-Բաղադրատոմսը երբեք մարդկանց չպատմես:

-Աչքերիս մեջ ուղիղ նայելու սովորություն ունես:

-Ինձ մոտ անկեղծ է ստացվում՝ ի տարբերություն շատ անտաղանդ դերասանների:

-Ու խոսակցությունը քո նախընտրած կողմը շրջելու կարողություն: Խոստացել էիր քո բաղադրատոմսով շոկոլադ պատրաստել սովորեցնել:

-Հիշում եմ: Բայց էնպես պետք է սովորեցնեմ, որ շատ տպավորիչ լինի ու երբեք չմոռանաս: Դրա համար այլընտրանքային ձև եմ գտել բացատրելու: Կհավատաս, թե ոչ, բայց շոկոլադ պատրաստելը նման է մարդակային հարաբերություններին: Կակաոյի փոշին մեր զգացմունքներն են, որը դանդաղ կրակի վրա եփվելով պնդանում է, այսինքն՝ ամրանում ու դառնում միասեռ զանգված: Հետո ավելանում է կաթը ու այն ավելի պինդ է դառնում: Բոլոր բաղադրիչները կամաց-կամաց միաձուլվում են իրար: Ու դառնում են շատ հարմոնիկ, կարծես իրարից առանձին դրանք չեն էլ լինում:

Պատրաստելուց հետո պետք է, որ այն ճիշտ ափսեի մեջ հայտնվի: Ճիշտ քանակությամբ, որ դուրս չծորա ու ոչ էլ մի անկյունում լինի: Բոլոր դետալները իրենց ճիշտ տեղում պետք է լինեն:

Ամեն ինչ պատրաստելուց հետո ամենակարևոր հատվածներից մեկն էլ զարդարելն է: Երբ նայեն, չպետք է իմանան, թե ինչ կա ներսում: Ու այն չպետք է լինի բոլորի համար, միայն հատուկ ընտրվածների: Ու գաղտնիքը պետք է ոչ ոք չիմանա: Հակառակ դեպքում բոլորը այն կտարածեն ու այլևս չի լինի արտասովոր: Կարծես ոչինչ բաց չթողեցի: Ճիշտ զգացմունքներ, յուրահատուկ վերաբերմունք: Ահա և համեղ շոկոլադ:

-Իմ հանդիպած լավագույն խոհարարն ես:

Այնքան ինչուներ կան իմ կյանքում: Դեմքեր ու դեպքեր, որոնց հանդիպելիս ծնվում է սովորական, բայց ամեն անգամ նոր հույզեր բերող մի հարց՝ ինչո՞ւ, որն իր վիթխարի հարցական կերպարանքով կանգնում է իմ դիմաց: Ինչո՞ւ եմ ես հիմա այստեղ՝ նստած իմ սենյակում մտածում դրանց մասին:

Դու էլ ես չէ՞ ուզում շատ դեմքեր մոռանալ: Մոռանալ: Մի տես, թե ինչ խոսք է: Ո՞վ կարող է ապրել առանց մոռացության: Սակայն ո՞վ կարող է մոռանալ այն ամենը, ինչ ինքը չի ուզում հիշել:

Եթե ինչ-որ մեկի մասին դադարում ես մտածել, նա նաև դադարում է գոյություն ունենալուց (գոնե քեզ համար): Եվ դեպքեր, որոնք վանում ես քեզանից: Մոռացություն՝ մի բան, որ ինչքան լավ, նույնքան էլ վտանգավոր է:

Իմ հին ընկեր, արի այսօր միասին զրուցենք: Կյանքում էլ կան շատ հարցեր, որ այդպես էլ պատասխան չեն ստանում: Հարցեր, որ ինչպես ստիպում են մոռանալ, այնպես էլ թույլ չեն տալիս անել դա: Բայց ես ուզում եմ բացառություն անել և քո բոլոր հարցերին պատասխան տալ: Չեմ ուզում, որ քեզ համար գաղտնիքներ մնան: Այսօր կզրուցենք, թող ոչ մի հարց չհնչի, որ չփչացնի պահի խորհրդավորությունը: Սակայն խոստանում եմ՝ անպայման պատասխանելու եմ, քանի որ ինչպես հողը էրոզիայից է ավերվում, այնպես էլ այդ հարցերն են պղտորում նույնիսկ ամենամաքուր հոգին:

Գիտե՞ս՝ քեզ մի շատ հասարակ, բայց կարևոր բան եմ ուզում ասել:

Եթե մի օր կյանքի խենթ ճանապարհները մեզ կանգնեցնեն դեմ դիմաց, հատ առ հատ բոլոր հարցերիդ կպատասխանեմ: Բայց այդժամ կարծում եմ՝ դրանք ոչ մի գրոշ չեն արժենա, որովհետև ոչ իմ ու ոչ էլ նույնիսկ քո կյանքում դեր չեն խաղալու:

Գուցե հարցնես, թե երբ մենք իրար օտար դարձանք, ես էլ կասեմ՝ այն ժամանակ, երբ դու դուռը բաց թողեցիր ու մոռացության մատնեցիր այն փաստը, որ ներս գալուց վայրկյաններ հետո պետք է շղթայով փակեիր:

Ինչ որ կաս, դա եղիր, իսկ ինչ որ արդեն դու չես՝ մոռացության տուր:

Իսկ ովքե՞ր են ամբողջությամբ քո առօրյա «ես»-ին ճանչում, տեսե՞լ են նրա 50 երանգները: Այն կարծես նման է հոգնած օրվա վերջում բազմոցի մեջ ընկղմվելուն կամ ամենասիրելի տնային հագուստին, որը միշտ չես ուզում հագիցդ հանել: Դրանով քեզ փողոցում չեն տեսնի, կամ առավոտյան մարզվելիս, կամ դրանով ոչ ոքի հյուր չես գնա ու ոչ էլ կհրավիրես քո տուն: Դրանով քեզ կարող են տեսնել ծնողներդ, դրանով լինում ես միայն շատ հարազատ մարդկանց ներկայությամբ:

Բոլորին թվում է, թե քեզ ճանաչում են, բայց նրանք գիտեն մեզ հիմնականում արտաքնապես: Առօրյա «ես»-ով մենք քչերի հետ ենք լինում: Ոչ թե այն պատճառով, որ կեղծավոր ենք, այլ այն պատճառով, որ քչերն են կարողանում դա տեսնել ու զգալ: Բոլորին չես կարող թույլ տալ մոտիկից շփվել նրա հետ, որովհետև կարող են այն կողոպտել ու թալանել: Ի վերջո, հասարակությունը սիրում է փչացնել բնավորության նախնական պարզությունը:

Մարդկանց, որոնց ներկայությամբ դու ցույց տալու կամ ապացուցելու ոչինչ չունես, կարող ես ներկայանալ չսանրած մազերով, գիշերազգեստով, գզգզված ու անգամ առանց լվացվելու, մեկ բառով ասած՝ այդ զզվելի ու չգիտես ում կողմից հնարված ու շղթայի նման մեր վզին փաթաթած չակերտներից դուրս, չէ որ նրանք քեզ հենց այդպես են սիրում: Մարդիկ, որոնց վրա դու կարող ես բարձր բղավել, քանի որ օրդ պլանավորածով չի անցել ու հենց այդ նույն մարդկանց համար առաջինը վազել գինու շշի հետևիցդ՝ ծնունդը նշելու համար: Մարդիկ, որոնց ձայնը ճանաչում ես դեռ առաջին հարկից: Մեր անփոխարինելի ու հարմարավետ մարդիկ, որոնց կողքից մենք ոչ մի տեղ չենք շտապում հեռանալ:

Ո՞նց կարելի է սիրել ու հետո որոշել, որ այլևս չես սիրում:

Բոլորի հետ էլ ինչ-որ ժամանակ պատահում է: Սկիզբն է տարբեր, բոլորի վերջերն էլ նույնն են: Դու գիտես, թե ում ես փնտրում, հասկանում ես, որ նա չի քո ուզածը, բայց մի օր առանց դիմակի ես դուրս գալիս ու անձրևի տակ երկար մնալուց սառում ես, դե թեթև էիր հագնվել ու ալկոգել չունեիր, գալիս քեզ էլ է կպչում այդ հիվանդությունը: Բայց դե միշտ չես կարող սառել ու չախտահանվել, տաք թեյը ու գործած հագուստը ամեն ինչ տեղն են դնում: Սիրտդ տաքանում է ու ուշքի գալիս:

Բայց սեր կա, չէ՞, որ սիրտդ տաքացնում է:

Այո, երբ վառվում ես, միշտ սպիներ են մնում: Իսկ սպին գեղեցիկ չի լինում:

Բայց հաստատ կա սեր, որ լցվում է ներսդ ու սիրտդ վառում, տակնուվրա է անում:

Սերը ոչ մի կապ չունի սրտի՝ այդ զզվելի արյան պոմպի դեր կատարող օրգանի հետ: Սերը նախ և առաջ ճնշում է թոքերը: Սխալ է ասել՝ «սիրտս փշրված է», ճիշտ կլինի ասել՝ «օդը չի հերիքում»: Թոքերն են ամենառոմանտիկ օրգանը, բոլոր սիրահարվածները հիվանդանում են թոքախտով, պատահական չէ, որ այդ հիվանդությունից են մահացել Չեխովը, Կաֆկան, Շոպենը, Ջորջ Օրուելը, և սուրբ Թերեզան, իսկ ինչ վերաբերում է Կամյուին, Մորավիային՝ կգրեի՞ն արդյոք նույն գրքերը, եթե այդ հիվանդությունը չունենային: Բացի դրանից՝ հիշենք, որ Կամելիազարդ տիկինը կաթվածից չի մահացել: Այդ պատիժը գրգռված կարիերիստների համար է և ոչ թե անհույս սիրահարների:

Հասկացա, ամենասիրուն դրսևորումներից է սիրահարվելը՝ սիրուց ազատվելուց հետո: Բայց եթե իրոք սիրում ես, ոչ թե քեզ հույսով լցնում: Երբ կարող ես դիմակդ հանգիստ հանել ու համբուրել: Բայց եթե մրրիկի նման ես սիրահարվում, հետո հաստատ դատարկվում ես, ու քեզ ոչինչ չի մնում, ու նորից պետք է քեզ միացնես հոսանքին:

Բայց մի օր գալիս է սեր, որը երկար է շարունակվում, ու այդժամ չկա հիվանդություն, ու սերն էլ հասնում է մրգի նման, որից ո՛չ հագենում ես, ո՛չ կշտանում: Թե չէ սառնարանում սառեցրած կամ արևի տակ երկար թողած միրգը համ չունի, երկար չես ուտի:

Մեր կյանքը նման է գրապահարանի: Այնտեղ առկա բոլոր գրքերը դասավորված են ըստ ժամանակի և դեպքերի հերթականության: Մեզ հետ կատարված ցանկած դեպք, իրադարձություն դառնում է պատմություն և լրացնում մեր կյանքի գրքի էջերը:

Գրադարանը ղեկավարել օգնում է մեզ Աստված: Իհարկե, մարդկային չար ձեռքը այստեղ էլ հաճախ է խառնում գրքերի ճիշտ հերթականությունը, հաճախ է լինում, երբ գիրքը դրվում է սխալ գրքերի կողքին, սխալ դարակում և հասնում այնպիսի մեկի ձեռքը, ով այն կարդալու իրավունք չուներ, բայց այդ խառնաշփոթը երկար չի շարունակվում, քանի որ գրադարանավարը ամեն ինչ նկատում է և յուրաքանչյուր գիրք վերադարձնում է իր տեղը:

Մեր կյանքում էլ հաճախ են լինում նման դեպքեր, երբ ամեն ինչ մեր շուրջը խառնվում է իրար, հայտնվում ենք անհասկանալի իրավիճակներում: Պահեր, երբ թվում է, թե բոլորը քեզ օտար են, չեն հասկանում, չկա մեկը, ով քեզ կհասկանա: Եվ դրանք հենց այն պահերն են, երբ մեր գիրքը սխալմամբ հայտնվել է սխալ ձեռքերում: Սակայն ամեն ինչ իր տեղն է ընկնում ժամանակի ընթացքում:

Գալիս է ժամանակ, երբ քո գիրքը չի բացվում ինչ-որ օտար մեկի կողմից, նա չի խառնում կամ պատռում էջերը, խառնաշփոթ չի սեղծում դիմացինի կյանքում, քանի որ արդեն սկսել է բացել իր սեփական գիրքը:

Որքան էլ գունազարդ, հետաքրքիր է դիմացինի գիրքը, պետք չէ կյանքի անվերադարձ ժամանակը ծախսել ուրիշի փոխարեն ապրելու վրա, որովհետև երբեք չես կարող հին էջերը լրացնել:

…Եկեղեցին Հայկական բարձըր բե՛րդն է հաւատքին
Իմ պապերուս՝ որ հողէն զայն քար առ ար հանեցին
Եւ երկինքէն իջուցին զայն ցօղ առ ցօղ , ամպ առ ամպ
Ու թաղուեցան անոր մէջ հանդարտութեամբ, հեզութեամբ…

Հիշում եմ, թե դպրոցական տարիքում արևմտահայերեն տեքստերից որքան էի բողոքում, Վ. Թեքեյանի այս բանաստեղծությունն էլ դրանց շարքում էր: Տարիներ առաջ այս տողերը տառ առ տառ կպցնելով, լացելով ու դժգոհելով անգիր էինք ասում կամ երգում: Դժվարությամբ սովորած ամեն բան նույնքան դժվարութամբ էլ մոռացվում է, կամ չի մոռացվում: Եվ ահա տարիներ շարունակ այդպես էլ չմոռացվող այս բառերը մրմնջալով հասնում ես մի օրվա, որտեղ ինքդ ես դառնում բառերի իմաստակիրը կամ իրագործողը:

Ամեն անգամ, որևէ խոնարհված կամ աշխարհից կտրված եկեղեցում հայտնվելիս, համոզված եմ՝ քո բերանում էլ երգվում են այս տողերը, այդպես երգելով էլ ես և ավագ քույրս՝ Մարիամը, հերթական եկեղեցի այցի ժամանակ առաջին պատահած երկաթի կտորով սկսեցինq քաղել Եղիպատորուշի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու գավթի եղինջները:

Մեկ-երկու՝ «ախ ծակեց», «ույ, մամա ջան, ինչ շատ են»-ից հետո վարժվեցինք ու ուխտեցինք մաքրել՝ ինչ գնով էլ լինի: Դե արդեն պարզ է, որ մենք եկեղեցու բակում մենակ չենք:

-Դուք էնա մեր մարդ մրողները (լրագրողները) չե՞ք:

-Ենք, բայց չենք:

-Համալսարան ավարտ եկե խոտա կփիտեք: Ես անեի մի բան էր:

-Աստծո առաջ, տատի, համալսարան բան չկա, բոլորս ենք հավասար:

Դե հա, տատիկին համոզել չեղավ, որ վարձու բանվորներ չենք, մինչև որ իրենց հարևանի թոռնիկները անվարձ միացան մեզ:

Երեք ժամում մենք ազատել էինք 7 գերեզման մոլախոտերից, հողից ու մամուռից: Գուցե չհավատաք, բայց այսպիսի պահերին մարդ մի տեսակ Տորք Անգեղ է դառնում ու, երբ միայնակ քո քաշից երկու անգամ ավելի քար ես շարժում, մի տեսակ սկսում ես ոչ միայն հավատալ ավանդազրույցներին, այլ կարծել, որ Տորք Անգեղի փոխարեն գուցե դու էլ լինեիր…

Հավատը, սիրելի՛ս, լեռ է շարժում:

Տորք Անգեղը՝ Տորք Անգեղ, բայց մարդը ամեն դեպքում միշտ էլ կարիք ունի մարդու… Հաջորդ օրը առավոտյան, ֆեյսբուքյան իմ էջի օգնության կանչին արձագանքել էին ոչ միայն գուղի տղաները, այլև Երևանի տարբեր վարչական շրջանի բնակիչներ:

Այ երկրոդ օրը մեր մշտական այցելու տատիկը հավատաց, որ վարձք համենայնդեպս երկրի վրա չունենք:

-Աստված օրհնա՜ ձեզի, ճժեր ջան, էտա Հերվնցիքին էլ օրհնա, չըհիմնաք հա մենակ ձեզ:

Օրհնեց, մատնանշեց, որ մաքուր չենք ավլել, դե ավանդական օրհնությունը աղջիկներից անպակաս:

-Տանողներիդ տունը մնաք հա…

Տատիկի ասած Հերվնցիքին ճանապարհելուց հետո, հաջորդ օրը մեզ միացան Ապարանի Սուրբ Խաչ եկեղեցու երիտասարդաց միության անդամները:

«Գեղ կանգնի գերան կկոտրի» իսկը մեզ համար էր ասված: Իսկ ես արդեն Մուրադի դեմքով («Հարսնացուն հյուսիսից» ֆիլմի) նայում եմ բոլոր նվիրյալներին ու արդեն անցյալում մնացած (երկու օր առաջ) ծանր ու դժվար աշխատանքին: Մարդու համար այս անբնական պայմաններում, սոցիալական հեռավորությանը զուգահեռ, քեզ էլ, սիրելի՜ ընթերցող, ցանականում եմ այսպիսի աջակից սրտեր, որոնց միայն բաբախյունը ապագայի ուժն է արդեն:

Ինձ վարդ նվիրեցիր. ես սիրում էի երիցուկներ։ Չէի ուզում պահել հուշեր։ Վարդը գուցե հենց դա զգալով թառամեց այդքան արագ ու այնպե՛ս, ասես ես թառամեի քո աչքերում։ Եվ դա եղավ ավելի վաղ, քան երկիրն ինքն իր շուրջը մեկ պտույտ կկատարեր։

Ո՞ւր գնացիր։ Էլ հետ չե՞ս գալու։ Չես գալու, գիտե՜մ։ Ինքս իմ բացատրությունների համար դնում եմ միջակետեր. չե՜մ սպասում պատասխանիդ…

Անպատասխան նամակներս կոտրեցին ինձ, ինչպես մայրիկի սիրելի ծաղկամանն է մի օր կոտրվում։ Այո, չկա սիրտ, որ չկոտրվի` թեկուզ մեր մանկական բարի հուշերում, բայց այսպե՞ս:

«Դո՜ւ. երկու տառ, Դու հասարակ մի դերանուն…»: Հասարա՞կ։ Աշխարհիս վրա չկա քեզ հետ կապված ինչ-որ բան, որ հասարակ լինի։ Հատուկ ես դու, և հատուկ են մտքերս, որ քեզնով են հյուսված։

Ես կորե՜լ եմ քո աչքերում, ցույց տուր ետդարձիս ճամփան, օգնիր դուրս գալ այս անդունդից, բռնի՜ր ձեռքս։ Երկրի ձգողականությունն ի՜նչ է նրա դեմ, ինչ կոչում եմ կախվածություն։ Անանց անդունդ չկա իմ ու քո միջև, կա անանց կարո՜տ։ Անհաս, հեռու բարձունքին ես և… չես իջնում. ինչի՜դ է պետք։ Ինչի՜ս ես պետք…

Ինձ թարմ ծաղիկներ բեր։