-Պայուսակդ տեղը դիր…Սպիտակ վերնաշապիկդ հանի…Թող, ես կկախեմ… Արի՝ մազերդ նորից հավաքեմ…Հյուսե՞մ, չէ՛, ժամանակ չկա… Էսօր տառ անցա՞ք…Չէ՞… Էլի նկա՞ր էիք պատմում…Ձանձրանո՞ւմ ես…Դե պիտի դիմանաս… Բոթասներով չե՞ս շոգի… Հաց չկերար…Ոչի՞նչ, էնտեղ կուտե՞ս… Լավ, դե վազի, ուշանում ես…

Սա ձեզ ինչ-որ բնական զրույց թվաց, չէ՞: Ի՞նչ կա որ: Մաման երեխուն ինչ-որ տեղ ա ճանապարհում: Մանկապարտե՛զ: Մաման ինձ մանկապարտեզ էր ուղարկում: Հարցնում եք՝ ո՞ւ: Դուք էլ եք գնացել մանկապարտեզ, ու սա հեչ էլ արտասովոր պատմություն չի՞: Սխալվեցիք:

Դե գրեթե բոլորս էլ անցնում ենք կյանքի «մանկապարտեզ-դպրոց-բուհ» ճանապարհը: Ոմանք առաջին կամ երրորդ կանգառները բաց են թողնում, բայց հիմնականում պատկերն այսպիսինն է: Ես էլ բացառություն չեմ: Եղել եմ ջրիկ ու վայրենի երեխա, հետո՝ լուրջ ու կարգապահ դպրոցական, համալսարանն էլ դեռ սպասում է ինձ: Բայց չէ՛, լավ էլ բացառություն եմ: Ուրեմն սկսենք:

2004-ի ամռանը (այդ ժամանակ 5,5 տարեկան էի) մեր տուն մտան մի քանի կանայք՝ ինչ-որ գրքեր ձեռքներին: Չէ՜, ի՞նչ Եվհովայի վկա: Մաշտոցի վկաներն էին՝ դպրոցից, գիրքն էլ «Այբբենարանն» էր: Իրենց՝ մամայի հետ ունեցած երկար զրույցից այն հասկացա, որ ուզում են ինձ դպրոց տանել: Այդ տարվա «նորակոչիկները» մեր գյուղի համար աննախադեպ շատ էին՝  30-ից ավելի, ու անհրաժեշտ էր ևս մեկը, որ դասարանը կիսվեր: Դպրոցում իմացել էին, որ ես արդեն գրում, կարդում եմ, ու որոշել էին՝ հարմար թեկնածու եմ: Սեպտեմբերին արդեն դպրոցում էի: Դասի էի գնում 7 տարեկանների հետ, թեև ինքս դեռ 6 էլ չկայի: Կասեք՝ հեչ էլ բացառիկ չէ: Համաձայն եմ: Շատերն են ժամանակից շուտ դպրոց գնացել, բայց մինչև վերջ կարդացեք:

Քանի որ ինձ համար շատ դժվար էր էդպես միանգամից կտրվել խաղերից ու ընկերներից, մայրիկս պայմանավորվեց մանկապարտեզի ղեկավարության հետ (նրանք ինձ շա՜տ էին սիրում), որ դպրոցից հետո նորից մանկապարտեզ պիտի գնամ: Փաստորեն, մոտ 12-ին ավարտվում էին դասերը, հրաժեշտ էի տալիս ուսուցչուհուս, դասընկերներիս, վազում տուն, փոխում հագուստներս ու շտապում դաստիարակչուհիներիս ու ընկերներիս մոտ: Ժամը 5-ին տուն էի գալիս: Այո՛, ոչ թե ծնողներս էին գալիս ու ինձ տուն տանում, ինչպես մյուսների դեպքում էր, այլ ինքս էի գնում: Ինձ ամեն ինչ թույլատրված էր. չէ՞ որ դպրոցական էի: Գալիս էի տուն, արագ «նկարում» հանձնարարված մասնիկները՝ փնթփնթալով, թե դա թող տառերը չիմացողները գրեն, իմ շատ էլ պետքն է… Ու վազում էի բակ՝ խաղալու:

Այս տարօրինակ պայքարս՝ մանկապարտեզ VS դպրոց, խաղ VS դաս,  ավարտվեց օրեր անց  մարզպետարանի շենքում կոստյումավոր, շիկահեր տիկնոջ  «Գրել, կարդալ կարողանալը ոչ մի նշանակություն չունի, նա դեռ շատ փոքր է դպրոցի համար, թողեք՝ երեխան մանկություն ապրի» նախադասությամբ: Եվ այսպես, հին ու բարի խաղալիքները ջախջախիչ հաղթանակ տարան գիրք ու գրիչի նկատմամբ: Ես սկսեցի նախկինի պես առավոտյան 9-ին մանկապարտեզ գնալ: Ռևանշը ուղիղ մեկ տարի անց կայացավ, և դպրոցը 11 տարի ժամկետով հաղթանակ տարավ:

Դե հիմա ասեք, տեսնեմ՝ ձեզնից քանի՞սն են դպրոցից րոպեներ հետո ու մանկապարտեզից րոպեներ առաջ մայրիկի հետ զրույց ունեցել, քանի՞սն եմ միաժամանակ և՛ դպրոց գնացել, և՛ մանկապարտեզ:

Ու ամեն տարի սեպտեմբերին, երբ դպրոց ենք գնում, ուսուցիչներն անպայման հարցնում են, թե  ինչպես անցավ ամառը, ինչ ենք արել և այլն:

Արդեն 12-րդ սեպտեմբերս է, թվով վերջինը` որպես աշակերտ:

Այս տարի որոշեցի այդ ավանդույթ դարձած հարցին պատասխանել մի փոքր շուտ:

Այս ամառ ես հասկացա, որ մի քիչ մեծացել եմ:
Հունիսս լրիվ «գիտական էր», ու լի ձեռքբերումներով: Հենց հունիսին էր, որ մասնակցեցի «Մանանայի» դասընթացին, ու դարձա թղթակից 17.am-ում: Հենց հունիսին կարդացի լիքը գրքեր, որովհետև զգում էի, որ հաջորդող 61 օրերին չեմ հասցնելու, ու այդպես էլ եղավ:

Հուլիսս սկսվեց ընտանեկան մթնոլորտում,  շարունակվեց «Հայաստանի պատանեկան նվաճումներում», ու ավարտվեց արդեն հարազատ դարձած «Հույսի Կամուրջում»:

Օգոստոս: Անկեղծ ասած օգոստոսին այսքան շուտ չէի սպասում, բայց, որ էկավ, իր հետ էլի լիքը բան բերեց: Օրինակ` շտեմարաններ հայոց լեզվից և գրականությունից: Իր հետ օգոստոսը բերեց նաև Հայաստանի պատանի թղթակիցների մեդիա ճամբարը դեպի Դիլիջան: Մեդիա ճամբարում սովորեցի ավելի լավ գրել, ավելի ճիշտ բռնել ու օգտագործել ֆոտոապարատն ու իհարկե, սովորեցի ֆիլմ նկարել:

Օգոստոսն էլ եմ համարում ձեռքբերումների ամիս: Իսկ այս ամառս` ստացված: Ամռան ավարտին մնացել է հաշված օրեր, բայց այս տարին տարբերվում է մնացած 11-ից: Եթե անցյալ տարի հարցնեին, ուզում եմ բացվի դպրոցը, թե չէ, երևի կպատասխանեի՝ չէ, բայց հիմա ուզում եմ, որ շուտ գա սեպտեմբերը, որ վերջին անգամ զգամ սեպտեմբերի 1-ին որպես աշակերտ դպրոց գնալս:

Այցելեցի մեր համագյուղացի 82-ամյա Մարտին պապիկին` հարցազրույց անցկացնելու նպատակով: Ջերմ հյուրընկալության արժանացա: Երբ Մարտին պապն իմացավ, որ ուզում եմ մեր գյուղի` Մրգավանի, պատմությանը ծանոթանալ ՝ առանց իմ հարցերի սկսեց.

-Մենք եկել ենք Ուրմիա լճի ափից, 1828 թվականին՝ Թուրքմենչայի պայմանագրով: Երբ ժողովուրդը շաժվել է այնտեղից, նրանց թիվը հասել է մոտ 4,5 հազարի: Ուրմիա լճից մինչև Արևելյան Հայաստան եկել են ոտքով: Արաքսի աջ ափով շարժվելով հասել են Գրիգոր Լուսավորչի տարածքից ոչ հեռու: Քանի որ գարուն է եղել, գետի ջրերը վարար են եղել՝ կանայք, երեխաները և ծերերը մնացել են աջ ափին, իսկ տղամարդիկ և երիտասարդները անցել են մյուս ափ: Անցնելով այս ափ, տղամարդիկ սկսել են կացարաններ կառուցելը, հողը մշակելը: Իրենց հետ ունեցել են սերմեր, մատղաշ ծառերի տնկիներ, խաղողի տարբեր տեսակներ: Խաղողի տեսակների անունները հիմնականում եղել են պարսկերեն՝ մսխալի, խարջի:

Աշնանը, երբ գետի ջրերը պակասել են, գետի այս ափ են տեղափոխվել 46 տնտեսություն՝ 22-ը մի գյուղից, 24-ը` մի: Նրանք իրար նկատմամբ լավ հարաբերություններ չեն ունեցել, մեկը մյուսին ասել է իլան՝ օձ, իսկ մյուսը զիլան՝ գող-ավազակ, սակայն ժամանակի ընթացքում այդ լարվածությունը անցել է` միմյանց հետ երկար ժամանակ մի գյուղում ապրելուց:

Գյուղացիները հասցրել էին նաև փոքրիկ եկեղեցի կառուցել, բայց քանի որ այն կառուցված է եղել չթրծված աղյուսից, ժամանակի ընթացքում քանդվել է:

Արարատ լեռան լանջին եղել է Սբ. Հակոբ եկեղեցի՝ Ակոռի գյուղում: Երկրաշարժից հետո, երբ եկեղեցին քանդվել է, այնտեղից քարեր են բերել այստեղ՝ մեր գյուղ: Եվ այստեղ կառուցել են Սբ. Հակոբ եկեղեցին, որը Արաքս գետից գտնվում է նույն հեռավորության վրա, որքան Ակոռիինը:

Մեր գյուղը շատ նպաստավոր պայմաններում է գտնվում, Հայաստանում աճող գրեթե բոլոր մրգերից մենք ունենք, որոնք մշակում ենք ինքներս:

Ուշադիր լսեցի մինչև վերջ, շնորհակալություն հայտնեցի հարցազրույցի համար: Ցանկանում էի արդեն գնալ, երբ ասաց, որ շատ է սիրում լրագրողներին և շատ ուրախ կլինի, եթե իմանա, որ որոշել եմ հետագայում դառնալ լրագրող:

Հարցազրույց Մարգահովիտ գյուղի բնակչուհու հետ

Բոսքյանդ, Համզաչիման, Մարգահովիտ. սա նույն գյուղն է, տարբեր ժամանակ տարբեր անուններով:

-Թուրքերի ժամանակ, որ եկել են, արդեն համարյա մտնելուց են եղել մեր գյուղը, խոտերը դեղնած են էլե, թուրքերը ասել են` Բոսքյանդ: Դրանից հետո Համզաչիման ա դրվել, ճիշտն ասած, ես չգիտեմ` ինչ հիմունքներով ա դրվել: Այնուհետև  կառավարության որոշմամբ գյուղի անունը փոխվեց Մարգահովիտ,- պատմում է իմ զրուցակիցը` Մարգահովիտ գյուղի բնակչուհի, 62-ամյա Ալինա Բեկչյանը:

-Գյուղը քանի՞ բնակիչ ունի:

-4300 բնակիչ, որից  287-ը` ժամանակավոր, 3853-ը` հիմնական:

-Ի՞նչով են զբաղվում այստեղի բնակիչները:

-Անասնապահությամբ, հողագործությամբ` հիմնականում կարտոֆիլ են աճեցնում: Մեկ էլ մեր երիտասարդությունը հիմնականում արտագնա աշխատանքի է գնում:

-Իսկ կյանքը գյուղում ակտի՞վ է, թե՞ պասիվ` հիմնականում տատիկ-պապիկներ:

-Դե, գյուղ ա, էլի, բայց մենք ակտիվ երիտասարդներ ունենք, ովքեր երիտասարդական կենտրոն են ստեղծել:

-Իսկ ի՞նչ են անում երիտասարդական կենտրոնում:

-Հավաքվում են, զրուցում են, ինչ-որ ծրագրերի են մասնակցում ու շահում:

-Ի՞նչ ծրագրեր:

-Շահեցին ինչ-որ մանկապարտեզի համար ծրագիր, գույք բերեցին, խաղալիքներ երեխաների համար, մի այլ ծրագրով` պարի խմբի համար շորեր, էն մյուսով էլ` թեքահարթակներ սարքեցին:

-Կա՞ն գյուղում այնպիսի հիմնախնդիրներ, որոնք մոտ ապագայում կստանան լուծումներ:

-Շատ ունենք խնդիրներ, հիմա մի նոր ծրագիր կա, որը ուզում ա գյուղում աղբարկղերի հարցը լուծի, մերն արդեն շարքից դուրս ա էկել: Կամուրջ ունենք, երևի կամրջի շինարարությունը սկսեն: ՄԱԿ-ի ծրագրերից ա կարծեմ, Երևանից էին եկել, անունը չեմ հիշում կոնկրետ:

-Կուզենայի՞ք գյուղից գնալ ու ապրել ուրիշ տեղ:

-Ե՞ս, ես չէ, ազիզ, ես գյուղը շատ կսիրեմ, բաներ կա ինձ քաշող, ես ուրիշ տեղ չեմ կարա ապրեմ, ես ստեղ ծնվել եմ, ստեղ մեծացել:

Վերջ, նորից վերջ։
Վերջանում է երեկվա պես դեռ նոր սկսված երեք ամիսը։ Էն, որ անհամբերությամբ էինք սպասում մեր էս ուրախ հանգստին, որ նոր էինք կազմել, թե ամռանը ինչ պետք է անենք, ոնց պետք է անենք, որ լավ անցնի։ Մեր ուրախ ամառային արձակուրդների երեք ամիսը վերջանում է։
Էս ամառ ամենայուրահատուկն էր, բոլոր ամառների մեջ։ Հենց էս ամառ էր, որ դարձա 17.am-ի թղթակից, ու որը մեծ դեր կատարեց իմ կյանքում։ Ճիշտ է, ես ամառները չեմ սիրում, բայց էս մեկը մի տեսակ ամենաուրախ ու հաճելի ամառն էր։ Բայց՜ էս էլ է վերջանում։
Ու նորից գալիս է նոր ուսումնական տարի, նորից իմ սիրած ոսկեզօծ աշունը։ Իմ սիրած ժամանակահատվածը, որ մի տեսակ հոգիդ հանգիստ է լինում: Միշտ նստած երազում ես, բայց երևի աշնան վերջում միշտ չի, որ մեր երազանքները պահում ենք, կամ իրագործում։ Շատերը հաստատ դառնում են աշնան չորացած տերևների նման, ու հաստատ քամին՝ աշնան մեղմ քամին, բոլոր տերևների հետ «քշում տանում է»։
Էս աշունը ու իրեն հաջորդող ձմեռը, գարունը ու ամառը հաստատ ուրիշ կլինեն իմ ու իմ հասակակիցների համար։ Երկու տարվա մեր տանջանքը, մեր բոլոր երազանքները, սպասումները հաստատ էս ամառ կիրականանան։

Դե իհարկե, ուսումնական տարին կավարտվի, վերջին զանգ ու նոր քննություններ կլինեն։
Ամառը դեռ չի ավարտվել, իսկ ես երազելով մեկ տարի առաջ ընկա: Երևի անհամբերությունից է:

Այսօրվա մեր դասի թեման նկարահանումների հիմունքներն էին: Դիանան, Աշոտը և Հովնանը մեզ սովորեցրեցին, թե ինչպես պետք է օպերատորություն անել, աշխատել տեսախցիկի հետ: Սովորեցրեցին լույսի տեսակները, և թե ինչպես պետք է հարցազրույց վերցնել, որտեղ պետք է կանգնի լրագրողը, որտեղ` օպերատորը, ինչպես պետք է աշխատել լույսի հետ: Մեզ հանձնարարեցին բաժանվել թիմերի և միմյանցից հարցազրույց վերցնել: Թիմակիցներիս` Արտյոմ Մամյանի և Մերի Մուրադյանի հետ ավելի մտերմացանք, միմյանց մասին ավելի շատ բան իմացանք:

Մեր վարպետության դասից էլ շատ կարևոր բաներ քաղեցի: Հատկապես այն, որ պետք է լինել յուրօրինակ և նկարել այն, ինչ մեզ դուր է գալիս, հետագայում ինձ շատ կօգնի: Իմացա, որ պետք է խուսափել շատ շոշափվող հարցերից և անդրադառնալ այն թեմաներին, որոնցից մյուսներն են խուսափում:

Դիտեցինք ֆիլմ, որն ինձ համար բավականին կարևոր դարձավ: Երբ վերադառնամ տուն, անպայման կդիտեմ այն ևս մեկ անգամ, որպեսզի ֆիքսեմ բոլոր բառերը և խորհուրդները: Ֆիլմում ասվում էր նաև, որ յուրաքանչյուր ֆոտո պետք է պարունակի իր մեջ հույզեր, էմոցիաներ, պատմի ինչ  որ պատմություն:

Ես վստահ եմ, որ այսօրվա ստացած գիտելիքներս հետագայում ինձ պետք կգան: