Երբ սկսեցի տարբերել ձեռքերիս աջ ու ձախ լինելը, անգիտակցաբար հատուկ համակրանք սկսվեց ձախ ձեռքիս հանդեպ։

Աջով միշտ գրում եմ քո մասին ու պատմում, աջս շատախոս է, քո դեպքում ու քո մասին՝ առանձնահատուկ շատախոս, ու հենց գրիչ է տեսնում՝ անկախ թանաքի գույնից, գրում է քո մասին՝ առանց հեգնանքի։ Նույն գրիչով ձախս խզբզում է ու կեղտոտում թուղթը, ձախս լռում է քո մասին․ համենայնդեպս, ինձ մոտ լռում է։

Երբ ուշ է արդեն, ու ես դրսում եմ, ու հեռախոսս զանգում է, աջս վազում ու պատասխանում է զանգին՝ երևի մտածելով, որ դու կլինես, բայց սխալմամբ ուղարկված զանգ է լինում։ Այդ ընթացքում ձախս մրսած ու կծկված գրպանումս սպասում է։ Ձախս եսասեր չէ, ձախս գիտակցում է, ձախս հասկանում է, որ չես զանգելու ու հասկանում է, որ սխալմամբ ուղարկված զանգեր չեն լինում։

Երբ քեզ ուղարկելու ակնկալիքով նամակներ եմ գրում, աջս ագահաբար սոսնձում է դրանք ու հավատում, որ ուղարկելու եմ։ Ձախս անգամ սոսինձը բացել չի փորձում, ախր, հասկանում է, ախր, ժամանակավոր բաներ ու անհուսություններ տանել չի կարողանում։

Երբ տան զանգն է հնչում, աջս անկառավարելիորեն փախչում է ինձնից, կուլ է տալիս բռնակն ու ողջ ուժով հրում դուռը, ձախս լռում է, որովհետև գիտի, որ մեր աստիճանները շատ են, դու՝ ալարկոտ։

Երբ անձրև է գալիս ու ավտոբուսի պատուհանները վատ տեսանելի են դառնում, աջս մաքրում է ապակին, որ նայեմ դուրս։ Ձախս անգործ է մնում, որովհետև գիտի՝ ինչքան մեծ է լինում տեսադաշտս, այնքան երկար եմ քեզ փնտրում։

Աջով եմ գրում, բռնում, խզբզում ու մեկ-մեկ էլ մաքրում, բայց մտածողությամբ ձախլիկ եմ: Ես լուռ եմ քո մասին, ես ձախիս պես լուռ եմ քո մասին․ համենայնդեպս, ինձ մոտ լուռ եմ։

Հովնանի ճանապարհորդական նոթատետրում 12.11.2018- 19.11.2018-ի կողքին ինքնաթիռում վերադարձից տասը րոպե առաջ գրվեցին Բեռլին ու Պոտսդամ քաղաքների անունները։ Հետո՝ մեկ-մեկ բոլոր, իսկ իրականում ընդամենը 20%-ն այնտեղ ապրած ուրախ ու տխուր պահերի։

