Մեզ համար աշունն էլ գույներ չի պարունակի, այլ այս պատերազմից հետո այն կլինի տխրության աշուն:

Աշնանը տերևներն են դեղնում, բայց նաև ծաղիկներ են ծաղկում, մարդկության պատմությունն էլ է այդպես. մի կողմից պատերազմը մարդկանց կյանքեր է խլում, մյուս կողմից` մի նոր սերունդ է լույս աշխարհ գալիս:

2020 թվականի աշունը տարբերվում է մնացած բոլոր աշուններից: Այս անգամ աշնան մեղմ քամին դեղնած տերևներին չբարձրացրեց երկինք, որ շարվեն այնտեղ, այլ մեր անմահացած տղաների հոգիները բարձրացան  վերև: Համոզված եմ, տերևների փոխարեն նրանց հոգիներն են պար ածում՝ ի նշան մեր գալիք հաղթանակի…

Այս տարի աշնան անձրևների արդյունքում չվարարեցին գետերը, այլ մայրերի լացով լցվեցին Հայաստանի գետերը… Աշնան օդում մարդկանց հառաչանքն է  սառել,  մարդանց տխրությունը մերկացրել է ծառերը: Աշունն այս անգամ անուշ չի բուրում, նա արնահոտով է շաղախված… Թախիծն այս անգամ այլ իմաստ ունի… Մարդիկ այլևս չեն շտապում տուն, նրանք թողեցին տունը ու դարձան աշնան թափառող քամու պես: Տանիքներից էլ ծուխ դուրս չի գա, ախր, այդ տները դարձան ծուխ:

Ամենուր տխրություն է, ծառերի վերջին կանաչ տերևներն արագ դեղնում են ու արագ փշրվում: Չէ որ մարդկանց սրտերն արդեն փշրված են: Ձմեռն առջևում է, կսառեցնի ամեն ինչ, կհանդարտվի սպիտակ քողի տակ, իսկ գարնանը բոլորը նորից կծաղկեն բնության հետ համահունչ…

Բայց ցավը հավերժ կթևածի բոլորի հոգիներում, կերգի հաղթանակի երգը, կծնվի ու կմահանա տարվա եղանակների պես:

Մարդիկ աստվածացնում են նրանց, ում չեն տեսնում, ում մասին միայն լսում են, ում հետ շփվելու հնարավորություն չունեն:

Գուցե…

Երբ դեռ 3-4 տարեկան էի, «Աստված» բառը լսելուն պես պատկերացնում էի սպիտակ մազերով, տառապած, բայց միևնույն ժամանակ,  իր մեջ հպարտություն ու վեհություն կրող արտաքինով մի մարդու: Տարիներ հետո, երբ արդեն ավելի գիտակից տարիքում նայեցի պապիկիս լուսանկարները ու հիշեցի, թե «Աստված» բառի ու դրա բնութագրի մեջ ինչպիսի մարդու էի պատկերացնում, հասկացա, որ պատկերացրածս մարդը պապիկս է…

Երբ ավելի փոքր` 2 տարեկան էի, ըստ մայրիկիս, հանկարծ սկսել եմ լացել և ասել «Կարոտել եմ պապիին» (մարդու, որին երբևէ չեմ տեսել):

Գիտե՞ս, պապի´, ես սպասում էի ու հիմա էլ սպասում եմ գալուդ: Հա, սպասում եմ: Ես գծել, նկարել եմ էդ պահը: Էն ժամանակ մեր տան պատերն ուրիշ գույնի էին, դռներն ուրիշ էին: Ես էն ժամանակ էլ էի պատկերացնում գալդ ու հիմա էլ… Ու երբ խորը մտածում եմ, հասկանում եմ, որ մտածածներիս, պատկերացումներիս ու երևակայածս երկու պահերի տարբերությունը այնուամենայնիվ դռներն են, պատերի գույնը, տան մի քիչ ուրիշ ձև լինելը: Ես էլի նույն ձև եմ պատկերացնում գալդ, էդ պահին հագուստդ, մազերիդ ձևն ու գույնը, դեմքիդ արտահայտությունը. ասես պատերազմը ոչ թե 28 տարի առաջ է վերջացել (երբ ես չկայի էլ), այլ հենց նոր, ու դու մարտի դաշտից հոգնած ու հաղթանակած ես վերադարձել էն սպիտակած մազերով, էն տառապած, բայց վեհ ու հպարտ դեմքի արտահայտությամբ, ու էն խորը, դեպի ներքև հառած հայացքով (ոնց որ քո նկարի մեջ էր), ու թեև դու բառերով չես ասում, բայց հայացքով մի բաժակ ջուր ես խնդրում: Էլի նույն ձև եմ պատկերացնում իմ՝ քեզ առաջին անգամ տեսնելը: Չէ, քեզ հատուկ չեմ գալիս դիմավորելու, չեմ գալիս` լսելով դռան թակոցը, զանգը կամ ոտնաձայները: Տեսնում եմ պատահական, աստիճաններից իջնելիս: Էլի նույն ձև եմ պատկերացնում խոսելս, հայացքս ու հայացքդ…

Ուզում եմ բարևել ու հարցնել, թե ո՞վ է անծանոթը ու նույն պահին, նայելով անծանոթի աչքերի մեջ, հասկանում եմ, որ չէ, ինքն ամենևին էլ անծանոթ չի, ինքն իմ հին, իմ վաղեմի բարեկամն է: Ու առաջին բառը, որն ասում եմ, «Պապի՜» բացականչությունն է: Ու ինքն ինձ ընդունում է ինչպես անծանոթի, գիտակցելով, հասկանալով, որ ամեն դեպքում միակ հնարավոր տարբերակն էն է, որ իր թոռն եմ… Ես իր համար անծանոթ եմ, որովհետև ինքն ինձ նկարով էլ չի տեսել, բնական է, կապված էլ չի լինի ինձ հետ թեկուզ հոգով… Իսկ ես կապված եմ ծնվածս օրվանից: Ու ես էլի նույն կերպ եմ պատկերացնում. ես չեմ առաջարկում առաջ գալ, միջանցքում կանգնած եմ խոսում, որովհետև շփոթված եմ, ուրախացած, զարմացած, կորցրել եմ գիտակցությունս:

Ու ես էլի նույն կերպ եմ պատկերացնում օրերի ընթացքում մեր մտերմանալը, մեր զրույցները. մենք նստած ենք բուխարիի մոտ, բազկաթոռներին, դու ինչ-որ բան ես կարդում (հավանաբար թերթ, որը հիմա ոչ ոք չի կարդում) ու պատասխանում ես հարցերիս:

Գիտե՞ս, եթե ես քեզ տեսնեմ, անպայման ցույց կտամ վերնագրով քեզ հետ կապված և մնացած շարադրություններս, որոնց մեջ մի տող կամ մի պարբերություն հիշել եմ քեզ: Երևի  դրանք է´լ ավելի անկեղծ  ասված խոսքեր են, որովհետև ասվել են խոսքի մեջ, ինչ-որ այլ բան ներկայացնելիս և ոչ հստակ ընտրված թեմայի շրջանակներում:

Ու գիտե՞ս, երևի իմ սրտաճմլիկ, շատ ժամանակ անմիտ (բայց անկեղծ սրտով) գրածները կարդալիս կծիծաղես, կասես. «Ես էսպիսին չեմ»…

Ես միշտ փորձում եմ գրածիս միջից հանել ածականները, բացականչական նշանները ու բազմակետերը ու երևի մի օր էդ տեսակ կատարելության կարողանամ հասնել: Բայց երևի դժվարությամբ կարողանամ քո մասին առանց ածականների գրել… Ախր, դու ուղեղումս չես, դու սրտու´մս ես:

Պատերազմները շատ կյանքեր են խլում, շատ մարդկանց սրտի ու հոգու դատարկության պատճառ դառնում, բայց պետք է միշտ պայքարել, եթե ոչ զենքով, ապա մշակույթով, կրթության ու գիտության առաջընթացով: Ես իմ չափով պայքարում եմ, ու վստահ եմ, որ հաղթանակը մերն է լինելու:

Այս իրադրությունը Հայաստանում արդեն տիրում է երկար ժամանակ, սակայն մտքերս չէի կարողանում հավաքել ինչ-որ բան գրելու համար: Ուզում էի գրել, բայց մտքումս հազար ու մի հարց էր ծագում. «Ի՞նչ են ուզում այդ գրողի տարած թուրքերը մեզանից», «Ե՞րբ կավարտվի այս ամենը», «Ո՞րն է լինելու նրանց հաջորդ նենգ քայլը» և վերջապես` «Ի՞նչ է սպասվում մեզ այս ամենից հետո»… Քանի որ սա շատ նեղ անձնական հարց է յուրաքանչյուր հայի համար՝ կարող ենք այն անվանել նեղ համահայկական:

Չեմ ուզում գրել առավել ծեծված թեմաների մասին: Հիմա մեր ազգը ավելի քան երբևէ միասնականության, ոգևորության կարիք ունի: Եվ հիմա, ինչպես ամեն դժվար պահի, մենք համոզվում ենք, որ այդ միասնականությունն ու ոգևորությունը կարող ենք ստեղծել միայն մենք՝ հայերս, իրար օգնելով, իրար ապաստան, հագուստ, սնունդ տրամադրելով: Սա մեր նեղ համահայկական հարցն է:

Ասում ենք «թուրքը չի փոխվում, չի էլ փոխվի»: Այո, մենք դարեր շարունակ սրանում համոզվում ենք: Իսկ ՀԱՅ-ը փոխվում է: Այն հայից, որը 1915-ին փրկվելու համար փախչում էր դեպի անապատ, մնացել է միայն հավատքը և ապրելու ձգտումը: Հիմա այդ հավատքը և ձգտումը համալրվել են հայ երիտասարդի աննկուն ոգով, հայրենասիրությամբ, կամքով: Այն,  ինչ անում են հայ զինվորները այս պահին, գրվում է ոչ միայն հայերիս, այլ նաև ամբողջ աշխարհի պատմության էջերում: Օրեցօր համոզվում ենք նրանում, որ մեզ հաղթելը ուղղակի անհնար է, քանի որ մեր թիկունքին կանգնած են մեր տղերքը, ովքեր ունեն Սուրբ նպատակ՝ անառիկ պահել մեր հողերը: Շատերն էլ հետ չեն գա, բայց նրանց կհիշենք որպես հերոսների:

Արցունքներ են հավաքվել աչքերիս, ինչպես  ամեն անգամ հայրենիքի համար իրենց կյանքը զոհած զինծառայողների անունները լսելիս: Բայց լաց չեմ լինում: Չեմ էլ լացելու, որքան էլ որ անտանելի լինի ցավը, զսպելու եմ ինձ:

Արցունքներս պահել եմ հաղթանակի համար:

-Պատերազմ է…

Լսվում էր ամենուր դեռ մի քանի օր առաջ: Այդ լուրն ամբողջապես փոխեց կյանքս, ստիպեց վախենալ ու սեփական մաշկիս վրա զգալ դրա անդառնալի հետևանքները: Հասկանալ, որ աշխարհում կա մի կյանք, որն իմ կյանքից ավելի թանկ ու կարևոր է:

Իմ կյանքում արդեն, ցավոք սրտի, երկու անգամ տեսել էի պատերազմ, բայց երրորդն ամենադաժանն էր: Չէ, ամենադաժանն Է, որովհետև դեռ չի վերջացել:

Ժամանակակից աշխարհն արեց ամեն բան ավելի զարգացած լինելու համար, բայց զուրկ մնաց մի բանից` խղճից…Պատերազմներ, որոնք ծնվեցին անձնական շահերից, խլեցին երիտասարդ կյանքեր, սպանեցին հավատը շատերի ներսում, խեղեցին ճակատագրեր: Պատերազմները թողեցին, որ իրենց սպասողների աչքերը մնան երկինք հառած, ուր այնքան սերեր բարձրացան…

Երանի լիներ մեկը, ով աշխարհի երեսից կջնջներ պատերազմ բառը, կվերացներ սահմաններն, ու կապրեինք խաղաղ: Իհարկե, հպարտություն է հաղթանակը, գրավված դիրքերն ու սահմանները, բայց ո՞ւմ են պետք դրանք, եթե չկան կյանքեր, որոնք այնքա՜ն կարևոր էին…

Կլինի հաղթանակ, բայց դա չի փարատի զոհված զինվորի մորը, նորից սիրով չի լցնի սիրած աղջկա սիրտը. կմնան հետմահու մեդալներ ու մի փոքրիկ անկյուն տան մեջ նրան հիշեցնող: Նրանց երգեր ու բանաստեղծություններ կձոնենք, փառք կտանք, բայց էլ երբեք ետ չենք բերի:

Թող ավարտվեն պատերազմները, թող հավատը չմարի մարդկանց ներսում, թող ետ գան տղաները, չպակասեն տղերքը…

Պատերազմները փոխում են մեր կյանքը, մեզ տանում են լրիվ ուրիշ աշխարհ, ուր չկա քուն, չկա հանգիստ, բայց կա շատ սեր, այո, պատերազմի դաշտում շատ սեր կա. սեր, որը ստիպում է 18 տարեկան երիտասարդին նետվել կռվի դաշտ` մտքում հիշելով մոր տաք գիրկը, սիրած աղջկա համբույրը, բարի խոստումը, որ ինչ էլ լինի` կսպասի: Կսպասի, որ սիրեն իրար տիեզերքում եղած բոլոր ուժերից ավելի ուժեղ ու լուսավոր սիրով: Ու վերջապես, նրանք պատրաստ են զոհվել, որ աշխարհում նորից սեր լինի…

Հ.Գ. Բայց ինչ էլ լինի, մենք #Հաղթելու ենք

Հաղթելու ենք պատերազմին, հեռավորությանն ու ժամանակին ու, հա, սիրելու ենք իրար ամեն ինչից շատ ու ամեն ինչից վեր: Հիշելու ենք, թե ինչպես մեր սերը պատերազմ անցավ ու ավելի ուժեղ դարձավ:

Երանի ոչ մի սեր զոհ չգնա պատերազմին, ու հաղթեն բոլորը, ինչպես ՄԵՆՔ:

Հիշի´ր ետ գալուդ խոստումը, որ ավելի ուժեղ լինես…