Նկատեցի՞ք՝ ամառը էլի վերջացավ։ Բոլոր ամառները աննկատ վերջանալու սովորություն ունեն։ Իհարկե, գարունն ու աշունն էլ են վերջանում, բայց դանդաղ, կամաց-կամաց, որ հասցնես համակերպվել։

Բրազիլական սերիալներում հերոսուհիները մի առավոտ արթնանում են ու հասկանում, որ ավելիին են արժանի, թողնում են ընտանիքը ու գնում շատ-շատ հեռու՝ նոր կյանքի հետևից։ Ամառն էլ բրազիլական սերիալների հերոսուհիներից է։ Մի առավոտ թողնում-գնում է՝ իր հետ տանելով տան եղած-չեղածը՝ այդ թվում մեր բոլոր չիրականացած պլանները։ Ընդ որում, եթե աշնանային պլանները բավարարվում են «Էս տարի լավ կսովորեմ»-ով, ապա ամառային պլանները շատ ավելի հավակնոտ են լինում։

Հաջողված ամառը չափելու շատ տարբերակներ կան։ Եթե ամառը չափենք կարդացած գրքերով ու նայած ֆիլմերով, ապա իմ ամառը միջին վիճակագրական էր,  բայց այ, կորցրած հնարավորությունները միջինից շատ էին։

Այս ամառվա ընթացքում համահայկական խաղերի կամավոր էի։ Ավելի քան երկու շաբաթ՝ 20 ամառային օր՝ կարդացած 2  անհետաքրքիր կամ 4 հետաքրքիր գիրք։ Խաղերի մասին խոսելիս լրատվամիջոցները անպայման նշում են մասնակիցների ու կամավորների թիվը, պատմում են նրանց համատեղ աշխատանքի ու ընկերության մասին։ Մեծամասամբ հենց այդպես է որ կա, բայց մենք մեր պատվիրակության հետ չընկերացանք։ Իրար նվերներ տվեցինք, շնորհակալություն հայտնեցինք բայց չընկերացանք։ Իհարկե, վերջում տխրեցինք, երևի որովհետև միշտ տխուր է, երբ ինչ-որ բան վերջանում է, կամ էլ ուրիշների տրամադրությունից էինք ազդվել, չգիտեմ։ Խոստացանք հաջորդ խաղերին հանդիպել, բայց դե բոլորս էլ հասկանում էինք, որ էլ իրար երբեք չենք տեսնելու։ Այսպիսով, +1 կորցրած հնարավորություն ու -4 հետաքրքիր գիրք։

Վերջում կարելի էր բոլորին խորհուրդ տալ ճիշտ օգտագործել ամառային բոլոր 92 օրերը, բայց ես ամենալավ խորհուրդ տվողը չեմ, ինքներդ որոշեք։ Իսկ մինչ այդ ամառը վերջին անգամ նայում է հետ, բրազիլական սերիալի գեղեցկուհու նման թափահարում է մազերը ու փակում է դուռը։

Մի քանի օր առաջ վերջացրեցի Մարկ Տվենի «Արքայազնը և աղքատը» վիպակը: Այդ գիրքը արքայազնի և աղքատ տղայի մասին է, նրանք հանդիպելով, որոշեցին մի քանի ժամով ապրել մեկը մյուսի կյանքով, սակայն այդ մի քանի ժամը դարձան երկար և շատ դժվար օրեր: Երբ կարդում էի, մտածեցի.

«Կարո՞ղ եմ արդյոք մի օր ապրել  գրքերի «կյանքով», կարո՞ղ եմ  24  ժամ լռել»:

Մտածեցի և հասկացա, որ ոչ, հաստատ չեմ կարող և որոշոցի գրել իմ պատկերացումները գրքերի և մարդկանց կյանքի տեղափոխության մասին:

Մարդիկ խոսում են, արտահայտվում, երբ մեր կողքին կանգնած նրանք հանկարծ լռում են, հարցնում ենք.

-Ինչո՞ւ լռեցիր: Ի՞նչ պատահեց:

Իսկ ինչո՞ւ ենք նկատում այն լռությունը, որը րոպեներ է տևում, ինձ համար պատասխանը պարզ է:

Այն մարդը, որը լռեց, նա միշտ խոսել է, և նրա լռությունը անսովոր է:

Իսկ այն մարդիկ, ովքեր չեն կարողանում խոսել (նկատի ունեմ համրերին), նրանք իրենց խոսքը արտահայտում են շարժումներով:

Մտածում եմ.

«Ինչո՞ւ մենք չենք նկատում մեր կողքին հավերժ լռող իրերին, նրանք մեզանից ավելին գիտեն, ավելի հարուստ են, քան մենք, բայց միշտ լուռ են»:

Գրքերի մասին է խոսքս, նրանց մեջ այնքան բան կա կուտակված, որ կարող էին խոսել մի ամբողջ դար, բայց լուռ են նրանք:

Եթե մեզ պատկերացնենք գրքերի փոխարե՞ն.  հարուստ  լինենք տեղեկություններով, պատմություններով, բայց լռենք:

Մենք հաճախ կարծում ենք, որ լռելը ինչ-որ տեղ օգտակար և ճիշտ կլինի, արդյո՞ք կարող ենք լռել մի ամբողջ կյանք, ինչպես գրքերը:

Երբ մեր ձեռքերը գրիչից թանաքոտվում են, աշխատում ենք հնարավորինս շուտ մաքրել, բայց երբ այդ նույն գրիչով տեսնում ենք, որ ինչ-որ մեկը նկարում է գրքի վրա, չենք մտածում` ի՞նչ է զգում գիրքը: Ճիշտ է, գիրքը համարվում է անշունչ  առարկա, բայց նրա թերթերի ներսում քանի շունչ կա, քանի իմաստ…

Ի՞նչ ենք սովորում մենք գրքերից: Հաճախ եմ  լսում.

- Ուղղակի պատմություն է, հորինված է…

Ես գրքերից սովորել եմ լռել և շարադրել մտքերս: Լռել, բայց շատ իմանալ և պարունակել:

Ահա այսքանը անհնարին փոփոխության մասին: Հնարավոր է մարդիկ լինեն, որ համաձայն չլինեն իմ տեսակետի հետ, համենայնդեպս. «Կյանքը պետք է լցված լինի գրքերով, որոնք լի են կյանքով»,- ասել է Մարկոս Ավրելիոսը:

Հ.Գ. Երկու օրից սեպտեմբերի մեկն է, Գիտելիքի օրը: Ապրենք ինչպես գրքերը` լցվենք իմաստությամբ:

Մի քանի օր առաջ Երեւանի Աջափնյակ համայնքի բնակիչ, տասնվեցամյա Անի Գեւորգյանի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցավ թվով չորրորդ էկո-վազքը, որին մասնակցեցին շուրջ 40 կամավորներ, ընդ որում՝ ոչ միայն Երեւանից։ Կամավորների թվում էի նաեւ ես։

Առավոտյան 9։04 էր, ու ես հասա նախապես սահմանված վայրը՝ Գեւորգ Չաուշի արձանի մոտ, որտեղ մեզ տվեցին ձեռնոցներն ու տոպրակները։ Սկսեց Էկո-վազքը, բաժանվեցինք երեք խմբի, որոնցից մեկը պիտի գետնից վերցներ պլաստիկը, մյուսը՝ ապակյա իրերը, իսկ երրորդը՝ ընդհանուր աղբը։

Մոտ 2 ժամվա ընթացքում հավաքվեց շուրջ 50 կիլոգրամ աղբ, որից 29,5-ը ընդհանուր աղբն էր, 14,25 կգ ապակին եւ 6,25 կգ պլաստիկը։ Ընդհանուր առմամբ ամեն ինչ ֆանտաստիկ էր ու դրական, թիմը՝ անկրկնելի, տրամադրությունը՝ բարձր․․․

Բայց ինչպես միշտ՝ ինչ-որ տեղ ինչ-որ բան սխալ է, ինչպես Սարոյանն էր ասում։ Ու էդ սխալը էս անգամ մարդկանց վերաբերմունքի մեջ էր։

Մի շենքի բակ էինք մտել, որտեղ ծառեր կան, ու վստահաբար երեխաներ էլ են խաղում, նստարաններ կան, որտեղ մարդիկ են նստում․․․ Ուղղակի զարմանալ կարելի էր կոտրած ապակու կտորներն ու պոլիէթիլենային տոպրակները, կոնֆետների եւ անգամ լվացքի փոշու տարաներ, պլաստիկե եւ մետաղական հյութերի շշեր, նույնիսկ մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկե բաժակներ։ Կներեք, բայց քաղաքի մաքրությունից բողոքելուց առաջ գոնե կարելի՞ է քթի դիմացի պլաստիկե շիշը կռանալ եւ վերցնել, թե՞ կռանալու մեջ ամոթ բան կա։ Իսկ գցելուց ինչ-որ մեկը մտածու՞մ է, որ հենց դա է իսկապես ամոթը․․․ բայց էս ամենը դեռ մի կողմ, երբ շենքի բակում հավաքում էինք աղբը, մարդիկ էին գալիս-գնում ու «Ապրեք, լա՛վ մաքրեք, երեխեք ջան․․․»-ից բացի ուրիշ ոչ մի բան։ Իսկ լուսամուտներից որոշ մարդիկ նայում էին, թե կամավորներն ինչպես են մաքրում տարածքը։ Բայց կարելի՞ էր իջնել ու ինչ-որ կերպ օգնել կանգնած նայելու փոխարեն, գոնե տոպրակ պահել, ի վերջո ոչ ոք ձեզնից բացի պարտավոր չէր մաքրել ձեր բակը, չէ՞։

Շատ հաճախ, երբ ինչ-որ իրադարձություն է լինում, ես փորձում եմ միշտ այն համեմատել իմ տարածաշրջանի հետ, թե ինչպես այն կլիներ, եթե մեզ մոտ լիներ, կամ՝ եթե արդեն չէր եղել։ Ու ես հիշեցի, թե ինչպես մայիսին Արմանի նախաձեռնությամբ մաքրվեց հարյուր մետր երկարությամբ ու երեւի մի այդքան էլ լայնությամբ տարածք՝ մարդու հասակի խոտից, ընդհանուր եւ շինարարական աղբից, պլաստիկից ու ապակուց։ Սկզբում ընդամենը մի քանի հոգի էինք, հետո շենքի մյուս բնակիչները տեսնելով էս ամենը, եկան ու միացան, մյուսները սառը թան, ջուր ու սուրճ էին բերում աշխատող մարդկանց, մի ամբողջ շենք էր պայքարում հանուն բակի այդ հատվածի մաքրության։ Ուղղակի մի կայծ էր պետք, որ մարդիկ հավաքվեին իրար գլխի ու մաքրեին էդ ամենը։

Բայց Երեւանին վախենամ դա էլ չի փրկի, քանի որ շատերը չեն գիտակցում, որ քաղաքն իրենց տունն է, բակը իրենցն է, հետո՞ ինչ, որ տասնյակ մարդիկ են ապրում նույն շենքում։

Ինչեւէ, ես չեմ կորցնում հույսը, որովհետեւ դա եւս մեկ անգամ գտա էն երիտասարդների աչքերում, ովքեր այդ եւ ոչ միայն այդ օրը ապացուցեցին, որ երկրի ցանկացած խնդիր նաեւ իրենցն է, ու իրենք պարտավոր են դա լուծել որպես քաղաքացի։ Երիտասարդներ, ովքեր միայն կարդալով հայտարարությունը, եկել ու մասնակցել էին նախաձեռնությանը հանուն ավելի մաքուր քաղաքի։ Ես վերագտա հույսը, երբ եկել էին ուրիշ մարզերից երիտասարդներ, եկել էին օգնելու իրենց ընկերներին սեփական գաղափարներն իրագործելու։ Ես եւս մեկ անգամ գտա հույսը եւ շարունակում եմ վառ պահել։

Ու թեեւ ոչ մի համայնքապետարան չի մաքրի քո բակը քո փոխարեն, ես հույս, մեծ հույս ունեմ, որ դրա կարիքը շատ շուտով չի լինի, ու դուք կկարողանաք ինքնակազմակերպվել ու հոգալ սեփական տարածքի մաքրությունը։

Հ․Գ․

Չեմ հիշում, թե ով է այս խոսքերի հեղինակը, բայց «Նրանք, ովքեր չեն ցանկանում ինչ-որ բան անել, որոնում են պատճառներ։ Նրանք, ովքեր ցանկանում են ինչ-որ բան անել, որոնում են ուղիներ․․․»։

-Նառա, հել ջուրը մնաց, Արուսի հարսը գնաց ջուրը կապեց, հենա ջրի պրծնի` գնա կանգնի գլխին, որ բերես մերը ջրենք։

Չէ, մեր տատիկները ագահ չեն, մեր կանայք չեն մտածում ամեն ինչին տիրանալու մասին, պարզապես ամառ է: Գյուղի ոչ բոլոր տներում տղամարդ կա, բոլորը արտագնա աշխատանքի են, ու էլի հոգսը՝ չորացած բոստանը, չքաղված խոտը, թաց վառելիքը, անասնակերը, կաթը, պանիրը ու այս ամենը խեղճ կանանց ուսերին է։

Ռիմա տատիկը երբեք չի բողոքում իր արած աշխատանի ծանրությունից։

-Ռիմա, դե հերիք է էդ պարկը ուսիդ գնաս հացատուն գաս, ոտքերդ չի՞ ցավում։

-Բա որ հիմա ոտքս ցավի, ձմեռն ի՞նչ եք ուտելու։

-Դե հերիք է, տղերքդ կգան կանեն։

-Էշ մի սատկի` գարուն կգա։

Դէ չէ, էլի, պատմում են, որ Ռիմա տատը ջահել ժամանակ փոցխը ուսին դրած հեկտարներով խոտ էր հավաքում, տան գործերն անում, դա էլ հերիք չի, տանը ապրում էին 4 եղբայրներ իրենց կանանցով, ու պարտադիր էդ չորս կանանցից երկուսը տան թամբալ հարսներն են եղել։

Հիմա էլ հո ուրի՞շ է: Էն ժամանակ ո՞վ կարար նայեր տեգոր երեսին: Հիմիկվա հարսները …

-Նառա, ջուրը մնաց, հել, չանեդ թուլցնելու վախտը չի,- պատմությունս քաղցր ընդհատեց Ռիմա տատը։

-Էն աղջկադ ասա հելնի տեղերից, թե չէ` վաղը, մյուս օրը տանելու են հարս, ասեն` ամոթ քեզ ու քեզ դաստիարակողին։Ամբողջ օրը քնած, թե բա` դաս եմ անում, հել երկու քոլ քյախան արա։

-Նառա, հել, Քնարի հարսը ոնց որ հելավ, գնա տես` չտանի ջուրը։

Ռիմա տատի կռիվներին ոչ մեկը ուշադրություն չէր դարձնում: Այ թե մեկը մտներ տուն.

-Այ բալա, էս պանիրը նոր եմ գցել, էս մածունը երեկվա ա, հարսիս ձեռի թխած հացն ա, աղջի Լիլո, մի հատ կոֆե դիր: Կեր, բալես, կեր։ Նառա, մի հատ հացատնից կարագ բեր, մեկ էլ լուսամուտից նայի, տես` ի՞նչ եղավ, չպրծա՞վ: Էդ հարսը առավոտից մի թիքա տեղը ջուր ա անում, դրան մերը լավ հաց չի տվել, անուժ ա։

Ռիմա տատի ձեռքերը ճաքճքած էին, բայց ծերացած չէին: Նրա աչքերը թախծոտ էին, բայց հուսալքված չէին: Նա սիրում է կյանքը: Նա Ռիմա տատն է, կախարդական գոգնոցով, կապույտ լաչակով, սիրունը տեսնող իր հայացքով։

֊Աղջի Նառա, էդ բահը բեր տուր ինձ, հա, քեզնից բոստանչի դուրս չի գա …

Մարդու որոշիչ հատկանիշը ձեռքն է՝ չարիք գործելու նրա հարմարանքը

Ջ. Օրուել «Անասնաֆերմա»

Մեր օրերում դժվար է պատկերացնել, որ տարիներ առաջ եղել են այնպիսի գրքեր, որոնց ընթերցանությունը արգելված է եղել: Սակայն դա չի խանգարել, որ գրքերը ձեռք բերեն մեծ ճանաչում, գտնեն տարածում աշխարհի բոլոր կողմերում:

Արգելված գրականության մեջ ամենահայտնի վեպերից է Ջորջ Օրուելի «Անասնաֆերմա»-ն:

Անասնաֆերման հակաուտոպիական վեպ է, որտեղ բոլոր չարիքների պատճառը մարդու բռնակալությունն է:

Օրուելը վեպը գրել է 1943-ի նոյեմբերից մինչև 1945 թվականի փետրվարը: Գիրքը քաղաքական ենթատեքստի պարունակության պատճառով երկար տարիներ արգելված էր: Այն էկրանավորվել է երկու անգամ` 1954 թվականին Մեծ Բրիտանիայում՝ որպես անիմացիա և 1999-ին ԱՄՆ-ում՝ որպես հեռուստատեսային ֆիլմ:

Գրքում նկարագրվում է մարդկային հասարակությունը, սակայն մարդկանց փոխարեն գործում են կենդանիները, որոնք աշխատում են շատ կանոնակարգված և համախմբված, միևնույն ժամանակ, փորձելով չգնալ մարդկանց հետքերով ու չվարվել նրանց նման: Նա այլաբանական  ոճով գրված վիպակում ներկայացնում  է 1917 թվականին Ռուսաստանում տեղի ունեցած հեղափոխության, դրա սկզբունքների, գաղափարների հետագա ընթացքի  մասին, որն էլ հանգեցրեց բռնապետության:

Օրուելը կենդանիների կերպարներով ցույց է տալիս, որ ազատ կյանքով ապրելու համար նրանք ամեն ինչի պատրաստ են: Նպատակը մեկն էր՝ ազատվել իրենց ագարակատիրոջ՝ Ջոնսի ճնշող ենթակայությունից: Նրանց ապստամբության է պատրաստում մի ծեր խոզ: Չնայած նա մահանւմ է, բայց մյուսները շարունակում են պայքարը: Նրանք ստեղծում են պատվիրաններ, մշակում ծրագրեր, նրանց ոչինչ չէր կարող կանգնեցնել: Սակայն վիճակը փոխվում է, խոզերից մեկը՝  Նապոլեոնը, պաշտոնը իր ձեռքը վերցնելու համար մոռանում է բոլորին և ամեն ինչ: Այն, ինչը մի ժամանակ ոգեշնչում էր բոլորին, ոչնչացվում է: Իսկ ովքեր ընդիմանում են, նրանց սպանում են:

Օրուելը վեպում ցույց է տալիս, որ պաշտոնի հասնելու ցանկությունը հաճախ այնքան շատ է լինում, որ ստիպում է մոռանալ ընկերություն, համախմբվածություն, սկզբունքները: Դրա արդյունքում, երբ ծնվում են հեղափոխական գաղափարներ, կարճ ժամանակ անց դրանք մոռացվում են, և գալիս է փոխարինելու բռնատիրությունը: Հեղինակը ցույց է տալիս անհատի ոչնչացման ընթացքը ռեժիմի պայմաններում: