ ժամանակ մետրոյականը ակնհայտորեն վերափոխվում է ֆիլմի մի հերոսի. չէ որ այնտեղ՝ֆիլմի մետրոներում, միշտ ինչ-որ բան է կատարվում, հանդիպում ես մեկին, տեսնում ես ինչ-որ բան, մտքումդ ծագում է ինչ-որ հետաքրքիր գաղափար կամ հավանում ես ինչ-որ մեկին, ինչ-որ բան, այսինքն, ցանկության դեպքում շրջադարձային բան անպայման կատարավում է, կատարվում է մի բան, որը նոր փուլ, նոր սկիզբ, նոր արկած, նոր հույսի հիմք է հանդիսանում… Մետրոյի հոտը իրականության մեջ ֆիլմի այդ առավելությունները փնտրելու ու տեսնելու երազկոտ ու մտածկոտ մարդու հայացքի հոտն է, ով սպասելով թունելից դուրս եկող երկու լույսին, մտնում է լուսավորված վագոն ու ոչ մի տեղ չհանդիպող դեմքի արտահայտությամբ սպասում է ինչ-որ բանի… Գուցե սիրո:
…Մարդիկ աշխատում էին համահունչ գնալ եղանակին. չէին ժպտում: Դրսում երևի կգրեի նոյեմբերյան անձրև էր, բայց արտահայտությունը նման կլիներ Guns N’ Roses ռոք խմբի November Rain երգի վերնագրին, դրա համար խուսափելով այդ արտահայտությունից, ուղղակի կգրեմ, որ դրսում անձրև էր գալիս: Եվ հետո, էլ ի՞նչ կապ ունի` փետրվարյա՞ն է, թե՞ նոյեմբերյան, մեկ է, անձրևը միշտ նույն ձևով է գալիս՝ անկախ քաղաքում հոկտեմբերն է, թե՞ նոյեմբերը, աշու՞ն թե գարուն:

Մետրոյի դռները փակվեցին: Սա առաջին կանգառն էր, ու համեմատաբար մարդկանց թիվը շատ չէր ներսում: Բոլորը իրենց կողքիներին ընդօրինակելով լուռ ու անշարժ նայում էին ինչ-որ կետի, մի քանիսը` իրենց հեռախոսների էկրաներին: Հավաքվածների միօրինակությունը խախտում էին ընդամենը մի քանիսը: Մեկը վագոնի ամենավերջում նստած, որից այն կողմ գնացքն արդեն վերջանում էր, հանել էր մի տետր ու առանց գլուխը վեր բարձրացնելու, բառեր էր շարում իրար հետևից, մյուսը սև փոքր պայուսակից հանեց Բուկովսկու գիրքն ու աշխարհի ձայնը անջատած ու անտեսած, մետրոյի արագությանը համընթաց՝ աչքերով բառերը տեղավորում էր իր ներսը: Չնայած շուրթերը չէին շարժվում, բայց սկսեցի կռահել այն տոնայությունը, այն առոգանությունը, որով հավանաբար նա կարդում էր այս բանաստեղծությունը՝

«Վան Գոգը կտրեց իր ականջը ու տվեց մի պոռնիկի,
ով դեն շպրտեց ականջ խորին զզվանքով:
Վան, պոռնիկները ականջի կարիք չունեն:
Նրանք փող են ուզում,
երևի էդ պատճառով ես դու մեծ նկարիչ.
դու ուրիշ շատ բաներ չէիր հասկանում»:

Ինչո՞ւ հենց սա: Չգիտեմ, մի տեսակ մտքիս սա եկավ, գուցե դրան նպաստեց այն հայացքի փոփոխությունը, շնչառության տատանումները, նախադասության աննկատելի դադարներին աչքերում հայտնվող հիացական լույսը, որը վկայում էր բառերի ու դրանց արտահայտող իմաստի հետ չափազանց համաձայանությունը: Գուցե: Մինչև հաջորդ կանգառ փորձեցի արտասանել Բուկովսկու այն բոլոր բանաստեղծությունները, որոնք մտքիս եկան: Հաջորդ կանգառում  համեմատաբար շատ մարդիկ տեղավորվեցին, փակվեց տեսադաշտից Բուկովսկի կարդացող աղջիկը, իսկ այն մյուսը շարունակում էր դեռևս գրել: Շատ էին զույգերով մարդիկ, որոնցից մի տղա ու աղջիկ տեղավորվեցին կողքս՝ իրար ձեռք բռնած ու սկսեցին զրուցել: Մի քանի վայրկյան զրույցից հետո ականջակալները վերցրի ու թույլ տվեցի, որ երաժշտության ձայնը դառնա իմ զրուցակիցը: Իսկ կողքիններիս ձայնը հավանաբար խախտում էր մետրոյի միալար սվվոցը, որը ներխուժում էր մետրոյավարի փոքր սենյակից ու հաջորդաբար անցնելով վագոնները, հպվելով մարդկանց մազերին, ձեռքերին, շուրթերին, ստիպելով նրանց վերջինս ավելի մոտեցնել իրենց խոսակցի լսափողներին: Իսկ ձայնը, հանձնարարությունը համարելով բարվոք կատարված, գալիս ու կանգնում էր վերջին վագոնի ամենավերջին սանտիմետրի մոտ ու դուրս չէր գալիս, մինչ բոլոր վագոններում թողած իր շողքի մնացուկները հասներ ու կպչեր իրեն, իսկ հաջորդ կանգառի դադարի ժամանակ դուրս էր գալիս, իր տեղը հաջորդաբար զիջելով այդ կանգառի աղմուկին, որն էլ, ինչպես նախորդը, անցնում էր այդ նույն ճանապարհով և վերջնականապես վերջնակայանում` իր տեղը զիջում լռությանը:
Ականջակալներս հանեցի: Կողքիններս գնացել էին: Սվվոցը շարունակվում էր: Հաջորդ կանգառում կրկին շատացան մարդիկ, շատ էին ոտքի վրա կանգնողները: Ուղիղ առջևս նստեցին մայր ու աղջիկ: Առաջին վայրկյաններին շունչս տատանվեց, թվաց թե աղջիկը նախկիններիցս մեկն էր, բայց բարեբախտաբար միայն թվաց, քանի որ հայացքս փախցնելու տեղ չէր լինի, իսկ անընդհատ նայել առջևդ ու տեսնել ծանոթ աչքեր, կարծում եմ, կհամաձայնվեք, դժվար է: Համոզվելու համար մի քանի անգամ նայեցի աղջկան. գեղեցիկ էր, հնարավոր է` մի փոքր էլ երկար նայեի, բայց մոր հայացքը կանխարգելող էր: Եվս երկու կանգառ անցանք, ավելացան նորերը, իսկ հներից մեկ-երկուսը դուրս եկան, բոլոր դռների վրա, որոնց վրա գրված էր չհենվել,  հենված էին: Գրողը տանի, հանեք այդ բառերը այդտեղից, ո՞ւմ են դրանք պետք, ո՞վ է դրանց լսում, այն բացի մարդկանց ներսում ըմբոստության մոլուցք առաջացնելուց ոչինչ չի տալիս: Մարդիկ տեսնում են գրված է` չհենվել ու հենվում են, որպեսզի հակադարձեն հենց գրողին, որպեսզի ցույց տան, որ իրենց գոյության ժամանակ ինչ-որ չափով ըմբոստացել են, գործել են հակառակ օրենքի՝ հակառակվելով գրվածին: Չէ՞ որ այդ ամենը հանճարեղ զգացողություն է առաջացնում նրանց մեջ, ինչպես այդ տեսակ գրված ցանկացած բան, ամենուր գրված է՝ չհենվել, չբացել, լռել,  չծխել, չաղմկել, իսկ ի՞նչ ենք անում մենք՝ հակառակը, ու դա մեզ հաճույք է պատճառում: Մենք վերջին ժամանակների մոլուցքով ենք տարվում՝ մեզ երևակայում ենք իբրև չենթարկվողներ՝ թողած չենթարկվելու շատ այլ ավելի հետաքրքիր ու իմաստալից տարբերակներ: Դե, էդ դեպքում եկեք այդ բոլոր գրվածքներից հանենք հրամայական այդ մասնիկը, գուցե, երբ տեսնեն, որ գրված է հենվել, կամ աղմկել ու նման բաներ, մենք հենվենք ու տեսնենք, որ ինչ-որ փոփոխություն տեղի չի ունենում, աղմկենք ու հասկանանք, որ այդպես ականջների համար շատ տհաճ է, դադարենք անել այդ ամենը, դրանց մեջ այլևս հետաքրքրություն չգտնելով, ու դուրս կգա այն, որ ամբոխը կանի այն, ինչը նախնականում ուզում էին այդ ցուցանակները փակցնողները: Մարդիկ հենվելով այդ չհենվել ազդանշող տառերի վրա` ակնհայտորեն թախծում էին, իսկ մետրոյի հոտով համեմված թախիծը  չի հարցնում դու մետրոյական ես թե ոչ, միևնույն է, այն գալիս ու կպնում է քեզ: Բոլորը թախծում են, բոլորը մի տեսակ լուրջ են: Հեռացավ անգամ մետրոյի ամենաուրախ մարդը, ում հաջողվեց վաճառել 3 գրիչ 2-ի գնով ու մի տուփ մաստակ: Մետրոն մոտենում էր ամենավերջին կանգառին, իսկ մետրոյի մարդիկ, եթե իրենց՝ մի տեղից մյուսը տեղափոխվելուց զատ ունեցել էին այլ մտադրութուն, այլ բան իրենց մտքում, այլ բանի հույս ու ցանկություն,  հիմա կամ հուսահատության մեջ են կամ երանության: Այսպիսին է գրողի տարած այդ մետրոն, որից կամ կարող ես քաշել լավագույն մտքերն ու մտադրություննները, մարդկանց, արկածներ ու իրավիճակներ, կամ էլ բացի տեղափոխությունից՝ ոչինչ: Ամեն դեպքում մետրոն միշտ տալիս է քեզ այն, ինչի ձգտումով ոտքդ դնում ես այդտեղ:
Գուցե այսօր ինչ-որ մեկը գտավ մեկին, ում համար բարձրաձայն Էլիոթ կկարդար:

Լուսանկարը՝ Հռիփսիմե Եղիազարյանի

Առաջարկում եմ սա պարզապես չկարդաս, հա, հա, համակարգչիդ մկնիկը շարժիր, ու թող տառերը բարձրանան վերև ու անհետանան, բայց դե եթե համառում ես ու շարունակում ես կարդալ, քեզ մի բան կասեմ: Լսիր, ընկերս, եթե գոնե մեկ-երկու անգամ գրիչը չես վերցրել ձեռքդ ու կրծքավանդակիդ ներսում կատարվող, դե էն ալիքի պես առաջ եկող ու մի քանի վայրկյան հետո ետ գնացող երևույթները բառերի տեսքով դիմացդ տեսնելու փորձ չես արել, ուրեմն, զգացած չես լինի էն, ինչ գրել եմ էստեղ. առաջին նախադասությանը լուրջ վերաբերվիր, սա ասում եմ միայն քո մասին մտածելուց ելնելով, որ կարդալուց հետո չասես, թե անիմաստ մի քանի րոպե ծախսեցիր: Իսկ եթե գրիչը ծանոթ ա ձեռքիդ, երակներդ հարմարվել են վերջինիս կոշտությանը, ուրեմն, արի հասկանանք իրար:

Չգիտեմ, ինչքան ժամանակ ա անցել, բայց եթե գրիչին լավ տիրապետող մեկին տայիր այդ նույն ժամանակը, համոզված եմ, մի երկու ընենց բան կգրեր, որ տեղդ չէիր գտնի, բայց ես մենակ կարողացա էդ ժամանակի մեջ առատ վերջակետներ ու ստորակետներ շարել իրար կողքի, ուրիշ ոչ մի բան, ոչ մի՝ գոնե մի կարգին նախադասություն:

Հիմա որոշեցի իբր թե գրել, գրում եմ, որ օրվա վերջում, երբ կարդամ էս բառերը, ասեմ. հա դե մի բան գրեցի: Երևի էս պարզ նախադասությունները գրելը ավելի լավ է, քան չգրելը: Որովհետև, երբ երկար ժամանակ չես գրում, զգում ես մի բառ գրելու անհնարինությունը, դրա համար էլ գնահատում ես գրածդ: Իսկ այդ անհնարինությունը զգացել եմ ամեն անգամ՝ սպասելով, որ դադարեն տան խոսակցությունները, սենյակի պատուհանից այն կողմ՝ փողոցում, տարածվող ձայները, որոնց ականջ դնելով իմ մեջ մտածում եմ՝ թե եթե իրենք՝ իրենց կողքինների հետ բարձր զրուցողները, ծիծաղողները, խանութների դիմաց իրենց ապրանքները վաճառելու համար գովք անողները, մեքենաների վարորդները, ովքեր պատեհ-անպատեհ սեղմում են  ուղեղի թշնամու՝ էդ գրողի տարած ազդանշանի արձակվող ձայնը, ու ընդհանրապես փողոցում առաջացող ձայնի հեղինակը, եթե իմանար, որ իր ձայնը խանգարում է իմպեսների՝ իրենց սենյակում կուչեկած գրելուն, կլռեի՞ն, կարծում եմ՝ չէ:

Այս ամենի մասին նստած մտածում եմ՝ ոչնչով զբաղվելուց առաջացած չաղ հոգնածության մեջ ու գնալով համոզվում, որ նորից այլընտրանքային տարբերակ չգտնելով, փորձում եմ չգրելս արդարացնել, իսկ եթե մեկը մեր պես՝ յանի գրողներիս, չգրելու համար մղված արդարցումների այդ յուրահատուկ պայքարին օգտագործվող երևակայությանը կասկածանքով կմոտենա, ապա կսխալվի, քանի որ գրել փորձող, բայց չստացվող մարդու մթագնող երևակայությունը հապճեպորեն վերադառնում է երբեմնի տեսքին, եթե կուզեք իմանալ, նաև գերազանցում երբեմնի, այսպես կոչված, երևակայական թռիչքի ամենաբարձր սանդղակը:
Մի քանի օր առաջ էր, երևի, նորից, գրասեղանի մոտ հալածված մարմնիս ու հոգուս հոգեվարքն էի փորագրում տետրի վրա, այնքան դանդաղաշարժ ու ծանրաքարշ շարժումներով, երբ մեջքիս հետևում ինչ-որ շողք՝ կարծես ոտքերը խրելով սենյակի օդի փափուկ ամպերի մեջ, մոտեցավ, կռացավ ուսիս վրա, շշնջաց մուսա բառը ու չքացավ:
Ըհըն, նորից էդ հիմարությունը,- գոռում էր ողջ ներսս: Եթե անկեղծ լինեմ, ես լիովին համաձայն եմ ներսիս հետ, հա, գրողի ծոցը նրա մուսան: Տասնյակ օրեր եմ անցկացրել էդ անտեր մուսան ինչ-որ մի տեղ գտնելու համար, ման եմ եկել փողոցներում՝ մարդկանց երեսներին տեսնելու համար, փորձել եմ գտնել մայրուղիներում, փողոցի շրջադարձերին, գետնանցումներում, գրադարաններում, համալսարանի մեծ ու փոքր լսարաններում, ավտոբուսներում, համբույրների, գինու ու գարեջրի շշերի, փաբերում ծխելու ու լավ երաժշտություն լսելու, ինչ-որ մեկին գրկելու, ինչ-որ սեր անելու, երկաթգծերում մենակ ու երկար քայլելու, դատարկ ու կիսաքանդ շենքերում նստելու, կտուրներում լուսաբաց ու մայրամուտ դիմավորելու, փողոցներում շունչը կտրվելու չափ վազելու մեջ, երբ դադար եմ տվել միայն այն ժամանակ, երբ հաջորդ քայլս գետնին տապալվելը կլիներ, բայց փոխանակ այս ամենից հետո բառերը, պատկերները, ապրումները, հույզերը երակներում սլացող արյան պես թղթի վրա հորդելու զգացողություն ծնեին մեջս, ունենում էի՝ թոքերս բերանովս դուրս թափելու զգացողություն, ու էդ ամենից հետո մի կարճ ու թեթևացնող փխսումից հետո վերադառնում էի տուն: Ու ամենավատը էն էր, որ հետդարձին չեմ խնայել լինել աներես ու համարձակվել եմ պայքարից դաղված վիճակում գլուխս բարձրացնել ու հայացքս քսել կապույտ երկնքին, մոխրագույն կտուրներին: Որից հետո եկել եմ տուն, բացել սենյակի պատուհանը, միացրել երաժշտություն, փռվել գետնին, ու շարունակ նայել դատարկ առաստաղին՝ ներսումս չշեղվելու հրաման տալով, որ հանկարծ չնայեմ անկյունում դրված տետր ու գրչին, որը այդպիսի պահերին փոխակերվում է ոճրագործիքների, ինչպես Ռասկոլնիկովը կացնին կնայեր այն ակնածանքով, որ դա գործի դնելուց հետո ստանալու է նոր կոչում՝ մարդասպանի կոչումը, ու դա կամ կերջանկացներ իր սպասելիքները կամ՝ հակառակը, և այդ միտքը վայրկյանների մեջ պարբերաբար համարձակության ու անհամարձակության բջիջներ էր առաջացնում ուղեղում՝ նախքան գլխավոր գործողությանը անցնելը, այդպես էլ ես էի վախենում գործի դնել գրիչը, որպեսզի հանկարծ չդառնամ չգրող, չդառնամ մեկը, ում մոտ կրկին չստացվեց մի բան գրելը:
Իսկ հիմա որքանով եմ չգրող, որքանով չի ստացվել գրածս, արդեն էական չի, փաստը այն է, որ դեռ գրիչս ձեռքումս պինդ բռնած եմ ու ցանկություն չունեմ, որպես չստացված գործողության գործիք, դեն նետել, կորցնել տեսադաշտից… Որովհետև գործողությունը կրկին սկսում է ինձ դուր գալ: