Տարվա վերջին կեսգիշերից մի քանի ժամ առաջ, երբ մութը գերիշխող դառնա, մեր թաղի այն հատվածում, որտեղ տարեվերջյան կեսգիշերին երազանքներ էին պահվում, ոչի՜նչ տեղի չի ունենալու:

Սրանից դեռ տարիներ առաջ տարվա վերջին կեսգիշերը մեր թաղում վեր էր ածվում իսկական տոնակատարության, տոն, որ չես գտնի օրացույցներում, նոթատետրերում, տոն, որի մասին ոչ մի տեղ ոչ մի հիշատակություն չկա, բայց քանի որ այն ամրագրված էր մեր հիշողություններում, ուրեմն այն պիտի կատարվեր:

Անվադողեր վառելու գեղեցիկ արարողությունը դարձել էր ավանդական…

Թաղի տղաները իրենց նկուղներից երկու-երկու դուրս էին բերում ողջ տարվա հավաքած անվադողերը (չգիտեինք՝ ոնց էին էդքանը հավաքում, իրենց ասելով՝ դա մի բարդ ու հետաքրքիր գործընթաց էր, մեզ՝ անհասկանալի) ու տանում այնտեղ, որտեղ հիմա արտասովոր ոչինչ տեղի չի ունենալու: Մենք անվադողերը տեղ հասցնելու գործընթացին հետևում էինք պատուհաններից կամ էլ ծայրահեղ դեպքում ամանորյա գնումներից ինչ-որ բան պակասած էր լինում, և մենք մոտակա խանութ գնալու ճանապարհին հանդիպում էինք նրանց:

Տղաներից ոմանք գլորում էին, նրանք, որոնք զգում էին իրենց հավանած աղջիկների հայացքը պատուհաններից, կամ որոնց աչքի առաջ պատահաբար հայտնվում էին այդ նույն աղջիկները, միայնակ գրկում էին անվադողն ու հերոսաբար տանում, ինչը գրեթե անհնար է, եթե չունես հսկային հատուկ տվյալներ: Դա լինում էր իրենց կողմից այդ օրվա միակ տեղ հասցրած անվադողն ու միաժամանակ միակ հերոսությունը: Ուրիշները, որ ավելի համեստ էին, հատկապես, որ հավանած աղջիկ էլ չունեին, տանում էին անվադողերը մի քանի անգամով՝ չհրաժարվելով նույնիսկ առաջարկվող օգնություններից: Ոմանք էլ տեղափոխելու արարողությանը մասնակցում էին դիտորդի կարգավիճակով, բայց որ իրենց հարցնեին, իրենք ահագին գործ էին արել. նրանք մի քիչ պարծենկոտ ու մի քիչ էլ ինքնահավան տղաներն էին, որոնք սակայն ամեն վայրկյան պատրաստ էին կյանք տալու իրենց ընկերների համար:

Հերթը հասնում էր բուրգին: Ու քանի որ այդտեղ հավանած աղջիկներ չկային, ու տղաները միմյանց աչքերում հերոսանալու կարիք կարծես թե չունեին, մի մարդու պես իրար օգնելով անվադողերից բուրգ էին կառուցում: Այնպիսի բուրգեր, ինչպիսին նրանք էին կառուցում, հանդիպում են միայն հեքիաթներում, որոնց հերոսները հսկաներ են:

Երբ հերթը հասնում էր կախարդական հեղուկին, որ պիտի ազդարարեր ամենագեղեցիկ պահի սկիզբը, այն այդտեղ հայտնվում էր անհասկանալի կերպով, չէր իմացվում՝ ով ու երբ հասցրեց բերել:

Սա ծիսակատարություն էր՝ իսկակա՜ն, առեղծվածայի՜ն…

Երևում էր առաջին բոցը, հետո՝ երկրորդը, երրորդը, ու հետո հաշվելը դառնում էր անհնար: Սկսվում էր խրախճանքը: Սա նման էր հեթանոս աստվածների խրախճանքներին, սա մի քիչ ավելին էր քան այդ խրախճանքները: Կայծերը շատանում էին, երկինք էին բարձրանում՝ ավելացնելու աստղերի թիվը:

Դե իհարկե, մենք դրան չէինք մասնակցում, դա տղայական գործ էր, դա մեր տեղը չէր, մեզ չէր կարելի, բայց նրանք վստահ էին, որ մենք մեր պատուհաններից հետևում ենք ծիսակատարությանը: Դրա համար էլ կրակը գնալով թեժանում էր, բարձրանում, որ բոլորիս տներից երևա: Իսկ անվադողերը վառվում էին: Նրանք ճիշտ էին, մենք գիտեինք՝ ինչով պիտի ավարտվի տարվա վերջին կեսգիշերը, դրա համար բոլոր գործերն անում էինք նախօրոք, կամ թողնում ամենափրկիչ մայրիկներին ու հայտնվում պատուհանագոգերին: Անվադողերը վերջանալու միտք չունեին, մեկին հաջորդում էր մյուսը, իսկ երբ թվում էր՝ ուր որ է կվերջանան, կրակի ճիրաններում էին հայտնվում նորերը, նախորդներից ավելի սև, ավելի մեծ…

Այդ ամենն այնքան գեղեցիկ էր: Ու մեզ ոչինչ անել չէր մնում, քան երազանքներ պահել ու բոցերի հետ երկինք ուղարկել: Թե մեզնից քանիսի՜ երազանքը համընկավ, ո՜ւմ երազանքը երկինք հասավ, ո՜ւմը մնաց կիսաճամփին, ոչ ոք այդպես էլ չիմացավ: Թե ի՜նչ էին խոսում կրակի շուրջը հավաքված տղաները, ինչո՜ւ էին ծիծաղում, ինչի՜ մասին էին մտածում ու ի՜նչ երազանքներ էին պահում, այդ էլ ոչ ոք չիմացավ: Նրանք ժպտում էին, երբեմն ծիծաղում կրակի բոցերի ներքո, իսկ մենք երազում էինք պատուհանագոգերին նստած, ու դա նմանվում էր ֆիլմերի վերջին դանդաղեցված հատվածներին, երբ բոլորը համերաշխ են ու երջանիկ…

Երբ կրակն սկսում էր աստիճանաբար թուլանալ, տղաները ցրվում էին, իսկ մենք հետ էինք քաշվում պատուհաններից, որովհետև կեսգիշերին րոպեներ էին մնում: Նոր տարին ազդարարող զանգերի հետ մենք նորից երազանքներ էինք պահելու, ճիշտ նույն երազանքները, ինչ րոպեներ առաջ էինք պահել լուսամուտների մոտ ու անվադողերի կրակների ներքո՝ անվերապահորեն հավատալով դրանց կատարմանը:

Դա մեր հեքիաթն էր, տարվա վերջին գիշերվա հեքիաթը, ամենաիսկական հեքիաթն աշխարհում: Շենքերում բոլոր արթուն էին…

Տարվա վերջին կեսգիշերից մի քանի ժամ առաջ, երբ մութը գերիշխող դառնա, մեր թաղի այն հատվածում, որտեղ հրաշքներ էին կատարվում, ոչինչ տեղի չի ունենալու:

2018-ը բավականին հաջողակ տարի էր: Դե, հասկանում եք. համալսարան, նոր միջավայր, որը ամեն օր ավելի ու ավելի սիրելի է դառնում: Առաջին անգամ Եվրոպայում եղա, ու կյանքումս դրական փոփոխությունները դեռ շարունակվում են:

Պետք է, որ ամեն ինչից գոհ լինեմ, բայց ի՞նչ է պետք սպասել 2019-ից, եթե 2018-ում առաջին անգամ մտքովս արտագաղթ բառը անցավ: Գիտեք, դա ցույցերի ժամանակ էր, երբ մեծամասնությունը ոգևորված պլաններ էր կառուցում Հայաստանի հետ կապված: Եվ ես ինքս ճանաչում եմ նրանց, ովքեր խոպանից եկան Հայաստան, որ վաճառեն իրենց տունը, բայց չվաճառեցին, որովհետև հույս ունեին, որ մի օր իրենց պլանները այդ տան հետ կկապեն: Իսկ ես  ծրագրեր էի ուսումնասիրում, որոնցով հնարավոր լինի երկրից դուրս գալ:

Ես ամեն օր փորձում եմ հավատալ նոր սկզբի հաջողությանը, համոզելով ինձ, որ ժամանակ է պետք և այլն: Բայց հիմա ցույցերին չմասնակցելու որոշումս օր օրի իրեն ավելի ու ավելի է արդարացնում: Հնարավոր է կրկնվեմ, բայց մարդկանց ուրախ դեմքերը ինձ համար դրական փոփոխություն չէ: Երջանիկ գործազուրկ մարդը, ով օրվա հացի գումարի հարցը չի կարողանում լուծել, կառավարության հաջողության գրավականը չէ: Ստամոքսի դատարկությունը, կներեք, բայց դեմքի ժպիտով չի փարատվում: Ու գիտեմ, որ իմ տեսակետի հետ չեք համաձայնի, ու փորձը ցույց է տալիս, որ ձեր միակ փաստարկը «բա էն ժամանակ լա՞վ էր» արտահայտությունն է լինելու: Ու ես էլ հերթական անգամ պետք է ասեմ, որ ոչ, լավ չէր, բայց մտածում եմ, որ հիմա ավելի վատ է լինելու: Գիտեմ նորից հոռետեսություն եմ անում:

Հիմա մնում է ասեմ, թե ինչ եմ սպասում 2019-ից: Հուսով եմ, որ 2020թ-ի նախաշեմին ամենադրական մտքերով կկիսվեմ ձեզ հետ, ու այս և մնացած հոռետեսական նյութերիս համար էլ անկեղծորեն կզղջամ:

-Վախենում ես քեզ հանկարծ չընդունեն էնպես, ոնց իրականում կաս:

Անջատեցի հեռախոսս:  Չի զանգի,  հարազատ մարդ է, գիտի՝ մտքերիս հերթն է հետս խոսելու: Ուրեմն վախենում եմ: Բայց դեռ հարց է՝ չհասկացվելո՞ւց,  թե՞ հենց հասկացվելուց:  Մեկ- երկու բառ ավել ասել ու կատակել,  չէ՛ է, չէ՛, ավելի լավ է լուռ լսել ու թեթև խնդալ:  Ես ու իմ կատակները մտքում կխնդանք.  մեկ-մեկ կիսաձայն ծիծաղել կարելի է բայց: Թող ասեն խելոք գիժ է: Էլի խնդացի:

-Չէ՛, տիկին ջան, Ձեր տարօրինակ գլխարկը իմ ծիծաղի հետ կապ չունի: Անեկդոտ հիշեցի:

-Գիժ է՜ էս աղջիկը:

-Խելոք գիժ է, չէ՞:

Բայց գլխարկն իրոք ծիծաղի արժանի տարօրինակ էր:  Թե ասա` խելոքի գիժն ու գժի խելոքը ո՞րն է: Դե լավ, այդ կնոջը էլ չեմ տեսնելու: Գլխարկն էլ երևի:

Հա, ի՞նչ էի ասում: Վախենում էի ուղղակի խոսելուց, էն սիրուն գծած ձևերին չէի տիրապետում, բայց գիտեի: Ասենք` հեծանիվ ունեմ ու քշել չգիտեմ: Լավ էլ համեմատեցի:

-Է՜, տիկին, ասացի` գլխարկը կապ չունի:

Բայց սովորել գոնե կարող եմ: Ասում են` բարդ չէ, ժամանակի հետ կվարժվես, էլ չես ընկնի: Է՛ս դու, է՛ս հայելին, էս էլ մի բուռ ձևական սեթևեթանք,  դե՛ պարապիր:

-Շատ արհեստական է ստացվում: Ձևական ես:

-Ի՞ նչ արած, էլի լիկվիդ:

Ինչ լավ է, գոնե հեծանիվ քշել գիտեմ: Վախենում եմ… Լավ տրանսպորտս եկավ, ես գնացի: Այդպիսի մտքերի համար այնտեղ բավական անհարմար է: Հասնեմ` կզանգեմ էլի այն հարազատին:

Դու արդեն վաղուց էլ ոչ մի տեղ չես շտապում, միշտ քայլում ես դանդաղ, մտածկոտ, չես խոսում ծանոթներիդ հետ: Դու վաղուց նրանց մեջ ինչ-որ մեկին ես փնտրում, փնտրում ես ամենուր, և քանի որ չես գտնում, սկսում ես խուսափել նրանցից:

Այդ օրը հերթականն էր: Ոչնչով չտարբերվող նախորդ ու հավանաբար հաջորդ օրերիցդ: Ձգված, ծամածռված, խեղճացած օրդ, որ չգիտես՝ ոնց էր սկսվել ու ոնց էր ավարտվելու, քեզ էր սպասում:
Այդ օրը կանգառում դու էլի ինչ-որ բան, կամ ավելին՝ ինչ-որ մեկին էիր փնտրում: Մինչև տեղ հասար, հազար անգամ շուրջդ նայեցիր ու չգտար: Անկեղծ ասա՝ ո՞ւմ գալուն էիր սպասում: Լա՜վ, կարող ես չասել, գիտեմ, սպասում էիր, որ պիտի գա՞ր, գալու էր, բա չէ՜, հետն էլ ծաղիկներ պիտի բերեր` էն քո սիրած դաշտայիններից: Տալու էր քեզ, ժպտալու էիր, ու բոլորը քեզ երջանիկ էին տեսնելու, ու զարմանալու էին՝ վերջապես քեզ էլ ուրախացնող հայտնվեց… Չկար, չեկավ, ծաղիկներ չբերեց, չզարմացան, չուրախացար:
Իսկ ո՞վ էր անընդհատ զանգում, մինչ սպասում էիր երթուղայինիդ, մի քանի անգամ առանց նայելու անջատեցիր, գիտեի՞ր, որ ինքը չէ: Բայց մի քանի անգամ աչքդ գցեցիր հեռախոսիդ, հա՜, մտածում էիր՝ հեռվից տեսել է քեզ, ուզեցել է առաջարկել միասին մի կանգառ ավելի քայլել, դրա համար է զանգում: Դե հա, ինքը չէր, դու հո չէի՞ր կարող սխալվել:
Բա ինչո՞ւ առաջին պատահած երթուղայինը չնստեցիր, դատարկ էր, չէ՞, լա՜վ, գրեթե դատարկ, ինչո՞ւ չնստեցիր: Բեր խոստովանիր, որ հույս ունեիր՝ կհայտնվի ու կհրավիրի մոտակա սրճարանը: Ծիծաղելի տեսք ունեիր, գիտե՞ս: Պիտի շուտ բարձրանայիր, որ չսառչեիր:
Ինչո՞ւ էիր ձեր թաղամաս հասցնող երթուղայինում պայուսակդ դրել կողքիդ: Դրել էիր, որ մարդ չնստի՞: Հա՜, սպասում էիր, որ հաջորդ կանգառից պիտի ինքն էլ բարձրանար: Կողքիդ պիտի նստեր, քիչ չի, իջնելիս էլ տոմս պիտի վերցներ, չէ՞, քեզ համար: Հետո ճարդ կտրած պայուսակդ դրիր ծնկներիդ, որ էդ խեղճ ուղևորները նստեն, որովհետև նա, ով պետք է բաձրանար, չբարձրացավ, կողքիդ չնստեց, չզրուցեցիք, տոմս չգնեց… Ամեն դեպքում, դու մենակ էիր:
Իսկ որ բակ մտար, ո՞ւմ էիր փնտրում: Չնայած՝ բակերում էլ ո՞ւմ պիտի փնտրեն: Մտածում էիր՝ էն ծաղիկները, որ փողոցում չէր համարձակվել տալ, պիտի բերած դրած լիներ շքամուտքում՝ ձեր դռան առաջ: Չկար: Չէր դրել: Իսկ դու արդեն մտածում էիր՝ ոնց ես սեթևեթելու, ոնց ես սկզբում չեմուչում անելու, հետո հանձնվելու ու վերցնելու: Դու արդեն նույնիսկ մտածել էիր՝ որ ծաղկամանում ես դնելու դրանք: Ծաղիկներ չկային:
Հարևաններդ ի՞նչ էին ուզում, էդ օրն ինչքա՜ն դուռդ թակեցին: Լավ, ինչի՞ էիր նեղսրտում, էդ մարդիկ հո չէի՞ն մտածում, որ դու կարևոր թակոցների ես սպասում: Ամեն թակոցից վեր էիր, չէ՞, թռչում, ախր, ամբողջ օրը չկար, էդ գիշե՞րն էր գալու։ Խորհրդավոր կլիներ, բայց դու ինձանից լավ գիտես, որ չէր գալու:
Լսիր, անհարմար է: Հանիր կոշիկներդ, արձակիր մազերդ: Հանվիր: Շպարդ չմաքրես, չի օգնելու: Հագիր թեթև մի բան ու պառկիր, որ մի քիչ հանգստանաս: Բարձդ փոխիր, վերցրու փոքր, ավելի փափուկ ինչ-որ բան: Գլուխդ իջեցրու բարձին: Ծածկվիր ողջ մարմնով, բաց տեղ չթողնես, որ քամին չսառեցնի առանց այդ էլ սառած մարմինդ: Անջատիր ուղեղդ ու քնիր:
Դե քնի՜ր, ափսոս ես: Հա, ճիշտ ես, քնելն էդքան էլ հեշտ չի, եթե ուղեղդ չես կարողանում անջատել, բայց փորձիր, էլի, ախր, ափսոս ես, շատ ես խեղճացել, ժպիտիցդ էլ բան չի մնացել: Չես քնելու, չէ՞…
Ու միշտ չես քնելու, որովհետև քեզ պակասող մանրուքներ կան: Էդ ծաղիկները, երթուղայինի չգնված տոմսը, կողքիդ դատարկ նստարանը քեզ միշտ պակասելու են, չեն հերիքելու, իսկ եթե պատահմամբ ինչ-որ մեկը հայտնվի ու փորձի դրանք քեզ վերադարձնել, ուղղակի չես ընդունելու, մերժելու ես, կոպտորեն արհամարհելու, որովհետև նա լինելու է մի ինչ-որ մեկը, որ չի հասկանալու մանրուքների նշանակությունը քո կյանքում: Քեզ միշտ պակասելու են մանրուքներ, որոնք կարևոր են, և որոնք չես գտնելու, որովհետև ծաղիկներն արդեն ուրիշներին են տվել, երթուղայիններում ուրիշների համար են տոմսեր վերցրել, դատարկ նստարաններին անծանոթներ են նստել: Այդ ամենը քեզ համար չէ, քոնը քեզնից հեռու է, չի գալու, չես գրկելու… Ծաղիկները, երթուղայինի տոմսը, դատարկ նստարանը մանրուքներ են, քեզ միշտ չհերիքող, պակասող մանրուքներ:

Եթե չես կարողանում քնել, բարձդ շրջիր, սառը երեսի վրա ավելի շուտ են քնում:

Կյանքիս 18-րդ տարին նշանակալից դարձավ մի շարք նոր, բարդ, եզակի ու խճճված դեպքերով, որոնց ազդեցությունը ինձ վրա կրելը միաժամանակ և’ հետաքրքիր էր, և’ երջանկալի, և’ պարտավորեցնող, և’ հպարտացնող։

Հիմա կուզեի պատմել այդ դեպքերից ոչ պակաս կարևոր ու  զավեշտալի մեկի  մասին։

Ինձ ու ինձ նման շատ երիտասարդներ առաջին անգամ ընտրության մասնակցելու հպարտության զգացումը սրտում,  օրեր առաջ կատարեցին իրենց քաղաքացիական պարտքը’ մասնակցելով ընտրություններին, իրենց փոքրիկ, բայց որոշիչ ընտրությամբ ազդելով ողջ ընթացքի վրա։

Քանի որ Երևանում եմ սովորում, հատուկ ընտրության մասնակցելու համար որոշեցի հասնել Ստեփանավան։

Այսպես այդ օրն էլ ընտրություն կատարելուց հետո  ինձ ասացին, որ  եթե ցանկանամ, կարող եմ, որպես օգնական գրանցվել ու  մի պապիկի օգնել։ Մեծ սիրով համաձայնեցի։

-Ըհը, պապի ջան, հիմա ո՞րին եք ուզում ընտրեք։ Էս ՀՀԿ-ն ա, էս… Ո՞րն եք ուզում` «Իմ քայլը», «Լուսավոր»…

-Ազիզ ջան, x-յանին եմ ուզում, մեկ էլ Փաշինյանին։

-Հա, պապի ջան, բայց մենակ մեկին կարաք ընտրեք, ո՞րն եք ուզում։

-Հաա՞, դե Փաշինյանին ուրեմն։

-Պապ ջան, իրա անունն էլ չկա, ես մոռացել էի, ինքը թեկնածու ա վարչապետի, իրան չենք կարա ընտրենք։

-Հա ՜, դե ուրեմն x-յանին, ազիզ ջան։

-Ըհը, դե էկեք, էս մնացածը դեն գցենք ու ընտրենք։

-Բայց կհաղթի չէ՞, մեր թագավորը, մեր Նիկոլը։

-Հա, բա ոնց, պապի ջան։

-Ըհը՜, ապրե’ս հա, բալա ջան։

Էական ոչինչ չէի արել, բայց այնքան ուրախ էի, որ կարողացա օգնել պապիկին։

Իրականում մեզ շրջապատող մարդկանց մեծ մասը, լինի դա 6 տարեկան երեխա, 18 տարեկան պատանի, թե 80 տարեկան պապիկ, իրենց հույսը դրել են թագավորի վրա, ու մեծ սպասելիքներ ունեն նրա հետ կապված, սակայն շատերս նույնիսկ չենք հասկանում, որ անհատ անձը ինչքան էլ հզոր ու պայքարող լինի, չի կարող միայնակ ամեն ինչ փոխել։

Եկեք յուրաքանչյուրս մեր մեջ փնտրենք այդ փոփոխությունը և գնանք դրա հետևից, որովհետև եթե մենք  մեր մեջ հեղափոխություն չանենք, երբեք էլ չենք հասնի երանելի արդյունքի։ Եկեք փոխենք մեր մտքերը, գործողությունները, որոնք դեռևս չեն վերածվել բնավորության, իսկ եթե արդեն ուշ է` պայքարենք դրանց դեմ ու օգնենք մյուսներին հետևել փոփոխությանը։