Անխոս, բոլորս էլ մեր կյանքի տարբեր փուլերում ինչ-որ նոր բան սկսելիս միշտ էլ մեծ-մեծ ակնկալիքներ ենք ունենում: Մտածում ենք. նոր միջավայր, նոր մարդիկ, էս անգամ լրիվ ուրիշ ձև կլինի, ավելի լավ կլինի… Ու էս խոսքերից հետո իրականությունը, բախվելով երևակայությանդ, կրկին փշրում է սպասելիքներդ: Ըստ իս՝ մեծ մասամբ կոտրված ակնկալիքներ ունենալու պատճառը մենք ինքներս ենք: Մտածում ենք նոր միջավայրի, նոր մարդկանց ու նոր փոփոխությունների մասին, բայց մոռանում ենք ամենակարևորը. իսկ մե՞զ ով է փոխելու, իսկ նոր իրականության ու փոփոխությունների մասին ակնկալիքները արդյոք չե՞ն հակադրվի մեր հին ու երբեք չփոփոխվող «ես»-ին ու նորից չե՞ն կոտրի սպասելիքները…

Միգուցե փոխես շրջապատդ, շրջապատիդ մարդկանց ու միջավայրդ, ու արդյունքում ոչինչ էլ չի փոխվի: Իսկ միգուցե փորձես 12 տարի՝ 4380 օր նույն «եսեր»-ի մեջ մնացած, ամուր պաշտպանած ու անընդհատ նոր փոփոխությունների ձգտող «ես»-դ գեթ մեկ օր փոխել:

Հարյուր անգամ փոխիր միջավայրդ, ծանոթացիր նոր մարդկանց հետ, փնտրիր նորություններ, տառապիր նորից կոտրված ակնկալիքներիդ համար, և ի՞նչ:

Մեկ անգամ փորձիր 4380 օր ապրածդ միջավայրում փոխել հենց ինքդ քեզ, անել այն փոփոխությունը, որը ակնկալում ես հերթական նոր միջավայրում, միգուցե գտնես այն, ինչ երկար ես փնտրել:

Խնդիրը մեր մեջ է, խնդրի լուծումը դրա գլխավոր լուծողի ձեռքում է:

Մետրոն ուշացավ, ու ես չունեցա ռոմանտիկ նյութ՝ գրելու համար: Գրեմ նրա մասին, որ ալիքները փոխանցումներով ձգտում են ափին ու խեղդվում դրան չհասած: Չէ, Սարյանն արդեն գրել է ալիքների մասին:

Արձագանքը արթնացրեց, ու ներս մտա, ինչպես սովորաբար են անում: Արթուն աչքեր չկային, կամ մեռած, կամ հանգած:

-Նստե՛ք:

-Չէ լավ ա, ես կկանգնեմ:

Նստեց:

Ուշադրությունս հատկապես գրավեց մի զույգ: Ձկնատիպ շրթունքներով ու երկնագույն սավանով մի աղջիկ, որը, ինչպես հասկացա, դուրս էր նայում՝ ոչ թե կողքին կանգնած ընկերոջից նեղացած լինելու, այլ զուտ շրթներկը ուղղելու, կամ լղոզելու համար: Իսկ վերջինս, որ առանձնապես հարիֆ էր, իբր սիրո կամ հաշտության դրսևորում սահեցնում էր ձեռքերը էդ լպրծունի մարմնի տարբեր մասերով, հետո սևեռվում դեմքի միմիկաների վրա՝ հասկանալու արածի արձագանքը: Սա էլ մտքում ֆշշցնում ու նորից լպստում էր շրթներկը: Մի խոսքով, զազրելի տեսարան: Դասատուս ճիշտ էր, երբ ասում էր.

-Այ տղա, ե՞րբ ես հասկանալու, որ իրենք են ձեզ գտնում, ոչ թե դուք եք իրենց «կպցնում»:

Բայց և այնպես չկարողացա չմտածել մի աղջկա մասին, ու եթե ասեմ, որ չեմ հիշում անունը նրա, հավատացեք ինձ այնպես, ինչպես յուրաքանչյուրդ է հավատում աշխարհի տարբեր լրագրերի… Չէ, սա էլ Սևակն էր ասել: Ես հիշում եմ, հիշում ու նեղվում այն մտքից, որ քաղաքում իր գեղեցկությամբ երկրորդն աչքի ընկնող աղջնակը, որ ներսից ավելի փչացած էր, քան դրսից գեղեցիկ, սկսել էր ինձ էլ դուր գալ:

Արձագանքն արթնացրեք, ու իջա, ինչպես սովորաբար են անում: Զգում էի հոգնածություն Սևանում անցկացրած օրվա պատճառով ու միաժամանակ նկատում, որ կայարանը մխում է ձանձրույթից, շոգը դառնում տանելի, տոթը՝անտանելի, Ավոն շուտով կնկատի ինձ, իսկ իմ ավտոբուսը չկա: Ուզում եմ սարսափել Երևանում գիշերելու մտքից. չի ստացվում: Լուծումներ միշտ գտնվում են:

Դեռ մի ժամ ժամանակ ունեի ոչինչ չանելու համար: Այնուամենայնիվ չէի կարող ականջ չդնել կողքիս նստածի հեռախոսազրույցին, ով ընկերուհուն բավականին գունագեղ տեսարաններով ու չնաշխարհիկ բառերով բացատրում էր այն, որ մենք՝ տղամարդիկս, բութ ու ստոր արարածներ ենք, ու խոսում էր այնպես, ասես կյանքի՝ ինչպես հասկացա երեսուն տարիները, անցկացրել էր աշխարհի բոլոր տղամարդկանց ճանաչելու, կամ ավելի ճիշտ թեթև աչք կպցնելու վրա:

«Բայց հալալ ա քեզ, ծյոծ: Երեսուն տարի ոնց էլ ձգել ես քո ձեռը: Ես քո փոխարեն արդեն հավեսից ընգած կլինեի»:

Լույսը խամրեց, պայծառացավ, խամրեց, ու առողջ բանականությունը ծխելով լքեց տրանսպորտը:

«Տնաշենը գոնե մի քիչ սիրուն լիներ»:

Ավոն սովորության համաձայն անհոգ ծիծաղում էր ոչնչի վրա ու ցրում ավտոբուսի կանգնած օդը. պիտի տանեին մի քանի օրից: Կողքիս նստածին հաստատ դուր էի գալիս: Ինքն էլ գիտեր: Իրեն դուր գալով իջա ավտոբուսից ու թույլ տվեցի EMINEM-ին գոռալ ականջներումս, խլացնել մտքերս: Երեք տարվա ծանր պարապմունքները, ստիպված զբաղմունքները, սենյակիս չորս պատերն ու գրությունները դրանց վրա, որ կտրեցին շրջապատից ու շփումից, քննությունները, էս աժիոտաժը, ծանր տապը, աղջիկը, ում անունը հաստատ հիշում եմ, մետրոն, որ ժամ-պատարագ չի ճանաչում… Թեթևանալու կարիք ունեմ: Գյուղ, միանշանակ…

-Այ տղա, էլի բո՞ւն ես դրել՝ գնում ես գյուղ,- ոնց որ միշտ նույն կատակը, որ իննսուն տոկոսանոց լուրջ ենթատեքստով են մատուցում:

Բացատրե՞մ, որ էնտեղ թոքերս ազատություն են շնչում, միտքս՝ դատարկություն, թրիքն՝ անպակաս, օդը՝ այլանդակ մաքուր, հայհոյելուց չեմ քաշվում, բա պապուս հետ գարեջուր չխմե՞մ: Ոչ ոք չի գոռում կամ շտապում, կոմպս մոտս է, ու մատերիս կարող եմ լիցենզավորել գրկելու երանելի ստեղնաշարը, իսկ ծրագրավորման լեզուները դեռ վաղուց «կոնյակ-բոնբոներկայով»-ով դռան դիմացն ինձ են սպասում:

Ծը: Չարժե. նոր ճառեր ինտրովերտության բացասական լինելու ու ամեն մեկի հետ ազատորեն շփվելու կարողության բացակայության մասին չեմ ուզում: Անգիր գիտեմ:

Երջանկության համար մենք որոշ չափանիշներ ենք սահմանում, ապրում այդ չափանիշներով, չնայած՝ մեկ-մեկ գիտակցում ենք, որ կարելի է ապրել առանց դրանց, կարելի է ապրել առանց որևէ չափման միավորի։

Մենք մեր կյանքը չենք պատկերացնում առանց խնդիրների, մենք միշտ ձգտում ենք որևէ բան խառնել, անգամ անգիտակցաբար։ Մենք միշտ բողոքում ենք, որ խնդիրներով ապրելով՝ մենք կորցնում ենք մեր կյանքը, մենք դժգոհում ենք մեր կյանքից, բայց հաջորդ վայրկյանին մենք ինքներս ենք ստեղծում այդ խնդիրը, ու վազեվազ կրկին բողոքում։
Մենք չենք փոխվում, նույն կերպ մենք պահպանվում ենք մեր կյանքի բոլոր փուլերում։ Մի կերպ հարմարվում ենք դպրոցին, երբ հազիվ գլուխներս ենք լցնում մաթեմն ու պատմությունը ու հազիվ դիմակայում ենք 45 րոպե տևող դասին, գալիս է այդքան սպասված 80 րոպեն, դե՜, ինչպես ասում են՝ լավից լավն էլ կա։
Մենք գլորվում ենք առաջ, մենք երբեք մեզ լիարժեք երջանիկ չենք զգում, ապրում ենք հավերժ մի գդալ բողոքը լեզուներիս վրա, սպասում ենք, թե երբ են հետաքրքրվելու մեր որպիսությամբ, որ միանգամից վրա տանք ու բողոքենք։ Դրա հետ մեկտեղ՝ մենք ատում ենք ժամանակը, երազում ենք հետ տալ այն՝ չհասկանալով, որ կարելի է կյանքի ամենալավ պահերը ուղղակի վայելել ու պահել հիշողությունների տետրում։
Մենք այդպես էլ չենք հասկանում կյանքը, դրա լեզուն, չենք սովորում դրան, մենք երազներ ենք տեսնում ու վազքով ջրին պատմում՝ չհասկանալով, որ վատագույնը երազը չէ, այլ լճացած իրականությունը։
Մենք երազանքներով ենք լցվում դեռ մանկուց, մեծանում ու դրանց կոչում նպատակ։ Բայց միշտ վախենում պատմել, թե իրականում ինչ էինք երազում անել 5 տարեկանում, դրանից վախենալով՝ մենք ամպագոռգոռ նպատակները ձեռքներիս գնում ենք դեպի պատանեկություն, հետո դառնում չափահաս ու հասկանում, որ լավագույն նպատակը 5 տարեկանում ունեցածն էր, որ վախից չիրագործեցիր։
Չնայած այս ամենին՝ մենք շարունակում ենք ապրել նույն կերպ, ապրում ենք նույն չոր ու կոպիտ բնավորությամբ, նույն ահարկու դեմքով, նույն տխուր խոսքերով ու մտքերով։ Համարյա միշտ վախենում ենք մայրիկին մոտենալ ու գրկել, վախենում ենք համբուրել ձեռքերը ու մի անգամ շշնջալ. «սիրում եմ քեզ, մա՜մ»։ Մենք վախենում ենք ամենաթանկ մարդկանց տեսնելուց փարվել նրանց, ժպտալ ու երջանիկ գոչել. «Լա՛վ է, ամեն բան լավ է»։ Մենք միշտ սպասում ենք տատիկի անուշաբույր ճաշերին, չհնացող խորհուրդներին, բայց փոխարենը օրվա մեջ գոնե մեկ անգամ չենք զանգում նրան։
Եվ էսպես, մենք հիմարի պես գլորվում ենք աշխարհում, կուտակում շատ փող, փչացնում ամենաթանկ առողջությունը, հիմարի պես քնում մինչ կեսօր՝ պատճառաբանելով, որ հոգնած ենք, ու հենց էդպես կորցնում կյանքի ժամերը։
Մենք ապրում ենք չափանիշներով, հնացած խոսքերով, այնպես, կարծես ակվարիումում ապրող ձկներ լինենք՝ սահմանափակ ու տհաճ։ Մենք էլի երջանկության համար չափանիշներ ենք հորինում ու մոռանում, որ կարելի է ուղղակի ժպտալ և ուրախ լինել ամենափոքր բանից անգամ. երկնքի կապույտից, տնից այն կողմ ծառացած կարմրանարջագույն մայրամուտից, գունագեղ փուչիկներից, մայրիկի նվիրած ամառային զգեստից, համեղ քաղցրավենիքից ու անուշաբույր խմորեղենից:

Դե ինչ, ավարտվեցին նաև միասնական քննությունները: Երևի թե այս շրջանը կյանքիդ կարևոր իրադարձությունների մեջ առաջիններից է: Ըստ իս՝ ամենաբարդ, դժվար ու սթրեսային փուլերից մեկն է սա: Մենակ դիմորդները կհասկանան մեկը մյուսին, որովհետև ապրումները, որ ունենում ենք, հնարավոր չէ պատկերացնել, եթե այդ ամենի միջով չես անցնում:

Քանի որ արդեն փորձ ունեմ, փորձեմ կիսվել փորձովս ու ինչ-որ կերպ օգնել մյուսներին։ Չեմ ուզում խոսել էն մասին, թե ինչու միջազգայնագետը ու պատմաբանը նույն մակարդակի պատմության քննություն պիտի տան, թե ինչու պիտի դիմորդին հենց առաջին առաջադրանքից «կոտրեն» և այլն:

Երբ սկսում էի պարապել քննությունների համար, մի չափանիշ էի ընտրել՝ 20: Ըստ իս՝ դա ամենակարևորներից մեկն է: Միշտ ասում էի՝ եթե մարդը կարող է ամենաբարձրին ձգտել, ինչո՞ւ ցածրի համար պատրաստվի: Էստեղ բայց կա՝ կարևոր կետ: Ձգտիր ամենաբարձրին՝ սպասելով նաև ցածրը։ Երևի վերջինին էդքան էլ ուշադրություն չէի դարձրել, բայց էդքան էլ ծանր չտարա ակնկալվածից մի քիչ ցածր ստանալս: Բոլորն ասում են, որ համալսարանում նույնիսկ ուշադրություն չեն էլ դարձնում քննությանը ստացած գնահատականներին, ու դու էլ շատ չանցած՝ մոռանում ես դրա մասին։ Կապրենք, կտեսնենք:

Պարապելու ընթացքում լինելու են շատ ու շատ հիասթափությունների, սեփական ուժերին չհավատալու, անկարող զգալու պահեր, բայց բոլորն էլ անցողիկ են, կարևորը կենտրոնանալը ու լավ պատրաստվելն է:

Ամենակարևոր 2-րդ կետը երևի չլարվելն է: Գիտեմ՝ անհնարին բան եմ ասում, բայց լարվելը քննության ժամանակ գլխավոր թշնամիդ է (վերջիվերջո, սեփական փորձից եմ ասում): Դժվար է, երբ 1-2 տարի պարապում ես ու պիտի պարապածդ օգտագործելով՝ ցույց տաս, թե ինչի ու ինչքանի ես պատրաստվել: Շատերի վախերից մեկն էլ հենց այն է, թե ուրիշները կմտածեն, թե էդքան պարապելով ցածր է ստացել: Ուրիշնե՞րն են քննություն տալիս, ուրիշնե՞րն են ունենում այն ապրումները, որոնց միջով անցնում ես… Չէ: Իսկ եթե չէ, ուրեմն կարելի է նույնիսկ թքած ունենալ ուրիշների չարախոսությունների վրա: Թքած ունենալ ասացի, հիշեցի: Թքած ունեցեք նաև քննասենյակում գտնվող էն մարդկանց հայացքների վրա, ովքեր շրջելով, դիմորդների «գլխին կանգնելով», «մուննաթ սփռելով», նկատողություններ արձանագրելով շրջում են: Մտածեք՝ նրանք գոյություն չունեն, կտրվեք ամեն ինչից, կենտրոնացեք թեստի վրա, հանգիստ գրեք: Ինչպես ուսուցչուհիս էր ասում՝ նայեք ձեր շուրջը, պատկերացրեք՝ ձեր սիրած երաժշտությունը ձեր ականջներում է, ու մի լարվեք: Ի դեպ, օգնեց: Նստած պատկերացնում էի, որ շարքերով երգում են Bohemian rhapsody-ն:

Վերջիվերջո, ամեն ինչից զատ, անկախ գնահատակններից, հիասթափությունից, ուրախությունից, սթրեսից, էլի ուրախությունից՝ ինձ համար ամենակարևորը էն մարդիկ էին, որոնց հանդիպեցի էս շրջանում, որոնք հավատում էին ուժերիս ու իմ փոքր հաջողությունների համար ինձնից ավելի շատ էին ուրախանում: Առանձնապես ուզում եմ նշել պատմությանս խմբի «7 հրաշալիքներին», որոնցից մի քանիսը դարձան ամբողջ կյանքի ընկերներ:

Միշտ ու ամենուր՝ թեկուզ և վատ բաներից, քաղեք օգտակարը ու հաճելին ու հենց դրանք էլ դարձրեք ձերը:

1. Պապան երբեք չի ասում «չէ» կամ` «ոչ»: Բայց, եթե իրեն հարց ես տալիս, պիտի տիրապետես իր «այո»-ների 51 երանգներին: Հարցադրում անելիս, ցանկալի է «նյուխ» ունենալ ու հասկանալ, թե էդ ո՞ր «այո»-ն էր:

2. Եթե ուզում ես, պապայի «աչքը մտնել», ուրեմն իր հետ քաղաքականությունից բացարձակապես մի խոսիր: Օրինակ, եթե ասում ես, որ X կամ Y կուսակցությունն ամենաուժեղն է, ու էդ ընթացքում պապան առանց միմիկայի ուշադիր վրադ է նայում, ուրեմն պապան մտքի մեջ մի հազար անգամ սեղանի վրա դրված առաջինն աչքին ընկած առարկայով քեզ խփում է:

3. Պապան չափից դուրս համբերատար ու հավասարկշիռ մարդ է: Ինքը անպարագիծ հանգստությամբ  կարող է լսել ցանկացած ցնդաբանություն ու անիմաստ պատմություն:  Էս փաստը հաստատում է 2-րդ կետը, որովհետև, եթե հավասարակշիռ չլիներ` մտքի մեջ չէր խփի:

4. Պապան աշխարհի չափ սիրում է մամային: Եթե քեզ պապայից ինչ-որ բան է պետք, ուրեմն պարզապես լավ եղիր մամայի հետ, օրինակ, կարող ես` հատակը մաքրել, ճաշ պատրաստել, փոշիները վերցնել ու վերջապես գլուխդ կախ լսել` ինչ ասում է մաման:

5. Եթե չես ուզում պապան «թարսվի» հետդ, ուրեմն, ախպերական, Դավալուի կոնյակը մի գովիր:

6. Չուշանաս երբեք: Եթե պապան ասել ա` 14:16 եղիր X վայրում, հանկարծ չգնաս 14:15 կամ 14:17: Պապան տանել չի կարողանում անճշտապահ ու անպատասխանատու մարդկանց, դե օրինակ` ինձ: Բայց դե ես որոշ քայլեր ձեռնարկում եմ դեպի լույսը գնալու համար:

7. Ցավոք, պապան միշտ զբաղված է: Ինքը միշտ ժամանակ չունի, որովհետև գրաֆիկով դասակարգում է իր բոլոր անելիքները, որ ժամանակի կորուստ չլինի: Պապան էնքան զբաղված է, որ եթե պլանավորում ես իր հետ տեղ գնալ, պիտի  մեկ ամիս առաջ օր վերցնես: Օրինակ, մենք երեխաներով, հունիսի 1-ին օր ենք վերցրել, որպեսզի հուլիսի 1-ին պապայի հետ գնանք գազանանոց: Մենք գնահատում ենք նրա հետ անցկացրած ժամանակը:

8. Պապան նաև շատ լավ խոհարար է: Ճիշտ է, մամայի պես սալորի թթու, բադրիջանի ու դդմիկի լցոնած եսիմինչիկ ու վարունգի լավաշ չի կարողանում սարքել, բայց աշխարհի ամենահամով հայկական խորովածն է սարքում:

9. Պապան սիրում է բոլորին, մանավանդ նրանց, ովքեր պատրաստակամություն են հայտնում իր մեքենան լվանալ:

10. Եվ վերջապես, նրան է պատկանում լավագույն ընկերոջ, հրաշալի հոր և շատ ուժեղ մարդու պաշտոնական հավաստագիրը:

Շնորհավոր ծնունդդ, պա՛պ, ես քեզ շատ եմ սիրում:

Էդգար Կոստանդյանը ժամանակակից հայ գրող է, ով իր յուրահատուկ գրելաոճով կարողացել է իր շուրջը հավաքել բավականին մեծ լսարան: Իր գրվածքներում մշտապես ներկայացնում ու բարձրացնում է ժամանակի տարբեր ու բազմաբնույթ խնդիրներ:

«… Նրան սահմանին չէին կրակել՝ հայրենիքը պաշտպանելու ժամանակ, սեփական հրամանատարն էր ծեծելով անդամահատել Գուգոյին: Անդոն նրան տեղափոխեց Գերմանիա՝ բուժվելու, բայց ոչինչ դուրս չեկավ… Գուգոն ամբողջ կյանքում պիտի գամված մնար էդ գրողի տարած սայլակին»։

Գրել է պատմվածքներ, վեպեր, վերջերս լույս տեսավ նրա հերթական գիրքը՝ «Միլոշը»: Գրվածքներից առավել հայտնի ու կարդացված են «Որբանոցը», «Կուկու»-ն, «Ձմռան վերջին օրը», ինչպես նաև «Դիետա» պատմվածքը, որը թեպետ գրվել է տարիներ առաջ, բայց այսօր էլ արդիական է։

«Սամոն խրոնիկ ցուցարար է: Նրա համար միևնույն է՝ ինչի մասին է բռունցքը վերև պարզում, կարևորը՝ ժամանակին տեղում լինի: Որտեղ միտինգ՝ էնտեղ Սամոն կա»:

Էդգար Կոստանդյանը ոգևորել ու ոգեշնչման աղբյուր է դարձել շատ պատանիների ու երիտասարդների համար: Իր հարցազրույցներից մեկում նշել է, որ դպրոցում ամենացածր գնահատականները ունեցել է հենց գրականություն առարկայից, թեպետ դեռ փոքր տարիքից ծանոթ է եղել այնպիսի հանճարների, ինչպիսին է, օրինակ, Մարկեսը:

«…Հիմա նստած էս վեպն եմ խզբզում, հետո ջնջում եմ էն, ինչ ջնջելիք է ու միայն իմ կարդալունը»։

Լավ, վերջացնեմ փոքրիկ նյութս սիրելի գրողի մասին, իսկ նրան նվիրված հաջորդ նյութս կլինի «Միլոշը» գնելուց, կարդալ-վերջացնելուց հետո: