Sabina Davtyan

Կյանքը միայն հաղթելը չէ…

Կյանքը միայն հաղթելը չէ։ Կյանքը տասը անգամ պարտվելն է, բայց տասնմեկերորդ անգամ վեր կանգնելը, չնահանջելը, չհանձնվելը։ Դա վերքոտ ծնկներն են, գիշերները, երբ համոզված ես, որ վերջը եկել է, բայց մի առավոտ նորից աչքերդ բացում ես ու հասկանում՝ դեռ պետք է շարունակել։ Կյանքը այն պահերն են, երբ կորցնում ես հավատդ ինքդ քեզնից, երբ թվում է՝ ոչինչ չի ստացվի, բայց մի օր քո ներսում ինչ-որ ձայն ասում է. «Մի՛ կանգնիր»։ Եվ դու շարունակում ես։

Կյանքը միայն սիրելը չէ։ Կյանքը ատելն է, հիասթափվելն է, գիշերներն անվերջ շուռումուռ գալ անկողնում ու փորձել մոռանալ անուններ, որոնք սրտիդ մեջ թափանցել են ու չեն հեռանում։ Կյանքը անթիվ «եթե»-ներն են. «Եթե ուրիշ ժամանակ լիներ», «Եթե ուրիշ մարդիկ լինեինք», «Եթե ավելի շուտ հանդիպած լինեինք»… Բայց այն նաև նորից հավատալն է, նորից բացվելն է, նորից սիրելն է, անգամ երբ կարծում ես, թե այլևս չես կարող։

Կյանքը միայն հաջողությունը չէ։ Դա տապալումներն են, սխալները, անհաջող փորձերը, այն դռները, որոնք փակվում են ուղիղ քթիդ դիմաց, ու դու արյունոտ ձեռքերով փորձում ես դրանք բացել՝ չհասկանալով, որ իրականում այդ դռները երբեք քեզ համար նախատեսված չեն եղել։ Կյանքը այն բոլոր «ոչ»-երն են, որոնք լսել ես, որոնք ստիպել են քեզ կասկածել ինքդ քեզ վրա, բայց նաև այն միակ «այո»-ն, որը գալիս է ճիշտ պահին ու փոխում ամեն ինչ։ Եվ դու հասկանում ես՝ գուցե արժեր անցնել այդ ամբողջ ճանապարհը միայն այդ մեկ խոսքի համար։

Կյանքը միայն հավատալը չէ։ Կյանքը կասկածելն է, պայքարելն է ինքդ քեզ հետ, հարցեր տալը, պատասխաններ չգտնելը: Կյանքը հավատալն ու հիասթափվելն է, հետո նորից հավատալը, նորից կասկածելը։ Դա այն պահն է, երբ վստահ ես՝ չես կարող, բայց փորձում ես, անում ես ու հասկանում, որ միշտ էլ կարող ես, միայն թե երբեմն պետք է ընկնես, փշրվես, որպեսզի սովորես նորից կանգնել։
Կյանքը միայն երազելը չէ։ Կյանքը երազանքներից զրկվելն է, դրանք կորցնելն է, հետո նորերը գտնելը, հետո դարձյալ կորցնելն ու դարձյալ ստեղծելը։ Կյանքը այն է, երբ հուսահատվում ես, հավատում ես, որ ամեն ինչ ավարտված է, բայց հետո ներսումդ ինչ-որ բան ստիպում է վեր կենալ, մաքրել փոշին ու շարունակել առաջ գնալ։ Կյանքը չհասած նպատակներն են, կիսատ մնացած գրքերը, չուղարկված հաղորդագրությունները, սպասված պատասխանները, որոնք երբեք չեն գա։

Կյանքը միայն լույսը չէ։ Դա մութ գիշերներն են, երբ չես հասկանում՝ ինչ կլինի վաղը։ Դա անորոշությունն է, տանջող մտքերը, որոնք քեզ չեն թողնում քնել, երբ թվում է՝ դուրս գալու ոչ մի տարբերակ չկա։ Բայց դա նաև արևածագերն են, որոնք գալիս են ամեն անգամ, երբ թվում է՝ մութը հավերժ է։

Կյանքը միայն «լավ»-ը չէ։ Դա նաև «վատ»-ն է, որը սովորեցնում է գնահատել լավը, դժվարությունները, որոնք ստիպում են ուժեղանալ, կորուստները, որոնք հասկացնում են՝ ինչն էր իսկապես կարևոր։ Դա հարվածներն են, որոնք կոփում են հոգիդ, դա վախերն են, որոնք ստիպում են ավելի համարձակ քայլել։

Եվ վերջապես, կյանքը միայն ապրելը չէ։ Կյանքը նաև ընկնելն է, ցավ ապրելը, սովորելը, փոխվելը, ձևափոխվելը, կորցնելն ու գտնելը, ու այդ ամենից հետո՝ նորից վերադառնալը։ Կյանքը վերքերը  բուժելու ուժ ունենալն է, հիշողությունները պահելու համարձակությունն է, ցավի միջից ժպտալը, կորցրածի համար չկործանվելը։ Կյանքը շարունակվելու ընտրությունն է, ամեն անգամ, նույնիսկ, երբ թվում է՝ այլևս ոչինչ չունես շարունակելու համար։

 

Sabina Davtyan

Ժամանակի հեռու համընթացները

Հիմա դժվար է, ու դժվար է ասել՝ ավելի դժվար է եղել, թե՞ չէ։ Կիսատ մնացին շատ բաներ, անավարտ մնացին որոշները, իսկ շատերը՝ անսկիզբ։ Ժամանակը ինչ-որ անարդար է, երբ կանգնեցնում է մեզ, ու մենք չէինք հասցրել ասել այն, ինչ պետք էր՝ թե սիրեցինք ու չհասկացանք, թե հանձնվեցինք, բայց չհասկացանք էլ՝ ինչի համար։ Կիսատ մնաց ամեն ինչ՝ բառերը, գործողությունները, մարդիկ։ Դու փորձում ես վերակազմել այն, ինչ արդեն կործանվել է, բայց ամեն նոր խոսք ավելի խճճված ու ցավոտ է դարձնում ամեն ինչ։ Յուրաքանչյուր նոր տող մի ամբողջ գիրք է դառնում՝ մի գիրք, որը դեռ չսկսված մնաց անավարտ, քանի որ գլխավոր հերոսին դու հորինեցիր, իսկ իրականում նրան նույնիսկ հերոս անվանելն արդեն ծիծաղելի կլիներ։ Իսկ մյուս հերոսները ուղղակի գեղեցիկ էին դարձնում գիրքդ։ Գլխավոր հերոսի դրվագներն ու բառերը, որոնք առաջին պահին այնքան անկեղծ ու տպավորիչ էին, այսօր արդեն խամրել են՝ ինչպես անհետացած երազներ։ Այդ կեղծ հերոսը կործանեց քո գրքի առաջին էջը, ու հիմա մնում են միայն դատարկ տողեր՝ առանց բացահայտված սյուժեների ու առանց գրված ճակատագրերի։ Պատմությունը, որ մի ժամանակ թվում էր անմահ, այժմ դարձել է անտեր ու անավարտ, ինչպես ուրվական, որն էլ չէր կարող գտնել իր տեղը այդ էջերում։ Կեղծ հերոսը, ով մի ժամանակ քեզ համար ամբողջ աշխարհ էր, պարզվեց՝ ոչինչ ու ոչ ոք էր։ Դու չէիր մտածում, որ այդ կեղծ հերոսը մի օր կծածկի իրական հերոսիդ հետքերը, կկառուցի պատնեշներ ու փակուղիներ, որտեղ դու այլևս չես կարողանա գտնել այն ճանապարհը, որը նախկինում կարծես քեզ համար բաց էր։ Եվ հիմա, երբ կարդում ես այն տողերը, որոնք վաղուց մոռացել էիր, հասկանում ես, որ ամեն ինչ, ինչ դու սիրել ես, պարզապես մնաց անցյալում՝ ինչպես մոռացված պատմություն։ Նրա տեղում դու գտար միայն մենակություն, իսկ գիրքն այդպես էլ մնաց անավարտ, պատմությունն էլ՝ չստացված։ Դժվար է, երբ անցյալն ու ապագան միմյանց հետ խառնվում են, ու դու չգիտես՝ որտեղից սկսել, որպեսզի գտնես վերջը։ Բայց հանկարծ, մի պահ, դու քո ներսում գտնում ես խաղաղություն՝ առանց այն բաների, որոնք չհասցրեցիր ասել, առանց այն մարդկանց, ովքեր հեռացան։ Ու դու հանկարծ հասկանում ես, որ… Երբ կմնա ընդամենը հինգ րոպե, ու վայրկյանները գնալով կդառնան ծանր, դու կհասկանաս, որ այլևս չես սպասում ու չես հավատում։ Միամիտ կլիներ հավատալ, որ դեռ ինչ-որ բան կփոխվի, իսկ սպասել նշանակում է` հավատալ, բայց դու արդեն բավականին մեծ ես, որ հրաշքներին չհավատաս։ Ու երբ ժամացույցը կհարվածի 00։00, կհասկանաս, որ մահը խլեց հարազատներիդ, պատերազմը՝ հայրենիքդ, ժամանակը՝ ընկերներիդ, իսկ սերդ չգիտեմ՝ ինչը խլեց, կամ միգուցե՝ ով։ Հասկանում ես, որ կան հարցեր, որոնց պատասխանը ավելի լավ է չիմանաս, բայց մի բան հաստատ գիտես՝ ամեն ինչ պետք է թողնես անցյալում։ Րոպեները դանդաղ կսողան դեպի կեսգիշեր, և դու կզգաս, թե ինչպես է ներսումդ ամեն բան կոտրվում՝ հասկանալով, որ այդ վերջն անխուսափելի է։ Բայց դու արդեն որոշել ես՝ ամեն ինչ ու բոլորին թողնել այնտեղ, որտեղ նրանց տեղն է՝ հիշողությունների, երազանքների ու չապրած զգացմունքների մեջ։ Նրանց քեզ հետ տանելը կնշանակի շարունակել վազել մի կյանքի հետևից, որն արդեն կորցրել ես։ Բայց երբեմն, որպեսզի ազատվես, պետք է ինքնակամ փակես այն դուռը, որը միշտ բաց ես թողել՝ հույսով, որ ինչ-որ մեկը ներս կմտնի։ Եվ այդ դուռը մարդիկ են, ովքեր գնում են ու այլևս հետ չեն գալիս, մարդիկ, ովքեր պետք է մնային։ Երբ ժամացույցը հարվածի 00։00, դու ամեն ինչ կհանձնես ժամանակին։ Ժամանակը կսպառի ամեն բան՝ հիշողություններ, բառեր, հայացքներ, բայց ոչ զգացմունքներ։ Բայց կհանձնես մարդկանց ժամանակին, ու թողնես, որ մնան այն ամենի մեջ, ինչին դու այլևս մոտիկ չես գալու ու չես դիպչելու։ Ու այդ պահին, գուցե առաջին անգամ՝ դու կշնչես ազատության իրական օդը։ Դու կհասկանաս, որ ազատությունը չի գալիս այն պահին, երբ դու լուռ փախչում ես անցյալի ծանրությունից։ Այն գալիս է այն պահին, երբ վերջապես հասկանում ես, որ դու չես կարող պահել այն, ինչ արդեն հեռացել է, և երբ… Եվ երբ ժամացույցը հարվածի 00։00, քեզ կհարցնեն, թե ինչ երազանք պահեցիր։ Դու կնյարդայնանաս ու կպատասխանես՝ «Հերիք է հիմարություններ հարցնեք, ես չափազանց մեծ եմ երազանքներ պահելու համար», բայց իրականում բոլորից թաքուն մի երազանք կպահես՝ այն, որ երբեք ոչինչ ու ոչ ոքին չկորցնես։ Եվ երբ գիշերները մենակ մնաս, կնայես աստղերին ու կպատկերացնես, որ այդ աստղերը ոչ միայն լուսավորում են մթությունը, այլ նաև քո սրտի բոլոր անկյունները՝ հիշեցնելով, որ կա մի տեղ, որտեղ բոլորը անվտանգ են, որտեղ անշուշտ կրկին հանդիպելու եք առանց ցավի, առանց բաժանումների…

Sabina Davtyan

Ապագայի գրքից

Հաճախ լսում եմ՝ «Դու գեղեցիկ ես գրում», բայց երբ սկսում եմ գրել, գեղեցկության մասին չեմ մտածում: Երբ գրում եմ, հաճախ թվում է, թե հենց այդ բառերը թույլ են տալիս ինձ ապրել, մի փոքր թեթևացնել այն, ինչ ներսումս ծանրացել է տարիների ընթացքում։ Գրելով՝ ես կարծես  թղթին եմ  հանձնում իմ հոգու ամենածանր բեռները: Գրելով ես ազատվելու, ապրելու, կյանքը մի քիչ ավելի տանելի դարձնելու հնարավորություն եմ գտնում։ Այն պահերին, երբ ինքս ինձ հետ եմ՝ գրելու ընթացքի մեջ, ինձ թվում է, թե կանգնած եմ դիմացս խոյացող ցավի ու հիշողությունների պատի առջև՝ անխուսափելի ու անխոցելի, բայց, միևնույն ժամանակ, պատրաստ՝ դեմ առ դեմ հանդիպելու դրանց, առանց կեղծ ժպիտների ու առանց վախի։

Ասում են՝ «Գրիր գիրք։ Թող քո պատմությունը լսեն»։ Խորհուրդ են տալիս կիսել իմ կյանքը, ապրված ճամփաները, չասված մտքերը, բայց ինչ-որ տեղ սրտիս խորքում գիտեմ, որ որքան էլ ազնիվ լինեմ գրածիս մեջ, մարդիկ երբեք չեն ընկալի այդ պատմությունը այնպես, ինչպես ես եմ այն զգում։ Նրանք կտեսնեն միայն բառերը, կընկալեն տողերը մակերեսային ընթերցումով, սակայն չեն հասկանա այն խորությունն ու ցավը, որ թաքնված է դրանցում։ Այդ տողերը պարզապես բառեր չեն։ Ամեն մի նախադասություն կրում է իմ ապրած ցավն ու կորուստը, իմ մենամարտն ու հույսի վերջին նշույլը։

Ինձ հաճախ թվում է՝ եթե երբևէ գրեմ այդ գիրքը, այն կլինի ինձ համար վերջին խոստովանությունը, որից հետո կազատվեմ հիշողություններից ու թաքնված զգացմունքներից։ Կարծես այդ էջերում ինձ թույլ տամ արտահայտել այն ամենը, ինչը տարիներ շարունակ մնացել է ներսումս։

Բայց ես հասկանում եմ, որ երբ մարդիկ կարդան այդ գիրքը, շատերը կմտածեն, թե այն ընդամենը հորինվածք է՝ գեղեցիկ ու նրբորեն շարադրված պատմություն։ Նրանք երբեք չեն կռահի, որ դա իրական է, որ այդ հերոսը ես եմ։ Հնարավոր է՝ նրանք կմտածեն, որ սերն ու ցավը պարզապես գրված են ընթերցողների համար, որ դա ընդամենը մի գեղեցիկ պատմություն է։ Եվ նույնիսկ եթե ոչ ոք չհավատա այդ պատմության իրականությանը, ես կիմանամ՝ այն իմն է, իմ անձնական ճշմարտությունը, իմ ապրած ճամփան, իմ երազանքները, իմ պայքարը՝ մնալու կանգուն, սիրելու ու ապրելու համար, անգամ երբ կյանքը ինձ այլ բան էր առաջարկում։

Հաճախ մտածում եմ՝ իսկ եթե մի օր համարձակվեմ գրել այն ամենը, ինչ կա ներսումս, ամբողջությամբ ու առանց կեղծիքների, մարդիկ կհավատա՞ն։ Մարդիկ հաճախ չեն ցանկանում տեսնել ցավն ու խավարը, որը շրջապատում է մեզ։ Նրանք ցանկանում են գեղեցկություն, ոգեշնչում, ուզում են լսել սիրո ու երջանկության պատմություններ, բայց իրականությունն այլ է: Կարծում եմ, որ իմ պատմությունը երբեք չի լինի այն, ինչ մարդիկ սովոր են կարդալ։

Երբեմն ինձ թվում է, թե այդ գիրքը կլինի իմ հոգու խորը մասերը բացահայտելու միջոցը, այն անկյունները, որոնք ես միշտ թաքցրել եմ։ Կգտնվեն բառեր, որոնք ես երբևէ չեմ համարձակվել արտասանել, խոսքեր, որոնք վաղուց թաքցրել եմ աշխարհի աչքից։

Այդ գիրքը ես կլինեմ՝ մերկ, խոցելի, ամենախոր երազանքներով ու ցավերով։ Գուցե այնտեղ գտնվեն բառեր, որոնք ես ինքս երբևէ չեմ համարձակվել արտասանել։ Գիրքը կլինի այն լռությունը, որից ես խուսափում եմ, այն հարցերը, որոնք ինքս ինձ չեմ տալիս, որովհետև վախենում եմ պատասխաններից։ Երբեմն պատկերացնում եմ, որ այդ գիրքը կլինի իմ հոգու վերջին հանգիստը, որտեղ ես կթողնեմ իմ բոլոր մտքերը, իմ բոլոր երազանքները, որոնք կյանքում երբեք չեն իրականացել։

Գուցե այս գիրքը կլինի իմ խիզախությունը՝ բացվելու աշխարհին, թեկուզ գիտակցելով, որ կարող եմ չհասկացված մնալ։ Միգուցե այն կլինի մի վերջին փախուստ, որը, չնայած իր ցավին ու վախին, կարող է ինձ տալ այն ազատությունը, որին միշտ ձգտել եմ։

Եվ հասկանում եմ՝ այդ գրքում պետք է լինի ամեն ինչ՝ առանց ձևի, առանց վախի, առանց դատարկ գեղեցկության։ Այնտեղ պետք է լինի ցավը, իրական, կոպիտ, այն ցավը, որ ես միշտ փորձել եմ թաքցնել աշխարհից, որ այն չվախեցնի մյուսներին։

Կգրեմ այն, ինչ ունեմ, առանց թաքցնելու, առանց կեղծելու, և այդ ամենի հետ նաև կբացեմ իմ հոգու ամենամութ կողմերը, որովհետև գիտեմ, որ դա կլինի իմ ճշմարտությունը՝ ամբողջությամբ ու ամբողջությամբ իմը։

Գիրքը՝ դա ես եմ, իմ երազանքները, իմ հիշողությունները, իմ երազանքների մնացորդները, որոնք կյանքը, ժամանակն ու ճակատագիրը երբեք չթողեցին իրականություն դառնալ։

Susanna Charcyan

Երկիրս

Այս խև աշխարհում  դու լուսե աշխարհ,

Երկրի գեհենի անբասիր նշխար,

Քաղցր նայվածքով հար  ժպտում ես  դու

Այնքա՜ն բնորոշ քո Տիգրան որդուն։

 

Դու երգ ես  հուզիչ,  բարեհունչ ու մեղմ,

Պատմություն ես ստույգ, իմաստուն ու սեղմ,

Մայրական  աղոթք՝ ջերմ ու  սրտաբուխ,

Հայրական օջախը  շեն պահող  դու ծուխ։

 

Իմ  ավետաբեր աղավնի՜-երկիր,

Իմ  խաղաղության աղավնի՛, երկնի՛ր,

Բա՛վ է տառապես անշշունջ ու հեզ,

Հաղթանակներով ելի՛ր ասպարեզ…

Sabina Davtyan

Պոեզիան ասում է

Հայերենում ասում են․ «Քեզ հետ հաճելի է զրուցել»։

Պոեզիան ասում է․ «Մտքերս արդեն վաղուց քո ձայնով են խոսում իմ գլխում»։‌

Հայերենում ասում են. «Դու մի առանձնահատուկ մարդ ես»։

Պոեզիան ասում է. «Քո ներկայությունը անտեսանելի թելերով հյուսված է իմ զգացմունքների, հույզերի ու հույսերի մեջ, և ամեն անգամ, երբ քեզ տեսնում եմ, կարծես իմ աշխարհը վերագտնում է իր կորցրած գույները»։

Հայերենում ասում են. «Դու ինձ համար կարևոր ես»։

Պոեզիան ասում է. «Քո ամեն մի ժպիտը դառնում է մխիթարություն, և քո հայացքում ես գտնում եմ իմ խաղաղությունը, որտեղ ոչ մի փոթորիկ չի կարող քանդել այն, ինչ ներսումդ ստեղծել ես»։

Հայերենում ասում են. «Ես քեզ կարոտում եմ»։

Պոեզիան ասում է. «Քո բացակայության պահին ժամանակը դադարեցնում է ընթացքը, իսկ լռությունն այնքան ծանրանում է, որ նույնիսկ ամենափոքր հնչյունը դառնում է աղմուկ։ Կարոտը մաշվում է ներսից, և քո անունն է արձագանքում ամեն անխոս անկյունում»։

Հայերենում ասում են. «Ես չեմ կարող քեզ մոռանալ»։

Պոեզիան ասում է. «Քո հիշողությունները թաքնված են ամեն մի առօրյա պահի մեջ՝ առավոտյան սուրճի տաք գավաթում, աշնան թափվող տերևներում և երեկոյան լույսերի մարող ստվերներում։ Ամեն ինչ քեզ է հիշեցնում, որովհետև դու արդեն ժամանակից դուրս ես»։

Հայերենում ասում են. «Դու փոխեցիր իմ կյանքը»։

Պոեզիան ասում է. «Քո գոյությունն իմ կյանքում գույն դարձրեց ամեն մի վայրկյանը, և հիմա, երբ նայում եմ իմ անցյալին, տեսնում եմ, թե ինչպես է քո ներկայությունը հյուսել իմ ներկայի ամեն մի մանրամասն»։

Հայերենում ասում են. «Մենք բաժանվեցինք»։

Պոեզիան ասում է. «Դու հեռացար, բայց քո ստվերն ու քայլերը դեռ շարունակում են ներկա լինել իմ հիշողության ամեն մի անկյունում։ Չկա մի օր, որ քո ձայնը չհնչի իմ մտքերի մեջ, իսկ քո բացակայությունը դարձել է իմ մշտական ուղեկիցը՝ լուռ, բայց ուժեղ»։

Հայերենում ասում են. «Ես միշտ քեզ հետ կլինեմ»։

Պոեզիան ասում է. «Թեկուզ բաժանի մեզ տարածությունը, օրերը, ու մեր ճակատագրերը այլ ուղիներ բռնեն, ես միշտ կգտնեմ քեզ իմ մտքերի մեջ, այնտեղ, որտեղ մեր սիրո պատմությունը շարունակվում է, անգամ եթե կյանքը կանգ առնի»։

Angela Sedrakyan

Իմ գրածները ոչնչի՝ քո մասին են…

Երևի ամենատարրական բանը կգրեմ, բայց կգրեմ՝ բարև… Աշունը սկսվել է,  իսկ ծննդյանս օրից ուղիղ մեկ ամիս է անցել, չեմ էլ հիշում՝ սպասու՞մ էի շնորհավորանքիդ, չնայած, եթե չեմ հիշում՝ ուրեմն չէի սպասում։

Էս քաղաքում տեղեր կան, որ արժի աչքերդ փակ անցնել, ու ես արդեն փակ չեմ անցնում, այլ պարզ, նայում եմ էդ «տեղի» աչքերի մեջ, կամ սրտի, կամ հոգու։

Հիշում եմ էդ ձմռան «տաք» օրը, խոստումների, երդումների ու արցունք սրբոցիի, «Ես քեզ չեմ ցավեցնի էնպես, ոնց քեզ կցավեցնեին երբևէ», փաստորեն դու «մեղավոր ես» էլ ավելի ժամանակից շուտ շատ բան հասկանալուս ու հիմա, ավելի շատ քայլերս հաշվարկելու մեջ, քո շնորհիվ ամեն օր անխոցելի դառնալուս ու Աստծո տված բումերանգի մասին հիշելուս համար: Հա, մեկ էլ հիշում եմ տաք շուրթերդ, որ մատներիս էին հպվում, համբուրում էին, չէին հավատում էդ մեծ հրաշքին, հետո՝ հավատացին, երևի դրա համար էլ չկաս, երևի դրա համար ես հիմա զրոյացած վիճակում, երևի դրա համար եմ չգոյությանդ հետ հաշտվել, ներել, անցել…

Ներում եմ, որովհետև ներելն իմ գործը չի, որովհետև էդ ծածուկ աղոթքների մեջ միշտ խնդրել եմ Իրեն՝ վերջ տա տառապանքներիս, որոնք ունեմ ու, որ երբևէ կունենամ:  Փաստորեն դու տառապա՞նք էիր, բայց չէ, որ տառապանքի պահին եկար ու ասացիր, լիքը բան ասացիր, փաստորեն՝ ուղղակի էին, քո նման անուղղակի։

Էս տողերը անհասցե են, բայց ուղարկում եմ ուղիղ քո հասցեով, ո՞վ կպատկերացներ, որ ամենամեծ հիասթափությանս անվան մեջ հենց այն տառերն են,  որ մարդկանց համար այդքան կարևոր է իրար ասել, իսկ դու զգոն պիտի լինես, քո մասին կգրվի, որովհետև կարդացողը պիտի հասկանա՝ ինչպիսին պիտի չլինել։

Դու անջնջելի հիասթափություն դարձար, դու քո նման մարդուն երբեք ոչ մի հնարավորություն չտվող մեկը դարձար, փոխարենը՝ ես մեծանում եմ ամեն օր, չտանելով էն վստահության երկու կամ երեք կաթիլը, որ ունեի, ու որը վառել էիր իմ մեջ, երևի դրա համար եմ հիմա սա գրում, երևի դու չես էլ հասկանում՝ ինչ է մարդու հոգեբանությունը, ապրումը, էմոցիան, երևի դու ես մեղավոր, որ սրտիս թելը խճճվել է, ու էդ ամենն այն մեծ հիասթափությունից, չընդունելուց ու չտանելուց։ Քեզանից հետո սովորել եմ՝ մի քանի բառով հստակ գրել ուզածը, որովհետև երկար տեքստերն էլ իմ կյանքում տեղ չունեն, իսկ այն, ինչն ուզում էի շարունակ միայն քեզ պատմել ու պատմել, հասկացա՝ հետաքրքիր չեն քեզ, իսկ աշխարհում ամենաշատը անտարբերությունը չեմ տանում, բայց հիմա ասում եմ քեզ՝ ես անտարբեր եմ քո հանդեպ, իսկ իմ գրածները ոչնչի (քո ոչնչի) մասին են։

np

Կյանքը՝ 44 օրվա սահմաններում

Չզարմանաս, խնդրում եմ, բայց պատերազմը այնքան հարազատ ու անբաժան է դարձել, որ առանց դրա օրս չի անցնում։ Դու էլ առանց դրա չկաս, և չեք էլ լինի… Սեպտեմբերի 27… Ուղիղ չորս տարի է, որ ապրում ես մղձավանջի ու քաոսի մեջ։ Փորձում ես լիարժեք ծիծաղել, ուրախանալ, բայց հոգուդ խորքում տանջվում ես ու դանդաղ մեռնում։ Օգնել չի կարող ոչ ոք, և ոչ ոք չի փորձի օգնել. նրանք վախենում են արձագանքիցդ, վախենում են քեզանից։ Մնացածը միայն կասեն, որ հպարտ են, որ քեզ ունեն, հպարտ են, որ գիտեն ու ճանաչում են քեզ։ Հերոս ես դու, բայց, գրողը տանի, ինչ գնով։ Կես մարդ դարձած, հետ ես եկել՝ բարձր ձայներից մինչև հիմա սարսռում ես։ Չէ, վախը քոնը չէ, դու չես վախենում. ուղղակի մոռանալ չես կարողանում ու քնել՝ նույնպես։ Հիշում եմ ամեն մի ասածդ ու ապրածդ։ Ամեն բառդ դաջվել է ոչ թե ուղեղումս, այլ հոգումս։ Չեմ կարողանում անդորր գտնել։ Չեմ կարողանում մոռանալ քո ապրումները՝ անքուն գիշերները, սովին մատնվելդ։ Հիշում եմ, թե ինչպես ձյունը հալեցնում էիր՝ խմելու ջուր ունենալու համար, չգիտես որտեղից ուտելիք հայթայթելու ջանքերդ։ Հիշում եմ նաև զինակիցներիդ վախը, երբ թշնամու համազարկերի տակ կռվում էիր։ Եվ հիշում եմ այն օրը, երբ համարյա ընկերոջդ կողմից փամփուշտ ստացար։ Պատերազմի դաշտում ոչինչ առաջվա պես չէր, և դու վերադարձար, բայց երբեք նույնը չես լինի…

Շուրջբոլորը քեզ «հերոս» են ասում։ 44 օր Օմարը կանգուն պահող հերոսներից մեկն ես եղել՝ ուժեղ, հաստատակամ, կռվել ես կոպիտ, առանց վարանելու։ Նույնիսկ ուտելիս զենքդ մի կողմ չես դրել, միշտ պատրաստ՝ ամեն վայրկյան նոր մարտի։ Բայց իրականում միայն ես գիտեմ, որ նուրբ հոգի ունես։ Քո ներսում ապրում է մի մարդ, որը խաղաղության կարոտ է, որը զգում է ամեն ցավ ու կորուստ։ Դու ապրում ես պատերազմի ստվերում, բայց քո հոգին չի կորցրել իր փխրունությունը։ Կռվի դաշտում դաժան ես եղել, բայց սրտիդ խորքում՝ զգայուն ու խոցելի։ Դու կարեկցում ես, սիրում ես, ու թեպետ այդ ամենը թաքնված է մահվան և պայքարի թանձր շերտերի տակ, ես զգում եմ, թե ինչպես է ամեն ինչ ապրում քո ներսում՝ չարտահայտված, բայց վառ։ Աշխարհը քեզ տեսնում է որպես անպարտ հերոս, բայց ես գիտեմ, որ ամեն հաղթանակդ ներսումդ մի նոր սպի է թողնում, մի նոր ծանրություն՝ հիշեցնող այն ամենը, ինչից ստիպված ես եղել հրաժարվել հանուն հայրենիքի։

Sabina Davtyan

Ժամանումներ ու մեկնումներ

Լռություն էր տիրում, իսկ ես հենց այս լռությունն եմ սիրում, քանի որ ինքս ինձ հետ մենակ եմ: Բացեցի ավտոմեքենայի պատուհանն, ու աչքս  ընկավ գրվածքին` ժամանում ու մեկնում: Ավտոմեքենան դանդաղ գնում էր դեպի մեկնում:  Ուզում էի բղավել ու կանգնեցնել մեքենան, բայց ի՞նչ էի ասելու, ինչպե՞ս էի մեկնաբանելու արարքս, չէ՞ որ դու գաղտնիք ես  ու պետք է գաղտնիք էլ մնաս…

Գիտե՞ս, մենք  երբեք ճիշտ ժամին ու ճիշտ տեղում չհանդիպեցինք, քանզի անգամ հիմա մեզ բաժանում է մեկ հարկ: Ես վերևում եմ, որ մեկնեմ, իսկ դու ներքևում ես, որ ժամանես: Քեզ մոտ բոլորը, այդ թվում և դու՝ անսահման երջանիկ են վերադառնալու կապակցությամբ, իսկ ես նայում եմ շուրջս` բոլորը տխուր են, որովհետև գիտեն, որ գնացողները, ինչքան էլ խոստանան, որ վերադառնալու են, մեկ է, գնում են անվերադարձ: Սիրելիս, խնդրում եմ լսիր մտքերս, քանզի այդպես էլ չսովորեցի քո մասին բարձրաձայն խոսել, իսկ հիմա քո մասին մտքերը կանգնել են կոկորդումս ու կուլ չեն գնում: Զգում եմ կոկորդումս ուժեղ քերոց, որը գնալով անտանելի է դառնում: Գիտե՞ս, հիմա ավելի եմ տանջվում, որ գիտեմ շատ մոտ ես, քան երբ մոլորակի մյուս ծայրում էիր: Գրողը տանի, վերջին րոպեներն են, նայում եմ հեռախոսիս, բայց այն լռում է: Փնտրում եմ հեռախոսահամարդ ու ոչ մի կերպ չեմ գտնում: Գլխիցս ջնջվել է, իսկ երբ փորձում եմ հիշել, միայն անհասկանալի լղոզված թվեր եմ տեսնում: Մենք սպասում ենք, նույնիսկ հիմա, երբ սպասելը  կրկնակի դժվար ու անիմաստ է: Մարդկային ճակատագրեր փրկած ու կործանած բառ՝ սպասում: Հավանաբար սպասում ես, որ զանգեմ ու բարի գալուստ մաղթեմ, բայց չէ՝ մի սպասիր: Փոխարենը իմացիր, որ ես  քեզ այնքան երկար եմ սպասել, որ արդեն կարող ես  չգալ, որովհետև…

Որովհետև էլ իմաստ չունի, քանզի արդեն իմ հեռանալու ժամանակն է:

Ես  հեռանում եմ կամ պարզապես փախչում քեզանից ու քեզ կապող թելերից, որոնք արդեն ինձ այնքան են սեղմում, որ ոսկորներս ամեն պահի կարող են հազարավոր մասերի փշրվել: Ցավից վաղուց չեմ վախենում: Վախենում եմ փշրված հեռանալուց, քանզի ամրանալու դեպքում քո հանդեպ չեմ զգալու այլևս ոչինչ:

Հեռանում եմ այն մտքով, որ հեշտ ենք լքել իրար, քանզի ավերել ենք բոլոր մեզ կապող քաղաքներն ու երկրները, կամուրջներն ու արահետները ու իրար հասնելու փոխարեն, ոչ թե կոտրել ենք պատնեշներ, այլ հակառակը` կառուցել:

Հեռանում եմ գլուխս բարձր, իսկ շուրթերս` սեղմած: Հեռանում եմ անդարձ քո կյանքից: Հեռանում եմ մի վայր, որտեղ քեզ հիշեցնող ոչինչ չկա, չնայած վստահ եմ, որ այնտեղ օդն առանց քեզ կախված է, իսկ ժամանակը` կանգ առած:

Ես հեռանում եմ, իսկ դու վերադարձիր, սիրելիս, ու դուրս արի փողոց, որ քամիները գրկեն ու փարվեն քեզ իմ փոխարեն:

Վերադարձիր, որ ուրիշ մեկը սիրի քեզ իմ փոխարեն…

Sabina Davtyan

Տավուշ, դու մենակ չես

Լինելով պատմաբան և առաջին հերթին հայ, պարտքս եմ համարում անդրադառնալ այն վիճակին, ինչ հիմա կատարվում է մեր երկրում: Տավուշը մի վայր է, որտեղ յուրաքանչյուրը կարող է գտնել ինչ-որ յուրահատուկ բան և զգալ իրեն այդ գեղեցիկ մարզի մի մասը… Տավուշը պատմական մարզ է Հայաստանի հյուսիսարևելյան մասում, որը սահմանակից է Ադրբեջանին և գտնվում է լեռնաշղթաների և կանաչ հովիտների միջև։ Այս տարածաշրջանը հարուստ է բնական գեղեցկությամբ և մշակութային ժառանգությամբ, ինչը այն դարձնում է եզակի և նշանակալի երկրի համար: Տավուշը հայտնի է իր գեղատեսիլ բնապատկերներով՝ ներառյալ անտառները, գետերը և լճերը։ Պարզ և Գոշ լիճը տեղական տեսարժան վայրերից են, որոնք գրավում են զբոսաշրջիկներին: Կանաչ հովիտներն ու լեռնային լանդշաֆտները ստեղծում են հարմարավետության և հանգստության մթնոլորտ: Տարածաշրջանն ունի հարուստ մշակութային ժառանգություն, այդ թվում՝ պատմական հուշարձաններ և տաճարներ։ Հաղարծին և Գոշավանք վանքերը նշանավոր տեսարժան վայրեր են, որոնք վկայում են տարածաշրջանի դարավոր պատմության և ճարտարապետության մասին: Տավուշը մարտահրավերների առաջ է կանգնած՝ կապված Ադրբեջանի հետ սահմանային դիրքի հետ: Կատարենք պատմական ակնկարկ կամ համեմատություն, ոնց ճիշտ եք գտնում:

Գարեգին Նժդեհը, նույն ինքը՝ Գարեգին Տեր-Արթունյանը, հայ ռազմական և քաղաքական գործիչ էր, ով նշանակալի դեր է ունեցել Հայաստանի պատմության մեջ, հատկապես Սյունիքի մարզում իր գործունեության հետ կապված։ Նա հայտնի է 20-րդ դարասկզբի Սյունիքում և այլ մարզերում հայկական շահերի պաշտպանությամբ: Նա կարողացավ իր վրա վերցնել ամբողջ Հայաստանի պաշտպանությունը, որի հիմքը Սյունիքն էր: Նա կազմակերպել և ղեկավարել է շրջանի հայ բնակչությանը պաշտպանող ռազմական ջոկատներ, իր ռազմական գործողություններով և կազմակերպչական հմտություններով ամրապնդեց հայկական ներկայությունը Սյունիքում և այլ վիճելի շրջաններում, ինչը օգնեց պահպանել վերահսկողությունը Հայաստանի համար նշանակալի տարածքների վրա: Ու ես հիմա չեմ պատրաստվում ընդունել այն փաստը, որ նույնը Տավուշում անել հնարավոր չէ: Տավուշը Հայաստանի պատմության մեջ կարևոր դեր է խաղում որպես ռազմավարական կարևոր տարածաշրջան։ Այս շրջանի պաշտպանությունն ու հզորացումը նախկինում հայ տիրակալների և զորավարների համար կարևոր խնդիր էր։ Տարածաշրջանի զարգացման հեռանկարները կախված են անվտանգության և ենթակառուցվածքների բարելավումից, ինչպես նաև պետության և միջազգային կազմակերպությունների կողմից ներդրումներ և աջակցություն ներգրավելուց: Զբոսաշրջության զարգացումը կարող է կարևոր դեր խաղալ, ինչը կարող է նպաստել տնտեսական աճին և աշխատատեղերի ստեղծմանը։ Տավուշը եզակի տարածաշրջան է, որտեղ խաչվում են պատմությունը, մշակույթն ու բնությունը։ Իսկ ի՞նչ է պետք կործանման չգնալու ու Տավուշը չկորցնելու համար: Պետք է լինել հայրենիքի հետ, հայրենիքի կողքին: Տավուշը կարող է և պետք է զարգանա… Եվ ինչպես ասում էր Ուինսթոն Չերչիլը՝ «Երբեք մի հանձնվեք, երբեք մի զիջեք, երբեք և ոչ մի բանում, մի զիջեք ոչ մեծ, ոչ փոքր, ոչ ահռելի, ոչ աննշան հարցերում: Մի զիջեք ոչ մի բանի առաջ՝ բացառությամբ ձեր պատվի և առողջ դատողության»:

Sabina Davtyan

Յուրահատկության դիմանկար

Ընդունված նորմերի ու կարծրատիպերի գորշ զանգվածի մեջ երբեմն հայտնվում է մի աղջիկ, ով մթության մեջ լույսի պես աչքի է ընկնում իր յուրահատկությամբ։ Նա չի ձգտում ապրել չափանիշներին համապատասխան կամ բավարարել ուրիշների սպասելիքները, նա պարզապես ապրում է իր ձևով: Նա կարող է աչքի ընկնել հագուստի ոչ սովորական ոճով, վառ գույնի մազերով: Բայց նրա գրավչությունը ոչ թե արտաքին հատկանիշների մեջ է, այլ նրա յուրահատուկ էներգիայի և խարիզմայի մեջ, որոնք ուշադրություն են գրավում և ստիպում ուրիշներին նորովի նայել աշխարհին: Նրա յուրահատկությունը ոչ միայն արտաքինի մեջ է, այլ նաև մտքերի, գաղափարների և կյանքի նկատմամբ վերաբերմունքի մեջ։ Գեղեցկությունը անսովոր և նորի մեջ տեսնելու նրա կարողությունը վարակիչ է, և նա ստիպում է մարդկանց տեսնել աշխարհն իր աչքերով: Այդ աղջիկն աշխարհը յուրովի է տեսնում. նա չի վախենում աչքի ընկնելուց, նա գնահատում է իր անհատականությունը և վստահորեն առաջ է գնում՝ չնայած ցանկացած խոչընդոտի։ Նա կարող է լինել նրանց ձայնը, ովքեր չեն կարողանում արտահայտել իրենց սեփական մտքերը: Նա նաև ուրիշներին ոգեշնչելու ունակություն ունի: Աշխարհի նկատմամբ նրա յուրահատուկ հայացքը, կյանքի նկատմամբ ստեղծագործական մոտեցումը և նոր գաղափարների հանդեպ նրա բաց լինելը ստիպում են ուրիշներին մտածել և վերանայել իրենց սեփական տեսակետները: Նրա օրինակը խրախուսում է ուրիշներին չվախենալ ոչնչից, լինել համարձակ ու հասնել երազանքներին ու նպատակներին: Սակայն, չնայած իր յուրահատկությանը, նա չի ձգտում ուշադրության կենտրոնում լինել: Նրա համար ավելի կարևոր է հավատարիմ լինել ինքն իրեն, ապրել իր կանոններով և հետևել իր ճանապարհին: Նրա նպատակը ոչ թե ուշադրություն գրավելն է, այլ հետք թողնելը նրանց սրտերում և մտքերում, ովքեր հանդիպում են նրան ճանապարհին: Նման աղջկա հետ հանդիպելը նման է անապատում օազիսի հանդիպմանը, նա թարմացնում է, ոգեշնչում և կյանքը լցնում նոր գույներով։ Նրա յուրահատկությունն ու ինքնատիպությունը հիշեցնում են, որ այս աշխարհում գնահատվում է ոչ թե իմիտացիան, այլ անհատականությունը…