Մտքերս նման են գրասեղանիդ ցաքուցրիվ եղած թղթերին կամ էլ դարակումդ անկանոն դրված վանդակավոր վերնաշապիկներին։ Գիտեմ, որ էլի կծիծաղես, բայց ես ծիծաղիդ մեջ չեմ գտնում իմ խաղաղությունը։ Խաղաղությո՞ւն․․․ Ինձ մի հարցրու, որովհետև դրանից չունեմ ոչ մի գաղափար, ճիշտ այնպես, ինչպես դու իմ սիրած գրքերից։ Մտածում էի, որ այն կգտնեմ գրելով՝ բառերի մեջ, բազմակետերի արանքում կամ էլ վերջակետերից մի քայլ առաջ, բայց պարզվեց, որ նույնիսկ միջակետերից հետո հասարակ հարցերս չունեն պատասխան։ Իսկ դու դրանց կպատասխանե՞ս, կամ էլ թեկուզ խաղաղության տեղը կասե՞ս։

Առաջ երբևէ չէի մտածել խաղաղության մասին, նույնիսկ չգիտեմ, թե երբ ու որտեղից այդ միտքը հայտնվեց ուղեղումս։ Գուցե հայտնվեց այն պահին, երբ միտքս ինձ ամենախաղաղն էր թվում, կամ էլ այն ժամանակ, երբ դրա հայտնվելուն ամենաքիչն էի սպասում։ Գուցե այն եկավ խաղաղ աչքերիդ խորքից, կամ էլ պահարանի վրա դրված բաց ապակե շշերից։ Խաղաղության մասին գաղափարը եկավ, բայց միևնույն պահին միտքս լցրեց խաղաղության բացակայությամբ ու փնտրտուքներով։ Գիտե՞ս, ես փնտրում եմ այն ամեն օր, հարցաքննում նրա գոյությունը ամեն վայրկյան, փնտրում եմ բաց ապակե շշերում, խոհանոցի կանոնավոր դարակներում, խնձորի արկղերում, բայց չեմ փնտրում քո աչքերում․․․

Միգուցե հենց այդտե՞ղ է թաքնվում․․․ Չգիտեմ, ես վազում եմ ինչ-որ անհայտ, բայց ինձ ծանոթ ճանապարհով։

Ես վազում եմ, որովհետև ժպիտիդ ու իմ խաղաղության միջև մի մեծ ու անթափանց պատ կա։ Վազում եմ, որովհետև մութ գիշերում ոչ ոք չկա։ Իսկ ես մթությունից վախենում եմ։ Վազում եմ, որովհետև օվկիանոսում փոթորիկ է, իսկ իմ միտքը վաղուց կորցրել է իր առագաստը։ Ես վազում եմ, որ գտնեմ իմ խաղաղությունը։ Ես վազում եմ, որովհետև ինձ հետ վազում են աշխարհում բոլորը։

Բոլորի մեջ միշտ մեկը պակասում է․․․ Ես վազում եմ, որովհետև ինձ հետ վազում ես դու։

Կարծես ավանդույթ լինի, որ ամեն տարի կարդամ Փոքրիկ իշխանը, այս տարին էլ բացառություն չէր, մանավանդ, որ ունեինք հսկայական ազատ ժամանակ։ Իրականում շատերը, երբ իմացան, որ Իշխանն եմ կարդում, ծիծաղեցին՝ ասելով, որ մեծ աղջիկ եմ, բայց հեքիաթերն են ինձ մինչև հիմա հետաքրքիր։ Այդ խոսքերն ինձ ստիպեցին համոզվելու այն մտքի մեջ, որ «մեծերի աշխարհն», իրոք, լավը չէ։ Մարդիկ սովորել են, կամ ավելի ճիշտ՝ վարժվել են ուշադրություն դարձնել ձևին և ոչ թե բովանդակությանը՝ չհասկանալով, որ ամենակարևորն աչքին տեսանելի չէ։

Ասածս ինչ է. այդ մի քանի էջանոց հեքիաթի մեջ, որն ինձ համար երբեք հեքիաթ չի եղել, ամեն տարի առանձնացնում եմ մի նոր միտք, նոր գաղափար, չնայած՝ մտածում եմ, որ ոչ թե ես եմ միտքն առանձնացնում, այլ միտքն է առանձնանում հատուկ ինձ համար։

Այս տարի առանձնացավ հետևյալը. մենք պետք է մարդկանցից պահանջենք այն, ինչ գիտենք, որ նրանք կարող են անել մեզ համար։ Ես այս ամենին կավելացնեի ևս մի բան․այն, ինչ կարող են և կցանկանան անել։ Սա ինձ համար առանձնացավ ոչ թե մեկ ամսվա, մեկ տարվա, այլ ամբողջ կյանքի համար։ Ես հասկացա, որ չեմ կարող ինչ-որ մեկից պահանջել հավատարմություն, պատասխանատվություն կամ ուրիշ նման բաներ, որոնք գիտեմ՝ ինձ չեն տա կամ չեն ուզում տալ։ Բայց այս ամենից նաև սովորեցի լինել ամենապատասխանատուն և հավատարիմը, մանավանդ նրանց նկատմամբ, ում ընտելացրել եմ, սովորեցի ուշադրություն դարձնել մանրուքներին, պատասխանել փոքր եղբորս շարունակ կրկնվող ու հաճախ ինձ ձանձրացնող հարցերին։ Իշխանն ինձ սովորեցրեց նաև չափսոսալ ու առաջ գնալ, միշտ առաջ, բայց ոչ ուղիղ։ Եթե ուղիղ գնանք, երկար չենք գնա։

Իսկ վերջում ուզում եմ ասել. երանի՜, երանի՜ բոլորն ունենան Իշխանի նման հավատարիմ մեկին: Աշխարհին Իշխանի պարզությունն է պետք:

Կարծում եմ՝ դու էլ քո միտքը կառանձնացնես, մի օր գուցե կիսվես, իսկ ես, որ կգտնվեմ քո մոլորակի վրա, կնայեմ այն աստղին, որին նայում ես դու և կժպտամ, որ իմ մոլորակի վրա էլի մի տեղ վերապրեց իմ Իշխանը։

Ես անձրևը չեմ սիրում… Երբեք էլ չեմ սիրել։ Ատում եմ այդ խտացած խոնավությունը, որը խառնվում է մազերիս ու կոլոնում դրանք գլխիս հետևում։ Թարթիչներիս մանր-մանր կաթիլներ է առաջացնում ու լղոզում դեմքս։ Չեմ սիրում այդ ճահճացած մթությունը, որը հայտնվում է սենյակումս ամեն անձրևից հետո։ Եվ այս դեպքում անգամ սովորական էլեկտրականությունը չի փրկում։
Հիմա, երբ անձրևը դադարել է, ես նստել եմ թրջված ու լազուր պատուհանի մոտ, կրկնակի ապակուց այն կողմ մի թարմ հոտ եմ զգում, օզոնի հոտն է՝ թարմ, բայց ցեխոտ։ Կաթիլներն արդեն փորձում են դադարել, բայց երբեմն սողում են ու ապականում մտքումս նկարված պատկերները։ Հակառակ կողմից մի տա՜ք գոլորշի է պատել ապակին, դա իմ շունչն է, իմ տաք ու տխուր շունչը։
Դուրս կգա՞ս փողոց, հա, հենց հիմա… Դուրս արի՝ վայելենք իմ չսիրելի անձրևի կաթիլները, բավ է պատուհանի մոտ դեգերեմ ու արևի ջերմություն կորզեմ առանց այդ էլ կորզված արևից։ Դուրս արի և ուղղակի կանգնիր դատարկ ու ամայի փողոցում, ուղիղ կենտրոնում. վախենո՞ւմ ես, ես՝ չէ, ես ուղղակի ժպտում եմ։ Անձրևանոցդ թող, մևնույնն է՝ խունացել է, դե քանի՜ ժամանակ է, ինչ անձրևից փախել ու մտել ես տաք ծածկոցիդ տակ, երևի անձրևանոցդ էլ է իր պաշտոնը կորցրել, այնպես, ինչպես դու ես քոնը փոխել։ Վերարկուդ էլ թող, չես մրսի, խոսք եմ տալիս, այս անգամ ոչինչ չեմ ասի։ Այս անգամ թող, որ մարմինդ կլանի սառն ու օտար անձրևի կաթիլները։ Միգուցե նա քեզ հասկանա, չէ՞ որ մոտ եք, դու էլ ես աշնանը ծնվել, ինչպես որ նա։ Կոպիտ հայացքդ էլ թող ու հագիր այն սիրուն ու քաղցր հայացքը։ Հետո կանգնիր վառարանի մոտ ու թող, որ հոգիդ մի քիչ ջերմանա։ Երկարաճիտ կոշիկներդ էլ թող, բավ է պատսպարվես, թող, որ ոտքերդ էլ զգան թաց ու պաղ հողի սերը… Դուրս արի փողոց, թող մայթերը քեզ պարուրեն իրենց ցեխով, թող հոգիդ թրջվի, իսկ մարմինդ՝ կծկվի։ Թող թարթիչներդ օծվեն պղտոր ջրով, իսկ շուրթերդ՝ մաքուր սառնությամբ։ Ողողիր փողոցները քո ներկայությամբ գոնե այս անգամ, թող, որ անձրևանոցով մարդիկ ապշեն քո ներկայությունից ու քո անձրևանոցի բացակայությունից։ Քայլի՛ր ու թող թոքերդ կլանեն թարմ օզոնը, թող մարմինդ շնչի ու կարոտն առնի հարազատ փողոցներից։ Տներին կպած մի քայլիր, մի վախեցիր, հաստատ մարդկանց խմբերին չես բախվի, քանզի շուրջդ մարդ չկա, այս դեպքում դու յուրահատուկ ես՝ անձրևի տակ քայլող մարդ. քեզ սազական չէ, գիտե՞ս։ Քեզ սազական է հավետ քեզ խեղճացրած ապրելու զգացումը, քեզ սազական է գլուխդ վզիդ մեջ պահած ու ողերդ ճկռված ապրելը։ Իսկ ինձ սազական է քեզ էդպես տեսնելը ու այդ ամենին սուր քմծիծաղով պատասխանելը։
Անձրևը դադարեց… Անպիտան կաթիլները փչացրին ստեղծածս պատկերը ու սողալով անցան պատուհանից։ Ես սառած ձեռքս հեռացրի պատուհանից, իսկ դրա հետքը մնաց տպված պատուհանի աջ անկյունում։ Հետո տաք գոլորշին էլ վերացավ ու սենյակիս օդում մնաց միայն անձրևի տակ քայլող մարդու սառը հևքը։

Վերջին անձրևի կաթիլն էլ թափվեց, ծորեց ու կորավ։ Վերջին քամու նշույլն էլ թաքուն դիպավ դեղձի ծաղիկներին և իր հետ տարավ գարնան վերջին հուշը։ Թեթև կայծակ խփեց ու տանիքներից այն կողմ արևն անհետացավ։ Պատուհանները ուժեղ հարվածով չրխկացին ու տաք ծածկոցի շրշյուն լսվեց տան տարբեր անկյուններից։ Տատս տաք շալով պարուրեց սառած մեջքն ու վայելեց տաք ուրցի վերջին ումպը։ Ես բացեցի խունացած գրքիս էջերը ու անցած աշնան տերևները տեսնելով՝ մի կեղծ ժպիտ թողեցի, հետո անցած գարնանից մնացած դեղձի ծաղիկները գտա ու հասկացա, որ մեկ տարի անցել է… Մեկ կլոր ու քառակուսի, կեղծ ու շիտակ, գեղեցիկ ու տգեղ, խառն ու պարզ, ուրախ ու տխուր տարի։ Թվաց, թե օրացույցի՝ այդ սևաներկ թվերը նոր-նոր են մտել կյանք, ու դեռ մեկ տարեկան երեխայի պես առաջին քայլերն են անում՝ սկզբում անվստահ, բայց հավատով, իսկ հետո այնքա՜ն արագ անցան, այնքա՜ն արագ մեծացան ու դարձան մեկ կլոր տարեկան։ Ուզում եմ հասկանալ այն մարդկանց տրամաբանությունը, ովքեր իրենց պատի օրացույցի ամեն հաջորդող օրվա թվանշանը հաճույքով ջնջում են. ջնջում եք, որովհետև հոյակապ օր եք ունեցե՞լ, որովհետև մի հոյակապ օր էլ մեռցրի՞ք, որովհետև ևս մեկ անգամ բողոքեցիք ու անիծեցի՞ք այս կյանքը։ Անցած տարվա օրացույցս մի քանի տեղերում կարմրաներկով ընդգծել եմ, չէ՜ իմ դեպքն այլ է, ես այդ օրերին իսկապես երջանիկ էի։ Այս տարի այդ կարմրաներկից էլ չունեմ՝ վերջացել է։ Վերջացել է այնպես, ինչպես կյանքիս այդ ուրախ օրերն են վերջացել։ Չէ՜, չհավատաս, կատակում եմ, զուտ այդ սովորությունս կորցրել եմ։
Հիմա, երբ օրացույցիս թերթերը խունացել են, իսկ տատիս ուրցն արդեն վերջացել է, ու գարունն էլ նոր է բացվել, կասեմ, որ հեչ լավ չէ տան պատուհանից 19-րդ գարնանը հետևելը, ով արդեն բոլորում է իր երկրորդ ամիսը։ Լավ չէ, երբ արևի ջերմությունը կլանում և ընկալում ես վարագույրի շերտերից այս կողմ և լավ չէ, իսկապես լավ չէ, երբ միակ լույսը, որը լուսավորում է և՛ սենյակդ և՛ կյանքդ, արհեստական է կամ էլ էլեկտրական։ Լավ չէ նաև այն, որ մի բնության երևույթ էլ սկսեցիր սիրել… անձրևը։ Լավ չէ նաև այն, որ մտքերդ ու հայացքներդ կիսում են սենյակիդ չորս սառը պատերը, որոնք անգամ արհամարհում են քեզ, իսկ դու ընկերացել ես հետները։ Լավ չէ, որ սեղանին գոյացած սուրճի ու թեյի բաժակները խոհանոց չեն հասել, չնայած, եթե մայրդ չի տեսել, ուրեմն այս կետը համարենք դրական։ Լավ չէ, որ ողերդ անտանելի ցավում են, իսկ աչքերդ ուռել են։ Լավ չէ, ու նաև անտանելի է, որ միակ պատկերը, որը տեսնում ես պատուհանից երկու կիսապատուհան տներն են և երեկոյան՝ համապատասխան երկար լուսացույցը։ Եվ նաև լավ չէ, որ արդեն մեկ ժամ է այդ մաստակը ատամերիդ հետ սերտ կապի մեջ է մտել, նկատի ունեմ՝ հանի՛ր վերջապես, հոգնեցի այդ միանվագ ձայնից։

Բարև, իմ ընկեր։ Հուսով եմ՝ լավ ես։ Իսկ կօգնե՞ս ինձ գտնել մի բառ, որը միաժամանակ բնութագրում է և՛ սեր, և՛ հիասթափություն։ Շատ անգամներ եմ փորձել գտնել կամ հորինել այդ բառը, բայց միշտ պարտվել եմ։ Շատ բան ունեմ քեզ ասելու, բայց աչքերս լցվում են, կոկորդս սեղմվում է, և չեմ կարողանում կողմնորոշվել՝ ինչպես սկսել նամակս։

Մտքերիս էջանիշը կանգ առավ այն օրվան ուղղահայաց, երբ առաջին անգամ հանդիպեցինք։ Հիշո՞ւմ ես՝ երկուսս էլ փոքր էինք, ու հենց այդ օրվանից էլ գրվեց մեր ընկերության պատմությունը։ Ամեն ինչ այնքա՜ն լավ էր, այնքա՜ն անհոգ… Ես կիթառ էի նվագում, իսկ դու երգում էիր, երազում էիր հայտնի երգչուհի դառնալ, և ես քեզ միշտ քաջալերում էի։ Հիշո՞ւմ ես՝ երկուսս էլ չէինք հավատում Ձմեռ պապիկի գոյությանը, բայց ամեն տարի նրան նամակ էինք գրում՝ հուսալով, որ նա կբերի մեր երազանքները։ Ես իմ նամակում միշտ խաղաղություն էի ուզում, իսկ դու՝ երջանկություն։ Մի՞թե հիմա քեզ երջանիկ ես զգում, օտար հողում երկու կտոր ավել հաց ուտե՞լն էր պատկերացրածդ երջանկությունը։ Դու անընդհատ քո հերոս պապիկի մասին էիր պատմում, որը զոհվել էր ռազմի դաշտում, ասում էիր՝ պապիկիդ թափած արյունը դեռ հոսում է քո մեջ, ասում էիր՝ հայրենասեր լինելը քո կոչումն է։ Ես միշտ ուշադրությամբ էի լսում հերոս պապիկիդ պատմությունը ու միշտ զարմանում ու հիանում էի նրա անսահման հայրենասիրության վրա։ Իսկ ի՞նչ արեցիր դու․ մի քանի րոպեում մոռացար հայրենասիրությունդ և պապիկիդ` թափված սուրբ արյունը վաճառեցիր տխմար աճուրդներում։ Դու ինձ խոստացել էիր երբեք չլքել․ ինչո՞ւ չպահեցիր խոստումդ։ Շատ եմ բարկացած քեզ վրա, իմ հին ընկեր, բայց չեմ կարողանում քեզ ատել։ Շատ անգամներ եմ փորձել արդարացնել արարքդ, բայց էլի պարտվել եմ։ Դու պատառոտել ես մեր ընկերությունը, իսկ ես դեռ շարունակում եմ այն սոսնձել։

Իմ լավ, իմ դավաճան ընկեր, ես ծրարում եմ այս ճերմակ թղթի անաղարտության մեջ լցրած կիսատողերս ու խնդրում քեզ ընթերցել ոչ թե գրվածը, այլ՝ չգրվածը, որովհետև… որովհետև չգրածիս համար բառեր չկային, որովհետև չգրածիս համար չկարողացա զգացածս ու մտածածս բառային կաղապարների մեջ տեղավորել ու քեզ հասցնել։

Ասելիքս շատ է, բառերս ՝ «խղճուկ»։ Հույս ունեմ քեզ մի օր նորից տեսնել, մի՛ մոռացիր՝ դու դեռ ինձ խոստում ես պարտք․․․

Նամակը հանձնեք հայրենասիրությունից խոսող «հայրենասեր» ընկերոջս։