Հետո ինքնաթիռն օդ բարձրացավ։
Իսկ ներքևում մեկշաբաթյա, բայց մեկ ամիս թվացող կյանք մնաց։ Բեռլինի` լաբիրինթոս հիշեցնող կայարանները, գնացքները, որ մեկ քեզ տանում են ուզածդ վայրը, մեկ լրիվ հակառակ ուղղությամբ։ Պապիկը, որ փորձում էր մեզ օգնել ու Մարիամի հայացքը, որ փորձում էր հասկանալ նրա գերմաներենը։
Մարդիկ, որ անգլերեն էին խոսում առանց բացառության, մինչդեռ փողոցներում ու կայարաններում անգլերենով մի ցուցանակ անգամ չկար։ Իսկ գնացքի վերջին կայարանն անգլերենով էին հայտարարում, դե հո մարդ չպիտի՞ մնա ներսում։
Մաքուր փողոցներն ու ծխախոտի մնացորդները ձեռքով հավաքող աշխատողները։
Աղբը տեսակավորող աղբամանները, որի վրա էլի գերմաներեն էր գրված։ Կարելի է կարծել` տուրիստներին թույլատրված է խախտել կանոնները։ Այնինչ` ոչ։
Հետո տարածական պատկերներն ավելի են փոքրանում, ու հայտնվում ես հոսթելում, որտեղ 40 կամ ավելի երիտասարդներ են։ Սեմինարի են եկել։
Խոսում են, պատմում, քննարկում։ Քաղաքականություն, մեդիա, մշակույթ ու էլի ինչեր ասես։ Հետո զարմանում են` ոնց ենք մենք` հայերս, կարողանում գրել երեք այբուբեններով։ Զարմանում են նրանք, ովքեր գիտեն եվրոպական 3-4 լեզու։ Բայց կապ չունի, իրենք միայն լատինական այբուբենը գիտեն։
Հետո զարմանում են, թե ինչու հինգ հայից երկուսը ֆրանսերեն գիտեն, կամ թե` ինչու են հայերը ֆրանկոֆոն (դե, մեր հինգից Մարիամն ու Սիրանը գիտեին, էլի): Հետո ավելի են զարմանում, երբ իմանում են, որ մենք ֆրանսիական համալսարան ունենք։ Էլ չասեմ` ինչ է լինում, երբ լսում են ռուսականի ու ամերիկյանի մասին։
Հետո խոսում եք քաղաքականությունից, ու հասկանում ես, որ նրանք կա՛մ լավ են պատրաստվել, կա՛մ ծանոթ են Հայաստանին, Հայաստանում տեղի ունեցողին։ Չնայած, առաջինի մասով կասկածում եմ։

Եվ դու կարող ես նայել մեծ քաղաքի մեծ գնացքների պատուհաններից ու մտածել։ Ու ընդհանրապես էլ էական չէ` ինչի մասին։

Ասենք, ինչո՞ւ քննությունները խանգարեցին, որ մի լավ ուսումնասիրեմ քաղաքի պատմությունը։ Կամ` ինչ լավ է, որ չհասցրի. էսպես ավելի հետաքրքիր է, երևի։ Հետո կանեմ։ Ուղղակի հետո էլի քննություններ են։ Կամ` ինչի՞ համար են մարդիկ մեզ մոտ այսքան տարբեր։ Այստեղ` Հայաստանում։ Դա անգամ բարձրաձայն քննարկել կարող ենք։ Ուղղակի էդպես էլ չհասկացա` լա՞վ է, թե՞… Բայց լավ է, երևի։

Գուցե թե ազգային առանձնահատկություններից բացի ինչ-որ ուրիշ բան կա։ Չգիտեմ։

Բայց կա այն, ինչ կա։

Հետո կանգառ։
Մտքերում էլ։

Ու մեկ շաբաթում վերջին` երևի հարյուրերորդ անգամ Բունդեսթագի կողքով քայլելիս կմտածես, թե ինչքան քիչ ժամանակ էր պետք՝ ձուլվելու օտար քաղաքին։ Ու կմտածես` ի՞նչ եղավ, ո՞նց։ Բայց չես ծանրաբեռնի կյանքդ դրանցով։ Բան չմնաց։

Ինքնաթիռը վայրէջքի կպատրաստվի, լույսերը կանջատվեն, ու Հովնանի նոթատետրում պակաս բաներ հաստատ կմնան։

«Արագածի չարիք» հոդվածս գրելուց հետո շատ քննադատություններ լսեցի։ Գյուղացիներից մեկը ինձ անվանում էր «ապատեղեկատու»։ Որպեսզի մարդկանց կողմից չլսեի մեղադրանքներ, որ հոդվածս կեղծ է, ես ինձնից եմ հնարել, որոշեցի գյուղացիներից հարցնել, թե ինչ են մտածում այդ խնդրի մասին։

-Դու շատ ճիշտ հոդված ես գրել, քանի որ որպես նոր սերնդի ներկայացուցիչ՝ մտահոգվում ես քո գյուղի ճակատագրով, քո գյուղացիների ճակատագրով և այդ քո մտահոգությունների հիման վրա գրել ես այդ հոդվածը։ Գովելի է այդ արարքը, և քո գրած հոդվածը տեղին է, քանի որ մենք բոլորս տեսնում ենք, թե ինչ է կատարվում մեր գյուղում, ջրի աղտոտվածությունը տեսնում ենք բոլորս։ Ով կքննադատի քո այդ հոդվածը, կարող ենք իրեն ցույց տալ հենց ջուրը, որը իրոք չարիք է դարձել մեր գյուղում։ Մենք չենք ասում՝ թող չաշխատեն, բայց աշխատելու դեպքում էլ թող աշխատեն այնպես, որ ո՛չ մեզ վնաս լինի, ո՛չ էլ իրենց։

Մեկ ուրիշը պատասխանեց այսպես.

-Հէկ-երը, ճիշտ է, չարիք են մեր գյուղի համար, բայց շահագործումից հանելն էլ հարցի լուծում չի։ Դա կարող է մի որոշ ժամանակ տևել ու դրանից հետո նորից կսկսեն շահագործումը։ Մենք պետք է ուրիշ լուծում գտնենք, որովհետև հասկանում ենք՝ եթե դադարեցնենք շահագործումը, մի շարք մարդիկ կզրկվեն իրեն աշխատանքից։ Այդ իսկ պատճառով պետք է ճիշտ գործի դնեն այդ ամենը։ Պետք է ջուրը ֆիլտրման ենթարկվի, որ մեզ հասնի մաքուր ջուր, չէ՞ որ կյանքի կենարար աղբյուրներից մեկը հենց ջուրն է։ Ուղղակի մարդիկ պետք է իրենց խիղճը չկորցնեն և աշխատեն օրենքի համաձայն, ամեն ինչ պետք է անեն, որպեսզի հա՛մ գյուղացիները գոհ մնան, հա՛մ իրենք։ Թե չէ հիմա ինչ անում են, իրենց համար են անում, չեն էլ մտածում գյուղացիների մասին։

Ժամեր հետո իմացա, որ Արագածոտն մարզի մարզպետը եկել էր գյուղ, որպեսզի լսեր գյուղացիների պահանջը։ Մարզպետի հետ հանդիպման էին եկել նաև կողքի գյուղի բնակիչները։ Մարզպետը լսեց գյուղացիների պահանջը և արեց այն, ինչ պետք է արվեր դեռ տարիներ առաջ։ Մարզպետը ստորագրեց փաստաթուղթը, որում նշված էր գյուղի երկու հէկ-երի շահագործման դադարեցման մասին։ Գյուղացիները ուրախությունից ուզում էին արդեն պարել, նրանց ուրախությանը չափ չկար։ Գյուղացիներից մեկը նույնիսկ ասաց.

-Այ, հիմա կարամ հանգիստ մեռնեմ։

Գյուղացիների պահանջը տեղ հասավ, և նրանք հասան իրենց նպատակին․ հէկ-երի աշխատանքը կասեցվեց։

Նոյեմբերի 10-ին Արագած գյուղում եկել էին «Էպիկենտրոնի» լրագրողները` նկարահանելու Արագածում գործող հէկ-երը: Բոլորի պահանջը մեկն էր: Նրանք պահանջում էին դադարեցնել հէկ-երի շահագործումը: Գյուղացիները լրագրողներին ցույց տվեցին վարակված կարտոֆիլները, նրանց հետ բարձրացան դեպի հէկ-երը: Ցույց տվեցին ժանգոտված ջրերը, ցույց տվեցին, որ հէկ-երի պատճառով ժանգոտել են նաև քարերը: Արդեն 7 օր է, ինչ Ապարանի տարածաշրջանի 7 գյուղերի գյուղացիները բողոքի ցույց են անում` փակելով Ապարան-Երևան կենտրոնական ճանապարհը:

Գյուղացիները ասում են, որ հոգնել են անիմաստ տանջվելուց ու ոչինչ չվաստակելուց: Գյուղացիներից մեկը` Սամվել Գասպարյանը, հէկ-երի դեմ պայքարում է դեռ շատ վաղուց: Երբ իմացա, որ գյուղում լրագրողներ են եկել և նկարահանել են հէկ-երը, որոշեցի գնալ և զրուցել Սամվել Գասպարյանի հետ: Ուզում էի հասկանալ, թե ինչո՞ւ են թույլ տվել կառուցել հէկ-երը, եթե հիմա բողոքի ցույցեր են անում և ուզում են անպայման դադարեցնել շահագործումը:
-Ո՞րն էր գլխավոր պատճառը որ համաձայնվեցիք կառուցմանը:
-Հէկ-երի կառուցմանը համաձայնեցինք, որովհետև մեզ «ոսկե սարեր» էին խոստացել:
-Իսկ ի՞նչ էին խոստացել:
-Մեզ խոստացել էին, որ ջուրը ֆիլտրման կենթարկվի, խոստացել էին, որ խմելու ջուրը իր բնական հունով կհոսի 60%, բայց իրականում հոսում է ընդամենը 30%:
Դե, էդքան բան խոստացան, ամեն մի նախադասություն ասելուց շեշտում էին, որ ինչ անում են` մեր գյուղի համար են անում: Ու համաձայնվեցինք, որովհետև մտածում էինք` գյուղացիներից շատերը աշխատանք կունենան: Հիմա արդեն, երբ բացվեց գյուղացիների աչքերը, հասկացանք, որ ինչ անում են` իրենց համար են անում, չեն էլ մտածում մեր և մեր ապագայի, մեր երեխաների մասին: Չեն մտածում, որ հէկ-երի պատճառով թունավորում ենք հենց մեզ` ուտելով վարակված ուտելիքը: Նշեմ նաև, որ թունավորվում են ոչ միայն բերքը, մենք, այլ նաև անասունները:
-Եթե ձեր այսքան պայքարելը անիմաստ լինի և ոչ մի լուծում չլինի, հէկ-երն էլ չդադարեն շահագործվել, ինձ հետաքրքիր է, ինչի՞ են պատրաստ գյուղացիները:
-Գյուղացիները ամեն ինչի էլ պատրաստ են հանուն իրենց հետագա կյանքի, հանուն իրենց զավակների: Անգամ կանենք անհնարինը: Եթե մեր համբերությունը հատի, անգամ մենք մեր ձեռքով ամեն ինչ հողին կհավասարեցնենք: Ես չեմ պատրաստվում գյուղից գնալ ու հաստատ իմ ու իմ երեխաների կյանքը չեմ պատրաստվում կործանել: Ամեն ինչ մեր ձեռքերում է, ու մենք հաստատ կանենք այն ամենը, ինչը կօգնի այս հարցի լուծմանը:
Հասկացա, որ գյուղացիները շատ լուրջ են տրամադրված: Նրա հետ խոսելուց հետո դուրս եկա տանից: Ճանապարհին նկատեցի, որ երկու պապիկ քննարկում էին հէկ-երը: Որոշեցի նրանց էլ հարցնել, թե ինչո՞ւ են թույլ տվել, որ կառուցեն այդ հէկ-երը:
-Բալա ջան, մենք չիք իմացե, որ ետ հէկ-երը բդի սարքին: Եդրա տերն մինագ խոսացեր ա մեր նախկին գյուղապետի` Գագիկ Պողոսյանի հետ: Գյուղապետն էլ ամբողջ գյուղին չտեղեկացրե, ըսեր ա` մինագ էն ակտիվ մարդկանց, ովքեր կերթան ետ ժողովներին: Մենք բանից անտեղյակ ինք եղե: Գյուղապետն ու ետ կառուցողն լվացեր ին ետ մարդկանց ուղեղն: Մինչև սաղ խելքի եգան, արդեն ուշ էր: Մըգա էլ ելե` ցույց ա կենին: Են վախտ, օր մըզի էլ սեն, մեծի խոսքն լսեն, մըգա սօր ես օրին չեղնեն:
Հէկ-երը չեն թողնում մարդիկ հանգիստ ապրեն և իրենց տանջանքի դիմաց փոխատուցում ստանան:
Հ.Գ. Ուզում եմ նշել, որ արդեն մի քանի  օր է` մեր լույսերը անջատել են: Եվ դա արել են, որպեսզի գյուղացիները հետ կանգնեն իրենց որոշումից և չխոչընդոտեն հէկ-երի շահագործմանը: