Narek Piloyan

Նոր Վանաձոր

Վանաձոր քաղաքում 2018 թվականի նոյեմբերին մի խումբ ուսանողների կողմից ստեղծվեց ֆեյսբուքյան մի խումբ և ստացավ «Նոր Վանաձոր» անունը: Ճիշտ է, խումբը ստեղծվեց պատահական, սակայն այն դարձավ խմբի յուրաքանչյուր հիմնադիր անդամի անբաժանելի մասը: Հունիս ամսին Սեդա Մխիթարյանը 17.am-ում անդրադարձել էր «Նոր Վանաձոր» ուսանողական նախաձեռնությանը: Մեկ ամսում խումբը ունի նոր մտահղացումներ, որի մասին արժե տեղեկացնել, սակայն՝ առանց փակագծերը բացելու, քանի որ խումբը ցանկանում է գործն անել և միայն դրանից հետո խոսել:

Նախաձեռնության նպատակն է` Վանաձորը տեսնել ավելի մաքուր, ավելի բարեկարգ, ավելի մշակութային և պարզապես ավելի լավը: Խումբը ստեղծված է բացառապես քաղաքի խնդիրները բարձրաձայնելու և լուծումներ գտնելու համար, շատ հաճախ այդ լուծումները իրականացնում են հենց խմբի անդամները: Խումբը ապաքաղաքական է, ունի բնապահպանական ուղղվածություն, նաև՝ մշակութային և երիտասարդական: Խմբի անդամները նշում են՝ հետևողական են լինելու քաղաքի մաքրությանը, սակայն ցանկություն ունեն, որպեսզի քաղաքի բնակիչներն էլ ավելի ընդգրկվեն երիտասարդների նախաձեռնություններին: Խմբի անդամները նաև հավելեցին, որ առաջիկայում համագործակցություն են սկսելու տարբեր ուղղություններով, որ արդյունքը տեսանելի լինի: Արդեն ունեն հստակ ծրագրեր և տեսլական, օրինակ՝ պլանավորված շաբաթօրյակներ՝ քաղաքի տարբեր թաղամասերում:

Շատ անելիքներ կան, բայց առաջին հերթին հարկավոր է ցանկություն, իսկ վերջինիս առկայության դեպքում անհնարինը կդառնա հնարավոր:

seda mkhitaryan

Զրույցներ Լուսնի հետ

Հայաստանի 45-69 տարեկան բնակչության շրջանում ֆիզիկական թերակտիվության տարածվածությունը կազմում է 28.6%։

Եթե մատներդ հաշվի մեջ չլինեն, քո մարմնի վրա թերակտիվության տարածվածությունը կկազմեր 100 տոկոս։

Դե, գնա գրողի ծոցը։

Դու չես ասելու` շարժեմ մատներս, ուսերս, թե ուղղակի քայլեմ։ Դու քո երկինքներում ի՞նչ գիտես, թե ինչ եմ անում ես հողի վրա։

Հողի, որ դեպի քեզ է ձգվում ու ինձ էլ հետը ձգում։ Վաղուց չես եկել։ Եկել ես ասելու, որ թերակտի՞վ եմ։ Իսկ դու ի՞նչ գիտես քամու մասին, որ պատուհանից մտնում է ներս, շարժում ծաղկամանի ծաղիկների տերևները, սենյակի լույսը, թարթիչներս, ամեն ինչ շարժում է։ Մեր կյանքում ամեն ինչն էլ շարժման արդյունքում է լինում։ Իմ պարագայում` մատների շաժման։ Հա, ճիշտ ես, մենակ մատների շարժման։ Հա, էլի են ասել, որ սիրուն մատներ ունեմ։ Դու առաջինը չես, իհարկե, բայց քո ասածը ավելի կարևոր է, դե, երկնքից այստեղ նկատել ես։ Գիտե՞ս՝ քանի անգամ են ասել, որ դաշնակահարի մատների են նման։ Հա, բայց տեսնես տգեղ մատներով դաշնակահար չի՞ լինում։ Բայց տգեղ մատներ լինո՞ւմ են։ Չէ։

Ճիշտ ես։ Դու մատ չունես։ Բայց հեչ եղե՞լ է, որ զգաս քամու հարվածը մեջքիդ։ Կամ լսես քամու ձայնը խաղողի վազի մեջ։ Հետո քամին մտնի ներսդ։

Ասում են՝ շատ կետադրական նշանները խանգարում են։

Դու թեմայից թեմա ես թռչում։ Ի՞նչ կապ ունեն կետադրական նշանները մատների հետ։

Հըմմ, շատ խորաթափանց ես, իսկ իմ մատները ի՞նչ կետադրական նշանի են նման։ Հենց մտածես` ասա։ Շատ լիրիկական զրո՞ւյց է։ Չէ։ Իրական բաների մասին ենք խոսում։ Քո երկինքներում հաստատ մոծակներ չկան։ Ներքևում` այստեղ, շատ մանր ու սիրուն բաներ կան։ Ես չգիտեմ, գուցե երկնքում էլ փշաքաղվում են։ Կամ էնտեղ միշտ փշաքաղված են։ Գուցե երկնքում էլ կապույտ աչքերով մանկիկ կա։ Գուցե էնտեղ բոլորի աչքերը կապույտ են, ու դրա համար երկինքն էլ է կապույտ։ Էնտեղ դաղձի թեյ կա՞։ Իսկ լույսի տակ փայլող սարդոստա՞յն։ Լսիր, ձեր մոտ դաշնամուր կա՞։ Իսկ սառը ձմերո՞ւկ` կորիզները հանած։ Քո տան կողքի տունն է՞լ է ձմեռը հեքիաթային լինում։ Էդտեղ ձիերը վազո՞ւմ են` բոլորը նույն ուղղությամբ։ Էդտեղ ձիեր կա՞ն։ Երկնքում է՞լ է ձորից մշուշ բարձրանում, կպչում մատներիդ։ Վերևում ձորեր կա՞ն։

Դե ասա, գնացի՞ր…

Lilit Andriasyan

Գիժը

Գիժը մեր թաղի հին դոնժուաններից է։ Չնայած երիտասարդ տարիքին, որը հազիվ երեսունի շեմը հատած լինի՝ կյանքի մեծ փորձ ունի։ Ասում են, արտաքնապես հորն է նման։ Այս փաստը ոչ ոք հաստատել կամ հերքել չի կարող, քանզի նրան ոչ ոք մեր թաղում չի տեսել։

Մեր թաղ կոչվածը քաղաքի ծայրին՝ սարափեշերին փռված մի փոքրիկ բնակատեղի է, որտեղ ինչ տեսակի մարդու ասես, կարող ես հանդիպել։ Պատկերացնենք ֆրանսիական փոքրիկ արվարձան, բայց ի տարբերություն ձեր պատկերացրածի՝ այստեղ ոչ թե ճեմում են հովհարավոր մադմուազելներ, այլ սովորական արևից ու ցրտից կարմրած դեմքերով կանայք, ովքեր կամ զոր ու գիշեր շաղակրատում են հազար ու մի դատարկ բանից, կամ քչփչում շոր ու կարից, կամ հայհոյում Աստված ու մարդ։ Ա՜յ, այն նկուղի դիմաց կանգնած հայհոյող կանանցից ամրակազմն էլ Գժի՝ Համոյի մայրն է։

Համոն տասնհինգ տարեկան էր, որ մեր թաղ եկավ՝ իր հետ բերելով հազար ու մի վեճ ու կռիվ, իսկ Սուսանը՝ Համոյի մայրը, միանգամից նվաճեց թաղի տարիքավոր տղամարդկանց ուշադրությունը։ Մի անգամ էլ տատս ասաց՝ «բռնացրեց»։ Թե ով ինչ բռնացրեց՝ չիմացա, միայն գիտեմ, որ այդ օրից Համոն աչքով աչք չունի Սուսանին տեսնելու։

Գիժը սիրուն տղա էր՝ աչքերը սև էին, մազերը՝ ոսկի, ձեռքից էլ ամեն ինչ գալիս էր։ Մեկի կտուրը կաթում էր՝ հասնողը Գիժն էր, մեկի ալյուրը հատնում էր՝ հասնողը Գիժն էր, փայտ բերողը Գիժն էր, խանութ գնացողը Գիժն էր։ Ոսկի տղա էր Գիժը, բայց մի քիչ էլ աչքաշոռ էր. թաղում ջահել կին ու աղջիկ չմնաց։

Ասում են՝ Գիժը հարս է բերել, Սաքոյի տան մի սենյակը վարձով առել, մտել է մեջը։ Ո՜նց է սիրում Գիժը Լուսիկին։ Լուսիկն էլ, ասում են, արև աղջիկ է, բայց թե ինչ գույնի է, մի տարի է` չենք տեսել։

Ոնց է սիրում Գիժը Լուսիկին ու ոնց է ծեծում ամեն գիշեր, թե շրթունքդ կախ է, թե հագածդ բաց է, թե ինձ էլ չես սիրում, խալխի տուն ես գնում, քո հոր տունն ու մերդ, քո էդ ամբողջ ցեղը։ Ու մինչև լուսաբաց, երբ Լուսիկի ձայնը կամաց մարում է, Գիժը դուրս է պրծնում, թաղերն ընկնում, ու չի իմանում՝ ոնց են կնկան կարգին սիրում։

Բայց Լուսիկը լուռ է։ Ոչ հոր տուն է գնում, ոչ ճամփեն է ելնում, պատշգամբում կանգնած՝ սև զգեստը հագին, մազերն արձակ արած ինչ-որ բան է մանում։

Սուսանը, որ վաղուց որդու տան ճամփեքով գնալ ու գալ չուներ, երկու օր է` թաքուն սրանց տուն է գալիս ու Լուսիկի աչքից արցունք բերում, թե «լակոտիդ հանիր, հորդ տունը գնա», թե «դու լրբի ցեղ ես», թե «իմ տղի գլխին էլ ջառմա մի կապիր», թե «անիծվի ճամփեն, որ իմ տունը մտար, էդ լակոտդ մեռնի, որ իմ տղի ոտը քեզնից պիտի կապի»։ Ու Լուսիկը ձև չունի, ճար չունի ու վախենում է Գժին խոստովանել։

Տարեմուտի մի օր էլ Գիժն իմացավ, որ Սուսանը գնում-գալիս է, ու Լուսիկին հանեց մի բարակ շորով դուռը գցեց, տարավ գոմում կապեց, թե «դու ով ես դառել, որ իմ գլխից թռչես», «դու էլ դրա նման մի պոռնիկ ես, էլի», «քեզ կվառեմ գոմում», «քեզ կթաղեմ հեռվում»։ Ու Լուսիկի ձայնը էլի մարեց, ու թաղը արթնացավ խաղաղ քնից։

Գարունը վրա է հասել։ Մեր թաղը ցեխերի միջից հարություն է առնում։ Ամենուր ծաղիկ ու կանաչ է, առվի զնգոց է, ծիծառի կանչ։ Տղա է բերելու Լուսիկը, դեռ ոչ ոք չգիտի։

***

Թաղի վերին ճամփեն ելած, Լուսիկին առաջ արած՝ տանում է Սուսանը։

Լուսիկի մեջ սիրուն երկու թաթեր կային, աչքեր կային ոսկի։ Լուսիկի մեջ առվի երկու զնգոց կար ու լեզվակ կար վանքի։

Թե ուր են գնում` չգիտեմ, միայն գիտեմ արդեն, որ դրանից հետո Լուսիկը խելագար, Լուսիկը վշտահար տան պատերն է ծեծում, ցավից հեծեծում, կարմրում է, դեղնում ու տենդի մեջ կորած հոգին տալիս։

Լուսիկի մեջ երկու սիրուն թաթեր կային, աչքեր կային ոսկի…

Համոն էլ ոսկի տղա էր, բայց շան պես վախենում էր, որ Լուսիկը մի օր «վեշերը» վեր կառնի, մեկի հետ կգնա, դրա համար էլ «աչքը վախեցրած էր պահում»։ Թե ինչ ապրեց Համոն այդ լուսաբաց, ոչ ոք չիմացավ, միայն երբ հողը դրեցին Լուսիկին, Համոն դառավ մեր թաղի Գիժը…

***

Գիժը սիրում էր Լուսիկին, Աստված վկա, սիրում էր, պարզապես ձևը չգիտեր։ Չգիտեր, որ կինը վարունգի թուփ է՝ տրորում ես՝ դառնանում է։ Չգիտեր, որ կնոջ բերանը ոչ թե հարվածով են փակում, այլ երկարատև, սիրուն մի համբույրով։ Չգիտեր, որ նրա հագուստները պիտի գովի, որ ցանկություն ունենա դրանցից ազատվելու։

Գիժը սիրում էր Լուսիկին, բայց չգիտեր, որ իր թևերը նրան պաշտպանելու համար են, ոչ թե հարվածելու։ Չգիտեր, որ որքան հարվածով բերանը փակում էր, ոտքերը կապում էր, այնքան հեռանում, գնում էր Լուսիկը։ Չգիտեր, որ Լուսիկը Սաքոյի տան գերանն էր, որ եթե չլիներ, տանիքը փուլ կգար գլխին…

***

Գիժը մեր թաղի հին դեղ անողներից է։ Ասում են՝ մի լուսե կնիկ է ունեցել, մեռել է։ Ասում են՝ փտում է Գիժը։ Ասում են՝ սիրտ չունի։ Բայց Աստված վկա, սիրում է կնկան, ուղղակի ձևը չգիտի…

Anush Muradyan

Ամեն ինչի գեղեցիկ լինելու մասին

Կսահմանե՞ք գեղեցիկը։

Գեղեցիկ է ամեն բան, ինչը մենք տեսնում ենք, լսում, շնչում, զգում, վերապրում…
Այստեղ շատ կհանդիպեք «ամեն ինչ գեղեցիկ է» արտահայտությանը։
Յուրաքանչյուրս գեղեցիկ ենք համարում այն, ինչը սիրում ենք կամ էլ ուղղակի հավանում։ Եկեք խոսենք հենց գեղեցիկից՝ ամենաբարդ թեմաներից մեկի մասին։
Գեղեցիկը այնքան շատ է, որ մարդ կարող է իրեն կորցնել դրա մեջ, կամ էլ գտնել։ Մի պահ փակեք աչքերը, ու մտածեք գեղեցիկի մասին, միանգամից, մի ակնթարթում գալիս են այնքան տարբեր բաներ, որ թվելը անհնար է։
Գեղեցիկ է ամեն ինչ, ուղղակի մենք պետք է կարողանանք տեսնել գեղեցիկը, լսել գեղեցիկը, շոշափել ու շնչել գեղեցիկը։ Ազատ խոսել ու մտածել գեղեցիկի մասին ու չփորձել մեզ սահմանափակել այդ հարցում։
Դուք, ես, նրանք… Մենք ենք գեղեցիկ։ Երբ զգանք մեր ներսի գեղեցկությունը, կզգանք նաև դրսինը։
Ի՞նչ, միթե գեղեցիկ չէ օդի մաքուր լինելը, կամ էլ ձյան առաջին ու վերջին փաթիլը, յասամանները, կենդանիները, գետի աջ ու ձախ ափերը, ծարավի հագեցումը ու ամեն ինչը։ Ամեն ինչ այնքան խառն է, երբ խոսում ենք գեղեցիկից, չենք կարողանում կողմնորոշվել ու հստակ պատասխան տալ։ Տալիս ենք միայն մեզ հարմար պատասխան։

Մեր քայլերը այնքան գեղեցիկ են, երբ քայլում ենք նեղ կամ լայն փողոցներով, մեր ձեռքերը, երբ զգուշությամբ բռնում ենք տաք թեյի բաժակը, մեր հայցքը, երբ բարկանում ենք կամ լիաթոք ծիծաղում… Գեղեցիկ է։

Եթե այսպես շարունակեմ խոսել կամ պատմել ամեն մի գործողության, երևույթի, աչքերի գույների գեղեցիկ լինելու մասին, ապա մի ամբողջական վեպ կգրեմ։
Շատերը գեղեցիկ ասելով պատկերացնում են արևածագ, ստանդարտներին համապատասխանող մարմին, շքեղ ծաղկեփունջ, ժպիտներ։ Բայց պետք է հասկանալ` գեղեցիկ են նաև արևամուտը, առանց չափանիշների մարմինը, մեկ հատ դաշտային ծաղիկը, արցունքները։

Գեղեցիկ է ամեն մի լավ ու վատ բան, ինչը կա այս կյանքում։
Կսահմանե՞ք գեղեցիկը։

marat sirunyan

Շիրմաքար

(իրական դեպքերի ու զրույցների հիման վրա)

Մեռելոցի օր էր։ Ես էլ շատերի պես ճամփա էի ելել մեր ննջեցյալների շիրիմներին այցի, երբ ճանապարհին հանդիպեցի մեր հեռավոր բարեկամներից մեկին՝ Օհան պապին։ Քայլում էր դանդաղ, ձեռքերը՝ կորացած մեջքին խաչած ու դրանցում ամուր պահած մի փոքրիկ ծաղկեփունջ։

-Բարի օր, Օհան պապ, էդ ո՞ւր էդպես մենակով,- մոտենալով ձայն տվեցի նրան։

-Ասսու բարին, լաո, – կանգնելով և իմ կողմ շրջվելով պատասխանեց նա,- է՜հ, պառավիս մոդ է կերթամ, շուդուց չմգացերի, հըմգը խռովուգ կեղնի,- ժպտաց ու ցույց տալով ձեռքի ծաղկեփունջը շարունակեց,- իդա լը ուր համար է գտանիմ, մըր բաղճից իմ քաղի։ Պառավ ծաղիգ շադ է գսիրիր,- լռեց ու հայացքն ուղղեց հեռուները, գուցե մոտ ու հեռու անցյալի հիշողությունների կողմը։

Միասին հասանք գերեզմանոց։

-Օղորմի ձզի, հայեր,- հայացքը գերեզմանաքարերի վրա սահեցնելով՝ շշնջաց Օհան պապը։

Հասանք մեր ազգականների շիրիմներին ու նստեցինք նրա կնոջ շիրմաքարի մոտ։

Մի քանի տարի առաջ էր, որ մահացավ Հայկանուշ տատը՝ նրա համեստ ու բարի կինը։ Երբ որդին պատրաստվում էր շիրմաքարը տեղադրել, պահանջեց՝ զիմ նգար լը հանել կիդաս վուր էդ քարին։ Որքան փորձեցին հետ պահել այդ մտքից՝ չստացվեց, իր մշեցու չորկողությունն առած՝ իրենը պնդեց, թե իր նկարն էլ պետք է կնոջ նկարի հետ նույն քարին փորագրվի և ոչ թե իր մահից հետո, այլ այժմ։ Եվ ահա մի մեծադիր քարի շիրմաքարի վրա լուսահոգի կնոջ լուսանկարի կողքին իրենն է, և այդ քարի վրա իրեն բաժին ընկած մասում բացակայում է միայն մահվան տարեթիվը։

-Շադ օր ուզիմ, էդ լը կսիմ, հըմը Աստծուց հառեջ չգնանք,- երբեմն այդ առիթով խոսք բացվելիս կատակում էր Օհան պապը, և թերևս միայն այսքանն էր ասում այդ առթիվ զրույցներին։

Երկուսս էլ լուռ էինք մեր մտքերի հետ։ Օհան պապը իր դողդոջ ու ցամաքած ձեռքերով բերած ծաղիկներն էր դասավորում շիրմաքարի մոտ և հանկարծ հազիվ լսելի ձայնով սկսեց երգել։

«Նոր լուսաբացին, արևից առաջ,

Հոտդ էր փռվում սարն ի վեր կանաչ,

Արոտի չորս դին բացվել է կակաչ,

Տուն արի, յար ջան, արևուդ ղուրբան։

Արևամուտին տուն արի, յար ջան,

Կոլխոզի չոբան, արևուդ ղուրբան…

-Է՜, կնիգ, եղներ էն ջահել օրեր, առնեի մըր ուլ ու գառներ, ելնեի էն բարձրիգ-բարձրիգ սարեր, ժողվեի սարի անուշ-անուշ ծաղգներ ու հիրգնվա հեդ գեղ հիշնայի, դու լը ելնեիր ու շեմին կայնուգ իշհեիր, թե գառներու հեդ սարեն քզի հինջ ենք բերի… Է՜, պառավ, քու սիրտդ ծաղիգ շադ է գսիրիր, մեգ լը բերեր իմ, ել, ե՛լ տես գհավնի՞ս…

Նստեց ինձ մոտիկ, ձեռքն ուսիս գցեց ու խոր հայացքը մտքերի հետ շիրմաքարերի վրայով տարավ հասցրեց արևից ոսկեզօծված լեռների կողմը… Հետո որոշեցինք անցնել մեր ննջեցյալ համագյուղացիների շիրիմների մոտով ու մի-մի ողորմի շշնջալ ամենքի շիրմաթմբին։ Մի փոքր էինք հեռացել, երբ նկատեցինք, որ մեր ազգականների շիրմաքարերին էին մոտեցել մի պատկառելի տարիքով կին ու երկու տղամարդ։ Օհան պապը կկոցեց աչքերը՝ տեսնելու համար, թե ովքեր են։

-Օհօ՜, էն Սիմոնի Հասմիգն է, էն էլ կա-չկա ուր տղերկ։

Լարեցի հիշողությունս հիշելու համար այդ մարդկանց, բայց ապարդյուն։

-Չիմացա, պապ,- մեղավոր ասացի ես։

-Շուդուց գեղ չըն աբրի, լաո, ես լե հազիվ ճանճծա։ Սիմոն զիս հողպոր թոռ գիկեր, Հասմիգ լե, Հայկուշի դասհընգերն է էղի, ընոնք օր կարկվան, Հասմիգ իրենց առաջնեգով ծոցվործավ ու գեղեն քոճին, հեդո հիմացվավ, օր Ամերիկա կաբռին։ Կերեվե նոր ին գեղ էգի։

Կինն ու երկու որդիներն անցնում էին շիրիմների մոտով, կինը երբեմն համբուրում էր այս կամ այն շիրմաքարի քարաքանդակ պատկերը, ինչ-որ բան բացատրում որդիներին և վերջիններս նույնպես հետևում էին նրա օրինակին։ Եվ ահա նրանք հասան Հայկանուշ տատի շիրմաքարին, կինը կռացավ և համբուրեց Հայկանուշ տատի, ապա նաև դրա կողքին փորագրված Օհան պապի նկարն ու գլուխը կախած ինչ-որ բան շշնջալով առաջ անցավ, նույն կերպ վարվեցին նաև երկու որդիները։

Ես շփոթված տեսածիցս մի փոքր առաջ քայլ արեցի, ցանկանալով (չգիտեմ էլ՝ ինչպես) կանխել թյուրիմացությունը՝ մտածելով, որ Օհան պապն իրեն վատ կզգա տեսածից։ Բայց հենց այդ պահին, կարծես կռահելով մտքերս, Օհան պապը բռնեց ձեռքիցս։ Ինչ-որ չարաճճի դիմախաղ էր հայտնվել խիտ բեղերի տակ, Օհան պապը ժպտում էր…

-Լաո, համեն մեգի բախտ չի բանա որ տեսնա, թե ուր մեռնելուց հեդո իմալ է ուրին գհարգին, գպադվին, ընոնց ըրաձի մեջ վադ բան չկա։ Մե կես բերան օղորմիեն ի՞նճ վնաս, կսեն՝ օղորմի սաղ մարտուն լե կիդան,- երբ մի փոքր հեռացանք, առանց սպասելու ինձ տանջող հարցերին, պատասխանեց Օհան պապը։

-Ես գիտեմ, որ դու միշտ սիրով ես եղել Հայկանուշ տատի հետ, բայց արժե՞ր, որ դու դեռ ողջ -առողջ, նկարդ շիրմաքարին փորագրել տայիր։

-Իմալ սիրով չեղնենք, լաո, կնիգ մե օրվա համար չէ, կնիգ սրպուտյուն է, ընոր հաչկի լսի պես բդի պահիս, թե չէ գխավրի, լաո, օջախիդ ճրագ գմարի… Պառավ ծռություն ըրավ։ Էս ծուռ հաշխարկ թողեց զիս ու ինք մեռավ, ելը չուրի հսօր խռով ենք, որ ընձմե հառեջ հնգավ էդ անիրավ ու մեռավ։ Բայց ելը ճամփորդ իմ, զիմ մե ոդ հուդա ի, մե ոդ հունա՝ ուր մոդ, էն աշխարհ… Գեծի, լաո, գտեսնա՞ս,- Օհան պապը կանգնեց ու մատնացույց արեց մի շիրմաքար,- էդ քարու վրի գրուգ գտեսնա՞ս։

Իսկ քարի վրա փոքր տառերով փորագրված էր. «Խոնարհիր գլուխդ, անցորդ. այստեղ հանգչում է մի ողջ պատմություն…»։

-Գհասկնա՞ս, լաո, իդա է կյանկ՝ մարտ կաբրի-կաբրի ու գդառնա մե բուռ հող, մե շիրմաքար ու էդ կյանկի պադմուտյուն գդառնա էդ քարի վրա՝ էրգու թվերու հարենք հնգուգ մե պզդիգ գիձ… Զիմ ու պառավիս կյանք լը մեգ էր, լաո, Աստվաձ էրգուսիս լե մե օր կյանկ տվեց, հըմը առնելուց սխալվավ՝ ուրինն առավ, զիմ՝ չէ։ Ելը քարի վրա զիմ նգար լե հանել տվի, որ Աստվաձ լե վերից իշե ու ուր սխալ հասկնա, տեսնա, որ Օհան էս հաշխարկի հեդ ուր հաշիվներ փագե, պռձեր ի ու զիմ հոկին լէ առնի, տանի Հայկուշի մոդ… Էն լէ չէ՜, լաո, իմալ գտեսնաս էս օղորմաձ Օհան հլը կա ու կա…

Այս օրը պիտի դաջվեր հիշողությանս մեջ ու տարիներ հետո Օհան պապի հուղարկավորության ժամանակ, երբ հարազատները հերթով մոտենալով համբուրեին Օհան պապի շիրմաքարը, մտապատկերումս պիտի հայտնվեր այս օրը, ու ես, վերհիշելով եղածը, պիտի տխուր ժպտայի, և կարծես ի պատասխան դրան, Օհան պապն էլ իր քարակերտ պատկերից պիտի ժպտար իր մեղմ, անխռով ժպիտով… «Իդա է կյանք, լաո…»։

Շատրվանների այգում

Anush Muradyan

1825-2019

Հստակության համար. այս պատմվածքն այն մասին է, թե ինչքան շատ եմ ուզում գնացք նստել։

1825 թվականի սեպտեմբերի 27-ին բացվել է առաջին հասարակական երկաթուղին։ Արդեն 2019 թվականն է, իսկ ես այդպես էլ գնացք չեմ նստել։ Մարդիկ բաժանվում են երկու խմբի` նրանք, ովքեր նստել են գնացք ու նրանք, ովքեր չեն նստել։ Ինչպես հասկացաք` ես երկրորդ խմբին եմ պատկանում։ Դեռ ընդամենը 19 տարեկան եմ, միգուցե այս փաստը ինչ-որ բան փոխեր, չգիտեմ։

Երբևէ ձեզ տխուր զգացե՞լ եք, որ գնացք չեք նստել։ Եթե այլ պատճառներ չունեք տխրելու, դա շատ հարմար առիթ է։ Դուք գնացք չեք նստել։ Կամ էլ նստել եք, ուղղակի ես չեմ ուզում ինձ մենակ զգալ այս պատմության մեջ։

Երբ մտածում եմ գնացք նստած մարդկանց մասին, հասկանում եմ, որ իրենք տարբերվում են մյուսներից։ Իրենք էնպիսի բան չեն արել, որ տարբերվեն, ուղղակի գնացք են նստել ու երևի չեն էլ գիտակցում, թե ինչ մեծ առավելութուն ունեն մյուսներից։

Կայարանում նստում ու սպասում եմ գնացքին։ Գնացքն էլ իր ուղևորներին է սպասում։ Գնացքը երբեք չի ուշանում ու չի սպասում ուշացածներին։

Իմ երազանքների գնացքը ու երկաթուղին տեսել եմ միայն ֆիլմերում։ Դե, երևի գիտեք, ինչպես է դա լինում` մի սենտիմենտալ աղջիկ, ով երազում է լինել ֆիլմի գլխավոր դերասանուհու փոխարեն, հատկապես, երբ այդ հերոսը գնացքի մեջ նստած թեյ է խմում։

Խոսելով շատ ծանոթ և անծանոթ մարդկանց հետ` հասկացա, որ գնացքը իրենց կյանքում այդքան էլ մեծ դեր ու տեղ չունի։ Նրանք, ովքեր նստել էին, ասում էին, թե աղմուկը շատ է, ամառը եթե նստեք, շնչելու օդ չի լինի, ուշ է տեղ հասնում, մարդիկ շատ են աղմկում ու էդպես։ Բայց… Գնացք պետք է նստել հոկտեմբերին, լսել գնացքին բնորոշող ձայնը, նստել պատուհանին մոտ ու հետևել ճանապարհին գնացքի ճոճքից, որ հայացքդ աջ ու ձախ է անում։ Պատկերացնել, թե ինչքան են երկարացնում վագոնները գնացքը, ու հասկանալ, թե ինչ երկար ու դանդաղ ճանապարհ պետք է անցնել։ Հիշել ու ամաչել, որ երբ անցնում է գնացքը, բոլորը կանգնում են ու նայում, դե, հատկապես` փոքրերը։

Գիտե՞ք, պատկերացնում եմ, որ գնացքը ներսից այնքան գեղեցիկ է, որքան դրսից։ Մարդիկ տարբեր պատկերացումներ ունեն գեղեցիկի հանդեպ։ Գնացք, գնացք, գնացք… այստեղ դեռ շատ կհանդիպեք «գնացք» բառը։

Կայարան եմ գնում՝ երկար ու շատ ուշադիր ուսումնասիրելու գնացքի վագոնները։ Որպես կանոն` դրանք լինում են կարմիր կամ էլ սպիտակ ու կանաչ:

Ու այս ամենի հետ թվում է, թե վազում եմ գնացքի հետևից, բայց այդպես էլ չի կանգնում… Ես կարող եմ գնել ընդամենը գնացքի տոմս ու նստել այդքան սպասված գնացքը։ Բայց ախր այդպես այնքան անհետաքրքիր է… Անհետաքրքիր է կորցնել գնացքին սպասելու ու չնստելու զգացումը։

Մի գաղտնիք ասեմ` գնացք նստելու համար պետք է հագնել երկար ու կարմիր զգեստ, վերցնել Չակ Պալանիկի գրքերից երկուսը, կանաչ թեյ ու տաք բաճկոն… Կարծես թե այսքանը։

1825-2019-ի ընթացքում այնքան գնացքներ են սպասել ու մեկնել ճիշտ ժամանակին…

Հստակության համար. այս պատմվածքը այն մասին էր, թե ինչքան շատ եմ սիրում գնացքներին սպասել։

seda mkhitaryan

Կարծրացած

Հեչ նայե՞լ եք թոշնած վարդին, էն որ արդեն գույնը էն չի, թուլացած է, ծայրերը` մի քիչ չորացած։ Գիտե՞ք, էդ վարդը մեր ներսի նման է։ Թուլացած, գույնը գցած։ Ու գնալով դեպի վատն է գնում։ Գիտե՞ք, չենք ջրում, պատճառը դա է։ Չենք սնում մեր ներսը, թոշնում ենք։ Հետո էլ դեռ ժամանակը չի լինում, որ մեռնենք, ու էդպես չորացած կպչում ենք թփին ու մնում։ Ոչ մի բան չի շարժվում ներսում։ Օրերը կողքով անցնում են։ Մեր ներսում բան չի փոխվում։ Կարծրացել ենք ու չենք շարժվում։ Թոշնածությունից մեր թերթիկները կախվում ու փակում են մեր աչքերը։ Մենք կարճ շոր հագած աղջիկ ենք տեսնում։ Ասե՞մ` ինչ ենք մտածում։ Կարծում եմ` պետք չի։ Մենք կորցրել ենք մեր գույնը։ Ու համոզված ենք, որ ուրիշներն էլ պիտի էդպիսին լինեն։ Տարբերությունները քամու հետ գալիս, խփում են մեր դեմքին։ Ամեն քամու հետ մի թերթիկ է պոկվում վարդից։ Թե վերջում ինչ է մնում, դուք ենթադրեք։ Մենք պետություն դարձո՞ղն ենք։ Մեր պետության ճանապարհի կողքի զուգարան մտնելուց հետո զբոսաշրջիկը դուրս եկավ ու փսխեց։ Չմտավ էլ, դուռն էր բացել ուղղակի։ Իսկ դրսում կանգնած հպարտ քաղաքացիները բերաններն էին բացել։ Ծիծաղեք։ Մեկ է` թոշնած ենք։ Ու ստիպում ենք, որ զբոսաշրջիկն էլ թոշնի։ Հետո նեղանում ենք քամիներից, որ պոկում են մեր թերթիկները։ Իսկ Թումանյանը դեռ մի 100 տարի առաջ հասկացել էր, որ ներսից ենք փչացած։ Ու մեր ճյուղերը սովոր չեն թարմ ու առողջ վարդի։ Իրենք հենց հայտնվում են, թոշնածները հիշում են իրենց արմատները։ Հիշում են հին տեքստերը։ Հիշում են, որ իրենց խորը արմատներին կարմիր ու թարմ վարդը սազական չէ։ Դե, գիտեք` ի՞նչ, էդ արմատները հենց էդպիսի ուրիշ վարդերի շնորհիվ կան։ Դեռ կան…

Մեր նոր թղթակիցները

Հունիսի 25-28-ը «Մանանա» կենտրոնում անց էին կացվում Հայաստանի պատանի թղթակիցների ցանցի 17.am կայքի նոր թղթակիցների նախապատրաստման դասընթացները: Մասնակիցները տարբեր մարզերից էին`  Սյունիքից, Երևանից, Շիրակից, Լոռուց, Գեղարքունիքից, Արմավիրից, Արարատից, Արագածոտնից,Կոտայքից, Տավուշից և այլն:Anahit Badalyan

-Բարև Ձեզ, ես Անահիտ Բադալյանն եմ Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքից, 17 տարեկան, սովորում եմ Իտալիայում UWC քոլեջում, հիմա ամառային արձակուրդները անցկացնում եմ Հայաստանում։

-Ինչպե՞ս որոշեցիր մասնակցել այդ ծրագրին և կրթությունդ շարունակել Իտալիայում։

-Առհասարակ, մշակութային, փորձի փոխանակման և նմանատիպ այլ ծրագրերը լավ հնարավորություն են, որպեսզի ընդլայնես քո մտահորիզոնը, շփվես այլ մտածելակերպի տեր մարդկանց հետ ու իրենցից սովորես լավը ու հետաքրքիրը, որը դու երբևէ չես նկատել, ու դու էլ իրենց փոխանցես քո իմացածը։ Փուլերը հաղթահարելով ընդունվեցի։

-Ինչո՞ւ որոշեցիր թղթակցել 17.am-ին, ի՞նչ հետաքրքրություն տեսար կայքի մեջ։

-Ես հետևում էի 17-ի թղթակիցների հոդվածներին, որոնք ներկայացնում էին իրեց գյուղը, քաղաքը և խնդիրները, ու մտածեցի, որ ես էլ գրեմ, կլինեն մարդիկ, որ իմ պես կկարդան իմ հոդվածները, և իրենց համար հետաքրքիր կլինի։

-17.am-ը դրական ազդեցություն ունեցա՞վ քո վրա։

-Այո, մտածեցի, որ իմ համայնքի խնդիրների մասին, և ոչ միայն խնդիրների, կիսվելը և արտահայտելը իմ մտքերը կհետաքրքրի մարդկանց։ Այն ինձ համար մեծ հնարավորություն էր ինքնաարտահայտվելու։

-Լրագրությունը քո հոբբի՞ն է, թե՞ ընտրած մասնագիտությունը։

-Երկար ժամանակ մտածել եմ, որ լրագրող եմ դառնալու, մասնակցել եմ լրագրողական ծրագրերի, սակայն երբ իմացա այլ մասնագիտությունների մասին, ուսումնասիրեցի, հասկացա, որ ինձ ավելի համապատասխանում է տնտեսագետի մասնագիտությունը։ Ես արդեն իմ մասնագիտությունը ընտրել եմ, և թղթակցում եմ 17-ին, ինչ մասնագիտություն էլ ընտրեմ, ես շարունակելու եմ լրագրությունը, քանի որ ես սիրում եմ այն։

-Քո շրջապատում կա՞ն մարդիկ, որոնց կառաջարկես թղթակցել 17-ին և ընտրել լրագրողի մասնագիտությունը։

-Իմ ընկերներից շատերը չգիտեին 17-ի մասին, բայց երբ գրեցի հոդվածներ, տեղադրեցի, բոլոր ընկերներս արդեն իմացան կայքի մասին։

-Կրթությունը վերջացնելուց հետո կմնա՞ս Իտալիայում, ի՞նչ պլաններ ունես։

-Այս տարի կավարտեմ քոլեջը և կդիմեմ բարձրագույն հաստատություն, ցանկություն ունեմ Միացյալ Նահանգներում շարունակելու, վերջացնելուց հետո անպայման վերադառնալու եմ Հայաստան և այստեղ եմ գործունեություն ծավալելու։

Աննա Վարդանյան

***

Anush Muradyan-Ես Անուշ Մուրադյանն եմ, Վանաձորից։ Սովորում եմ Վանաձորի պետական համալսարանի լրագրության բաժնում։

-Ցանկություն ունե՞ս Վանաձորում կրթություն ստանալուց հետո այն շարունակել հայրենի քաղաքից դուրս։

-Այո, ցանկություն ունեմ։ Մագիստրատուրան հավանաբար կշարունակեմ Երևանում։ Չեմ սահմանափակվի միայն լրագրությամբ։ Ամենայն հավանականությամբ, իրավաբանական բաժնում։ Դեռևս հաստատ չեմ որոշել, բայց երկրորդ մասնագիտություն ձեռք բերելը համարում եմ անհրաժեշտ։

-Ի՞նչ ակնկալիքներ ունես 17.am-ի կազմակերպած դասընթացներից։

-17.am-ի կազմակերպած դասընթացներն ինձ իսկապես ոգեշնչում են, և ակնկալում եմ այստեղ ավելի մասնագիտանալ, տեսնել իմ սխալները, սովորել։ Օրինակ՝ երբ 17.am-ը չի հրապարակում ուղարկածդ նյութը, սկսում ես մտածել, թե որտեղ ես թույլ տվել սխալ, և ինչն է քո աշխատանքի թերությունը։ Այսպես դու կարողանում ես տեսնել քո թերությունները և դրանք շտկել։

-Երազե՞լ ես լրագրող դառնալու մասին մանկության տարիներից, թե՞ ավելի հասուն տարիքում ես կատարել ընտրությունդ։

-Մասնագիտական ընտրությունս կատարել եմ հասուն տարիքում։ Մանկության տարիներին երազում էի նկարչուհի դառնալ, սակայն փոխեցի որոշումս և չեմ զղջում իմ ընտրության համար։

-Ի՞նչ կմաղթես բոլոր ապագա լրագրողներին։

-Խորհուրդ կտամ լինել պատրաստակամ, որովհետև լրագրությունը բավականին բարդ մասնագիտություն է։ Կմաղթեմ ուժ ու եռանդ, որ կարողանան հասնել իրենց նպատակներին և չհիասթափվեն։

Մարի Ենգոյան

**

Mary YengoyanՄարի Ենգոյանը Վարդենիս քաղաքից է, 14 տարեկան։ Խոսելով հարազատ քաղաքի մասին՝ Մարին նշում է. «Փոքր քաղաք է, որտեղ բոլոր մարդիկ մեկը մյուսին ճանաչում են,

բոլոր մարդիկ քեզ հարազատ են»։

Դեռ հստակ մասնագիտություն չի ընտրել, սակայն նրա ամենամեծ նախասիրությունը ֆուտբոլն է և պատմում է, որ ֆուտբոլ սկսել է նայել 4 տարեկանից և ուզեցել է հաճախել 5-6 տարեկան հասակից, սակայն չի ստացվել։ Մարին ասում է. «Ֆուտբոլը սիրելու համար պետք է տեսնել էն կողմը, որը չես կարող տեսնել։ Պետք է ապրել ֆուտբոլով»։
Արդեն ավարտել է երաժշտական դպրոցը՝ դաշնամուրի բաժինը։ Ասում է. «Դաշնամուրը իմ արյան մեջ է»։

«Ես հետաքրքրված եմ լրագրությամբ, իսկ 17.am-ը շատ լավ հնարավորություն է տալիս արտահայտելու սեփակաան մտքերդ»։

Տեսնելով 17.am-ի 4-օրյա դասընթացների հայտարարությունը՝ Մարին շատ է ոգեշնչվում և որոշում է մասնակցել։

«Շատ եմ սիրում այս կայքում տեղ գտած նյութերը, հատկապես՝ շատ եմ սիրում գյուղական կյանքին վերաբերող նյութերը, բոլորը ունեն իրենց հետաքրքիր կողմերը»։

Նա հուսով է, որ 17.am-ը կօգնի իրեն հասկանալու՝ արդյո՞ք լրագրությունը իր մասնագիտությունն է, թե ոչ։ Պնդում է, որ այստեղ բոլորը շատ հետաքրքիր են, իր ճանաչած բոլոր մարդկանցից տաբերվում են։
Մարին թղթակիցներին մաղթում է նորանոր հաջողություններ, անսպառ ուժ և եռանդ, որ միշտ վստահ լինեն իրենց ուժերի վրա։

«17.am-ը կանվանեմ շատ հետաքրքիր կայք, շատ կցանկանամ, որ չփոխի այս ոճը, միշտ անկեղծ ու իրական պատմություններ տեղադրվեն»։

Անուշ Մուրադյան

***

Haykush-Ողջույն, ես Հայկուշն եմ Հովսեփյան, Կոտայքի մարզից, գյուղ Նոր Երզնկայից:

-Ինչպե՞ս իմացար 17.am-ի մասին, և ինչո՞ւ ցանկացար դառնալ թղթակից:

-Ես 17.am կայքի մասին իմացել եմ համացանցի միջոցով, և իմանալուն պես սկսել եմ գրել իմ առաջին հոդվածը, որը հետագայում տպագրվեց կայքում: Իսկ այժմ մասնակցում եմ 17.am-ի կողմից կազմակերպած դասընթացներին:

-Ի՞նչի մասին էր քո առաջին նյութը:

-Առաջին նյութս բնապահպանության մասին էր, որը, կարծում եմ, արդիական թեմա է մեր ժամանակներում: Ես ընտրել էի օդի աղտոտվածության թեման և ներկայացրել էի դրա հետևանքները: Կարծում եմ, որ հասարակությանը դա կհետաքրքրի:

-Ի՞նչ մասնագիտություն ես ընտրել, և արդյոք 17.am-ը օգնո՞ւմ է քեզ մասնագիտական հմտություններ ձեռք բերելու հարցում:

-Ես ցանկություն ունեմ դառնալ հեռուստալրագրող, և դասընթացները, իհարկե, կնպաստեն. ես ձեռք կբերեմ գիտելիքի զգալի պաշարներ, որոնք նաև հետագայում ինձ պետք կգան մասնագիտության մեջ կիրառելու համար:

-Մոտիվացվա՞ծ ես գրելու հետագայում նյութեր 17.am-ի համար:

-Այո,՛ ես կգրեմ նյութեր ինձ հուզող խնդիրների մասին և կփորձեմ որոշ չափով դրանց նաև լուծում տալ, ինչը կօգնի ոչ միայն ինձ, այլ նաև իմ տարածաշրջանում բնակվող մարդկանց:

-Ի՞նչ ես կարծում՝ քո գրած նյութերը կհետաքրքրե՞ն հանրությանը, և ինչո՞ւ:

-Այո՛, անշուշտ կհետաքրքրեն, քանի որ այն, ինչ գրելու եմ, վերաբերելու է մեր տարածաշրջանին և իրենց:

-Ըստ քեզ՝ ինչո՞ւ պետք է լինել 17.am- ի թղթակից:

-Այստեղ անհատը ստանում է գիտելիքի ահռելի պաշարներ, և ինչու չէ, նաև ձեռք է բերում նոր ընկերներ: Ես խորհուրդ կտամ բոլորին դառնալ թղթակից և կիսվել իրենց հուզող խնդիրների մասին։

Մերի Ավետիսյան