marat sirunyan

Գաղթականը

«Գաղթականի պապակ շուրթին պաղած,

Սուրբ աղոթքի նման հնչող անեծք,

Որ ավերակ զանգակատան խորքից,

Դեռ կանչում ու հառաչում է՝ ամե՜ն…»

Ամբողջ գյուղով իրեն էդ գաղթական անունն էին տվել։ Ամբողջ գյուղով գաղթական էին, բայց էդ անտեր անունն իրեն էին բաժին հանել։

Ամեն անգամ, երբ գյուղացիներից մեկը ձայն տալիս անվան կողքին այդ բառն էլ էր դնում, կանգնում էր մի պահ, թողնում, որ սրտից ելնող ծուխը մարի ու շշնջում էր էնպես, որ միայն ինքն ու Աստված լսեն՝

- Անիձվիր էդ օր…

Հարյուր տարի, թե՞ ավելի առաջ էր, որ պապը հազարավոր գաղթականների հետ էրգիրը թողել, եկել էր։ Հազարավորներից հենց իր պապն էր այդ գյուղն ընտրել, մի անկյունում քողտիկ շինել ու ապրել։ Ոչ մեկի թանին էր թթու ասել, ոչ մեկի հավին՝ քշա։ Բայց էդ օրից ամբողջ կյանքում, խարանի նման ինքն ու իր սերունդները կրել էին այդ անունը. գյուղն էր տվել… Գաղթական…

Տարիներ անց, մի օր, թոռը գյուղամեջում կռիվ էր արել.

- Տո՜, ընձի լսեք, մըզի գաղտագան կըսիք, հըբը դուք ի՞նճ իք։ Ձըր պաբու պորդ հուդա՞ ին կդրի… Զիմ պաբ ձըրուններուց լը հուշ ի էգի, հորի՞ զիս գաղտագան կսիք։

Ծիծաղել էին, շրջվել էր ու քայլերը տան կողմն ուղղել, որ թաց աչքերը չտեսնեն.

- էն դո՞ր, գաղտագանո՛ւ թոռ, հետևից կանչել էր մեկը…

Արցունքի վերջին կաթիլի միջից աչքը երկնքին էր գցել, քողտիկի առաջ նստած խեղճ պապին հիշել ու դեմքի՝ խանչալի թողած այլանդակ սպին։ Հիշել էր ու կյանքում առաջին անգամ լուռ մղկտացել.

-Անիձվի քու օր, օսմընծո՜ւ թոռ…

margarita ghazaryan

Մայրի՛կ, ես սիրում եմ քեզ

«Արհամարհանքը լավագույն զենքն է: Դու լռի՛ր, թող ինքն իր մեղքը հասկանա, իր նման մի՛ արա, դու ուրիշ ես», «Դու ամեն ինչ էլ կարող ես», «Նրա մեջ կեղծավորություն կա, ճիշտ մարդկանց հետ շփվիր», «Ազատ եղիր, ինչի՞ ես կոմպլեքսավորվում»…

Մայրս… Ամենից դժվարը ամենահարազատի մասին խոսելն է: Սովոր չեմ զգացածս արտահայտել, ասել, որ շատ եմ սիրում: Միշտ այն կարծիքին եմ եղել, որ եթե զգացածիդ մասին շատ խոսես, կարժեզրկես այն, ինչ կա քո ներսում:

Բոլորիս հոգու բաղադրության մեջ մեզ համար ամենաթանկ մարդիկ են, ու մենք յուրաքանչյուրից ինչ-որ բան վերցնում ենք մեզ համար, որը մինչև կյանքի վերջ մեզ հետ է լինում: Միշտ ինքս ինձ հարց եմ տալիս, թե ումից ինչ եմ վերցրել, սովորել: Մեկը սովորեցրել է գնահատել, մյուսը՝ ազատ լինել, մեկ ուրիշը՝ ներել, սիրել, կենսուրախ լինել և այլն:

Բայց ամենից առաջ իմ ուսուցիչը եղել է մայրս: Նրա օգնությամբ եմ սովորել խոսել, իմ ամեն մի նոր, թեկուզ ոչ պարզ արտասանած բառով նրա դեմքին ժպիտ եմ նկարել, իսկ երբ մեծացա, նա ինձ սովորեցրեց ամենակարևորը՝ լռել: Ամենից բարդ բաներից մեկը հենց լռելն է, հատկապես, երբ ասելիք ունես, երբ դու ճիշտ ես, բայց չէ՞ որ երբեմն լռությունն ավելին է, քան հազարավոր խոսքերը, և իմ լռությունը շատ մարդկանց փոթորիկների հիմնական պատասխանը դարձավ: Ես լռել սովորեցի…

Երբ նոր էի սկսել քայլել, մայրս էր բռնում ձեռքերս, որ հանկարծ չընկնեմ, չվնասվեմ, և ես քայլել սովորեցի: Բայց նա չբավարարվեց այդքանով, ոտքերով ուղղակի տեղաշարժվելուց  բացի նա, էլի ձեռքս բռնած, սովորեցրեց քայլել կյանքում, առաջ շարժվել, հետ չնայել, միշտ գլուխս բարձր, հպարտ (չշփոթեք գոռոզության հետ), այո՛, մայրս սովորեցրել է լինել արժանապատիվ ու գիտակցել, թե ով եմ ես, ինչ եմ ներկայացնում ինձնից, սովորեցրել է երբեք չստորանալ, չնվաստանալ, բայց և սխալվելու դեպքում ընդունել սխալս, ուղղել, առաջ շարժվել: Ես սովորեցի այդ ամենը…

Մայրս իմ ներսում առաջ գնալու, մեծ հաջողություններ ունենալու, և ուղղակի լավ մարդ լինելու ձգտում է սերմանել:

Ընկերներիս հարցում անգամ մայրս ինձնից ավելի ճիշտ գտնվեց: Երբ ասում էր, որ ընկերներիցս մեկը մի փոքր կեղծավոր է, արդարացնում էի նրան, ժխտում մորս կասկածները, բայց ժամանակը ցույց տվեց, որ ես սխալվել եմ, իսկ մայրս՝ երբեք: Ու նույն սկզբունքով իմ իրական ընկերներին մայրս ընդունեց հենց սկզբից՝ հասկանալով, որ արդեն մեծացել եմ ու այլևս չեմ սխալվում ընկերների ընտրության հարցում:

Մայրս սովորեցրեց սովորել, բոլորից վերցնել միայն լավը, դրականը, լուսավորը: Ներսումս եղած դրականի համար հենց մորս եմ պարտական: Գիտե՞ք՝ պարտադիր չէ, որ մայրս ասի, թե որն է ճիշտը, բառացի սովորեցնի, նա ուղղակի ինձ համար օրինակ է դարձել, ու ես անգամ առանց նրա խոսքերի, հասկանում եմ, թե որն է ճիշտը՝ ըստ մորս:

Երբեմն ինքս ինձ հարցնում եմ, թե արդյո՞ք ես արդարացրել եմ մորս սպասելիքները, արդյո՞ք ես այսօր այնպիսին եմ, ինչպիսին նա պատկերացրել է ինձ: Պատասխանը չգիտեմ, բայց կյանքիս գերնպատակը ծնողներիս չհիասթափեցնելն ու նրանց աչքերում հպարտություն տեսնելն է:

Շնորհակալ եմ, մա՛մ ջան, ուղղակի շնորհակալ եմ: Շնորհակալ եմ ինձ նվիրած կյանքի, սիրո, ջերմության համար, շնորհակալ եմ ամեն-ամեն ինչի համար: Ների՛ր ինձ, որ հաճախ բարկացնում եմ քեզ: Մա՛մ, ուզում եմ քեզ նման լինել, քեզ նման բարի ու համբերատար, հասկացող, մարդկանց ճանաչող, հոգատար…

Դեռ իմ փոքր հասակից ինձ ասում էիր, որ ուզում ես` մենք նաև ընկերներ լինենք: Ու այսօր ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել քեզ ոչ միայն իբրև մոր, այլ նաև լավագույն, ամենահավատարիմ ընկերոջ, կյանքի ուսուցչի, լավ խորհրդատուի և հարազատ հոգու…

Եթե անգամ հազար կյանք ունենայի, կուզեի ամեն անգամ ծնվել հենց նույն,  հարազատ իմ մորից:

Դու լավագույնն ես, աշխարհում իմ ամենա-ամենաթանկն ու հարազատը, մարդ, ով իսկապես ինձ ընդունում է այնպիսին, ինչպիսին կամ, ով միշտ է իմ կողքին, ով ինձ սիրում է աշխարհի ամենամաքուր ու անկեղծ սիրով:

Մայրի՛կ, ես սիրում եմ քեզ:

margarita ghazaryan

Նորից դեպի դպրոց

Այս տարի շրջանցեցինք ամենասպասված ու ամենալուռ սեպտեմբերի 1-ը։ Երկար ժամանակ սրտի թրթիռով սպասել ենք հենց այս՝ 2020 թվականի սեպտեմբերի 1-ին, որը կլիներ մեր աշակերտական կյանքի վերջին տարվա սկիզբը։ Վերջին անգամ էինք գիտելիքի օրը տոնելու մեր հարազատ կրթօջախում, որն անկասկած մեր հիշողության մեջ միշտ վառ էր մնալու։ Բայց…

Բայց լուռ էր այս սեպտեմբերի 1-ը։ Այն անցկացրինք առանց դպրոցի, առանց երգ ու պարի, առանց հարազատ դարձած դեմքերի ու կարոտած գրկախառնությունների։

Ամեն տարի, երբ սեպտեմբերի 1-ից դպրոց էինք գնում, մի փոքր դժվար էր լինում ամառվա ազատ կյանքից հետո կրկին համակերպվել դպրոցական առօրյային, իսկ հիմա պատկերացնո՞ւմ եք, թե որքան դժվար է լինելու։ Ոչ թե երեք, այլ հինգ-վեց ամիս մենք դպրոց ոտք չենք դրել, ամեն ինչ եղել է օնլայն՝ բարդ, հոգնեցնող, առանց էմոցիաների։ Եվ երևի բոլորս էլ կարոտել ենք մեր դպրոցական օրերի զավեշտալի դեպքերը, անկեղծ ժպիտները և անգամ վեճերը, իսկ առցանց տարբերակով անցկացրած դասերի ժամանակ մենք զուրկ եղանք այդ ամենից։

Սեպտեմբերի 15-ին նորից դպրոց կգնանք, նորից կտեսնենք իրար, բայց այս անգամ ամեն ինչ այլ կլինի։ Ոչ թե մեր երազած ուրախ միջոցառումով կսկսենք ուսումնական տարին, այլ միմյանցից պահպանելով հեռավորությունը և շնչահեղձ անող դիմակները դեմքներիս։

Առաջին դասարանցու նման ենք մուտք գործելու դպրոց, մի քիչ դժվար ու անսովոր է լինելու, բայց՝ սպասված ու անհրաժեշտ։

Իհարկե, մենք կարող ենք ներել համավարակին մեր չստացված սեպտեմբերի 1-ի համար, բայց մի՞թե այդքանով կբավարարվի կորանան։ Անկեղծ՝ որքան էլ, որ դա ցանկալի չէ ինձ համար, միևնույնն է, կասկածում եմ, որ կկարողանանք ողջ ուսումնական տարին անցկացնել դպրոցում՝ նորմալ ու բնականոն ձևով։

Ուղղակի ցանկանում եմ չհուսահատվել և մտածել, որ աշակերտական կյանքիս վերջին տարվա էջերը դատարկ չեն մնա, շատ ու շատ նոր հիշողություններ կթողնենք ապագայի համար, հետաքրքիր ու անմոռաց օրեր կանցկացնենք։

Դպրոցական կյանքի ամենանշանակալի տարիները հենց առաջին ու վերջին տարիներն են։ Կարծես երեկ էր, որ առաջին անգամ դպրոց մտա, որքա՜ն ոգևորված էի այդ օրը, անգամ չէի էլ գիտակցում, թե ուր եմ գնում, բայց հաստատ գիտեի, որ այդ օրն իմ կյանքի ամենակարևոր օրերից է լինելու։ Որքա՜ն արագ անցան տարիները…

Հուսանք՝ գոնե վերջին զանգով կավարտենք դպրոցը, մեր երազած չկրկնվող, ուրախ ու անմոռանալի միջոցառումով։ Բայց կյանքն արդեն մեզ սովորեցրել է, որ պետք չէ նախապես ամեն ինչ ծրագրել ու հետո ափսոսալ մեր չիրականացած երազանքների համար, չէ՞ որ երբեմն կյանքը մեզ համար լրիվ ուրիշ ուղի է պատրաստել։

Բոլորիս ուրախ, գիտելիքով լի ու հետաքրքիր ուսումնական տարի եմ մաղթում։ Ու թող դիմակները չխանգարեն մեր ժպիտներին։ Ժպտացե՛ք։

margarita ghazaryan

«Ոչ» ասելու մասին

Մարդկային մի հատկանիշ կա, որը մեզնից շատերին տրված չէ։ Դա «ոչ» ասելու կարողությունն է, և խոսքը ամենևին էլ ամենօրյա հաղորդակցման մեջ «ոչ»-եր «շարելու» մասին չէ։ Օրինակ՝ դու կարողանո՞ւմ ես ասել «ոչ» այն ուտելիքին, որը չնայած նրան, որ շատ ես սիրում, անառողջ սնունդ է և կարող է քո առողջության վրա թողնել իր բացասական ազդեցությունը։ Կկարողանա՞ս ասել «ոչ» այն հեռուստասերիալին, որը քեզ անընդհատ պահում է լարվածության մեջ, ազդում է քո հոգեկան աշխարհի վրա։ Կարո՞ղ ես։

Եկել եմ ասելու, որ քո կյանքը բավականին կփոխվի այն օրվանից, երբ կկարողանաս ասել «ոչ» այն ամենին, ինչը քեզ պետք չէ։ Հիշեք ձեր տանը գտնվող այն առարկաները, որոնք երբեք չեք օգտագործում և տան մեջ ավելորդ տեղ են զբաղեցնում, բայց միևնույնն է, երբեք դեն չեք նետում, կամ էլ այն երգերը, որոնք դուք երբեք չեք լսում, բայց հեռախոսից ջնջել ևս չեք կարողանում։ Այսպես մենք վերաբերվում ենք նաև մեր մտքերի ու սովորությունների հետ, «ծանրաբեռնում» ենք մեր կյանքը՝ մոռանալով, որ «թարմացումների» կարիք ունենք նաև մենք։

Կար ժամանակ, երբ ես հաճախ սուրճ էի խմում, չեմ կարող ասել, թե սիրում էի։ Խմում էի ուղղակի, երևի զուտ նրա համար, որ շուրջս շատերն են խմում։ Բայց մի օր հասկացա, որ այն ինձ բացարձակ դուր չի գալիս, և այդ դեպքում խմելն ի՞նչ իմաստ ունի, հատկապես, որ գիտեմ՝ սուրճը եթե ինձ չվնասի, հաստատ չի էլ օգնի։ Եվ ես դադարեցի սուրճ խմել։ Գազավորված ըմպելիքների դեմ ևս սկսեցի պայքարել, հնարավորինս նվազեցրեցի դրանց օգտագործումը։ Փոխարենը՝ սկսեցի ավելի շատ խմել ջուր։ Վստահեցնում եմ՝ այն շատ ավելի օգտակար է։

Գիտե՞ք՝ առաջ միշտ տարբեր հեռուստասերիալներ էի նայում և այնպիսի ուշադրությամբ, որ ոչ մի սերիա բաց չէի թողնում։ Բայց կամաց-կամաց հասկացա, որ դա էլ ինձ պետք չէ։ Նախ՝ հեռուստատեսություններում շատ հազվադեպ են հանդիպում որակյալ և նայելու արժանի սերիալներ կամ հաղորդումներ, բացի դրանից էլ՝ վերջիններս անասելի չափով ազդեցություն են թողնում մեզ վրա, որը շատ հազվադեպ է դրական լինում։ Մենք գիտակցաբար, թե անգիտակցաբար մեր ուղեղը «ծանրաբեռնում» ենք ոչ պետքական ինֆորմացիայով, թույլ տալով, որ մեզ «կառավարեն»։ Իհարկե, այս ամենը փոխաբերական իմաստով։ Հուսամ՝ կհասկանաք ինձ։

Եվ այսպես, ես դադարեցի նայել հեռուստացույց, իսկ երբ ինչ-որ բան նայելու ցանկություն եմ ունենում, փնտրում և դիտում եմ ֆիլմեր, որոնց վրա ո՛չ շատ ժամանակ եմ վատնում, ո՛չ էլ այդքան լարված օրեր եմ անցկացնում, պարզապես մեկ կամ մի քանի ժամ առնչվում եմ որևէ պատմության հետ, որից հաստատ ինչ-որ դրական բան վերցնում եմ, իսկ եթե այն ինձ դուր չի գալիս, երբեք մինչև վերջ չեմ նայում։

Այսպիսով, ես ասացի «ոչ» սուրճին, գազավորված ըմպելիքներին, հեռուստացույցին՝ իր նույնաբովանդակ, հոգնեցնող սերիալներով ու հաղորդումներով, և ամենակարևորը՝ այն մարդկանց, ովքեր բացասական էին ազդում իմ կյանքի, մտածելակերպի և տրամադրության վրա։ Երևի ձեր շրջապատում էլ կլինեն այնպիսի մարդիկ, որոնց հետ շփումը ձեր կյանքում ավելորդ է, բայց դուք նրանց ներկայությանը չեք կարողանում «ոչ» ասել։ Այդպիսի մարդիկ շատ ավելի բացասաբար են ազդում մեզ վրա, քան սուրճը, գազավորված ըմպելիքները, ալկոհոլը, հեռուստատեսությունը և շատ այլ ոչ օգտակար առարկա/երևույթներ միասին վերցրած։

Բայց մեզ համար երբեմն այնքա՜ն դժվար է հրաժարվել այն ամենից, ինչը դարձել է մեր առօրյայի մի մասը։ Օրինակ՝ աղջիկների մեծամասնությունը, հաճախ նույնիսկ լավ իմանալով, որ այդքան շատ դիմահարդարումը կարող է վաղաժամ ծերացման, դեմքին շուտ կնճիռներ առաջանալու պատճառ դառնալ, գրեթե ամեն օր դիմահարդարվում է։ Իսկ տղաների գերակշիռ մասը, գիտակցելով, որ ծխախոտը վնասակար է առողջության համար, միևնույնն է, շարունակում է ծխել։ Դե, կարծում եմ՝ նույնիսկ ավելորդ է խոսել ալկոհոլի մասին։

Իսկ վերջում ես չեմ ասի՝ սկսեք «ոչ» ասել ձեր ոչ պետքական սովորություններին, ուղղակի կբավարարվեմ այսքանով՝ ենթադրությունները թողնելով ձեզ։ Ժպտացե՛ք։

Էն Լոռու ձորն է․․․

Էն տախտի վըրա աղոթում մի վանք։
Էն ժայռի գըլխին հըսկում է մի բերդ,
Մութ աշտարակից, ինչպես զարհուրանք,
Բուի կըռինչն է տարածվում մերթ-մերթ,
Իսկ քարի գլխից, լուռ մարդու նման,
Նայում է ձորին մի հին խաչարձան։

margarita ghazaryan

Վերջին կանգառ

Ժամանակը անցնում-գնում,

Կարծես ոչինչ չի թողնում,

Իր հետևից միայն հուշեր

Ու անցյալ է կտակում:

 

Ո՞ւր է տանում նա մեզ,

Թե՞ մենք ենք վատնում նրան,

Փորձ է տալիս և՛ ինձ, և՛ քեզ,

Կյանքը կարծես լինի վրան:

 

Առժամանակ մեր հանգրվանն

Ու աշխարհն է դառնում այն,

Սակայն մի օր թողնում,

Անվերադարձ ենք գնում:

 

Ամեն ինչը թողնում վաղվան

Ու ապրում ենք անհայտ օրով,

«Կգա օրը կանենք այս-այն,

Պետք է ապրել նպատակով»։

 

Մինչդեռ գուցե այդ օրը

Չգա երբեք մեզ համար,

-Ո՞րն է կյանքում կարևորը,

-Ե՛կ, վայելենք այսօրը:

 

Կյանքը իբրև մի գնացք՝

Մարդկանց տանում ու բերում,

Ով տեղ չունի անում է վազք,

Կյանքի համար պայքարում:

 

Եվ գնացքը ամեն պահի

Կարող է կանգ առնել,

Էլ ի՞նչ կռիվ փող ու գահի,

Հերթը մերն է, պետք է իջնել:

 

Ժամանակը անցնում-գնում,

Կարծես ոչինչ էլ չի մնում,

Իր հետևից միայն հույզեր

Ու կարոտ է նա թողնում:

 

Պետք է ապրել պահը ամեն,

Կարծես վաղը էլ չի գալու,

Ի՞նչ իմանանք՝ այս գնացքը

Որտեղ է կանգ առնելու…

margarita ghazaryan

Չգտնված երիցուկներ

Ակամա հիշեցի Էդգար Հարությունյանի «Չգտնված երիցուկներ» գրքի այս հատվածը.
«Ասում են՝ այնտեղ, որտեղ աստղ է ընկնում, երիցուկ է աճում, և որ երիցուկները փոքր արեգակներ են, որոնք իրենց ճերմակ թերթիկներով բազմաթիվ արահետներ են խաչաձևում իրար»։

marat sirunyan

Մախաթասար

Վերջերս մի պատկառելի տարիքով կնոջ հետ զրույցս հիշեցրեց վաղուց լսած այս պատմությունը, որն էլ ուզում եմ կիսվել ձեզ հետ։

Այդ կինը բողոքում էր արտակարգ իրավիճակի սահմանափակումներից.

- Մարդը մենակ ո՞նց կապրի, ախր, ես մենակ ապրող կին եմ, և զրուցակցի մասին եմ երազում ամեն օր։ Ուրիշ ոչինչ չունեմ տանելու էս կյանքից։ Հիմա էլ ասում են՝ ոչ մեկի հետ մի շփվեք, ես հո պուպուն չե՞մ։

Իսկ պատմությունն այս է.

Շա՜տ ժամանակ առաջ մի հարուստ մարդ է եղել, հասարակ ժողովրդի մեջ ապրող։ Ամեն հարց ու գործով իրար օգնող ժողովուրդը մեկ-մեկ էլ այս տանուտերի դուռն էր բացում, ու սրան թվում էր, թե ամենքն իր հույսով ու իր հաշվին են ապրում։ Մի օր գալիս ու կնոջ հետ խորհրդի են նստում.

-Այ կին, մենք ամեն ինչ ունենք, մեր ինչի՞ն է պետք, թե մնանք էստեղ ու մեր ունեցվածքից սրան-նրան տանք։ Վեր կաց, հավաքիր` ինչ ունենք, ելնենք սար ու մեզ համար հանգիստ ապրենք։

Կինը հլու կատարում է ամուսնու պատվերն, ու օրեր անց սարն են ելնում։

Մի քանի օրից սարում ապրողների հացը վերջանում է.

- Ա՜խ թե մի հարևան լիներ, մի երկու բուռ ալյուր բերեի,- տխրում է կինը։

-Ձա՛յնդ, ա՛յ կին, ցորենը հրե՜ն պահեստում լցրած, հիմա սելով տանեմ ջաղաց, ու ալյուրով կգամ, չէ՜ մի, հարևա՜ն…

Ելնում, պահեստ են գնում՝ ցորենի ետևից։ Որ ջվալը որ ուզում են տեղից պոկել, ցորենը թափվում է. մկները ծակել էին պարկերը։ Կատաղած տանուտերը գոռում է կնոջ վրա.

- Ի՞նչ ես կանգնել, ա՛յ կին, գնա մի մախաթ* բեր, կարի՛ր։

- Մի՛ բարկանա, ա՛յ մարդ, ախր, մախաթ չունենք։

- Ուրիշից բեր,- կատաղությամբ գոռում է մարդը։

- Ումի՞ց,- զարմացած հարցնում է կինը։

Եվ այստեղ, ինչպես հին հեքիաթում է ասվում՝ թագավորը մատը կծեց.

- Վե՛ր, հավաքիր ինչ կա, ետ ենք գնում. անհարևան մարդու օրը կտրի…

Իսկ սարի անունն այդ օրվանից ի վեր Մախաթասար մնաց, որպես հուշում մի մեծ՝ անաղուհաց մարդկանց։

*Մախաթ – Կորածայր մեծ ու երկար ասեղ՝ տոպրակներ, ջվալներ ևս կարելու համար: