Հանգիստ քնեք, Տյոմն էստեղ ա…

Փետրվարի 25-ին  ԼՂՀ Մարտունու  N զորամասում կրկին տոնական իրարանցում էր: Զորամասի մուտքի մոտ անհաշվելի թվով բազմություն էր հավաքվել: Զորամասում կատարվում էր այս ձմռան զորակոչի վերջին երդման արարողությունը:

Եղբայրս արդեն մեկ ամիս է՝ ծառայում է Հայոց բանակում (այդ թեմայով չեմ կարողանում գրել):

Երդման արարողությունը կատարելու համար նորակոչիկներին բաժանել էին մի քանի խմբերի, որովհետև գիշերը լարված էր եղել, ու դրսում չէին կարող կատարել արարողությունը: Երբ եղբայրս իր երդումը տվեց, նրանց տեղափոխեցին մեկ այլ մասնաշենք, իսկ մենք` բառիս բուն իմաստով, վազում էինք նրանց հետևից:

Մինչ դռան մոտ կանգնած սպասում էինք, ես հերթով զննում էի կողքիս մարդկանց ու հանկարծ ինձ ծանոթ դեմք տեսա:

-Մամ, մեր Արտյոմի պապան ա,- առանց մայրիկին նայելու խոսում եմ:

-Ո՞վ ա, ի՞նչ  Արտյոմ, ի՞նչ  ես խոսում:

-Մամ, մեր «Մանանայի»,  մի րոպե, եկա,- ու քայլերս ուղում եմ դեպի ինձ ծանոթ դեմքերը:

-Ներեցեք, Դուք Արտյոմի մամա՞ն եք,- մեջքով  կանգնած կնոջ հետևից խոսում եմ:

-Այո,- մի տեսակ շփոթված պատասխանում է Արտյոմի մայրիկը:

-Ես Արտյոմի ընկերներից եմ, մենք միասին թղթակցում ենք 17.am-ում, ճամբարի էլ ենք մասնակցել միասին:

Մի քանի րոպե զրույցից հետո արդեն նրանք ինձ հիշեցին:

Արտյոմի ծնողները նույնպես սպասում էին նրա դուրս գալուն:

15 րոպե անց դուռը բացվեց: Իրար հետևից դուրս են գալիս տղաները, որոնց հայացքները նույնն են, բոլորն էլ փնտրում էին իրենց ծնողներին:

Ուշադիր նայում եմ, որպեսզի երկու ծանոթ զինվորներիս տեսնեմ` եղբորս ու Արտյոմին, ու հանկարծ լսում եմ.

-Իյա, Մա՞ն,- Արտյոմն էր:

Երկար-բարակ զրույցից հետո որոշեցինք լուսանկարվել, որպեսզի 17.am-ում նյութ ունենանք մեր հանդիպման մասին:

Հ.Գ. Արտյոմը բոլորիդ ջերմ-ջերմ բարևներ էր ուղարկում տաք Արցախից, ու ասում էր. «ժողովուրդ ջան, հանգիստ քնեք, Տյոմը ստեղ ա»…

Իսկ 17-ի թղթակիցներն ամենուր են:

Հրաժեշտ ձմռանը

Ժամանակից շուտ սկսված ձմեռը կարծես իր ավարտին է հասնում։ Հետհայացք այդ ցուրտ ու միևնույն ժամանակ լուսավոր օրերին՝ ֆոտոշարքի տեսքով։ Բարի վայելում։

Angelina Karapetyan

Փաստորեն, արդարություն գոյություն ունի

Սկսվեց 2017 թվականը, որի հետ մեկտեղ նաև իմ օլիմպիադաների շրջանը: Որոշներին պետք է մասնակցեի ստիպողաբար, մյուսներին՝ մեծ հաճույքով ու սպասումներով:

Մինչ հունվար պատրաստվում էինք ասմունքի մրցույթի դպրոցական փուլին, որտեղ մեր դպրոցից հաջող ներկայացանք ես և Սամվելը, մենք անցանք տարածաշրջանային փուլ: Իսկ հաջորդ՝  մարզային փուլ անցավ միայն Սամվելը, որը նույնպես շատ լավ է ասմունքում: Ուսուցչուհիս ևս մեկ անգամ համոզվեց, որ արդարություն լիովին գոյություն չունի:

Տեղի ունեցավ նաև հայոց լեզվի և գրականության օլիմպիադա, որին մասնակցեցի շատ մեծ հաճույքով, սակայն անհույս, որ կանցնեմ հաջորդ փուլ: Եթե անկեղծ լինեմ, դպրոցական փուլում դպրոցի անձնակազմը հիմնվում է ոչ միայն գրած գրավորի, այլև գիտելիքի չափաբաժնի վրա, որին ծանոթ է:

Բախտը կրկին ժպտաց ինձ, նաև Մարիամին, որը մեկ տարով մեծ է ինձնից: Տնօրենը կանչեց մեզ իր մոտ: Ասեմ, որ սկզբից չէի էլ կարող գուշակել նրա կանչելու պատճառը, բայց երբ ասաց, շատ ուրախացա, և ինձ լիարժեք զգացի: Տնօրենի խոսքերը մեզ ավելի ոգևորեցին և ուժ տվեցին, ինչին էլ գումարվեց սիրելի ուսուցչուհուս՝ Հասմիկ Խաչատրյանի անկեղծ ժպիտը: Այն ջանքն ու եռանդը, որ նա ներդնում է մեզ գիտելիք տալու համար, ոչ մի ուսուցիչ չէր անի՝ մտածելով իր առողջության մասին: Իսկ նա ավելացրեց.

-Փաստորեն, արդարություն գոյություն ունի:

Շնորհակալ եմ նաև «Մանանա» թիմին, որը ինձ դարձրեց ավելի պատասխանատու, արթնացրեց իմ մեջ խորը մտածելու ունակությունը, և եթե չլիներ նյութ գրելը, չէր զարգանա խոսքս, և ես նման արդյունքի չէի հասնի:

Hripsime Vardanyan

Իսկ դրսում ձմեռ է

Փակում եմ աչքերս ու բացելիս հայտնվում անտառում: Նստած մի հաստաբուն ծառի տակ` կարդում եմ իմ ամենասիրելի գիրքը: Շուրջս լռություն է տիրում, և հեռվում լսվում են միայն թռչունների ձայները: Արևի` երկնքից ուղիղ ներքև ընկնող ճառագայթների մեջ երևում են քամուց շարժվող փոշու հատիկները: Այնպես կլանված եմ կարդում գիրքը, որ չեմ էլ նկատում, թե արևը ինչպես է սահում ներքև: Զգում եմ դեմքիս վրա արևի շողերը և փորձում եմ նայել վերև: Չնայած փչող սառը քամուն՝ մայր մտնող արևի շողերը դեռ տաքացնում են: Մի պահ մտածում եմ, թե ինչպես այս տեսարանը և հոգի ջերմացնող արևը կներկայացնեին գրողները: Բոլորին տրված չէ բնության հրաշքները նկարագրել այնպես, որ ընթերցողն իրեն զգա բնապատկերի մի մասը:

Հանկարծ ձեռքիս վրա զգում եմ մի թաց կաթիլ, հետո՝ ևս մեկը: Սկսվում է ամառային տեղատարափ անձրևը: Փակում եմ գիրքս և վազում եմ տուն: Վազում եմ ու զգում, թե ինչպես եմ թրջվում: Տան ճամփան մի տեսակ երկարում է: Կանգնում եմ, պինդ փակում աչքերս ու բացելուն պես հատնվում իմ սենյակում՝ պատուհանագոգին նստած:

Իսկ դրսում ձմեռ է:

khachik buniatyan

Կադրից դուրս

Կլոր ապակե ինչ-որ ոսպնյակ, որն իր մեջ կարող է վերցնել աշխարհը։ Իհարկե, դա  ֆոտոապարատն է։ Մի տեսակ, չեմ պատկերացնում կյանքս առանց լուսանկարչական ապարատի։ Նկարել մանկուց եմ սիրել։ Երբ դեռ չկային թվային ֆոտոխցիկները, նկարում էի ժապավենային ֆոտոխցիկով։ Գիտության զարգացմանը զուգահեռ՝ ստեղծվեցին թվային ապարատները, ինչը մի նոր շունչ բերեց լուսանկարչությանը։ Ճիշտ է՝ նկարելը իմ մասնագիտությունը չէ, բայց լուսանկարչությունը մի կողմ թողնելն ինձ համար կուրանալ է։ Տարիներն անցնում են, և մեզ միայն հիշողություններն են մնում։ Ես տանն ունեմ մի մեծ հիշողության ալբոմ։ Իմ լուսանկարներն են։ Ծնվածս օրվանից միչև այսօր մոտավորապես 350 նկար ունեմ։ Դրանցով կարելի է անգամ իմ էվոլյուցիան նկարագրել։ Երբ հոգնած եմ լինում ու անելու բան չկա, վերցնում եմ նկարներս և սկսում դասավորել ըստ տարիքի։ Մեկ-մեկ նայում եմ իմ փոքր ժամանակվա նկարներին ու ասում․

-Ինչ լավն եմ եղել, հիմա ինչ եմ դարձել։

Ծիծաղելի է, բայց ես միշտ էդպես եմ մտածում։ Ես դեռ չեմ տեսել այնպիսի փոքր երեխա, որ տգեղ կամ վատը լինի։ Ու երբ պատկերացնում եմ այդ տարիքում ինչերի մասին մտածած կլինեմ, մոտավորապես այսպիսի բան է ստացվում․

-Տեսնես՝ այսօր «Թոմն ու Ջերին» ո՞ր ժամին կսկսվի։

Փոքր ժամանակվանից մինչև հիմա սիրում եմ ու ժամերով կարող եմ նստել ու մուլտֆիլմեր դիտել։ Հիմա էլ, երբ հարևանի երեխայի՝ Մեսրոպիկի հետ «Մաշան և արջն» եմ նայում, մի պահ է գալիս, որ այնքան կլանված եմ նայում, որ կողքից խոսում են՝ ես բան չեմ լսում։ Երեխան թողնում, գնում է, բայց ես դեռ նստած նայում եմ։ Մարդը, երբ մեծանում է, իր հետաքրքրությունները փոխում է։ Բայց ես մինչև հիմա գժվում եմ լեգոների ու փազլների համար։ Բայց քանի որ արդեն մեծ եմ, և ամոթ է, որ լեգո խաղամ, գտնում եմ մի երեխա, ում լեգոյով կարող եմ խաղալ՝ իբր զբաղեցնելով երեխային։

Երբ փոքր էի, ուզում էի շուտ մեծանալ, գնալ դպրոց, դպրոցում ուզում էի գնալ համալսարան ու, այ էդպես, միշտ ինչ-որ մի բան ենք ուզում։ Հիմա երազում եմ կրկին փոքր լինել։ Անհոգ կնստեի ու կխաղայի։ Կարելի է ասել, որ ես դեռ չեմ կշտացել իմ մանկությունից, բայց դե, անհնարինը միշտ էլ երազանքի նման մի բան է դառնում։ Լավ է, գոնե մանկությունից մնացած լուսանկարներս ինձ երբեմն հետ են տանում և քաղցր հիշողություններ արթնացնում․․․

Angelina Karapetyan

Մայրենի լեզվի միջազգային օր

Գիրք նվիրելու, Բարության տոներին հաջորդում է Մայրենի լեզվի միջազգային օրը: Նկատեցի՞ք, որ այդ երեք տոների միջև կապ կա: Քանի որ փետրվարի 21-ը Մայրենի լեզվի միջազգային օրն է, ցանկանում եմ հայոց գրերը ստեղծելու մասին գիտելիքներս հանձնել ձեզ:

Լեզուն մեր կյանքի, ինքնահաստատման առաջնային պայմանն է։ Մարդն օգտագործում է մայրենի լեզուն իր իսկ ծծնդյան առաջին ճիչի վայրկյաններից: Դեռևս վաղ ժամանակներում ստեղծվել է հայոց լեզուն, որը պատկանում էր ինքնուրույն լեզուների շարքին: Սակայն հայերեն կայուն գիր չունենալը վնաս էր հասցնում եկեղեցուն, նրա դիրքի ամրապնդման և ինքնուրույնության պահպանման համար պահանջվում էր, որ եկեղեցին հոգևոր արարողություններն իրականացնի ազգային լեզվով:

Մինչ Մաշտոցյան գրի ստեղծումը գոյություն ունեին նախամաշտոցյան` դանիելյան գրերը, որոնք գտնվում էին անմշակ վիճակում: Ըստ Մովսես Խորենացու` Վռամշապուհ արքան տեղյակ էր դանիելյան գրերի գոյության մասին: Այդ լուրը նա հայտնում է Մեսրոպ Մաշտոցին և Սահակ Պարթևին։ Նրանց ուրախությունը անսահման է լինում։ Փորձում են մշակել և դարձնել ազգային գիր: Սակայն դանիելյան այբուբենի տառերն ունակ չէին վանկ առ վանկ արտահայտելու հայերեն բառերի հնչյունները, այդ իսկ պատճառով երկու ուսուցիչները համախմբվեցին և նպատակ դրեցին ստեղծել նորը:

Մաշտոցը տառերը ստեղծում է Եդեսիայում: Ըստ իր աշակերտ Կորյունի` Մաշտոցին «Աստծուց շնորհվեց գրեր ստեղծելու բախտը և նա իր սուրբ աջով ծնունդ տվեց հայոց տառերին», որոնք 405 թվականին են ստեղծվել: Մաշտոցը հայոց տառերը տեսնում է հոգու աչքերով, տեսիլքի մեջ․․․

Մեծ ջանքերով մեր առաջին ուսուցիչները ստեղծեցին հայոց պետականությունը, մշակույթը, եկեղեցին և հայոց ազգը պահպանող մի հարստություն`գիրը, որից սերմանվեց նաև գրականությունը: Հայերենը համարվում է ամենագեղեցիկ, բարդ և իր մեջ բազում նրբություններ պարունակող լեզու:

Մեծագույն ցանկությունս է, որ մեր լեզուն մնա հայոց ազգին պահպանող շարժիչ ուժը: Կցանկանայի նաև, որ օտարերկրյա դպրոցներում նույնպես դասավանդեին հայոց լեզուն, որ մեր լեզուն էլ դառնար միջազգային։ Մեծ ակնկալիքներ ունեմ այս հարցի շուրջ:

Angelina Karapetyan

Էս ձյունն ինչո՞ւ եկավ

-Օ՜ֆ, էս ձյունն ինչո՞ւ եկավ, սառելու ա, դառնա սառույց:

Համոզված եմ, որ վերոնշյալ նախադասությունը, օրը մի քանի անգամ լսում եք ձեր ընտանիքի անդամներից, դե, կամ ինքներդ եք ասում:

Ձմեռային ճանապարհները գնալով ավելի են սառցակալում, իսկ մարդկանց կյանքին սպառնացող վտանգը  մեծանում: Քայլում ես փողոցում և հանկարծ հասկանում, որ արդեն կանգնած չես ոտքերիդ վրա, այլ պառկած մեջքի վրա` սառույցին:

Սառույցից մեծ վնաս կրեց աշխարհագրությանս ուսուցչուհին, ով ընկել և կոտրել է ոտքն ու ձեռքը:

Անհրաժեշտ է ամեն անգամ մաքրել ճանապարհները, որպեսզի նման խնդիրների առաջ չկանգնի ժողովուրդը:  Չէ՞ որ Հայաստանի Հարապետության բյուջեից, որը մինչ օրս համարվում է ճեղքված, մի կլորիկ գումար է հատկացվում ճանապարհները մաքրելու համար:

Քանի դեռ այս հարցը լուծված չէ, մեր անվտանգության համար մենք ենք պատասխանատու: Որպեսզի նման վտանգից փոքր ինչ խուսափեք, դանդաղ քայլեք, ասես շոշափելով ոտքերի տակ, դրեք ձեռնոց, և ձեռքերը գրպանում մի քայլեք, որ ընկնելու դեպքում՝ կարողանաք ձեզ պահել: Մի քայլեք շենքերին շատ մոտ. կարող է չմաքրված տանիքից սառույց պոկվել-ընկնել: Եվ եթե հնարավոր է, մի թողեք մայրիկներին և տատիկ-պապիկներին դուրս գալ գնումների. Հատկապես նրանց համար սառցակալած ճանապարհները անչափ վտանգավոր են:

Քիչ մնաց, շուտով գարուն է:

Hripsime Vardanyan

Մի փոքր անկեղծությունը չէր խանգարի

Դասերի վերջում դասղեկի հետ պոեզիայի ժամ էինք կազմակերպել, թեման՝ սեր: Ամեն մեկս ընտրել էինք մեր սիրած բանաստեղծությունը սիրո մասին: Կարդացինք, քննարկեցինք: Ուսուցչուհիս հարցրեց, թե ինչ ենք պատկերացնում, երբ ասում ենք՝ իրական սեր:

Այստեղ առաջ եկավ «բարդույթ» ասվածը: Չգիտեմ ինչու, երբ հարցը վերաբերվում է անկեղծ խոսելուն՝ բոլորը լռում են: Մեզ մի փոքր անկեղծությունը չէր խանգարի: Լռեցինք, բայց երբ մեկը՝ կոնկրետ մեր դասարանի միակ տղան, խոսեց, սկսեցինք խոսել: Չգիտեմ, «սեր» բառի բացատրությունը կարող եմ տալ, թե ոչ, բայց հաստատ գիտեմ, որ սահմանումը դեռ ոչ ոք չի տվել: Ամեն մեկը իր ձևով է պատկերացնում այդ զգացմունքը:

Սիրում եմ զրուցել այն թեմաներով, որոնց մասին սովորաբար լռում են: Այդ թեմաների շուրջ ավելի շատ հարցեր են առաջանում:

Ուսուցչուհուս հարցերը ստիպում էին մեզ լավ մտածել այն հարցերի շուրջ, որոնք մենք համարում էինք դեռ անհասանելի մեզ համար: Երբեմն մոռանում ենք, որ մեծանում ենք: Ասաց օրինակ.

-Զոհաբերություն հանուն սիրո:

Պատասխանները տարբեր էին.

-Այո:

-Չգիտեմ:

-Եթե հարյուր տոկոսով վստահում ես:

Այսպես շարունակ: Մեր պոեզիայի ժամը ավարտվեց այս խոսքերով.

-Առաջին սերը, առաջին հացի նման կուտ է գնում,- և ավելացվեց,- բայց չի մոռացվում:

astghik qeshishyan

Կիսաշրջազգեստով պելեները

Գաղտնիք չէ, որ ֆուտբոլն աշխարհի ամենատարածված սպորտաձևն է: Աշխարհի բնակչության մոտ կեսը՝ 3.5 միլիարդ մարդ, հետաքրքրված է ֆուտբոլով:

Տարիներ շարունակ ֆուտբոլը համարվել է տղամարդկանց սպորտաձև: Ու թեև քիչ չեն ֆուտբոլասեր կանայք, տղամարդկանց զգալի մասը անլուրջ է վերաբերվում նրանց. «Աղջիկները ֆուտբոլից ոչինչ չեն հասկանում, հետաքրքրված են միայն ֆուտբոլիստների արտաքինով», կամ անհեթեթության հասնող այս մյուսը. «Նրանք ձևացնում են, թե սիրում են ֆուտբոլը, որ դուր գան տղաներին»: Մոտավորապես նույն կերպ են վերաբերվում և կին ֆուտբոլիստներին: Չնայած նրան, որ օրինակ՝ բրազիլուհի Մարթան կենդանի լեգենդ է, կամ ամերիկուհի Ալեքս Մորգանը տարեկան գրեթե կես միլիոն դոլար է վաստակում, միևնույնն է, «գուգլ»-ում կին ֆուտբոլիստների փնտրելիս նախևառաջ կտեսնենք «ամենագեղեցիկ և սեքսուալ ֆուտբոլիստուհիները» վերնագրով նյութեր:

Մինչդեռ կանայք ֆուտբոլով սկսել են հետաքրքրվել տղամարդկանց հետ միաժամանակ՝ 19-րդ դարի երկրորդ կեսից: Պահպանված է 1869-ին արված մի նկար, որում կիսաշրջազգեստով ու երկարաճիտ կոշիկներով աղջիկները ֆուտբոլ են խաղում: Սրանից 25 տարի անց Անգլիայում ստեղծվեց կանանց ֆուտբոլային առաջին ակումբը՝ «British Ladies»-ը: Ակումբի հիմնադիր, կանանց իրավունքների պաշտպան Նելի Հադսոնն ասել էր, որ ստեղծել է ակումբը՝ ապացուցելու աշխարհին, որ կանայք այնպիսի անպետք ու դեկորատիվ էակներ չեն, ինչպիսին նրանց փորձում են ներկայացնել տղամարդիկ:

1920թ.-ին Անգլիայում արդեն կին ֆուտբոլիստներից կազմված 150 թիմ կար: Նույն թվականին՝ «Նվերների օրը» (Սուրբ Ծննդին հաջորդող օրն է, երբ շատ անգլախոս երկրներում ընտանիքները փաթեթավորում են տոնական ընթրիքի մնացորդներն ու այլ նվերներ և նվիրում աղքատներին), 53 հազար հանդիսական էր հավաքվել «Էվերթոն»-ի «Գուդիսոն Փարք» ստադիոնում և հազարավորներն էլ՝ մարզադաշտի դարպասների մոտ՝ դիտելու կանանց ֆուտբոլը: «Էվերթոն»-ի տղամարդկանց թիմի խաղերը 2014-15 մրցաշրջանում դիտել են 39 հազար մարդ:

Հենց 1920-ին էլ «Dick Kerr Ladies» թիմը պատմության մեջ առաջին անգամ խաղադաշտ դուրս եկավ ինչպես տղամարդիկ՝ կարճ շորտերով: Նախկինում հագնում էին ծնկից ներքև հասնող տաբատներ. ոչ մի բաց մաս մարմնի վրա:

Այնուհանդերձ, 1921-ի դեկտեմբերի 5-ին ֆուտբոլի ասոցիացիան արգելում է կանանց ֆուտբոլ խաղալ՝ համարելով այն անպատշաճ: Թեև այս քայլն էապես դանդաղեցրեց կանանց ֆուտբոլի զարգացումը, նրանք չհանձնվեցին: 1966-ին Անգլիայում տեղի ունեցավ առաջին ոչ պաշտոնական «World Cup»-ը. կանանց ֆուտբոլն սկսեց վերակենդանանալ:

1972թ.-ից ֆուտբոլն ամերիկուհիների շրջանում ամենատարածված խաղերից է, իսկ ԱՄՆ-ի կանանց հավաքականը՝ լավագույններից մեկն աշխարհում, մինչդեռ տղամարդկանց ֆուտբոլն այս երկրում անհամեմատ պակաս է զարգացած: Միայն 1991-ին Չինաստանում անցկացվեց կանանց ֆուտբոլի առաջին պաշտոնական աշխարհի առաջնությունը, որում հաղթեցին ամերիկուհիները: ԱՄՆ-ի թիմն ամենահաջողակն է՝ հաղթել է անցկացված 7 առաջնություններից 3-ում: Այլ է պատկերը Հայաստանում: Մեզ մոտ չի  անցկացվում կանանց թիմային առաջնություն, մինչդեռ տղամարդկանց բարձրագույն խմբում վեց թիմ կա:

Ինչևէ, այսօր ՖԻՖԱ-ն ու ՈՒԵՖԱ-ն մեծ գումարներ են ծախսում կանանց ֆուտբոլը զարգացնելու համար: ՖԻՖԱ-ի հաշվարկով այժմ ֆուտբոլ է խաղում ավելի քան 30 միլիոն կին, իսկ երիտասարդ ֆուտբոլիստների 14%-ը աղջիկներն են: Ո՞վ գիտե, գուցե կանանց ֆուտբոլն էլ ժամանակի ընթացքում նույնքան պոպուլյար ու մասսայական դառնա, որքան տղամարդկանցը:

Լուսանկարը` Թամարա Գալստյանի

Տյառնընդառաջը Մրգավետում

Այսօր փետրվարի տասներեքն է, հայոց եկեղեցին նշում է Տյառնընդառաջ տոնը: Արդեն ավանդույթ է դարձել, որ ամեն տարի այս տոնին մեր՝ Արարատի մարզի Մրգավետ գյուղի դպրոցում դասերից հետո բոլորս դուրս ենք գալիս բակ, որպեսզի ներկա լինենք կրակի վառելու գործընթացին: Հետո սկսում ենք մեծ շրջան կազմել և շրջել կրակի կողքով, հետո սկսում ենք թռչել կրակի վրայով: Սկզբում թռչում են երեխաները, այնուհետև մեծերը:

Բոլորս շատ ոգևորված էինք, և թեև դրսում շատ ցուրտ էր, կրակն ասես կոտրում էր ցուրտը և կարծես ասում, որ սաստիկ ձմեռն արդեն ավարտին է մոտենում: