Մեկը մյուսի ետևից ճամփա ընկան ու գնացին՝ մանկության ընկերը, քույրն ու հազար տարվա հարևանը։

- Ձեր մեծերից մենակ դո՞ւ մնացիր,- միամիտ հարցրի ես։

- Ե՞ս լը էրթամ,- ծիծաղեց նա,- ըսի` չտարան: «Էրթցվոր ենք»` ըսին ու գածին։ Ըսի՝ զիս էլ տարեք, հընգերսի՝ ծիծղաց, քուրսի՝ լաց էղավ, հարևանս էլ, թե՝ պետքդի իսկի էլ չունիմ: Հըլը էդրան իշե: Դե գնա, տեսնամ` մգա հոն վի՞ր հեդնի բդի հարևանուտյուն էնիս, կռվիս ու բարիշիս։ Ըդմալ, լա՜ո, մըգա իմ քուր, ախպրներ, լավ ու վադ օրերու հընգերներ, սաղ գածին, մածի մինագ ես… Ես էլ թե հո՞րի մածի, չըմ գինա։

- Իմա՞լ թե` հորի,- իր բարբառով սկսեցի ես,- որ ձեր մասին պատմես, ես էլ գրի առնեմ։

-Հա՜, հա, լաո, գրե, իմ պադմուգներ սաղ գրե։ Քու թայ էի, որ զիս, զիմ պաբ ու հրոխպեր կըսեին՝ գրե՛ մըր պադմուտյուններ, լաո, հեդո չմոռնաս ու կորին էրթան։ Ափսո՜ս, լաո, ծուռ իյ, զիմ ծռուծյուն էրի ու չգրի, ու մըգա տարիկն ուրիննի կըսե: Մոռծեր իմ, լա՜ո, մոռծեր իմ ըն լավ-լավ պադմուտյուններ, ըն խորոդ ու անուշ երկեր… ժամանագ կանծնի, լաո, մարտիկ կաբրին ու կանցնին, իրանցմե յեդո պադմուտյուններ գթողնան, ու թե հիշիր` էրնա՜գ քեզի… Ես չլսի, լաո, չգրի, մոռծա, ափսո՜ս, հազա՜ր ափսոս…

Էս ամեն էրտծվոր էլ մե պադմուտյուն չէր` հազար ու մեգ էր, դե մըգա հաշվե, թե քանի պադմուտյուն կորավ հաշխրկի երեսեն, լաո, գածին, ու կորավ…

Լուսուն-մըգլօր ես լը կերտամ, գրե, թող իմ պադմուտյուններեն մեգ էրգուսը մնան գոնե, էգողներ տեսնան…

Է՜, գածիք, էլի, տո՛ ծռե՜ր, զիս մենագ թողիք ու գածիք..

Գըլսի՞ս, լաո, էն իմ ծուռ հընգեր, հոկի տալու վախտնի` գծիծղար, ծիծղաց-ծիծղաց ու լած էղավ… Գիլար, լա՜ո, էմա՜ն գիլար… Տեսնաս` հո՞րի, լաո, հո՞րի գիլար…

Հիշում ե՞ք այն ավանդազրույցը, որտեղ Արշակ Բ հայոց թագավորը հենց ոտքը դնում էր հայկական հողի վրա, կերպարանափոխվում էր, ըմբոստանում, ավելի համարձակ դառնում։ Արցախյան հողն ինձ վրա լրիվ նույն ազդեցությունն ունեցավ։ Չնայած նրան, որ ես այնտեղ նախկինում երբեք չէի եղել, ինձ սեփական տանն էի զգում, կարծես ամեն սար ու ծառ մանկուց ծանոթ էին։ Ու այդ մթնոլորտի հաղթական, անկոտրում և ուժեղ տրամադրությունը, որ կա թե՛ մարդկանց, թե՛ հողի ու ջրի մեջ, չի կարող քեզ ուղղակի թույլ դարձնել։ Կարծում եմ հենց դա է մեր առավելությունը, հենց դա է սահմանին կանգնած մեր զինվորներին ուժեղ դարձնում։

Շուշիի ճանապարհին մեր տաքսու վարորդը կանգնեցրեց մեքենան մի տանկի մոտ և իր արցախյան անուշ բարբառով պատմեց Տ-72-ի մասին։ Տ-72-ը հաղթանակ կանխորոշող տանկ էր, առաջինը, որ դուրս եկավ թշնամու դեմ։ Հաղթահարելով դեպի Շուշի տանող ճանապարհը, Տ-72-ը ոչնչացրել է թշնամու երկու տանկ, իսկ երրորդի հետ մարտի ժամանակ ռմբակոծվել։ Տանկի հրամանատար՝ Գ․ Ավշարյանը, մեխանիկ- վարորդ՝  Ա․ Ավանեսյանը, նշանառու- հրետանավոր՝  Շ․ Սարգսյանը, երեքն էլ մարտի ժամանակ զոհվել են։ Տ-72-ից սկսեց Շուշիի ազատագրման հաղթական ընթացքը, իսկ հիմա տանկը որպես հուշարձան կանգնեցված է հենց այն նույն տեղում, որտեղ և ռմբակոծվել է, որպես հարգանքի տուրք և հիշատակ հաղթանակի համար պայքարած բոլոր մարտիկների։

Շնորհավոր հայոց բանակի և բոլոր զինծառայողների տոնը։

Մենք հայ քաջ զինվորին ենք պարտական մեր ամեն բացվող առավոտի համար, ապրելու,  արարելու, երազելու, հույսով դեպի ապագան նայելու, մեր պատմությունը կերտելու համար:

Այժմ բանակում ծառայող երկու եղբայր ունեմ ` Միքայելը և Խաչատուրը: Ավագ եղբայրս` Միքայելը, գտնվում է ծառայության 18-րդ ամսում, իսկ կրտսեր եղբայրս` Խաչատուրը, 6 ամսվա ծառայող է: Ներսումս  անասանելի հպարտություն կա, որը բառերով անկարող եմ նկարագրել: Իմ հոգատար եղբայրները` մանկության ամենամտերիմ ընկերներս, արդեն մեծ տղաներ են, հայրենի արժանի պաշտպաններ, կա՞ սրանից ավելի մեծ հպարտություն: Նրանք երկուսն էլ իմ լավագույն ընկերներն են, այն մարդիկ են, որոնց կարող եմ վստահել և չվախենալ: Նրանք այն մարդիկ են, որոնց հետ վիճել եմ, նեղացել, սակայն երբեք երկար չի տևել, քանի որ ես լավ գիտեմ.  որքան էլ վիճենք, միևնույնն է, նրանք միշտ իմ կողքին են, հարկ եղած ժամանակ հենց նրանք են ինձ պաշտպանելու, հուսադրելու, օգնելու, որ առաջ քայլեմ, հաջողություններ ունենամ, երջանիկ լինեմ:

Եղբայրներս երկուսն էլ բնավորությամբ հանգիստ են և լի հային բնորոշ հումորով: Փոքր ժամանակվա խաղալիք զենքերին այժմ փոխարինել են իրականները: Ավագ եղբայրս հենց այս պահին էլ գտնվում է սահմանին, զենքը ձեռքին: Այսքան ժամանակ եղբայրներիցս երբեք չեմ լսել հուսահատ խոսքեր: Նրանք, եթե նույնիսկ դժվարությունների առջև են կանգնում, միևնույնն է, միշտ էլ ասում են, որ լավ են, և ամեն ինչ կարգին է: Այստեղ է հայ զինվորի ուժը…

Հայոց բանակն արդեն իր 28-րդ տարեդարձն է նշում: Հունվարի 28-ը նաև հայրիկիս` Մայիս Ղազարյանի վերածննդի օրն է, քանի որ իր պարտքը հայրենիքին տալիս` 1994 թվականի հունվարի 28-ին Քարվաճառի ազատագրման ժամանակ նա վիրավորվել է, որին անդրադարձել եմ նաև մեկ այլ հոդվածով: Շնորհավոր ծննդյանդ տարեդարձը, պա՛պ ջան: Դու  ինձ համար հայրենասեր մարդու առաջին օրինակն ես: Շնորհավոր ձեր տոնը, հա՛յ զինվորներ, իմ քա՛ջ եղբայրներ, թող բարօրությունն ու խաղաղությունն իշխեն հայոց աշխարհում: Անհուն երախտագիտությամբ խոնարհվում ենք ձեր առջև, հա՛յ զինվորներ, զինվոր ծնած մայրե՛ր, զինվորին ուժ ու կորով տվող հրամանատարնե՛ր: Փա՛ռք քեզ, Հայո՛ց բանակ:

Իմ պապը ծնվել է գրեթե անցած դարասկզբին` 1928 թվականին: 13 տարեկան է եղել, երբ հայրն ու մեծ եղբայրը պատերազմ են գնացել, ու նա ընդամենը 13 տարեկանում դարձել է ընտանիքի «մեծը»` հոգալով մոր ու երեք եղբայրների բոլոր հոգսերը: Շատ մեծ պարտականություն է ունեցել իր ուսերին դրված և շատ մեծ պատվով է դուրս եկել այդ ամենի միջից: Ավարտել է չորսամյա մի գյուղական դպրոց,  կյանքի մի զգալի հատված սարերում ու ձորերում է անցկացրել, բայց պապիս նման իմաստուն ու խելացի մարդ, դժվար թե հեշտ  գտնվի: ԽՍՀՄ-ի տարիներին գյուղի տնտեսական կյանքում` մեկը մյուսի հետևից կարևոր պաշտոններ է զբաղեցրել` իր արդարամտության ու ազնվության շնորհիվ:

Հայրս ուշ տարիքում է ամուսնացել, ու մինչ ես ու եղբայրս հասանք գիտակցական մակարդակի` պապս էլ առաջվանը չէր. պապս չէր հիշում, որ գյուղի ամենագեղեցիկ տունը` մեր տունը, ինքն է կառուցել սեփական ձեռքերով` հեղելով արյունն ու քրտինքը:

Թող հիմա կոնֆետների անձրև տեղա գլխիս, ամենահամեղ կոնֆետը պապիս կոստյումի գրպանից հանածներն էին` «ծծովի», ամեն տեսակ ըմպելիքներից ես սիրում էի նրա բերած լիմոնադը, ամենահամեղ ուտեստը, որ երբևէ կերել եմ` պապիս սարքածն էր` տարբեր մրգերով ու բանջարեղեններով` իր սև թավայի մեջ:

Ինքն էլ ասում էր, որ իր համար ամենակարևորը` իմ ու եղբորս ձեռքով մաքրած ու իրեն տված մանդարինն է:

Պապիս մի բուռ ժպիտն ու օվկիանոս աչքերը վերացնում էին չարն այս աշխարհից:

Չնայած իր դժվար ու բարդ կյանքին` նա ապրեց 91 տարի: Մեզ համար ապրեց, որ մեր կողքին լինի, որ սովորենք իրենից, որ ավելի լավը դառնանք: 91 տարեկանում նա սիրում էր կյանքը, ինչպես մարդիկ` 21-ում:

Պապիս չլինելով այնքան շատ բան պակասեց աշխարհից. անսահման բարություն, հանդուրժողականություն, արդարություն ու ազնվություն:

Պապիս չլինելով` մեր միջից մի շատ կարևոր բան պակասեց, մենք աղքատացանք առանց նրա։

Ընդամենը մի քանի ամիս է, որ նա չկա, բայց զուտ ֆիզիկապես, իր արած գործով, անունով ու մեր մեջ նա միշտ ապրելու է:

Ամանորը միշտ իր հետ բերում է նոր հույսեր, երազանքներ ու սպասելիքներ, և երբ հետադարձ հայացք եմ գցում դեպի անցած տարին, հասկանում եմ, որ շատ դժվար է ընդհանուր գնահատական տալ ողջ տարվան, դրա համար այն պետք է բաժանել տարբեր ժամանակահատվածների և այնուհետև փորձել հասկանալ, թե ինչպիսին է եղել այդ ժամանակահատվածը մեզնից յուրաքանչյուրի կյանքում: Կրկին անդրադառնալով քաղաքականությանը՝ անհրաժեշտ եմ համարում ասել, որ 2019 թվականը շրջադարձային էր ողջ հայության համար, չէ՞ որ Հայաստանի կառավարումը ժողովրդի ընտրությամբ կենտրոնացավ նոր քաղաքական ուժի ձեռքերում: Ճիշտ է՝ շատերը ինձ հետ համակարծիք չեն լինի, բայց ցանկանում եմ ասել, որ, իսկապես, հեղափոխությունը առաջ բերեց իր դրական հետևանքները, գուցե կարողանանք գտնել նաև բացասական կողմեր, բայց ավելի լավ է կենտրոնանանք դրականի վրա: Նախ ասենք, որ գրեթե բոլոր ոլորտներում թեկուզ աննշան, բայց հեղափոխության շունչը, այնուամենայնիվ, զգացվում է: Նաև չմոռանանք, որ հեղափոխությունը շարունակական գործընթաց է, և այն դեռ երկար է շարունակվելու: Այստեղից հետևություն` 2020 թվականից ևս մեծ սպասելիքներ ունենք մեր հայրենիքի բարգավաճման և առաջընթացի համար: Ինչևէ, անցնենք առաջ: Ամանորն ամենից շատ ուրախություն է պարգևում երեխաներին, քանի որ հենց նրանք են ամբողջ սրտով հավատում ամանորյա հրաշքներով լի հեքիաթի գոյությանը։ Հավատում են, որ Ձմեռ պապը Լապլանդիայից կգա և նվերներ կբերի իրենց համար, եթե, իհարկե, այդ տարի իրենց լավ են պահել։ Ես էլ ժամանակին հավատում էի, սակայն մի օր եղբորս հետ Շերլոք Հոլմս դարձած՝ բացահայտեցինք ճշմարտությունը։

2019 թվականը ինձ համար կարևոր էր նաև նրանով, որ շատ արժեքների սկսեցի նայել լրիվ այլ տեսանկյունից: Հասկացա, որ կյանքում ամենից կարևորը քեզ անկեղծ մարդկանցով շրջապատելն է, և որ ընկերությունը իրենից ներկայացնում է ավելի մեծ արժեք, քան մեզնից շատերը մինչ այս պատկերացրել ենք: Անկեղծ ընկերությունը մեր կյանքի լուսատուներից է, և բախտավոր է այն մարդը, ով իսկապես ունի իրական և հավատարիմ ընկերներ:

Ես այն մարդկանցից եմ, որ ավելի շատ գերադասում է նպատակ դնել և հասնել դրան, քան պահել երազանք, նստել բազմոցին և հավատալ, որ ինչ-որ հրաշքով երազանքը կկատարվի: Դրա համար ցանկանում եմ ասել, որ մենք ենք մեր կյանքի Ձմեռ պապը: Գուցե ծիծաղելի է հնչում, բայց իսկապես, մեր ձեռքերում են մեր կյանքը, երազանքներն ու նպատակները:

Ամանորն այն ժամանակահատվածն է, երբ բոլորիս սրտերում՝ անկախ մեր տարիքից, սեռից, ազգությունից ծնվում են մեծ հույսեր և սպասելիքներ: Սակայն ես կողմ եմ այն գաղափարին, որ այդ մեր հույսերը պետք է կապել ոչ թե տարվա, այլ ինքներս մեզ հետ: Ի վերջո` ցանկանում եմ, որ բոլորս այս տարի կարողանանք հասնել մեր անիրականանալի թվացող նպատակներին, գնահատենք ամեն մի ակնթարթը և լինենք ուրախ ու երջանիկ: Վերցնենք վրձինը, որը հենց սերն ու բարությունն է, և գունավորենք մեր և ուրիշների կյանքը: Հետ բերենք այն ամենը, ինչը կորցրել ենք, բայց մեզ համար թանկ էր, իսկ հետ բերելը՝ հնարավորին: Ունենանք այն ամենը, ինչին միշտ ձգտել ենք մեր հոգու երազելու ողջ կարողությամբ: Եվ պահպանենք այն ամենը, ինչը սիրում և գնահատում ենք:

Շնորհավոր Ամանոր եվ Սուրբ Ծնունդ։

Լույսն անշտապ բացվում էր այնպիսի խաղաղությամբ, ասես աշխարհում ամեն բան իր տեղում էր, կարծես բոլոր շունչ ունեցողներն ու դրանից զրկվածները այդ առավոտ արթնանալու էին երջանիկ թեթևությամբ։

Այնքան համոզիչ էր պատկերը, որ ես կատարյալ մոռացության էի տվել այն փաստը, որ այսպիսի մի վարակիչ խաղաղությամբ էր րոպե առ րոպե բացվել նաև, օրինակ, 1889թ.-ի ապրիլի 20-ը, երբ Վերին Ավստրիայի մի անիծյալ անկյունում՝ աշխարհում հարյուր հազարավոր ուրիշ մանուկների պես իր աչքերը բացեց Ադոլֆ անունով ու չարագուշակ ազգանունով այդ ժամանակ դեռ իր կարճատև անմեղությունը ապրող մեկը։ Երևի այդ առավոտ ինձ նման մի երազող խաղաղության մասին նույն հեքիաթն էր ներշնչել իրեն՝ գաղափար իսկ չունենալով, որ հենց այդ պահին բացված զույգ անմեղ աչքերը անթարթ հաճույքով դիտելու էին հեղինակային մի կոտորած։ Հետո շղթայակապ օրենքով նման խաղաղություններ էլի շատ կրկնվեցին, ասենք՝ 1914 թ. հուլիսի 28-ին։ Այդ առավոտ ոչ մի մարգարե չէր կռահում, որ ամառային գեղեցիկ օրը հետո, պատմության մեջ մտնելով, սերունդների մոտ սարսուռ է առաջացնելու՝ իբրև առաջին «համամարդկային խաղի» սկիզբ։ Հետո գարնանային նոր կյանք ազդարարող հանգստությամբ բացվելու էր 1915թ․ ապրիլի վերջին տասնօրյակի չորրորդ օրը՝ նորից ոչ ոք չէր կարող երևակայել անգամ, որ այդ հանդարտ առավոտվա երկինքը ժամեր անց ականջ է դնելու հազարների ճիչերին։ 1937թ․, 1939թ․, 1945թ․․․․ Շարքը շարունակելը ցավալիորեն երկար կտևի։ Մոլորակի պատմության բոլոր արյունոտ ամսաթվերին նախորդել են խաղաղ ու գեղեցիկ առավոտները։ Այդ օրը, այդ պահին, սակայն, ես այսքանի մասին չէի մտածել ու ոչ մի առավոտ էլ չեմ մտածել, հակառակ դեպքում վեր կենալու ու օրը ապրելու ցանկությունը իսկույն կմեռներ։

Արդեն կատարյալ լուսացել էր։ Խաղաղության մասին մտքերով քայլերս ուղղեցի դեպի դուռը։ Այն բացելու ու խաղաղությունը ներս խոթելու մի անդիմադրելի ձգտում ունեի։ Դեռ չգիտեի, որ գալու է մի ժամանակ, երբ ամեն եկող օրվա հետ ես ցանկանալու եմ ավելացնել դռների քանակը՝ դրանք երբեք չբացելու երազանքով։ Դա այն ժամանակ էր լինելու, երբ ես լիարժեք ճանաչելու էի աշխարհը ու նրա կեղտից պատսպարվելու հուսահատ փորձեր էի մտածելու։

Դուռը բացելուց հետո, անմիջապես, ուշադրությունս գրավեց անսովոր մի ձայն։ Կանգնած իմ պատրանքների խաղաղության մեջ՝ հայացքով սկսեցի փնտրել դրա հեղինակին, ու կարճատև որոնումներս հայացքս ուղղեցին դեպի բակի խորքը, որտեղ անհիշելի ժամանակներից բանտված մի բարեկամ ունեինք՝ սպիտակ ու մեծ շունը։

Երկաթե շղթան կոկորդին ամրացված՝ նա աղերսագին իր զույգ աչքերով ուտում էր խիղճս։ Երկար ժամանակ բթացած իմ պատասխան հայացքն էլ կանգ էր առել նրա վրա։ Հետո միայն հասկացա, որ հայացքի ու անսովոր իր լացի հետևում ազատության հույսն էր պահել։

Ո՞վ գիտե, երևի ամեն առավոտ ինձ ու բոլորիս նույն այս անօգնական կերպարանքով էր դիմավորել, բայց մենք, խաղաղ աշխարհի պատրանքով տարված, նրա առաջ խղճուկ 2 կտոր հաց էինք դրել՝ ազատության ճիչը խլացնելու անմիտ ցանկությամբ։

Կույր է մարդը իր զույգ գունավոր աչքերով։ Այնքան կույր, որ վայրկյաններ առաջ կարծել էր, թե աշխարհն իր երջանկության րոպեներն է վայելում։ Բայց ինչպե՞ս է նման բան հնարավոր, երբ նրա բնակիչներից թեկուզ մեկին երկաթե շղթան արգելում է շնչել։

Նայում էի պատկերին ու չէի կարողանում ներել ինձ ու բոլորին, ովքեր ազատ ապրել էին մեկի քթի տակ, ով զրկված էր դրանից։

Հիմա, երբ խեղճ այդ էակը գրավել էր ուշադրությունս, պարզորոշ նկատում էի, թե որքան էր մեծանում աչքերի թախիծը, երբ տեսադաշտում հայտնվում էր ուրիշ մի շուն՝ առանց կոկորդ ցավեցնող շղթայի։

Նայում էի աչքերին ու դրանցում տեսնում աշխարհի բոլոր բանտվածների խտացված վիշտը։

-Պապ, ինչի՞ բաց չենք թողնում էս խեղճին,- հայացքով շանը ցույց տալով սկսում եմ,- թող մի քիչ էլ ազատ ֆռֆռա։

-Իրա համար կապված ա, էլի,- անթաքույց անտարբերությամբ պատասխանում է հայրս, որին պատկանում էին շան պաշտպանի, դատավորի ու դատախազի միաժամանկյա դերերը։ Բոլոր անհրաժեշտ ընթացակարգերով նա էր վճռել, որ խեղճն իրավունք չունի ազատ ապրելու։

-Բայց ընդհանրապես տրամաբանական չի, չէ՞, պա՛պ, բոլոր հարևանների շները ազատ են, ինչի՞ ա հենց մեր Դանին բացառություն (շանը Դանիել անունն էինք տվել, չնայած՝ հետո շոկային բացահայտում եղավ ու պարզվեց Դանիի՝ իգական սեռին պատկանելը, բայց շնորհիվ Մաշտոցի՝ այդ հարցը լուծվեց նրա անվանը վերջից ընդամենը ա տառն ավելացնելով… և վերջ, Դանիելլան կնքված էր)։

-Ինչի՞ ես խորացել, հենց Դանին ա բացառություն, որովհետև հենց ինքն էր մի քանի ամիս առաջ հարևանի էրեխու վրա հարձակվել։ Վտանգավոր ա։

Դանին չարություն էր արել ու մարդկային օրենքներով պատժվելով՝ զրկվել ազատությունից։ Բայց կա արդյոք գոնե մեկ երաշխիք, որ մյուս ազատ շները ինչ-որ մի օր չեն անի չարություն, կա՛մ արդեն չեն արել, կա՛մ հենց այս պահին չեն անում։ Այդ դեպքում թող բոլորը իրենց շների վզին նման մի ծանրաքաշ շղթա փաթաթեն ու ինձ ազատեն հոգի հանող այդ անհավասար տեսարանից, Դանիին ազատեն իր ու իր նմանի ծայրահեղ տարբեր կենսաձևերից։

-Պա՛պ, արի ազատենք, հա՞, Դանիին։ Հաստատ էլ վատ բաներ չի անի։

-Ի՞նքն ա ասել, որ չի անի,- լուրջ դեմքով հարցնում ա պապան էնպիսի տոնով, ասես րոպե առաջ իր համար իմաստ չստացած էդ խոսակցությունից ազատվել է ուզում։

-Խոսք ա տվել, Դանին էլ իրա խոսքի տեր տղա ա,- հակահարված եմ տալիս ես՝ Դանիի աղջիկ լինելու հետ էդպես էլ չհամակերպված տոնով։

-Լավ,- իր բնավորության համաձայն չի կարողանում ինձ մերժել հայրս ու հետո ավելացնում ժպտալով,- բայց եթե քեզ հոշոտի՝ էլ չեմ խառնվելու, որովհետև Դանին իրա խոսքի տեր տղա ա։

Շուտով սկսվեց Դանիի արդարացման ու ազատման գործողությունը։ Ինձ թվում էր, որ մոլորակը իր ծնունդից մինչև այդ պահը երբեք նման գեղեցիկ տեսարանի ականատեսը չէր եղել։

Շղթաներից ազատվելուն պես անբնական մի ցատկով դուրս պրծավ իրեն տհաճ պահեր պատճառած օթևանից։ Հետո էլ երբեք չտեսա նրան այդ կողմերում։ Անձրև, ձյուն, անտանելի շոգ․․․ Կարևոր չէր, բնության ոչ մի ճնշում նրան չտարավ իր նախկին տունը։ Գերադասում էր թրջված ու արևահարված իր ազատությունը։

Մի օր էլ այն պահին դուրս եկա տնից, երբ Դանին բակի անկյունում իր սպիտակ թաթերով հողն էր փորում։ Երկար հետևեցի տեսնելու համար, թե ինչ կա մտքին..․ և ինչ՝ փորած հողի կողմն էր քարշ տալիս շղթաները, որով կապված էր եղել երկար ժամանակ։ Հետո տեղավորեց դրանք հողի տակ ու արագ-արագ ծածկեց հողը։

Դանին թաղեց անազատության իր կապանքները, որ էլ ոչ ոք չկարողանա բանտել իրեն։

Հիմա նա ազատ է ու թեև ամեն օր իր բարձր թռիչքով օդից պոկում է մորս փռած լվացքն ու աստվածային անեծքների է արժանանում, բայց մենք բոլորս ուրախ ենք, որ Դանին էլ ազատ է մեզ պես, որ մենք չենք ամաչում նրա մոտ մեր ազատության համար։ Չարություններ անելիս էլ անգամ մեզնից ոչ ոքի մտքով չի անցնում, որ կարելի է նրան նորից զրկել ազատությունից։

Մի միտք խելագար պտույտով տակնուվրա է անում գլուխս։ Մտածում եմ՝ որքան հրաշալի կլիներ ամեն բան, եթե մոլորակի վրա գտնվող բոլոր բանտված էակները վերստին գտնեին իրենց ազատությունը նույնքան հեշտությամբ, որքան Դանին։

Պաշտպանները համոզեին դատավորին, որ մեղադրյալն էլ երբեք չարություն չի անի (ինչպես ես էի համոզում) դատավորը հավատար դրան ու մեղադրյալի ձեռքերը ազատեր երկաթե շղթաներից (հորս նման), իսկ մեղադրյալն էլ՝ պահելով խոստումը, իսկապես էլ երբեք չարություն չաներ (ինչպես Դանին)։ Անգամ լվացք չպոկեր։

Այդ ժամանակ միգուցե առավոտները բացվեին ոչ թվացյալ երջանկությամբ։

Երևի պետք է ահագին համարձակ լինես օտար մարդկանց առաջ քո ձախողումների մասին խոսելու համար։ Շատերիս նույնիսկ չի հաջողվում հայելու առաջ կանգնել և ընդունել, որ սեփական անհաջողության մեջ ոչ ոք բացի մեզանից իրականում մեղավոր չէ։ Բայց «FuckUp Nights Armenia»-ին հերթական անգամ հաջողվում է գտնել հերոսների, ովքեր ոչ միայն ընդունում են իրենց ձախողումները, այլ նաև սովորում են դրանցից և համարձակվում են կիսել իրենց ոչ այդքան հաջողակ փորձը ուրիշների հետ։

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ամիրյանի

Ինչը կարող է հաջողակ տարի սկսելու համար ավելի լավ նախադրյալ լինել, եթե ոչ նախորդ տարիների անհաջողությունների ու դրանց պատճառների վերանայումը։ Ասում են, ավելի ճիշտ՝ Սամվել Մաչանյանն ասում է, որ խելացի մարդիկ ուրիշների սխալներից են սովորում, իսկ աննորմալները՝ սեփականից։

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ամիրյանի

Մի խոսքով` դեկտեմբերի 24-ին ARLOOPA-ի հյուրընկալ հարկի տակ հավաքվել էին հաջողակ և անհաջողակ, խելացի ու մի քիչ էլ աննորմալ մարդիկ՝ լսելու երեք համարձակ խոսնակների ձախողումների մասին պատմությունները։

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ամիրյանի

Առաջին խոսնակը՝ Վահրամ Պապյանը (Chief Strategy Officer Titomic-ում), ով Հայաստան էր ժամանել Ավստրալիայից, պատմեց իր ուսանողական տարիների ձախողումներից, որոնք սովորեցրել են իրեն, որ ցանկացած բան, որտեղ քո անունը շոշափվում է, պետք է քո հսկողության տակ լինի։ Բոլոր երեք խոսնակների համար էլ հաջողությունների և ձախողումների մասին պատմություններով կիսվելը հավասարաչափ կարևոր է, բայց ինչպես նշեց Սևանա Չաքերյանը («Collectif Medz Bazar»-ի համահիմնադիր, երաժիշտ, ուսուցիչ, ձեռնարկատեր)․

-FuckUp Story-ներից ավելի շատ ես սովորում։ Հաջողության պատմությունները ոգեշնչում են, բայց օրինակ՝ ես ինքս իմ ձախողումներից շատ բան եմ սովորել։ Կարևոր է հասկանալ, որ սխալվելը վնաս չունի․․․

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ամիրյանի

Երրորդ խոսնակի՝ Սամվել Մաչանյանի (համահիմնադիր, chief Wine Enthusiast Alluria Wines-ում), պատմությունը տարբերվող էր նրանով, որ սեփական սխալից սովորելու համար նրան պետք եղավ նույն սխալը երկու անգամ գործել։ Երկու տարի շարունակ գինու բավականին մեծ քանակ գրեթե քացախ դարձնելուց հետո՝ հիմա նա ավելի հետևողական աշխատանքի է պատրաստվում։

Իսկ ինձ համար օրը վերջացավ Alluria Wines-ի գինիով և հույսով, որ նոր տարին հաջողակ է լինելու։

Լուսանկարը՝ Դավիթ Ամիրյանի

Սխալվելը վնաս չէ, բայց դե, գիտեք՝ մեզանից ոչ ոք այդ գործը առանձնապես չի սիրում․․․

Գյուղում  ուրիշ  է, գյուղի կյանքն ուրիշ է: Գյուղում օրակարգ կա, ոչ մի տեղ չգրված, բայց մարդկանց ուղեղում դաջված օրակարգ կա: Գյուղում օրը շատ շուտ է սկսվում, առանց մեր խելացի գաջեթների, առանց զարթուցիչների, բայց միշտ նույն ժամին, ու ամենակարևորը ճիշտ ժամին:

Գյուղում չես կարող ուշանալ ու երկար քնել, որովհետև կաթի ավտոն (տներից կաթ հավաքող),  լավագույն դեպքում, հաջորդ անգամ իրիկունն է գալու, իսկ մինչև էդ կաթը կթթվի: Գյուղում չես կարող ալարել ու վեր չկենալ անկողնուց, որովհետև հորթին պետք է կերակրել, չկերակրեցիր՝ կնեղանա, չի աճի, իսկ դու պիտի վաճառես նրան, որ քաղաքում  սովորող էրեխուդ վարձը վճարես:

Գյուղում չես կարող հինգ րոպե ավել քնել, որովհետև կատուն կօգտվի առիթից ու հավի ձվերն իրանով կանի. բա շաքարն ինչո՞վ  ես առնելու: Ու էդպես ամեն ինչն իր ժամն ունի. խմոր հունցելը, հարևանի հետ կոֆե խմելը, հավերին «զբոսանքի ուղարկելն» ու անգամ հարևանի կատվին նախատելը: Ամեն ինչ իր ժամն ունի, ու դա գիտեն բոլորը, բայց ոչ մեկը չգիտի, թե ով է սահմանել կամ ինչպես են սահմանվել այդ ժամերը: Եթե հարցնես, թե ինչու հենց այդ ժամին, կարող ես անհարմար դրության մեջ դնել հարցվողին:

Գյուղում աշխատանքն էլ ուրիշ է. առանց գրաֆիկի, երբեք չվերջացող: Գյուղում չես կարող չաշխատել, պարապ մնացիր՝ սոված կմնաս, վաղվան էլ չես կարող թողնել այսօրվա գործը, որովհետև ամեն օրն իր գործն ունի, ու բացի այդ, գյուղում դու ինքնագլուխ չես, դու հարմարվում ես, հարմարվում ես բնությանը, նրա կանոններին, հետևում նրա ազդակներին։

Գյուղում մարդը դեռ չի հասցրել շատ հեռանալ բնությունից, նրանց ներդաշնակությունը դեռ այնքան էլ չի լղոզվել։ Գյուղի ամենաճշգրիտ օդերևութաբանական տվյալները տատիկ-պապիկներն են տալիս` կարդալով բնության ձեռագիրը։ Այնտեղ, լեռան ստորոտին, ծառերի ստվերում, ուր ասֆալտի բույրը մի քանի տասնամյակը մեկ են զգում, էստեղի նման  բողոքում են առատ արևից, նոր ընդունված օրենքներից, առաջվա համը չունեցող սուրճից, խանութներում թանկացումից։ Այնտեղ էլ, խոնավ օդի մեջ, տերյանական սեր են խոստովանում, խոստումներ տալիս, այնտեղ էլ են դավաճանում. դիմացինին ու իրենք իրենց։ Բայց…

Գյուղում ուրիշ է, գյուղի կյանքն ուրիշ է, ուրիշ համ ու հոտ ունի։ Էստեղի ասֆալտի բույրը թույլ չի տալիս զգալ գյուղինը, էստեղի բիստրոների արագ համը թույլ չի տալիս զգալ գյուղինը։ Գյուղում ուրիշ է։

Հանդիպման ժամից մի քիչ ուշ է գալիս։ Ինչպես միշտ խառն է, վազքի մեջ։ Բացում ենք գրասենյակի դուռը, ու փայլող աչքերով սկսում է պատմել ձեռքի երկու նվերների մասին։ Անապահով ընտանիքի երկու  երեխա նամակ են գրել Ձմեռ պապիկին։ Ինքն էլ որոշել է իրականացնել նրանց երազանքը։ Մանե Խաչատրյանի հետ  զրույցը շարունակվում է տարիքի մասին խոսելով: «Արդեն 25 տարեկան եմ, նոր է լրացել, ու առաջին անգամ եմ ասում, որ 25 տարեկան եմ։ Շատ պատասխանատու տարիքում եմ, քանի որ փոքր տարիքում միշտ մտածում էի, թե արդեն 25 տարեկանում մարդ պետք է ամեն ինչի հասած լինի, ամեն ինչ ունենա»։

Իսկ Մանեն 25 տարեկանում աշխատում է երկու վայրում` Ջինիշյան հիշատակի հիմնադրամի ուսանողական ծրագրային թիմի Լոռու մարզի կոորդինատորն է և ՀԿ կենտրոնում ՀԱՄԱՏԵՂ ծրագրի համակարգողը։ Մանկության հուշերին ենք հասնում։ Պատմում է, որ իրեն հիշում է երեք տարեկանից։

«Եղել եմ շատ խելոք` ի տարբերություն եղբորս։ Մեր տան խելոքը ես էի, հետաքրքրասեր եմ եղել, բայց միշտ գիտական առումով եմ հետաքրքրասեր եղել»։ Չնայած խելոք ու համեստ լինելուն Մանեն ուժեղ ու անվախ երեխա է եղել.

«Փոքր ժամանակ ես ընդհանրապես վախկոտ չեմ եղել, իսկ եղբայրս հակառակը` վախկոտ էր։ Մեր ու հորեղբորս ընտանիքը մի շենքում էր ապրում, ու երբ մութ էր լինում, ու եղբայրս ուզում էր գնալ հորեղբորս տուն, ես էի իրեն տանում, ես 4 տարեկան էի, ինքը արդեն 8։ Դա միշտ հիշում ու ծիծաղում ենք»։

Կարոտով է հիշում դպրոցն ու իր դասարանը.

«Մեր դասարանը լավ էր սովորում, ու ակտիվ էինք։ Բայց հասարակական կյանք դպրոցից ընդհանրապես չենք վարել։ Մեզ միայն ուսմանն էինք տվել»։

Դպրոցն ավարտելով Մանեն կատարում է մասնագիտական ընտրություն։ Առաջին մասնագիտությունը ստացել է Վանաձորի պետական համալսարանում` Անգլերեն լեզու և գրականություն բաժինը ընտրելով: Մանեն հույս ուներ հետագայում հեշտ գտնել աշխատանք։  Բայց ավարտելով այս բաժինը` անգլերեն լեզվի մասնագետը հասկանում է, որ իրեն ավելի հոգեհարազատ մեկ այլ բան պետք է սովորի։ Այդ այլ բանը հոգեբանությունն էր, որն էլ սովորում է մագիստրատուրայում:

«Հոգեբանությունը իմ անձնային աճին շատ մեծ նպաստ է ունեցել։ Հոգեբանությունը ամեն տեղ է պետք, յուրաքանչյուր հարաբերությունում։ Մի քիչ բարդ է, որ մարդկանց հետ շփվում ես, ավելի խորն ես ուսումնասիրած լինում հոգեբանությունը, ժեստերից հասկանում ես, որ իրենք քեզ այդ պահին խաբում են, բայց պետք է ցույց չտաս, այդ առումով կյանքդ դժվարանում է»։

Հասարակական ակտիվություն ցուցաբերել սկսում է ուսանողական տարիներից։ Առաջին կուրսում դառնում է Ջինիշյան հիշատակի հիմնադրամի կամավոր և մինչ օրս աշխատում է այնտեղ։ «Այս կազմակերպությունը շատ մեծ ներդրում ունեցավ իմ անձնային աճի վրա։ Ու այդտեղ հասկացա, որ կամավորական աշխատանքը, հասարակական աշխատանքը այն է, ինչը ես անում եմ միշտ։ Ես տեսել եմ ինչ-որ խնդիր հասարակության մեջ ու փորձել եմ դա լուծել։ Ինքնս ինձնով նախաձեռնել եմ, բայց չեմ հասկացել, դա ինչ է»։

Ինչպես հայկական շատ ընտանիքներում` Մանեի ընտանիքում էլ սկզբում դեմ էին նրա հասարակական ակտիվությանը, բայց նա կարողանում է համոզել ընտանիքին, որ իր արածը փոփոխություն է դեպի լավը։

Մանեն նշում է, որ կամավոր լինելը մեծ ազդեցություն ունի մարդու վրա։

Իր մեջ էլ շատ բաներ փոխվել են։ Ծիծաղելով է հիշում իր մասնակցած առաջին սեմինարը.

«Փոքր ժամանակ ես բավականին ամաչկոտ էի։ Հիշում եմ նույնիսկ առաջին սեմինարին, որ պիտի մասնակցեի, կանգնեցի իմ անուն ազգանունը պիտի ասեի ու ինչ նախասիրություններ ունեմ, ձայնս դողում էր, կարմրել, կապտել էի»։

Ամաչկոտ աղջիկը քիչ-քիչ բացվեց, սկսեց ձեռք բերել շատ ծանոթներ, բայց ընկերները քիչ են.

«Ես ունեմ իմաստուն ընկերներ, մենք իրար լրացնում ու հասկանում ենք»։

Մանեն իր արած գործերի մասին չի սիրում բարձրաձայնել։ Սա վատ գիծ է համարում։

Իսկ Մանեի գործը հիմնականում կապված է երիտասարդների հետ, որոնց այսպես է բնութագրում. «Երիտասարդները հիմա շատ ազատ են, ու դա շատ լավ է: Իմ տարեկիցները ունեն շատ կոմպլեքսներ։ Շատ լավ երիտասարդներ կան, որոնք այնպիսի նախաձեռնություններով են հանդես գալիս, որ հիանում եմ»։

Նախասիրություններ շատ ունի, դրանք բոլորը կապված են արվեստի հետ, ասում է, որ արվեստագետ չէ, բայց իրեն համարում է արվեստի մարդ.

«Սիրում եմ նկարել, թեպետ լավ չեմ նկարում, նվագել, թեպետ էլի լավ չեմ նվագում, սիրում եմ գրել, էլի ցույց չեմ տալիս ոչ մեկին իմ գրածները»։

Վերջերս իր հոբբիներից մեկը դարձավ բիզնես գաղափար։ Մանեն ամուսնու հետ ուզում էր պլաստիկի վերամշակմամբ զբաղվել, պլաստիկից ինչ որ հետաքրքիր հուշանվերներ պատրաստել։ Դիմել են ՄԱԿ-ի ծրագրին։ Այժմ  պլաստիկի վերամշակումը մի քիչ դանդաղում է, բայց նրանք նույնը անում են փայտից։ Հետաքրքիր հուշանվերներ են պատրաստում, քանոններ, առօրյայում օգտագործվող տարբեր իրեր։

«Այս ամենը արվեստի է նման, քանի որ մենք ինքներս ենք գծում, ներկում մշակում»։

Այժմ Մանեն իր կյանքի ամենամեծ ձեռքբերումը համարում է իր երկու ընտանիքները` առաջինը, որտեղ մեծացել է, երկրորդը, որն ինքն է ստեղծել: «Կյանքում լավ ընտանիք ունենալուց լավ բան չկա»։

Ձայնագրիչը անջատում եմ, Մանեն վազում է կողքի սենյակ ու սկսում մանրամասն ուսումնասիրել նվերներն ու հարցնում. «Ի՞նչ ես կարծում, էրեխեքին դուր կգա՞»։